PŁEĆ, PRESTIŻ I PREFERENCJE PSYCHOLOGICZNE OGNIWA KARIERY

PŁEĆ, PRESTIŻ I PREFERENCJE PSYCHOLOGICZNE OGNIWA KARIERY Linda Gottfredson mapa poznawcza, rozgraniczanie i kompromis Dr hab. Anna Paszkowska-Rogacz

Plan prezentacji Kilka słów o autorce Podstawowe pojęcia koncepcji Rozwojowa geneza wyznaczników kariery Przykłady badań ilustrujących koncepcję

Linda Gottfredson - nota biograficzna. Ur. 24. 06 1947 w San Francisco, profesor w zakresie psychologii wychowawczej na Uniwersytecie Delaware, szefowa projektu Inteligencja i społeczeństwo realizowanego we współpracy z Uniwersytetem Johna-Hopkinsa Odcinki pokazują przewidywania Gottfredson w odniesieniu możliwości edukacyjnych i zawodowych ludzi z różnymi poziomami inteligencji Rozkłady normalne wyników dla czarnych i białych mieszkańców USA w 1981 roku

Dziewięć podstawowych pojęć koncepcji rozwoju kariery Lindy Gottfredson (1981, 1996) Pojęcie własnego Ja Wyobrażenia dotyczące Mapa poznawcza Zgodność kongruencja Postrzeganie dostępności Aspiracje zawodowe Przestrzeń społeczna Rozgraniczanie Kompromis

Pojęcie własnego Ja Jest to przedmiot poznania ( Ja z self-psychology i podmiot aktywny i poznający ( Ego ) Składa się z różnych elementów od znaków najbardziej zewnętrznych po role o istotnym znaczeniu dla życia Elementami właściwymi przy wyborze zawodu są: Płeć (gender) Pochodzenie społeczne Inteligencja Zainteresowania zawodowe Kompetencje Wartości Elementy te łączą się w całość, w obraz siebie, na różnych etapach rozwoju

Wyobrażenia dotyczące Stereotypy, uogólnienia odnoszące się do osobowości ludzi, którzy wykonują określone zawody; rodzaju pracy jaką wykonują (wady i zalety) oraz życia jakie prowadzą Gdy dorosnę zostanę lekarzem i będę bardzo bogaty Wobec tego ja chcę być twoim prawnikiem

Mapa poznawcza Wyobrażenia dotyczące tworzą się w toku rozwoju i składają się na jednostkową mapę poznawczą Struktura mapy kształtuje się według trzech wymiarów: Męskość/kobiecość Poziom prestiżu Typy zawodowe wg Hollanda Mapa stanowi wspólną wizję świata społecznego i pozycji społecznych, jakie dają zawody

Mapa poznawcza (1981) P B K Zawody oznaczone są literą odpowiadającą ich typowi zgodnie z klasyfikacją Hollanda: R realistyczny, B badawczy, A artystyczny, S społeczny, P przedsiębiorczy, K - konwencjonalny

Zgodność - kongruencja Kongruencja, adekwatność własnego ja zawodowego jednostki i środowiska Opinie dotyczące zgodności między sobą a funkcjami zawodowymi Bazują na trzech wymiarach (szczególnie na tożsamości płci) Im większa zgodność, tym większa preferencja zawodu

Postrzeganie dostępności Uwzględnienie przez jednostkę elementów realistycznych: Jakie przeszkody może spotkać na swojej drodze? Jakie elementy ułatwią jej dostęp do danego zawodu?

Aspiracje zawodowe Kombinacja oceny zgodności (kongruencji) i dostępności Preferencje, które uwzględniają elementy rzeczywistości: jeśli elementy te zajmują istotne miejsce w rzeczywistości, to aspiracje są realistyczne (oczekiwania) jeśli elementy te nie zajmują ważnego miejsca w rzeczywistości, to aspiracje są idealistyczne Są elementem ruchomym i niepewnym wiązki, które jednostka chce wziąć pod uwagę

Przestrzeń społeczna: Strefa mapy poznawczej, w której znajdują się zawody możliwe do zaakceptowania przez jednostkę Jednostka uważa te zawody za najlepiej odpowiadające jej sposobowi postrzegania właściwego dla niej miejsca w społeczeństwie Dziewczynka z klasy średniej Chłopiec z rodziny robotniczej

Rozgraniczanie Proces wiodący do wykreślenia na mapie poznawczej linii wyznaczającej społeczną przestrzeń, które jednostka może zaakceptować Przykład chłopca o średniej inteligencji pochodzącego ze środowiska uprzywilejowanego społecznie

Kompromis (1) Proces, w którym jednostki rezygnują ze swoich preferowanych aspiracji, po to, aby wybrać inne aspiracje, ich zdaniem mniej zgodne z nimi, ale bardziej dostępne Niektóre kombinacje dziedzin zawodowych występują bardzo rzadko np. funkcje o profilu realistycznym, żeńskim i prestiżowym lub badawczym i mało prestiżowym Wiele się dowiedziałam w muzeum Ja też.. I to czegoś bardzo ważnego Nigdy nie będę Leonardem Da Vinci!

Kompromis (2) Badania 1981 Kompromis służy obronie istotnych (najwcześniej uświadomionych) aspektów obrazu siebie oznacza to, że jednostka woli raczej zrezygnować ze swoich zainteresowań i wartości zawodowych aniżeli zaakceptować pracę o mniejszym prestiżu i z kolei gdy jednostka musi zaakceptować jeszcze większy kompromis, to rezygnuje z prestiżu, aby utrzymać płciową koncepcję siebie Może was zainteresuje, że zawęziłem moje cele zawodowe do dwóch głównych obszarów Ratownik medyczny, albo zawodowy zabójca No, w końcu jakieś zainteresowania Jednak myślę, że powinien znowu iść na dni kariery

Kompromis (3) Ludzie wolą raczej zmieniać aspiracje, aniżeli zmieniać pracę W wieku około 30 lat 84% ludzi twierdzi, że wykonuje pracę zgodnie z preferencjami, podczas gdy w przeszłości mieli inne aspracje Gdy jednostce nie udaje się znaleźć satysfakcjonującego kompromisu, to unika wyboru (np. podtrzymuje wybór niedostępny lub pozostaje niezdecydowana)

Kompromis (4) Badania Munoz-Sartre i Mullet (1992), 774 nastolatków (wiek 14-15 lat): Dziewczęta wymieniają jako ważne w kolejności żeńskość, prestiż wolny (wartość) Chłopcy wymieniają w kolejności prestiż, czas wolny i awans (status) Mieszkańcy wsi czas wolny i prestiż Badania Gottfredson (1981, 1996): i czas Stopień ważności kompromisu polega na zmianie wymiarów na zasadzie progów, gdy określony wymiar zaczyna dominować Trzy rodzaje kompromisu łagodny (badania 1981), umiarkowany (prestiż stawiany wyżej niż zainteresowania, ale zainteresowania są nadal brane pod uwagę), wyższej wagi (profil płciowy nabiera większego znaczenia, ale prestiż jest nadal ważny) Kobiety łatwiej akceptują pracę nieodpowiadającą płci

Geneza mapy poznawczej i procesu rozgraniczania

Orientacja na wielkość i siłę (pomiędzy 3 a 5 rokiem życia) Dzieci uczą się klasyfikowania ludzi w prosty sposób (duży-mały, silny słaby) Nie mają stabilnej koncepcji ról płciowych, ale dostrzegają różnice między płciami Dla każdego po misiaczku! Mojego nazwę kruszynka - cukiereczek A ty jak nazwiesz swojego? Robal Trala, lala la.. I to by było na tyle, jeśli chodzi zabawki nieukierunkowane na płeć Super! Jej! Łup, łup, łup..

Orientacja na wielkość i siłę (pomiędzy 3 a 5 rokiem życia) c.d. Wyrażają fascynację zawodami związanymi z płcią Widoczna jest rola genotypu (wewnętrznego kompasu) przy wyborze zachowań

Ukierunkowanie na zadania określone przez płeć (pomiędzy 6 a 8 rokiem życia) Uświadamiają sobie role społeczne związane z płcią na podstawie konkretnych oznak (np. czynności i ubrań) Przyznawanie się do swojej roli płciowej dzieci uważają za nakaz moralny Dzielą zawody na męskie i żeńskie, odrzucają preferencje odpowiadające płci przeciwnej Tato, to alejka z lalkami. Ktoś może nas zobaczyć!

Ukierunkowanie na zadania określone przez płeć (pomiędzy 6 a 8 rokiem życia) c.d. Prestiż nie odgrywa jeszcze roli w wyborach zawodowych Zosia bawi się w doktora? Tak, cały dzień! To jest jej prawdziwa pasja!! Kto wie, czy nie zostanie lekarzem? Witam w McDonalds. Czy mogę przyjąć pańskie zamówienie? Na to wygląda!

Orientacja na ocenę społeczną (pomiędzy 9 a 13 rokiem życia) W ocenie dzieci biorą pod uwagę status społeczny i prestiż rozpoznając ich symbole i oznaki (przyjmują tę samą skalę co dorośli) Łączą ten wymiar z wymiarem płci, budując mapę ; odnajdując się na tej mapie określają siebie Uprzywilejowane pochodzenie społeczne podnosi pułap wyboru zawodu, powodzenie w szkole podnosi poziom prestiżu branego pod uwagę Ogólna wiedza na temat i warunków pracy jest niepełna Mamo, zostanę wielką pisarką To cudowne, skąd ten pomysł? Pisanie historyjek to łatwizna! No chyba jednak trzeba się trochę napracować.. Wiem, podpisywanie książek może być wyczerpujące, ale dam radę... Hm, to ciekawy punkt widzenia

Orientacja na własne ja jedyne (niepowtarzalne) (od 14 roku życia) W planach zawodowych młody człowiek uwzględnia osobiste cechy zainteresowania, zdolności, wartości, ale rozpatruje je w ramach określonych wcześniej na mapie poznawczej granic Interesuje się typami i typami osób wykonujących zawody (Holland) Istotne jest kryterium dopasowania do zawodu Jest to czas budowania ważnych planów życiowych organizujących się wokół wartości głównych nadających im spójność

Orientacja na własne ja jedyne (niepowtarzalne) (od 14 roku życia) c.d. Młodzi ludzie, często zdezorientowani i niepewni, szamoczą się kierowani potrzebą uzyskania pewności co do charakteru swoich zainteresowań, zdolności, cech osobowości i wartości (Gottfredson, 1996, s. 195) Chciałbym już mieć prawdziwą pracę A o jaką ci chodzi? No, nie wiem Interesującą, jakoś ważną dla społeczeństwa Taką jak twoja, ale dobrze płatną i ciekawą.

Ocena koncepcji Podkreśla rolę społecznych wyobrażeń w kształtowaniu preferencji zawodowych Przypomina, że wizję struktury zawodowej określa płeć, poziom preferencji i prestiż Uświadamia różnice wyborów zawodowych wynikające z pochodzenia społecznego i płci Podkreśla determinujący wpływ szkoły i oceniania Czy wszystkie jednostki mają wyobrażenie struktury oparte na płci i prestiżu?

Dalsze badania Guichard, Bidot, (1989), Guichard i in. (1994), Guichard i Cassar, (1998) Licealiści francuscy też sytuują zawody w oparciu o płeć i prestiż, jednak wymiary nie są prostopadłe istnieje współzależność między stopniem prestiżu a męskim charakterem zawodu Istnieją różnice w sposobie organizacji map poznawczych, zgodnych z pozycją jednostek w systemie szkolnym Beauvois, Joule (1987) Po dokonaniu wyboru niezgodnego z początkowymi wyobrażeniami jednostka zmienia swoje wyobrażenia (racjonalizuje) taka racjonalizacja występuje również przed potencjalnym wyborem, jeśli jest on antycypowany (antycypowany kompromis zmiana struktury mapy poznawczej a nie przesunięcie granic obszaru wcześniej wyznaczonego) Guichard, Huteau (2005) Mapy poznawcze wyrażają pozycję, drogę (trajektorię) i przewidywania (dotyczące stawania się ) jednostki Niektóre decyzje zawodowe mogą być nietypowe i są okazją do afirmowania wyobrażeń siebie (np. wybór szkoły technicznej przez dziewczynkę)

Badania własne preferencji zawodowych uczniów (2011) podstawa teoretyczna modyfikacja koncepcji typów osobowości Johna Hollanda Realistyczny Przedmiotowy Badawczy Innowacyjny Konwencjonalny Metodyczny Artystyczny Artystyczny Przedsiębiorczy Kierowniczy Społeczny Społeczny

Porównanie wyników dziewcząt i chłopców Skala Dziewczęta N=607 Płeć Chłopcy N=594 M SD M SD F Wielkość efektu η2 Przedm. 22,25 7,69 33,40 9,28 514,446*** 0,300 Innowac. 30,31 8,47 32,91 8,74 27,349*** 0,022 Artyst. 33,00 9,81 20,77 8,02 558,225*** 0,318 Społ. 32,62 8,64 24,54 7,65 294,127*** 0,197 Kierow. 32,49 8,78 30,83 8,68 10,942*** 0,009 Metod. 33,53 7,43 30,37 7,45 54,330*** 0,043

Maszerowska (2008) Poczucie własnej skuteczności dotyczące obowiązków służbowych kobiet i mężczyzn Płeć Poczucie skuteczności Kobiety (N=38) Mężczyźni (N=49) M SD M SD t p w odniesieniu do męskich 17,81 11,07 19,39 9,52-0,71 0,47 w odniesieniu do kobiecych 23,47 12,22 17,39 10,14 2,53 0,01

Cele, strategie i narzędzia szkolnego systemu doradztwa dostosowanego do rozwoju mapy poznawczej Proces rozwojowy Rozwój poznawczy Optymalizo- wane zachowania Uczenie się Strategie doradcze A: Redukcja złożoności zadań B: Dostosowanie do różnorodności poznawczej Przykładowe narzędzia SP Klasy 1-3 SP klasy 4-6/gimnazjum 1: Informacje 2: Informacje są i zadania są obszerniejsze; konkretne, krótkie, zadania wymagają wymagają jedynie pomysłowości prostego i uogólnień; wnioskowania uczniowie o mniejszych zdolnościach wymagają mniej złożonego materiału Szkoła ponadgimnazjalna 3: Informacja może być bardziej skomplikowana zadania wymagają analizy i integracji informacji; uczniowie o mniejszych zdolnościach wymagają mniej złożonego materiału Autokreacja Doświadczanie C: Dostarczanie doświadczeń intelektualnych, społecznych i praktycznych D: Rozwijanie poczucia sprawczości w kształtowaniu doświadczeń 4: Wycieczki, dni kariery, kontakty z pracodawcami, budowanie port-folio 5: Przykłady z literatury, biografie, zawodowe i przykłady z życia, proste prace w domu lub w okolicy, zajęcia pozalekcyjne, hobby, harcerstwo, projekty szkolne, wycieczki zawodoznawcze 6: Szeroki wybór zajęć, serwisy społecznościowe, obserwacje pracy, praktyki i staże, kluby, harcerstwo, samorząd studencki, sport, prace remontowe, prace wakacyjne, projekty szkolne

Cele, strategie i narzędzia szkolnego systemu doradztwa dostosowanego do rozwoju mapy poznawczej zawodow c.d. Proces rozwojowy Rozgraniczenie Kompromis Optymalizowane zachowania Wgląd Inwestowanie w siebie Strategie doradcze E: Ułatwienie zbierania i integracji informacji o siebie F: Promowanie werbalizacji koncepcji dopasowania pracy do życia G: Ułatwienie oceny dostępności preferowanego modelu życia zawodowego H: Promowanie poczucia sprawczości w zakresie własnych możliwości i dawanie wsparcia SP Klasy 1-3 Przykładowe narzędzia SP klasy 4-6/gimnazjum 7: Wybór wstępnych celów życiowych, określanie mocnych i słabych stron, badanie oczekiwań rodziny i potencjalnych barier, ćwiczenia w identyfikacji konfliktów ról, wymagania pracy - które zawody odrzucić i dlaczego; proste ćwiczenia w wyznaczaniu celów i podejmowania decyzji Szkoła ponadgimnazjalna 8: Formalne oceny zainteresowań, zdolności, osobowości, wartości, analiza dotychczasowych działań, wsparcie, bariery, wpływ na innych; internetowe informacje na temat miejsc pracy, ćwiczenia w ustalaniu i ocenie zrównoważonych celów życiowych 9: Nauka pisania CV, ćwiczenia rozmów rekrutacyjnych, budowanie umiejętności i radzenia sobie z lękiem, informacje na temat pracy, usługi pośrednictwa pracy, pomoc w identyfikacji najlepszych wyborów i rozwiązań alternatywnych budowanie systemu, poszukiwanie mentorów

Literatura Guichard, J. Huteau, M. (2005). Psychologia orientacji poradnictwa zawodowego.kraków: Impuls. i Maszerowska, M. (2008). Poczucie własnej skuteczności oraz umiejscowienie poczucia kontroli a wybory zawodowe kobiet i mężczyzn. Nieopublikowana praca magisterska, UŁ. Paszkowska-Rogacz, A. (2011). Młodzieżowy Kwestionariusz Zainteresowań Zawodowych. Podręcznik. Warszawa: Fundacja Realizacji Programów Społecznych. http://www.udel.edu/educ/gottfredson/careers/

Dziękuję za uwagę paszkow@uni.lodz.pl