Decyzje dotyczące przewozu towarów w handlu zagranicznym obejmują następujące zagadnienia: - wybór drogi przewozu (morska, lądowa lub powietrzna), - wybór gałęzi transportu (np. transport morski, kolejowy), - wybór przewoźnika, tj. konkretnego przedsiębiorstwa trudniącego się przewozem w ramach danej gałęzi transportu. Dwa pierwsze zagadnienia są określone w kontrakcie handlowym, natomiast wybór przewoźnika należy do tej strony, która ma gestie transportową. gestia transportowa - prawa wynikające z kontraktu do zorganizowania transportu z jednoczesnym obowiązkiem pokrycia jego kosztów. Ustaleń dotyczących gestii transportowej nie dokonuje się w formie opisowej, gdyż jest to w handlu międzynarodowym rozwiązanie niepraktyczne i niewygodne. Przyjęte jest natomiast posługiwanie się typowymi, ujednoliconymi w skali międzynarodowej klauzulami kontraktowymi, z których wynikają określone obowiązki eksportera i importera, w tym również dotyczące transportu. Importer bądź eksporter, wybierając konkretny środek przewozu towaru, zawiera odpowiednią umowę dotyczącą przewozu. U mowa o przewóz towarów - polega na tym, że jedna strona - przewoźnik - zobowiązuje się do przewiezienia towarów z miejsca nadania do miejsca przeznaczenia, a druga strona wysyłający - zobowiązuje się w zamian do zapłacenia określonego (w taryfie lub umowie stron) wynagrodzenia zwanego przewoźnym lub frachtem. Umowa o przewóz ma charakter konsensualny, co oznacza, że do jej zawarcia wystarczy złożenie przez strony, we właściwej formie, zgodnych oświadczeń woli w tym przedmiocie. W przypadku transportu międzynarodowego powszechnie stosuje się pisemną formę umów o przewóz. Przewóz towarów w transporcie kolejowym U mowę przewozu - uważa się za zawartą z chwilą, gdy kolej przejęła do przewozu przesyłkę wraz z listem przewozowym częściowo wypełnionym przez nadawcę i stwierdziła jej przyjęcie przez odciśnięcie stempla z datą. Międzynarodowy kolejowy list przewozowy składa się z 5 egzemplarzy: - oryginału towarzyszącego przesyłce i przeznaczonego dla odbiorcy (formularz oznaczony cyfrą l), - ceduły przewozowej, która również towarzyszy przesyłce, pozostając na stacji przeznaczenia: jest to dowód, ze zawarta umowa o przewóz została wykonana (formularz 2), - poświadczenie odbioru towarzyszącego ładunkowi do stacji przeznaczenia; służy ono też jako dokument dla wzajemnych rozliczeń między zarządami kolei (formularz 3), - duplikatu, czyli wtórnika listu przewozowego przeznaczonego dla nadawcy, który jest dla niego dowodem nadania przesyłki i stanowi równocześnie dokument przewozowy, który jest wymagany przy dokumentowych formach zapłaty przy realizacji należności za towar (formularz 4), - pierwopisu ceduły, który zostaje na stacji nadania (formularz nr 5). Międzynarodowy kolejowy list przewozowy winien być sporządzony w dwóch językach kraju nadania oraz francuskim, niemieckim lub włoskim. Nadawca wypełnia list przewozowy w miejscach oznaczonych pogrubioną linią.
Przewóz towarów w transporcie samochodowym Przedsiębiorstwo może wykonywać transport międzynarodowy po otrzymaniu koncesji, której udziela minister transportu i gospodarki morskiej. Warunkiem otrzymania koncesji na wykonywanie międzynarodowego zarobkowego transportu samochodowego są: - trzyletnia praktyka w przewozach krajowych lub roczna w przewozach międzynarodowych, - dobra opinia zawodowa, - stałe posiadanie na rachunku bankowym, odpowiedniej kwoty na pojazd lub na tonę dopuszczalnej ładowności pojazdu, - dysponowanie pojazdami odpowiadającymi warunkom technicznym wymaganym przepisami o ruchu drogowym. Koncesji udziela się na: - przewóz do jednego lub więcej krajów, - przewóz jednym lub większą liczbą pojazdów. Podmioty, które wykonują przewozy dla własnych potrzeb, nie są zobowiązane do uzyskiwania koncesji, lecz eksporterzy / importerzy wykonujący międzynarodowe przewozy drogowe dla własnych potrzeb muszą uzyskać zezwolenie na zagraniczne przewozy. W Europie funkcjonuje system kontyngentowania przewozów samochodowych przez poszczególne kraje. Istnienie tego systemu oznacza, że na przewozy ładunków wykonywane przez polskich przewoźników na terenie innych krajów, jak i przewoźników obcych na terenie Polski niezbędne są zezwolenia. Warunki udzielania wzajemnych zezwoleń, ich liczba i rodzaj są ustalane na szczeblu rządowym, w umowach bilateralnych zawartych między Polską a innymi krajami. Każdy przewóz samochodem towarów z Polski do kraju trzeciego lub odwrotnie, wykonywany zarobkowo, podlega przepisom konwencji o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (tzw. konwencja CMR). Konwencja ta reguluje stosunki między przewoźnikiem a użytkownikiem transportu wynikające z zawartej umowy przewozu, a zwłaszcza z treści międzynarodowego samochodowego listu przewozowego CMR Międzynarodowy samochodowy list przewozowy - jest wystawiany przez spedytora lub nadawcę towaru i podpisywany przez kierowcę w imieniu przewoźnika. List wystawia się w czterech egzemplarzach: - dla nadawcy po dokonaniu załadunku; stanowi on dla banku dowód informujący o wywiązaniu się ze zobowiązań, - dla odbiorcy; towarzyszy przesyłce; - dla przewoźnika; jako dokument towarzyszący przesyłce i stanowiący dowód jej dostarczenia w należytym stanie, jeżeli zostanie podpisany przez odbiorcę bez zastrzeżeń,dla celów kontrolnych lub statystycznych. Część danych w liście przewozowym Cl\1R jest nanoszona przez wysyłającego, a część przez przewoźnika (są to rubryki zaznaczone grubszą linią). Listowi przewozowemu musi towarzyszyć Jednolity Dokument Administracyjny (SAD). Bordereau - jest to pomocniczy dokument w transporcie kolejowym i samochodowym występujący przy organizacji przesyłek zbiorowych. Wystawiany jest przez spedytora nadawczego i przesyłany do spedytora odbiorczego, który na jego podstawie może dokonać rozformowania przesyłki i wysłać poszczególne partie ładunkowe do finalnych odbiorców. Zawiera także zestawienie ładunków tworzących daną przesyłkę zbiorczą oraz nazwy nadawców i odbiorców.
Konwencja celna TIR (Transport International Routier), dotycząca międzynarodowego przewozu towarów z zastosowaniem karnetów TIR umożliwia przewóz towarów transportem samochodowym, bez poddawania ich rewizji celnej przy przekraczaniu granicy. Karnety TIR wydaje Zrzeszenie Przewoźników Drogowych kraju, z którego rozpoczyna się przewóz, tylko na jedną jazdę tam i z powrotem. Karnet TIR jest dokumentem celnym dla danego ładunku wymienionego szczegółowo w manifeście karnetu. Placówka celna wykonująca pierwszą odprawę celną dokonuje zamknięcia celnego nadwozia samochodu lub kontenera przez nałożenie plomb. Ostatecznej kontroli dokonuje placówka celna w kraju przeznaczenia towaru na podstawie manifestu zamieszczonego w karnecie TIR. Karnet TIR zawiera 14 kartek w przypadku przewozu towaru przez kraje tranzytowe i 6 kartek, gdy towar wieziony jest do państwa sąsiedniego. Poszczególne kartki z karnetu są wydzierane przez placówki celne dokonujące odprawy celnej (polegającej na kontroli plomb), których pracownicy wpisują odpowiednie adnotacje na grzbietach dokumentów. Ważność karnetu TIR wynosi jeden rok; po wykorzystaniu musi być on zwrócony do Międzynarodowego Związku Przewoźników Drogowych. Przewóz towarów w transporcie lotniczym Dowodem zawarcia umowy o przewóz w transporcie lotniczym, przyjęcia towaru do przewozu oraz warunków tego przewozu jest międzynarodowy lotniczy list przewozowy (Air Waybill- AWB). Dokument ten jest znormalizowany dla wszystkich przewoźników. List nie tylko określa stosunek nadawcy i odbiorcy towaru do przewoźnika, lecz także stanowi dokument rozliczeniowy w relacjach importer - eksporter, ponieważ stwierdza jakość oraz ilość przewożonego towaru. Na komplet listu lotniczego składają się trzy oryginały i kopie: - oryginał nr 1 - zielony, przeznaczony dla przewoźnika, - oryginał nr 2 - różowy, dla odbiorcy; towarzyszy przesyłce i w porcie docelowym jest wręczany odbiorcy wraz z przesyłką, - oryginał nr 3 - niebieski, dla nadawcy; stanowi dla niego dowód zawarcia umowy, - kopie, których może być 2 lub 3 do każdego oryginału, służą jako dowód pokwitowania dostawy, dokument ułatwiający odprawę celną, dokument rozliczeniowy kolejnych przewoźników itd. Rozróżniamy dwa rodzaje lotniczych przesyłek towarowych: - drobne, nie wymagające przewozu w specjalnie wynajętych samolotach pasażerskotowarowych lub przez towarowe linie regularne, - całosamolotowe, które przewozi się w specjalnie wynajętych samolotach, w ramach przewozów nieregularnych na warunkach czarteru. Nadawca przesyłki lotniczej odpowiada za dokładność danych zawartych w lotniczym liście przewozowym i ponosi odpowiedzialność za wszelkie szkody powstałe z tego powodu. Nadawca traci prawo dysponowania przesyłką z chwilą: - nadejścia towaru do miejsca przeznaczenia, - oświadczenia przewoźnika o zaginięciu towaru, - nieprzybycia towaru w określonym terminie.
Przewóz towarów w transporcie morskim Dwa główne obszary działania cechujące transport morski to: żegluga nieregularna i żegluga liniowa. Przewozy w ramach żeglugi nieregularnej dokonywane są na podstawie zawieranych wcześniej umów, tzw. czarterów. Umowa czarterowa określa wszystkie warunki przewozu uzgodnione przez właściciela (dysponenta) ładunku, zwanego czarterującym i przewoźnika morskiego. Dotyczy ona określonego z nazwy ładunku i ustala przebieg, charakter i rodzaj podróży statku. Umowa czarterowa zobowiązuje przewoźnika do oddania do dyspozycji czarterującego całości lub części przestrzeni ładunkowej konkretnego statku celem przewiezienia ładunku, a czarterujący winien zapłacić za usługę, czyli uiścić fracht. Rodzaje umów czarterowych: - czarter na podróż pojedynczą - czarter na podróż okrężną - zawiera się ją wtedy, gdy czarterujący ma ładunek w obie strony, - czarter na podróże konsekutywne - zawiera się jedną umowę o przewiezienie kilku partii ładunku, w kilku następujących po sobie podróżach, w tej samej relacji i według jednolitych warunków. Żegluga liniowa - polega na utrzymywaniu stałych połączeń liniowych między ustalonymi portami, z podaną w rozkładzie częstotliwością rejsów i terminami zawinięć do poszczególnych portów. Przedmiotem przewozów w żegludze liniowej jest głównie drobnica, tzn. różnego rodzaju towary w opakowaniu lub bez, pochodzące od wielu załadowców. Umowa o przewóz w żegludze liniowej nazywa się umową bukingową. Zawierana jest między właścicielem ładunku (dysponentem), zwanym bukującym, i przewoźnikiem liniowym lub jego agentem. Najważniejszym dokumentem w transporcie morskim jest konosament. Stanowi on potwierdzenie przyjęcia towaru do przewozu morskiego, podpisane przez armatora, jego agenta lub kapitana statku, w którym ten ostatni zobowiązuje się wydać towar uprawnionemu posiadaczowi konosamentu w porcie przeznaczenia. Konosament nie jest umową o przewóz. Warunki konosamentu powinny odpowiadać warunkom umowy o przewóz, natomiast gdy takiej umowy nie zawarto, konosament może określić warunki umowy o przewóz stosownie do porozumienia stron. Rodzaje konosamentów: - konosamenty czarterowe, czyli oparte na poprzednio zawartej umowie czarterowej; - konosamenty liniowe o treści szczegółowej; są one bardzo rozbudowane i często dość skomplikowane. W zależności od określenia w konosamencie odbiorcy (reciver), rozróżnia się: - konosament na okaziciela, - konosament na zlecenie, - konosament imienny, w którym wymienia się jako odbiorcę określoną osobę lub firmę bez dodatku "na zlecenie" i dlatego może być on przenoszony na osoby trzecie tylko przez cesję. Konosamenty zazwyczaj są wystawiane na formularzach opracowanych przez każdego armatora dla siebie. Wydanie towaru w porcie przeznaczenia następuje na podstawie przedłożenia oryginalnego konosamentu. Wszystkie dane zawarte w konosamencie muszą być zgodne z warunkami kontraktu. Żegluga śródlądowa - jest wykorzystywana przede wszystkim do przewozu tanich towarów masowych, takich jak
materiały budowlane, ruda, węgiel, piasek. Dowodem zawarcia umowy przewozu jest konosament żeglugi śródlądowej. Reguluje on stosunki prawne między przewoźnikiem a posiadaczem konosamentu. Przewoźnik stwierdza w nim przyjęcie ładunku do przewozu na warunkach umówionych z załadowcą i zobowiązuje się do wydania go prawnemu posiadaczowi tego dokumentu. Spedycja - jest to rodzaj usługi polegającej na zorganizowaniu transportu. Usługi podejmuje się spedytor, tj. osoba fizyczna lub prawna, która zawodowo i odpłatnie zajmuje się organizowaniem przemieszczania ładunku, przy wykorzystaniu odpowiednio dobranych dróg, środków i sposobów transportu. Do zakresu usług spedycyjnych zalicza się: - poradnictwo świadczone na rzecz zleceniodawców w zakresie: warunków i kosztów przewozu, ustalenia najkorzystniejszej trasy przewozu, taryf i przepisów transportowych, - konkretne opracowanie przemieszczenia ładunków w żądanej przez zleceniodawcę relacji, - wybór przewoźników, przeładowców, składowników itp. - zawieranie umów o przewóz z właścicielami środków transportowych, - formowanie przesyłek zbiorowych, - zawieranie umów w zakresie składowania, rzeczoznawstwa i kontroli ładunku, - zgłaszanie towarów do odprawy celnej oraz załatwienie wszelkich formalności z tym związanych, - sporządzanie i kompletowanie dokumentów transportowych i handlowych, - sprawdzanie stanu przesyłki przy odbiorze ze środka transportu i ewentualne sporządzanie protokołów szkodowych, - rozliczanie kosztów operacji spedycyjnych związanych z przemieszczeniem danej przesyłki. W zakresie spedycji międzynarodowej dokumenty mają charakter standardowych formularzy. Najczęściej stosowane to: Zlecenie spedycyjne - jest to dokument, który wystawia eksporter po zawarciu kontraktu. Jest ono legalną podstawą do rozpoczęcia przez spedytora swoich rutynowych czynności. Przyjęcie przez spedytora zlecenia spedycyjnego bez zastrzeżeń oznacza zawarcie przez niego umowy ze zleceniodawcą. W dokumencie tym powinny znaleźć się wszystkie najważniejsze informacje konieczne do zorganizowania przewozu. Instrukcja wysyłkowa - jest opracowywana jest przez spedytora po otrzymaniu i przyjęciu zlecenia spedycyjnego. Jest ona przeznaczona dla dostawcy i zawiera konkretne informacje na temat przygotowania towaru do wysyłki, zawarcia umów z przewoźnikami krajowymi, doboru najkorzystniejszej trasy przewozu do portu lub stacji granicznej itp. Do instrukcji wysyłkowej bywa dołączony wzorcowy list przewozowy oraz wzór zgłoszenia celnego (awiz). Dostawca pokrywa wszelkie szkody, jakie mogą wyniknąć z nieprzestrzegania wymogów instrukcji. Zaświadczenie spedytorskie przyjęcia towarów do wysyłki - FCR (Forwarders Certificate of Receipt). Ma ono na celu przyspieszenie realizacji akredytywy przez sprzedającego. Może być stosowane tylko za zgodą kupującego i sprzedającego. Na jego mocy spedytor poświadcza przyjęcie ładunku do wysłania i zobowiązuje się przesłać go pod wskazany adres. FCR jest dokumentem niezbywalnym. Dowodem zawarcia umowy ubezpieczeniowej jest dokument nazywany polisą ubezpieczeniową. Zawiera on następujące informacje: - nazwę ubezpieczyciela i ubezpieczającego, - określenie rodzaju, jakości i ilości towaru,
Rodzaje polis: - rodzaje ryzyka i zakres odpowiedzialności ubezpieczyciela, - czas odpowiedzialności ubezpieczyciela przez wskazanie daty jej rozpoczęcia i daty zakończenia, - wysokość kwoty, na którą ubezpieczono towar, - tryb zgłaszania roszczeń o odszkodowania, - podpis osób upoważnionych do sygnowania polis i reprezentujących ubezpieczyciela. Polisa pojedyncza - jest to jednorazowa umowa o ubezpieczenie towaru w czasie trwania danej podróży lub na czas określony. Przy takich ubezpieczeniach składka jest opłacana jednorazowo. Polisa generalna - jest to bieżąca umowa o ubezpieczenie towaru, w której ubezpieczający zobowiązuje się ubezpieczać wszystkie przesyłki objęte tą polisą, a ubezpieczyciel przyjmować te przesyłki do ubezpieczenia na warunkach w niej wskazanych. - polisę odpisową, w ramach której w umówionych terminach ubezpieczony ma obowiązek przedstawić ubezpieczycielowi wykazy przesyłek eksportowych i importowych; ich wartość zostaje odjęta od ogólnej sumy ubezpieczenia, - polisę obrotową, w ramach, której ubezpieczony zgłasza do ubezpieczenia określoną z góry wartość masy towarowej, obliczoną odpowiednio do przewidywanych obrotów. Certyfika ubezpieczeniowy - jest wystawiany na podstawie polisy generalnej i stanowi dowód istnienia takiej polisy. W certyfikacie stwierdza się, że wszystkie ładunki ubezpieczającego, a więc i ten wskazany w dokumencie, zostały objęte polisą generalną. Świadectwo ubezpieczeniowe jest także dowodem wywiązania się przez sprzedawcę z obowiązku ubezpieczenia towaru zgodnie z zawartym kontraktem. Umieszczenie indosu na polisie ubezpieczeniowej lub certyfikacie jest aktem zrzeczenia się praw wynikających z ubezpieczenia na rzecz osoby wskazanej w indosie (nabywcy towaru).