Progress in Plant Protection / Postępy w Ochronie Roślin, 46 (1) 2006 SZKODLIWOŚĆ I MOŻLIWOŚCI ZWALCZANIA ALOPECURUS MYOSUROIDES W WARUNKACH ŚLĄSKA OPOLSKIEGO KRZYSZTOF DOMARADZKI, HENRYKA ROLA Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa Państwowy Instytut Badawczy Zakład Ekologii i Zwalczania Chwastów Orzechowa 61, 50-540 Wrocław k.domaradzki@iungwr.neostrada.pl I. WSTĘP Alopecurus myosuroides należy do najbardziej konkurencyjnych chwastów jednoliściennych występujących w zbożach ozimych w wielu krajach Europy Zachodniej i Centralnej. Pojawia się zwłaszcza w krajach pozostających pod wpływem klimatu oceanicznego, takich jak Wielka Brytania, Belgia, Holandia oraz w niektórych regionach Francji i Niemiec (Kemmer i wsp. 1980; Arlt 2000). Gatunek ten lokalnie obserwowany jest również we Włoszech, w Szwajcarii i Skandynawii. W mniejszym nasileniu pojawia się również w krajach basenu Morza Śródziemnego i w Europie Centralnej. A. myosuroides preferuje stanowiska wilgotne, na glebach ilastych i gliniastych o odczynie obojętnym i zasadowym, z umiarkowaną zawartością próchnicy i azotu (Colbach i Dürr 2003). Jedna roślina może wytworzyć od 100 do 200 sztuk nasion w ciągu roku. Dlatego bardzo ważna jest wysoka skuteczność zwalczania, aby zapobiec gromadzeniu się rezerw nasion w glebie i zwiększaniu nasilenia tego gatunku. O dużej szkodliwości tego chwastu świadczą badania Mossa (1987), które wykazują, że na polach opanowanych przez A. myosuroides w dużym nasileniu (powyżej 250 szt./m 2 ), w przypadku braku chemicznej ochrony, plony zbóż spadają o ponad 45%. W Polce A. myosuroides często spotykany jest na stanowiskach ruderalnych, a jako chwast segetalny występuje tylko w niektórych regionach kraju. Najwcześniej w uprawie zbóż, gatunek ten zaobserwowano na Kujawach, pod koniec lat sześćdziesiątych XX wieku (Rejewski i Ceynowa 1968). W końcu lat osiemdziesiątych jego masowe występowanie odnotowano na polach uprawnych na Żuławach Wiślanych (Hołdyński 1988). W ostatnich kilkunastu latach obserwuje się wzrost nasilenia występowania A. myosuroides oraz pojawianie się tego gatunku na nowych stanowiskach, zwłaszcza w południowo-zachodniej Polsce.
Szkodliwość i możliwości zwalczania Alopecurus myosuroides 233 Celem przeprowadzonych badań była ocena szkodliwości oraz określenie najskuteczniejszej metody zwalczania tego gatunku w warunkach Śląska Opolskiego. II. MATERIAŁ I METODY W latach 2002 2005 wykonano 23 doświadczenia polowe w pszenicy ozimej. Przeprowadzono je metodą losowanych bloków, w trzech powtórzeniach, na poletkach o powierzchni 20 m 2. Wszystkie zlokalizowane były na polach produkcyjnych pszenicy, na glebach należących do czarnych ziem, klasy III a i b, w rejonie Grodkowa na Opolszczyźnie. Herbicydy aplikowano jesienią oraz wiosną za pomocą opryskiwacza plecakowego Gloria, ze stałym ciśnieniem 0,25 MPa i wydatkiem cieczy użytkowej 250 l/ha. Charakterystykę badanych herbicydów oraz ich dawki i terminy stosowania zamieszczono w tabeli 1. Analizę skuteczności chwastobójczej wykonano za pomocą oceny ilościowej zachwaszczenia na poletkach traktowanych herbicydami w odniesieniu do nieopryskiwanej kontroli oraz na podstawie redukcji świeżej masy chwastów w porównaniu do kontroli (bez herbicydu). W tym celu, po upływie 4 5 tygodni od zabiegu, określono liczbę i masę wszystkich roślin A. myosuroides rosnących w 3 losowo wybranych miejscach każdego poletka (3 H 0,25 m 2 ). Chwasty ścinano tuż nad glebą i ważono. Na tej podstawie określono zmniejszenie liczby chwastów oraz ubytek ich masy pod wpływem traktowania herbicydami. Doświadczenia zbierano kombajnem poletkowym Nurserymaster Elite Z 035 w fazie dojrzałości pełnej. Wpływ stosowanych środków na plonowanie pszenicy przeanalizowano statystycznie, używając metody analizy wariancji dla doświadczeń w układzie losowanych bloków. Istotność różnic testowano wykorzystując półprzedział ufności Tukey a. Obliczenia wykonane zostały za pomocą programu komputerowego AWAR 2.0, opracowanego w Instytucie Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa Państwowym Instytucie Badawczym w Puławach. 1. Szkodliwość A. myosuroides III. WYNIKI I ICH OMÓWIENIE A. myosuroides należy do chwastów wywierających silny wpływ konkurencyjny na roślinę uprawną. Prowadzone w warunkach Europy Zachodniej badania pozwoliły ustalić próg ekonomicznej szkodliwości tego gatunku w pszenicy ozimej. Chemiczne zwalczanie będzie celowe, gdy w łanie wystąpi od 8 do 30 roślin/m 2 A. myosuroides (Courtney 1994; Heitefuss i wsp. 1987; Zanin i wsp. 1993; Zwerger 1996). Jak dotąd brak takich danych dla warunków klimatyczno-glebowych Polski. Analizując dane uzyskane w 15 doświadczeniach polowych w latach 2002 2005 autorzy opracowali krzywą obrazująca stratę plonu pszenicy w zależności od nasilenia A. myosuroides (rys. 1). Na jej podstawie można stwierdzić, że w przypadku pszenicy plonującej na poziomie 6,5 7,5 t/ha, próg ekonomicznej szkodliwości zostanie przekroczony, gdy A. myosuroides wystąpi w łanie w nasileniu powyżej 25 roślin/m 2. W takim
234 Progress in Plant Protection / Postępy w Ochronie Roślin, 46 (1) 2006 Tabela 1. Charakterystyka badanych herbicydów Table 1. Characteristic of tested herbicide Herbicyd Herbicide Atlantis 04 WG + Actiorob 842 EC Substancja aktywna Active substance mesosulfuron methyl = 3% + iodosulfuron methylsodium = 0,6% + {mefenpyr-diethyl = 9%} methyl esters of rape oil = 842 g/l Dicuran 80 WP chlortoluron = 80% Huzar 05 WG Quazar 550 SC Puma Super 069 EW Apyros 75 WG + Olbras 88 EC Attribut 70 WG + Olbras 88 EC Termin aplikacji (faza ALOMY) Term of application (GS of ALOMY) iodosulfuron = 5% + {mefenpyr-diethyl = 15%} isoproturon = 500 g/l + diflufenckan = 50 g/l fenoxaprop-p-ethyl = 69 g/l + {fenchlorazole-ethyl = 39,1 g/l} sulfosulfuron = 75% ALOMY Alopecurus myosuroides post-refined fatty acids of rape oil = 88% propoxycarbazone sodium = 70% post-refined fatty acids of rape oil = 88% (BBCH 21 22) (BBCH 23 24) (BBCH 21 22) (BBCH 23 24) Dawka herbicydu na ha Herbicide s dose per ha 0,35 kg 2 kg 200 g 2,5 l 2,0 l 1,0 l 1,2 l 26,6 g 100 g
Szkodliwość i możliwości zwalczania Alopecurus myosuroides 235 Rys. 1. Wpływ nasienia Alopecurus myosuroides w łanie pszenicy ozimej na plon ziarna (na podstanie 15 doświadczeń polowych IUNG-PIB 2002 2005) Fig. 1. Influence of Alopecurus myosuroides density on winter wheat yielding (on the base 15 field trials IUNG-PIB 2002 2005) przypadku spadek plonowania o 6% spowoduje utratę 390 450 kg ziarna z każdego hektara, a zatem ingerencja chemiczna będzie w pełni uzasadniona. 2. Ocena skuteczności herbicydów w zwalczaniu A. myosuroides jesienią i wiosną (tab. 2) Chroniąc plantację pszenicy przed zachwaszczeniem A. myosuroides, często pojawia się dylemat: jakiego użyć środka i kiedy wykonać zabieg, aby uzyskać najlepsze efekty? Nie wszystkie, przeznaczone do zwalczania tego gatunku herbicydy, wykazują jednakową skuteczność. Również termin ich aplikacji może mieć kluczowe znaczenie dla końcowego efektu chwastobójczego. Spośród pięciu badanych herbicydów jedynie mieszanina mezosulfuron + jodosulfuron stosowana z dodatkiem adiuwanta charakteryzowała się wysoką skutecznością zwalczania A. myosuroides, niezależnie od terminu aplikacji. Środek ten ograniczał świeżą masę chwastów w 93%, zaś ich nasilenie w 93 94%. Pszenica chroniona tym środkiem plonowała na poziomie 6,52 6,68 t/ha. Zbliżone efekty chwastobójcze (90 93%) obserwowano po zastosowaniu fenoksapropu-p-etylu w terminie wiosennym. Jednak plon ziarna pszenicy był niższy (6,21 t/ha), a istotność tej różnicy potwierdziła analiza statystyczna. Zabieg jesienny tym herbicydem był znacznie mniej skuteczny (80 83% zniszczenia), co znalazło również odbicie w plonowaniu pszenicy (5,91 t/ha).
236 Progress in Plant Protection / Postępy w Ochronie Roślin, 46 (1) 2006 Tabela 2. Wpływ rodzaju zastosowanego herbicydu na stopień zniszczenia Alopecurus myosuriudes oraz plonowanie pszenicy ozimej (średnia z 4 doświadczeń polowych, IUNG-PIB 2003 2005) Table 2. Influence of applied herbicide on Alopecurus myosuriudes control and winter wheat yielding (average from 4 field trials, IUNG-PIB 2003 2005) Herbicyd Herbicide Obiekt kontrolny Untreated Jodosulfuron Iodosulfuron Fenoksaprop-P-etylu Fenoxaprop-P-ethyl Izoproturon + diflufenikan Isoproturon + diflufenican Chlorotoluron Chlortoluron Mezosulfuron + jodosulfuron Mesosulfuron + iodosulfuron Termin aplikacji Term of application Plon Yield [t/ha] Skuteczność chwastobójcza Efficacy of weed control [%] ograniczenie nasilenia reduction of density ograniczenie świeżej masy reduction of fresh mass 4,44 155 szt./m 2 323 g/m 2 5,92 79 73 5,48 62 63 5,96 83 80 6,21 93 90 6,15 89 85 5,91 81 76 6,07 85 88 5,75 77 76 6,68 93 93 6,52 94 93 NIR (0,05) LSD (0.05) 0,348 Herbicydy zawierające chlorotoluron oraz mieszaninę izoproturonu i diflufenikanu, stosowane jesienią, ograniczały świeżą masę A. myosuroides o 85 88%, a jego nasilenie o 85 89%. Plony pszenicy na poletkach chronionych tymi środkami wynosiły odpowiednio 6,37 t/ha i 6,15 t/ha. Wiosenna aplikacja tych herbicydów nie zapewniała wystarczającej skuteczności (76 81%), co również było widoczne w poziomie plonowania pszenicy (5,75 5,99 t/ha). Najniższą skutecznością spośród badanych herbicydów charakteryzował się jodosulfuron, który ograniczał występowanie A. myosuroides w 62 79% i redukował masę chwastu o 63 73%. Nieco lepszą skuteczność obserwowano w przypadku jesiennej aplikacji tego środka, co znalazło również odbicie w wysokości plonów pszenicy. 3. Wpływ rodzaju herbicydu i terminu jego aplikacji na skuteczność w przypadku wiosennego zwalczania A. myosuroides (tab. 3) A. myosuroides należy do chwastów, które wiosną bardzo wcześnie rozpoczynają wegetację, a ich wzrost jest bardzo szybki. Jego szybkie tempo wzrostu powoduje, że
Szkodliwość i możliwości zwalczania Alopecurus myosuroides 237 gdy pszenica zaczyna strzelać w źdźbło to rosnący w jej łanie wyczyniec, pomimo tego, że osiągnął wysokość zaledwie 30 35 cm zdążył się wykłosić. Z tego względu, bardzo ważny jest właściwy wybór herbicydu, a także jak najwcześniejsze wykonanie zabiegu. Tabela 3. Wpływ rodzaju zastosowanego herbicydu i terminu jego aplikacji na stopień zniszczenia Alopecurus myosuriudes oraz plonowanie pszenicy ozimej (średnia z 4 doświadczeń polowych, IUNG-PIB 2002 2004) Table 3. Influence of applied herbicide and term of application on Alopecurus myosuriudes control and winter wheat yielding (average from 4 field trials, IUNG-PIB 2002 2004) Herbicyd Herbicide Obiekt kontrolny Untreated Sulfosulfuron Sulfosulfuron Propoksykarbazon sodowy Propoxycarbazone sodium ALOMY Alopecurus myosuroides Termin aplikacji (faza ALOMY) Term of application (GS of ALOMY) (BBCH 21 22) (BBCH 23 24) (BBCH 21 22) (BBCH 23 24) NIR (0,05) LSD (0.05) Plon Yield [t/ha] Skuteczność chwastobójcza Efficacy of weed control [%] ograniczenie nasilenia reduction of density ograniczenie świeżej masy reduction of fresh mass 2,67 187 szt./m 2 427 g/m 2 7,04 66 79 5,80 46 58 3,87 24 36 7,66 99 99 7,30 89 90 5,88 41 57 0,392 W przeprowadzonych badaniach porównano dwa herbicydy jeden bardzo dobrze zwalczający A. myosuroides (propoksykarbazon sodowy), a drugi wykazujący jedynie średnią skuteczność (sulfosulfuron) stosowane w trzech terminach. Najwcześniejszy zabieg wykonano w fazie 3 4 liści A. myosuroides, co przypadało na drugą dekadę marca. Pomimo dużego nasilenia tego gatunku w łanie (187 szt./m 2 ) propoksykarbazon sodowy zapewniał ograniczenie nasilenia i redukcję świeżej masy chwastu na poziomie 99%, natomiast sulfosulfuron tylko 66 79%. Plon był istotnie wyższy na poletkach traktowanych propoksykarbazonem (7,66 t/ha) niż opryskiwanych sulfosulfuronem (7,04 t/ha). Aplikacja w fazie BBCH 21 22 (początek kwietnia) spowodowała spadek skuteczności badanych herbicydów. Propoksykarbazon sodowy ograniczał liczebność chwastu o 89%, a jego świeżą masę o 90%, co pozwoliło na osiągnięcie plonów w wysokości
238 Progress in Plant Protection / Postępy w Ochronie Roślin, 46 (1) 2006 7,3 t/ha. Sulfosulfuron ograniczał te parametry odpowiednio o 46% i 58%, co spowodowało, że plon spadł do 5,8 t/ha. Zabieg wykonany w połowie kwietnia, w fazie BBCH 23 24 powodował drastyczne obniżenie skuteczności w przypadku obydwu herbicydów. Propoksykarbazon sodowy eliminował A. myosuroides w 41 57%, a sulfosulfuron w 24 36%. Pierwszy z herbicydów zapewniał uzyskanie plonu na poziomie 5,88 t/ha (spadek o 1,78 t/ha w porównaniu do pierwszego terminu aplikacji), natomiast drugi 3,87 t/ha (spadek aż o 3,17 t/ha). Przykład ten dobrze udowadnia, jak duży jest wpływ właściwego doboru herbicydu oraz optymalnego terminu jego zastosowania na skuteczność chwastobójczą, a w efekcie końcowym na plonowanie rośliny uprawnej. IV. WNIOSKI 1. W pszenicy ozimej o wysokim potencjale plonowania (powyżej 6,5 t/ha), ingerencja chemiczna będzie w pełni uzasadniona, gdy A. myosuroides wystąpi w łanie w nasileniu powyżej 25 roślin/m 2, ponieważ wtedy przekroczony zostanie próg ekonomicznej szkodliwości. 2. Spośród badanych herbicydów jedynie mieszanina mezosulfuron + jodosulfuron stosowana z dodatkiem adiuwanta charakteryzowała się wysoką skutecznością zwalczania (93%) A. myosuroides, zarówno wiosną, jak i jesienią. 3. Zbliżone efekty chwastobójcze obserwowano po zastosowaniu fenoksapropu-petylu w terminie wiosennym. Zabieg jesienny był mniej skuteczny. 4. Herbicydy zawierające chlorotoluron oraz mieszaninę izoproturonu i diflufenikanu, stosowane jesienią, charakteryzowały się skutecznością na poziomie 85 89%. Wiosenna aplikacja tych herbicydów nie zapewniała wystarczającej skuteczności (76 81%). 5. Najniższą skutecznością (62 79%) spośród badanych herbicydów charakteryzował się jodosulfuron. 6. Skuteczność chwastobójcza w przypadku wiosennego zwalczania A. myosuroides uzależniona była od rodzaju użytego herbicydu i terminu jego stosowania. Najlepszym działaniem (do 99% skuteczności) charakteryzował się propakarbazon sodowy, natomiast sulfosulfuron wykazał się niewystarczającą efektywnością (24 79%). Obserwowano znaczący spadek skuteczności wraz z opóźnieniem terminu zabiegu. V. LITERATURA Arlt K. 2000. Verbreitung von Windhalm und Ackerfuchsschwanz in Deutschland. Getreide 6: 236 238. Colbach N., Dürr C. 2003. Effects of seed production and storage conditions on blackgrass (Alopecurus myosuroides) germination and soot elongation. Weed Sci. 51: 708 717. Courtney A.D. 1994. Thresholds theory and practice. Queens Univ. Belfast: 1 10. Heitefuss R., Gerowitt B., Wahmhoff W. 1987. Development and implementation of weed economic thresholds in FR Germany. The BCPC Conference Weeds 3: 1025 1034. Hołdyński C. 1988. Wyczyniec polny nowy chwast na polach uprawnych Żuław Wiślanych. Rolnictwo 57: 40 43. Kemmer A., Rauber R., Röttele M., Schuler B. 1980. Bemerkungen zum Acker-Fuchsschwanz (Alopecurus myosuroides Huds.). Berichte aus dem Fachgebiet Herbologie der Universität Hohenheim 20: 23 31.
Szkodliwość i możliwości zwalczania Alopecurus myosuroides 239 Moss S.R. 1987. Competition between Blackgrass (Alopecurus myosuroides) and winter wheat. The BCPC Conference Weeds 2: 367 374. Rejewski M., Ceynowa M. 1968. Nowe stanowiska niektórych rzadziej spotykanych roślin naczyniowych na Ziemi Chełmińskiej. Fragm. Flor. Geobot. 14: 197 201. Zanin G., Berti A., Toniolo L. 1993. Estimation of economic thresholds for weed control in winter wheat. Weed Res. 33: 459 467. Zwerger P. 1996. Integrated weed management in developed nations. Proc. 2nd International Weed Control Congress, Copenhagen, 25 28.06.1996, Dania: 933 942. Autorzy dziękują Panom Edmundowi Łysikowi, Jerzemu Łysikowi i Edwardowi Żółkiewiczowi za udostępnienie pól do prowadzenia doświadczeń oraz pomoc techniczną w ich realizacji. KRZYSZTOF DOMARADZKI, HENRYKA ROLA THE HARMFULNESS AND POSSIBILITIES OF ALOPECURUS MYOSUROIDES CONTROL IN THE OPOLE SILESIA CONDITIONS SUMMARY Alopecurus myosuroides is a problematic weed only in some regions of Poland. In the last several years an increase of A. myosuroides, especially in South-Western Poland, is observed. Between 2002 and 2005 the evaluation of herbicides efficacy used in autumn and spring to control of A. myosuroides was tested. For investigations 7 herbicides were used. The results of the experiments indicated a very high efficacy of iodosulfuron and mesosulfuron mixture irrespective of term of application. The similar effect after the spring treatment by fenoxaprop-p-ethyl was observed. The autumn application was less efficient. Herbicides containing chlorotoluron and mixture of isoproturon + diflufenican were effective only during autumn application. Irrespective of the time of application iodosulfuron was not enough effective for A. myosuroides control. The spring control was depended on the kind of investigated herbicides and term of their application. The best effect after application of propoxycarbasone sodium was observed. Sulfosulfuron showed insufficient effect in weed control. Key words: Alopecurus myosuroides, herbicide, weed control, winter wheat