ASPEKTY STOSOWANIA OBNIŻONYCH DAWEK HERBICYDÓW W ZBOŻACH JARYCH

Transkrypt

1 Progress in Plant Protection / Postępy w Ochronie Roślin, 46 (1) 2006 ASPEKTY STOSOWANIA OBNIŻONYCH DAWEK HERBICYDÓW W ZBOŻACH JARYCH ROMAN KRAWCZYK Instytut Ochrony Roślin Miczurina 20, Poznań R.Krawczyk@ior.poznan.pl I. WSTĘP W celu ograniczenia szkodliwych aspektów oddziaływania rolnictwa konwencjonalnego na środowisko poszukuje się nowych rozwiązań, między innymi poprzez zmniejszenie stosowania herbicydów. Idea stosowania niższych dawek bardzo dobrze przyjęła się w technologii uprawy buraka cukrowego, w której celem jest utrzymanie plantacji wolnej od konkurencji chwastów aż do zbioru. W uprawie zbóż nie jest wymagana tak wysoka skuteczność w zwalczaniu chwastów jak w buraku cukrowym. W zwalczaniu chwastów należy dążyć do ograniczenia ich występowania lub konkurencyjności względem rośliny uprawnej (Adamczewski i Dobrzański 1997; Domaradzki i Rola 2001). W ostatnich latach obserwujemy większe zainteresowanie badaniami w kierunku zmniejszenia ilości stosowanych herbicydów, między innymi przez obniżenie stosowanych dawek w zbożach. Chwasty we wcześniejszych fazach rozwojowych wykazują wyższą wrażliwość na niższe dawki herbicydów (Dogan i wsp. 1999; Domaradzki i wsp. 2003). Przy zmniejszeniu konkurencyjności chwastów również skuteczność herbicydów stosowanych w niższych dawkach jest wyższa. Jedną z metod zmniejszenia konkurencyjności chwastów w zbożach jest zwiększenie zagęszczenia łanu (Kapeluszny 2002; Noworolnik 1994; Starczewski i Żądełek 2003). Do gatunków chwastów dwuliściennych najczęściej i najliczniej występujących w zbożach jarych należy zaliczyć między innymi Chenopodium album i Viola arvensis (Adamczewski 1997; Bromand 2003). II. MATERIAŁ I METODY W latach w Instytucie Ochrony Roślin prowadzono polowe badania nad wpływem terminu stosowania herbicydów w dawkach obniżonych w pszenicy jarej i w jęczmieniu jarym. Doświadczenia polowe założono w układzie split-plot. W bada-

2 224 Progress in Plant Protection / Postępy w Ochronie Roślin, 46 (1) 2006 niach stosowano dwa herbicydy zwalczające chwasty dwuliścienne w zbożach jarych. Pierwszy herbicyd, zawierający substancję aktywną (s.a.) tribenuron metylowy z grupy pochodnych sulfonylomocznika, stosowano w postaci preparatu Granstar 75 WG. Drugi herbicyd zastosowany w doświadczeniu, Chwastox Trio 540 SL, zawierał w składzie mieszaninę trzech s.a. z grupy regulatorów wzrostu: mekoprop + MCPA + dikamba. Herbicydy aplikowano w dawce pełnej (3/3) zalecanej oraz w dwóch dawkach zredukowanych do 2/3 i 1/3 dawki zalecanej, stosując je łącznie z adiuwantem (tab. 1). Zboża wysiano w dwóch gęstościach: gęstość optymalna (G1): pszenica 400 sztuk ziarn/m 2 ; jęczmień 200 sztuk ziarn/m 2, gęstość zaniżona (G2): pszenica 250 sztuk ziarn/m 2 ; jęczmień 100 sztuk ziarn/m 2. Tabela 1. Dawki herbicydów zastosowane w doświadczeniu Table 1. Dose of herbicides applied in experiments Granstar 75 WG (tribenuron metylowy) Dawka Dose Dawka herbicydu Dose of herbicyde [g/ha] Dawka substancji aktywnej Dose of active ingredient [g/ha] Chwastox Trio 540 SL (mecoprop + MCPA + dicamba) Dawka herbicydu Dose of herbicyde [g/ha] 3/ ,25 1,5 2/3 10 7,5 1,0 1/3 5 3,75 0,5 Dawka substancji aktywnej Dose of active ingredient [g/ha] Herbicydy stosowano z adiuwantem Atpolan 80 EC (80% oleju parafinowego) w dawce 1,5 l/ha Herbicides were used in the mixture with adjuvant Atpolan 80 EC (80% parafin oil) at the rate 1.5 l/ha Herbicydy stosowano w dwóch terminach w zależności od fazy rozwojowej rośliny uprawnej. Pierwszy zabieg wykonano w terminie przypadającym na początku fazy krzewienia zbóż (BBCH GS 21 22), a drugi późniejszy, na chwasty starsze, w terminie przypadającym na koniec fazy krzewienia zbóż (BBCH GS 28 29). Badania przeprowadzono na odmianie pszenicy jarej Banti i jęczmienia jarego Maresi. Doświadczenia założono na poletkach o powierzchni 16,5 m 2. Zbiór ziarna wykonano na powierzchni 13,5 m 2. Zniszczenie chwastów dwuliściennych oceniano wizualnie w terminie czterech tygodni od drugiego terminu zastosowania herbicydów. Efektywność zwalczania oceniono w procentach w porównaniu do obiektu kontrolnego, na którym nie zwalczano chwastów. Wynik wyrażono w procentach w skali liniowej od 0% brak zwalczania do 100% pełne zwalczenie chwastów. Analizę stanu zachwaszczenia przed zbiorem ziarna zbóż przedstawiono w procentach pokrycia powierzchni gleby przez występujące gatunki chwastów.

3 Aspekty stosowania obniżonych dawek herbicydów w zbożach jarych 225 III. WYNIKI I ICH OMÓWIENIE Stosując oba herbicydy w badaniach w obniżonych dawkach uzyskano bardzo wysoką skuteczność zwalczania C. album, powyżej 90%. Efektywność zwalczania w okresie 4 tygodni po zabiegu była wyższa, gdy tribenuron metylowy aplikowano w pierwszym terminie (rys. 1). W 2001 roku, stosując 1/3 dawki, odnotowano istotny spadek skuteczności herbicydu. W tym roku badań, w warunkach zaniżonej gęstości siewu, w pszenicy jarej uzyskano skuteczność w pierwszym terminie na poziomie 73% i w drugim terminie 58,5%. Drugi herbicyd, mieszanina mekoprop + MCPA + dikamba, stosowany w 2001 roku w ilości 1/3 dawki w warunkach zaniżonej gęstości siewu pszenicy jarej, zwalczał komosę w 79,3% w pierwszym terminie i 89,9% w drugim terminie (rys. 2). Analizując niższą skuteczność obniżonych dawek herbicydów w 2001 roku, warto zwrócić uwagę na przebieg warunków atmosferycznych. W porównaniu z latami badań 2002 i 2003, w dwóch ostatnich dekadach maja oraz w pierwszej dekadzie czerwca odnotowano niższą średnią temperaturę powietrza (rys. 3). Na ten okres przypadał termin wykonania zabiegów herbicydowych. Tribenuron metylowy, w warunkach niższych średnich temperatur powietrza, w porównaniu z mieszaniną mekoprop + MCPA + dikamba, reagował większym spadkiem skuteczności. Rys. 1. Skuteczność zwalczania Chenopodium album substancją aktywną tribenuron metylowy w zależności od zastosowanej dawki i terminu zabiegu w pszenicy jarej wysianej w dwóch gęstościach w trzech latach badań Fig. 1. Efficacy of tribenuron methyl in Chenopodium album control depending on time of application and herbicide dose in spring wheat sowed at to densities in three years of experiments Skuteczność chwastobójcza obniżonych dawek badanych herbicydów względem V. arvensis była bardzo mocno zróżnicowana w poszczególnych latach badań. Najwyższą skuteczność uzyskano w 2003 roku (rys. 4). Chwast ten w warunkach optymalnej gęstości siewu zbóż był wrażliwy na obniżone dawki s.a. tribenuron metylowy, nieza-

4 226 Progress in Plant Protection / Postępy w Ochronie Roślin, 46 (1) 2006 leżnie od terminu stosowania. W latach zaniżenie gęstości siewu miało wpływ na zmniejszenie skuteczności zwalczania V. arvensis obniżonymi dawkami s.a. tribenuron metylowy. Największy spadek skuteczności stwierdzono w roku Również zastosowanie mieszaniny mekoprop + MCPA + dikamba w zredukowanych dawkach miało wpływ na skuteczność zwalczania V. arvensis (rys. 5). W poszczególnych latach badań uzyskano zmniejszenie skuteczności chwastobójczej 2/3 dawki w pszenicy jarej od 7% do 31%. W najniższej dawce (1/3) uzyskano w stosunku do dawki zalecanej zmniejszenie skuteczności od 22% do 45%. Istotny wpływ na zmniejszenie skuteczności zwalczania V. arvensis obniżonymi dawkami mieszaniny mekoprop + MCPA + dikamba miało wykonanie zabiegów w późniejszym terminie (T2) oraz zaniżenie gęstości siewu zbóż. Rys. 2. Skuteczność zwalczania Chenopodium. album mieszaniną mekoprop + MCPA + dikamba w zależności od zastosowanej dawki i terminu zabiegu w pszenicy jarej wysianej w dwóch gęstościach w trzech latach badań Fig. 2. Efficacy of herbicide mecoprop + MCPA + dikamba in Chenopodium album control depending on time of application and herbicide dose in spring wheat sowed at to densities in three years of experiments W okresie przed zbiorem pszenicy jarej i jęczmienia jarego odnotowano występowanie czterech gatunków chwastów. Były to: C. album, V. arvensis, Matricaria inodora i Echinochloa crus-gali. W obiektach kontrolnych C. album w najwyższym procencie pokrywała powierzchnię gleby. W obiektach herbicydowych, w których uzyskano najwyższą skuteczność zwalczania chwastów, zwłaszcza C. album, gdy stosowano herbicydy w pierwszym terminie, odnotowano przed zbiorem zbóż wzrost udziału E. crusgali (rys. 6). Gatunek ten występował w dwóch latach badań (2002 i 2003). W obiektach kontrolnych mniejsze zachwaszczenie E. crus-gali było wynikiem kompensacji Ch. album. W 2001 roku, w którym odnotowano w okresie od maja do czerwca średnią dekadową temperaturę powietrza poniżej 15 C, występowania E. crus-gali nie odnotowano.

5 Aspekty stosowania obniżonych dawek herbicydów w zbożach jarych 227 Rys. 3. Średnie temperatury powietrza przedstawione jako średnie dekadowe poszczególnych miesięcy zarejestrowane w Rolniczym Zakładzie Doświadczalnym Instytutu Ochrony Roślin w Winnej Górze w latach Fig. 3. Average decade air temperature in particular months noticed in Experimental Station of Institute of Plant Protection at Winna Góra in Rys. 4. Skuteczność zwalczania Viola arvensis preparatem tribenuron metylowy w zależności od zastosowanej dawki i terminu zabiegu w pszenicy jarej wysianej w dwóch gęstościach w trzech latach badań Fig. 4. Efficacy of tribenuron methyl in Viola arvensis control depending on time of application and herbicide dose in spring wheat sowed at to densities in three years of experiments

6 228 Progress in Plant Protection / Postępy w Ochronie Roślin, 46 (1) 2006 Rys. 5. Skuteczność zwalczania Viola arvensis mieszaniną mekoprop + MCPA + dikamba w zależności od zastosowanej dawki i terminu zabiegu w pszenicy jarej wysianej w dwóch gęstościach w trzech latach badań Fig. 5. Efficacy of herbicide mecoprop + MCPA + dikamba in Viola arvensis control depending on time of application and herbicide dose in spring wheat sowed at to densities in three years of experiments Rys. 6. Średni procent pokrycia gleby przez Echiochloa crus-galli przed zbiorem zbóż jarych wysianych w optymalnej gęstości siewu w zależności od zastosowanej dawki tribenuronu metylowego w latach Fig. 6. Average percentage of covering soil by Echiochloa crus-galli before spring cereal harvest sowed at optimum density in dependence on applied doses of tribenuronu methyl in

7 Aspekty stosowania obniżonych dawek herbicydów w zbożach jarych 229 Tabela 2. Średni plon ziarna pszenicy jarej i jęczmienia jarego w t/ha po zastosowaniu obniżonych dawek herbicydów Table 2. Average yield of spring wheat and spring barley [t/ha] after application of reduced dose of herbicides Gęstość siewu Rate of sowing G1 G2 Termin zabiegu Time of application Dawka herbicydu Dose of herbicyde Średni plon ziarna Average yield [t/ha] Pszenica jara Spring wheat tribenuron metylowy mekoprop + MCPA + dikamba Jęczmeń jary Spring barley tribenuron metylowy mekoprop + MCPA + dikamba kontrola check 2,66 a 2,79 a 3,05 a 2,02 a 3/3 3,28 ab 3,20 a 3,89 b 3,10 b BBCH GS /3 3,49 b 3,33 a 3,77 ab 3,11 b 1/3 3,13 ab 3,24 a 3,55 ab 2,60 ab 3/3 3,52 b 3,07 a 3,75 ab 2,83 ab BBCH GS /3 3,80 b 3,36 a 4,16 b 2,69 ab 1/3 3,35 b 3,18 a 3,89 2,70 ab kontrola check 2,42 a 2,27 a 2,14 a 1,63 a 3/3 3,10 ab 3,27 b 3,35 b 2,25 a BBCH GS /3 3,13 b 3,10 b 3,00 b 2,28 a 1/3 3,29 b 3,19 b 3,25 b 2,23 a 3/3 3,38 b 3,08 b 3,40 b 2,34 a BBCH GS /3 3,24 b 3,15 b 2,98 b 2,11 a 1/3 3,02 ab 3,12 b 2,84 ab 2,39 a a, b, c... wyniki wielokrotnego testu Tukey a (α = 0,05), powtórzenie się co najmniej jednej litery przy porównywanych średnich dla tej samej kolumny oznacza brak statystycznie istotnych różnic a, b, c... results of multiple Tukey s test (α = 0.05); the entries in the column followed by the same letter are not significantly different G1 pszenica: 400 sztuk ziarn/m 2 ; jęczmień: 200 sztuk ziarn/m 2 wheat: 400 grains No./m 2 ; barley: 200 grains No./m 2 G2 pszenica: 250 sztuk ziarn/m 2 ; jęczmień: 100 sztuk ziarn/m 2 wheat: 250 grains No./m 2 ; barley: 100 grains No./m 2 Jak wynika z tabeli 2 średnie plony pszenicy jarej z obiektów, w których stosowano obniżone dawki herbicydów, nie różniły się istotnie między sobą. Przy optymalnej gęstości siewu uzyskano istotnie wyższy średni plon ziarna w obiektach, w których herbicyd był stosowany w terminie końcowej fazy krzewienia zbóż oraz w 2/3 dawki w terminie początkowej fazy krzewienia zbóż. W drugim doświadczeniu w pszenicy jarej, w którym zwalczano chwasty mieszaniną mekoprop + MCPA + dikamba, uzyskano w obiektach herbicydowych średni plon ziarna wyższy w porównaniu z obiektem kontrolnym. Jednak uzyskane różnice były istotne w pszenicy uprawianej w zaniżonej gęstości siewu. W jęczmieniu jarym po zastosowaniu s.a. tribenuron metylowy, średni plon ziarna był wyższy w porównaniu z obiektem kontrolnym. Również w jęczmieniu

8 230 Progress in Plant Protection / Postępy w Ochronie Roślin, 46 (1) 2006 jarym po zastosowaniu mieszaniny mekoprop + MCPA + dikamba plon w obiektach zabiegowych był wyższy w porównaniu z obiektem kontrolnym. Rys. 7. Średni procent pokrycia gleby przez Echiochloa crus-galli przed zbiorem zbóż jarych wysianych w zaniżonej gęstości siewu w zależności od zastosowanej dawki tribenuronu metylowego w latach Fig. 7. Average percentage of covering soil by Echiochloa crus-galli before spring cereal harvest sowed at lowered density in dependence on applied doses of tribenuronu methyl in IV. WNIOSKI 1. Efektywność zwalczania chwastów obniżonymi dawkami herbicydów była zależna od gatunku chwastu, fazy rozwojowej zboża i chwastów oraz od gęstości siewu zbóż i warunków pogodowych. 2. Chwasty były skuteczniej zwalczane obniżonymi dawkami herbicydów w bardziej zagęszczonym łanie zbóż. 3. Stosowanie herbicydów w obniżonych dawkach we wcześniejszym terminie pozwala uzyskać wyższą skuteczność zwalczania chwastów, jednakże w mniejszym stopniu zabezpieczało uprawę przed zachwaszczeniem wtórnym. 4. Zwalczanie chwastów dwuliściennych we wcześniejszym terminie, szczególnie przy zmniejszonej gęstości siewu zbóż jarych, zwiększało ryzyko występowania E. crus- -galli. 5. Plon z obiektów doświadczalnych, w których stosowano obniżone dawki herbicydów był porównywalny z plonem z obiektów, w których stosowano pełną dawkę herbicydu. Prace badawcze dofinansowane w ramach projektu badawczego 3P06R09125.

9 Aspekty stosowania obniżonych dawek herbicydów w zbożach jarych 231 V. LITERATURA Adamczewski K Rola chwastów w uprawie roślin. s W Ochrona Roślin (J. Kochman, W. Węgorek, red.). Plantpress, Kraków, 701 ss. Adamczewski K., Dobrzański A Regulowanie zachwaszczenia w integrowanych programach uprawy roślin. Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 37: Bromand B Harmonisation of efficacy testing procedures, implementation of GEP and possibilities of exchange of date between countries. Proceedings of the Crop Protection Conference for the Baltic Sea Region, Poznań 2003: Dogan N.M., Kemmer A., Hurle K Influence of weed growth stage on the performance of reduced herbicide doses. Proceedings of eleventh European Weed Research Society Symposium, Basel 1999, s Domaradzki K., Kieloch R., Rola H Skuteczność herbicydów w zależności od dawki i fazy rozwojowej chwastów. Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 43: Domaradzki K., Rola H Ekologiczno-agronomiczne aspekty stosowania niższych dawek herbicydów w regulacji zachwaszczenia zbóż. Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 41: Kapeluszny J Zachwaszczenie łanu zbóż jarych w warunkach zróżnicowanej gęstości siewu i oszczędnego stosowania herbicydów. Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 42: Noworolnik K Reakcja jarych mieszanek jęczmienia z owsem na gęstość siewu. Materiały Ogólnopol. Konf. Stan i Perspektywy upraw mieszanek zbożowych, Poznań, 2 grudnia 1994: Starczewski J., Żądełek J Regulacja zachwaszczenia przez zagęszczenie rośliny uprawnej i stosowanie herbicydów na przykładzie pszenżyta. Zesz. Probl. Post. Nauk. Rol. 490: ROMAN KRAWCZYK ASPECTS OF HERBICIDES APPLICATION IN LOWERED DOSES IN SPRING CEREALS SUMMARY This study was designed to investigate the combined effect of reduced herbicide doses and application timing, sowing densities of spring cereals on efficacy of broadleaf weeds control. Research was conduced in the in the Institute of Plant Protection. Two herbicides (tribenuron-methyl and mixture mecoprop + MCPA + dicamba) were applied in recommended doses and by reduced ones by 2/3, 1/3 of a full dose at two different terms of applications: T1- beginning of cereal tillering; T2- end of cereal tillering. Herbicides were applied with adiuvants. Cereals were cultivated in two densities: recommended sowing rate and reduced sowing rate. Weeds Chenopodium album and Viola arvensis dominated in the fields during the experiment. Herbicides applied in reduced doses showed a very good effectiveness in weeds control as: C. album. Weeds such as V. arvensis showed lower sensitivity to the reduced doses of herbicides and efficacy weed control depended on the dose and time of herbicide application as well as cereal species and density. Weather condition had an influence on herbicide effectiveness, especially when reduced doses were applied at conditions of lowered cereals density. The weeds species which were less sensitive to reduced doses of herbicide were better controlled in barley than in wheat. Density of Echinochloa crus-galli increased when the broadleaf weeds were controlled early and quickly. Yield from plots treated with herbicide was significantly higher compared to untreated ones. Key words: herbicide, reduced dose, spring wheat, spring barley