A SORTYMENT 1. Podstawowe potrzeby pszczół miodnych 2. Konieczność karmienia 3. Różne rodzaje pokarmu dla pszczół 4. Porównawcze próby karmienia 5. Koszty/korzyści stosowania różnych pokarmów dla pszczół 6. Podsumowanie SWEETS Porównanie pokarmów dla pszczół miodnych Pszczelarze mają obecnie do dyspozycji całą gamę pokarmów dla pszczół. Oprócz klasycznego pokarmu, czyli roztworu cukru przygotowywanego przez pszczelarza we własnym zakresie oraz gotowych pokarmów na bazie sacharozy, które już od dawna sprawdzają się w praktyce, od kilku lat stosuje się także produkty będące wynikiem scukrzania skrobi. Poniższe opracowanie przedstawia wyniki naukowych doświadczeń z gotowym pokarmem dla pszczół na bazie sacharozy oraz skrobi.
1. Podstawowe potrzeby pszczół miodnych Ważną funkcję wżyciu pszczoły spełniają: ul, warunki zdrowotne, awszczególności pożywienie. Oprócz Skandynawii iniektórych części Europy Wschodniej pszczoły nie znajdują w Europie praktycznie żadnych możliwości, aby samodzielniewykształcićrój. Dlatego też w Europie prawie wszędzie pszczoły hodowane są przez pszczelarzy wulach przeróżnej budowy. Ponieważ wpszczelim roju naniezwykle małej przestrzeni żyje nawet do80 000 osobników, zachowanie dobrego zdrowia jest potrzebne do przetrwaniadanej populacji. Dzięki propolisowi pszczoły dysponują co prawda bardzo skutecznym środkiem przeciwko całemu szeregowi chorobotwórczych wirusów, lecz mimo to czasami konieczna jest interwencja pszczelarza. Wymienić tunależy przede wszystkim takie choroby jak zgnilec złośliwy, nosemozę i warrozę. Szczególne znaczenie pokarmu dla pszczół można przede wszystkim unaocznić na podstawie ich etapów rozwoju: wstadium rozwoju od jaja do insektu centralną rolę odgrywa pobór białka, natomiast pszczoły całkowicie rozwinięte (trutnie, robotniceikrólowe) pobierają energię zwęglowodanów. 2. Konieczność karmienia Konieczność karmienia pszczół wynika zfaktu, że pszczelarz zabiera pszczołomich naturalny pokarm, czyli miód. Wnaszym klimacie, z częściowo surową zimą, pszczelarz musi podać pszczołompokarmzastępczy. Poza tym, warunki pożytkowe, bardzo zróżnicowane wzależności od regionu ipory roku, mogą spowodować konieczność dokarmiania pszczółaby wypełnić przerwę wpożytku wcelu utrzymania aktywności wylęgowej oraz wcelu pokrycia zapotrzebowania na pokarm. Przy tworzeniu odkładów oraz hodowlikrólowych powstaje takżekonieczność dokarmiania. Ze względu nacentralne znaczenie pokarmów węglowodanowych koniecznych do pokrycia zapotrzebowanianaenergię całkowicie wykształconych pszczół, ograniczamy się w naszych wywodach do pokarmów dla pszczół dostępnych obecnie na naszym rynku.
3. Różne rodzaje pokarmu dla pszczół 3.1 Miód Pokarmem naturalnymjest miód, który pszczoły przygotowujązsurowców naturalnych czyli nektaru ispadzi. Wzależności od źródła pożytku surowce tezawierają zasadniczo fruktozę, glukozę isacharozę (cukier buraczany lub trzcinowy), nieznaczne ilości maltozy iinnych rodzajów cukrów. Fruktoza, glukoza isacharoza są wzwiązku ztym najważniejszymi substancjami odżywczymi dla pszczół. Niektóre rodzaje miodu, jak np. miód rzepakowy lub miody zawierające melicytozę (trójsacharyd) są mniej przydatne do przezimowania zewzględu na ich skłonność do krystalizacji. Duża zawartość popiołu lub substancji barwiących wmiodzie, co jest typowe dla większości miodów leśnych oraz niektórych miodów kwiatowych, obciąża zbytnio przewód pokarmowy i przy długim zimowaniu może spowodować biegunkę. % Typowy skład miodu wg DIB 97 40 30 Miód kwiatowy Miód spadziowy 20 10 17 16 41 38 34 27 2 3 1 9 5 7 woda fruktoza (cukier owocowy) glukoza (cukier gronowy) sacharoza (cukier domowy) oligosacharydy (dekstroza) nie-węglowodany (kwasy, minerały, enzymy) 3.2 Roztwór cukru (roztwór sacharozy) Klasycznym środkiem zastępczym miodu jest roztwór cukru. W tym celu zazwyczaj rozpuszcza sięcukierzwodą wstosunku 3:2, rzadziej 1:1. Cukier ten pod względem składu chemicznego jest identycznyzsurowcami produkcji miodu, czyli nektarem ispadzią. Pszczoła posiada więc enzymyprzemiany materii koniecznedodobrego przyswojeniasobie tego pokarmu, takie jak inwertaza. Przygotowanie roztworu cukru jest zasadniczo rzecz biorąc związane zdużym nakładem pracy. Pamiętać należytakże obiologicznej niestabilności tego rodzaju pokarmu, która skutkuje ograniczonymi możliwościami przechowywania, czyli tym samym ograniczonym okresem stosowania przygotowanego już roztworucukru. Ztego teżpowodukonieczne staje się wielokrotne przygotowywanie pokarmu.
3.3 Pokarm gotowy na bazie sacharozy Od dziesiątków lat firma Südzucker AG zsiedzibą wmannheim/ochsenfurtprodukuje pokarmydla pszczół na bazie sacharozy. Chodzi tutaj ogotowe pokarmy dla pszczół pokrywające całe zapotrzebowaniepokarmowe pszczół. Dla pszczelarzy jest to niezmierne ułatwienie, ponieważ pokarmy te mogą być stosowane od razu, bez konieczności ich przygotowywania. Typowy skład substancji suchej różnych rodzajów syropów pokarmowych % 100% 40 30 20 Sacharoza 10 39,0 0,1 30,0 35,1 31,0 0,4 31,8 0,7 16,1 15,7 Apiinvert Produkt scukrzenia skrobi fruktoza glukoza sacharoza maltoza izomaltoza oligosacharydy ogółem pozostałe sacharydy + pozostałe substancje składowe Apiinvert Apifonda Jest płynnym produktem wytworzonym zsacharozy ijej cegiełek fruktozy iglukozy czyli substancji stanowiących ponad 90%masy suchej miodów kwiatowych. Apiinvert nie zawierażadnych cukrów, które mogłyby być obciążające dla układu pokarmowego. Wysokazawartość fruktozypowoduje niską skłonność do krystalizacji wplastrze, nawet przy niskich temperaturach. Tym samym może prawie w100 %wykluczyć możliwość śmierci głodowej pszczół na pełnym plastrze. Ze względu na swój skład Apiinvert jest niemalże idealnym pokarmem pszczelim, szczególnie dla karmienia zimowego. Jest to składający się głównie zsacharozy pokarm gotowy wformie pasty. Zawiera on mikroskopijne kryształy, otoczone cienką warstwą syropu. Dzięki temupszczołamoże bez problemu pobierać ten pokarm iwchłaniać gobezpośrednio przez gardziel. Apifonda nadaje siędo podkarmiania pobudzającego,dokarmieniawprzerwach wpożytkuorazdowczesnego karmienia zimowego.
3.4 Gotowy pokarm na bazie skrobi Od połowy lat dziewięćdziesiątychnarynku dostępne sątakże produkty na bazie skrobi. Składają się one zróżnych części glukozy, maltozy oraz maltooligosacharydówowyższejwartości molekularnej iizomaltooligosacharydów. Ztych substancji tylko glukozawystępuje wwiększych ilościach wróżnych rodzajach miodów. Maltoza może stanowić do8%zawartości. Pozostałe oligosacharydy stanowiąwmiodachjedynie wartości śladowe. Oznacza to, że pokarm na bazie skrobi jest ogólnie rzecz biorąc mniej podobny do naturalnych substancji odżywczych pszczół. Poza tym, niektóre z tych produktów zawierają (co uwarunkowane jest produkcją) znaczne ilości popiołu isubstancji barwiących. Dlatego też pokarmy na bazie skrobi sągorzej przyswajalne. Skład substancji suchej syropów pokarmu pszczelego pochodzących od różnych producentów % 100 1,9 8,4 7,9 6,1 4,2 10,0 90 80 21,6 21,4 13,7 15,6 15,0 18,5 14,1 31,0 70 21,2 26,5 60 50 40 0,5 31,3 40,1 0,1 2,4 25,9 41,5 <0,1 40,0 <0,1 40,4 <0,1 39,2 <0,1 30,0 100 sacharydy pozosałe iinne oligosacharydy 30 20 22,4 19,7 23,0 21,3 22,9 39,0 maltoza sacharoza glukoza 10 25,3 14,2 23,1 15,3 15,9 15,6 13,8 fruktoza syrop 1 syrop 2 syrop 3 syrop 4 syrop 5 syrop 6 syrop 7 Apiinvert roztwór sacharozy
4. Porównawcze próbykarmienia Wlatach1997 i1998 Bawarski Zakład Hodowli PszczółwErlangen przeprowadziłna stanowiskach werlangenikringell zakrojonena szeroką skalę doświadczenia ze 100rojami, dotyczące dokarmianiajesiennegozwykorzystaniem pokarmów na baziesacharozyiskrobi. Doświadczenia te miałypozwolićna stwierdzenie, czyskład pokarmu pszczelegomawpływ na poniższe właściwości. Stanowisko doświadczalne wlesie Bawarskim 4.1 Tolerancja pszczół na pokarm Wyniki doświadczenia wykazały,żewszystkie roje karmione Apiinvertemnaobu stanowiskachprzeżyły zimę.wrojachkarmionychproduktami wytworzonymi na bazie skrobistwierdzono spore straty wroju. Uwaga ta dotyczy przede wszystkim stanowiska wkringell, którejest bardziej wymagające pod względem klimatycznym. Ewentualnym wyjaśnieniem tego stanu rzeczy jest fakt,żeoligosacharydy (wielocukry) nie są trawione wogóle przez enzymy pszczele, lub tylko wniewielkiej mierze. Prowadzi to do obciążenia pęcherza jelitowego pszczoły,cozkolei prowadzi do biegunki.znaczna zawartośćpopiołu isubstancji barwiącychwproduktach scukrzenia skrobi potęguje tenefekt. W rojach karmionych produktami scukrzania skrobi, ule były zanieczyszczone kałem zarówno w środku, jak i na zewnątrz. Rój w tym ulu nie przeżył zimy. 4.2 Zmiana rozkładu cukru od momentu karmienia do magazynowania Pszczoły dysponują różnymi enzymami, zktórych inwertazamaistotneznaczenie wrozkładaniu węglowodanów.rozkładaona cukier podwójny sacharozęijego składniki fruktozę iglukozę. Dlaporównaniapowiedzmy, że monosacharydy jako śródło substancji odżywczych,mogą wzasadziezostać wykorzystane przez pszczoły prawie natychmiast. Cukierpodwójny maltoza wchodzący wskład produktówscukrzenia skrobi znacznie wolniejrozkładany jest na glukozę idlatego pszczoła może go wykorzystać zgorszym skutkiem. Wniektórych przypadkach udział maltozy wpodanym pokarmie wzrasta do momentuzakończenia karmienia zimowego,cowskazuje, że pokarmulega dalszym reakcjom.powstałe oligosacharydy są bardzo źle przyswajane przez pszczoły.
4.3 Skłonność pokarmu do krystalizacji w plastrze Skłonność do krystalizacjiustalono po przezimowaniu woparciu opokarm zmagazynowany. Stwierdzono przy tym, że syropy pokarmowe odużej zawartości glukozy imaltozy majądużąskłonność do tworzeniakryształów. Wniektórych przypadkach zkomórki plastra nie możnabyłowyizolować syropu, ponieważ jej zawartość uległa krystalizacji. Wplastrach rojów karmionych Apiinvertem zaobserwowano jedynie niską skłonność do krystalizacji. Tym samym pszczoły miały dodyspozycji wystarczającą ilość pokarmu. 5. Koszty/korzyści stosowania różnych pokarmów dla pszczół Abyporównać kosztyikorzyści stosowania różnych pokarmówdla pszczół,nie wystarczy przyjrzeć się tylko iwyłącznie cenie sprzedażydanego produktu. W celuustaleniarealnych kosztównależywziąć pod uwagęilość pokarmuskładowanąwplastrze, zktórejpszczoła może efektywnieskorzystać. Przy porównywaniukosztówapiinvertuzroztworem sacharozystwierdzamy,żekoszty na kilogram zmagazynowanego pokarmusąmniej więcej takie same.powodem powyższegojest fakt,żeze względu na wyższą zawartość substancji suchej wapiinvercie,wykorzystanie syropupokarmowego jest ook. 15 %lepsze niż wprzypadku zastosowaniaroztworusacharozyprzygotowanego w stosunku3:2. Jeżeliporównamy koszty Apiinvertu zdostępnymi na rynkuproduktamiscukrzaniaskrobiwydaje się początkowo,żeproduktynabazie skrobisą bardziej korzystne. Należy jednak pamiętać, że wprzypadkuproduktów scukrzaniaskrobi, pszczoły niesąwstanie wykorzystaćznacznej częścipokarmu zmagazynowanego wplastrze. Zachowanie podczas magazynowania ilość substancji suchej (g) 60 50 40 30 20 10 pobrana ilość pokarmu zmagazynowana ilość pokarmu 39,0 13,0 48,0 23,0 58,0 37,0 sacharoza 50% sacharoza 60% Apiinvert wykorzystanie syropu cukrowego 33,3% 47,9% 63,8%
6. Podsumowanie Dostępne na rynku pokarmy dla pszczół różnią sięznacznie substancjami wyjściowymi zastosowanymi do ichprodukcji oraz składem. Przydatność pokarmów gotowych nabazie sacharozy oraz ich nieszkodliwość dla zdrowia pszczół została udowodniona już przed wieloma laty. Natomiast generalna ocena znajdujących się na rynku produktów scukrzania skrobi jest trudna ze względu na ich zróżnicowaną zawartość popiołu isubstancjibarwiących. Przydatnośćtych pokarmów do karmienia zimowego pszczół jest wdużej mierze jak się wydaje uzależniona od warunków klimatycznych panujących wdanym regionie. Kontakt Nasi fachowcy są do Państwa dyspozycji w razie jakichkolwiek zapytań związanych z zastosowaniem naszych produktów: Südzucker Polska S.A. Biuro Handlowe wkrakowie ul. Kraszewskiego 10 /7 PL 30-110Kraków Telefon: 12/261 80 00 Fax: 12/261 80 02 Adres e-mail: sekretariat.krakow@suedzucker.pl 01/08