Recenzja projektu planu ochrony Tatrzańskiego Parku Narodowego uwzględniającego zakres planu ochrony obszaru Natura 2000 PLC Tatry Część dotycząca: OPERATU OCHRONY RYB Autorzy recenzji: prof. dr hab. Krzysztof Kukuła dr Aneta Bylak Katedra Biologii Środowiska, Uniwersytet Rzeszowski Poznań, marzec 2015 r.
I. Metryka recenzowanego opracowania Tytuł opracowania: Plan Ochrony Tatrzańskiego Parku Narodowego. Operat ochrony zwierząt (ryby) Imiona i nazwiska autorów Roman Żurek, Marcin Czerny opracowania: Jednostka sporządzająca: Krameko. Sp. z o. o. Miejsce i data opracowania: Kraków 2013 Liczba stron: 43 Załączniki: rodzaj załączników (np. mapy) liczba załączników tego rodzaju Mapy 8 Warstwy geometryczne 6 II. Streszczenie recenzowanego opracowania Struktura Operat podzielony jest na cztery części: Wstęp, Charakterystyka Fauny Ryb, Ochrona Ryb oraz Załączniki (mapy i warstwy geometryczne). W krótki tekst, liczący około 7 stron, włączonych jest 20 tabel. Najważniejsze treści Na podstawie elektroodłowów w potokach, połowów na wędkę oraz szacunku wzrokowego Autorzy opisali aktualną ichtiofaunę TPN. Uznali, że występujące w TPN gatunki ryb mają wartość średnią. Metodą bezpośrednich obserwacji terenowych inwentaryzowali procesy i zagrożenia. Rozmieszczenie dogodnych tarlisk dla pstrąga potokowego ocenili na podstawie lokalizacji piaszczystych łach. Oszacowali liczebność populacji gatunków z dokładnością do jednego osobnika. Wyniki ilościowe z odłowów dostępne w warstwach geometrycznych odnosiły się do powierzchni próbnych. Autorzy nie stwierdzili strzebli potokowej i lipienia. Natomiast uznali za możliwe, że głowacz pręgopłetwy występujący w Tatrach może być mieszańcem z głowaczem białopłetwym. Autorzy stwierdzili dwa rodzaje siedlisk dla ryb: potoki i ich bezpośrednie sąsiedztwo oraz jeziora. Zaś jako najczęściej zajmowane przez ryby siedliska wymienili małe potoki, średnie potoki oraz jeziora. Zagrożone gatunki ujęli w jedną wspólną grupę: gildia potoków górskich. Zestawili zagrożenia dla populacji ryb. Wśród procesów i zmian zachodzących w populacjach ryb wymienili: inbred genetyczny, przerwanie możliwości wędrówek ryb w rzece, wypieranie pstrąga potokowego przez źródlanego oraz eutrofizację jezior i potoków. Główne wnioski i zalecenia Autorzy nie stwierdzili w Tatrzańskim Parku Narodowym gatunków ryb, które można zaliczyć do grupy najcenniejszych. Za podstawowy sposób ochrony środowisk zamieszkiwanych przez ryby Autorzy uznali brak ingerencji. Zalecili prowadzenie monitoringu w okresach 3 do 4 lat na powierzchniach próbnych stosując: elektroodłowy, namierzanie echosondą, odłowy wędką oraz prowadząc obserwacje w trakcie nurkowań. Za ważne zadanie uznali eksterminację pstrąga źródlanego. 2
III. Ocena recenzowanego opracowania 1. Aspekty merytoryczne 1.1 Zakres opracowania Ogólny układ Operatu jest zgodny z przedstawionym we Wprowadzeniu. Opracowanie posiada wszystkie konieczne rozdziały, ale ich zawartość nie spełnia wymagań stawianych operatom do planu ochrony. 1.2 Metodyka badań terenowych Uwagi oparte na analizie rozdziałów: B. CHARAKTERYSTYKA FAUNY RYB 2. Inwentaryzacja 2.1. Metodyka inwentaryzacji 2.1.1. Metody inwentaryzacji ryb 2.1.2. Metody inwentaryzacji procesów i zmian zachodzących w populacjach ryb 2.1.3. Metody inwentaryzacji zagrożeń dla populacji ryb W opracowaniu brak wielu istotnych szczegółów dotyczących metodyki badań. Zapis: Zastosowano metodę opisaną przez Wiśniewolskiego i in. 2013 kieruje czytelnika do opracowania, na którym oparta jest metodyka Państwowego Monitoringu Środowiska dla ichtiofauny. Dwa akapity ze strony 16 to silnie zbieżny z oryginałem opis zasad monitoringu ichtiologicznego, jednak w Operacie opis zastosowanych na poszczególnych stanowiskach rozwiązań ograniczył się do jednego krótkiego, nieprecyzyjnego zdania w tabeli 4. Natomiast w tej części pojawiły się szczegóły techniczne bardzo luźno (lub wcale połów z łodzi!) związane z metodami, jakie należałoby zastosować w siedliskach wód płynących. Umieszczona w tym rozdziale tabela 4 niewiele wyjaśnia. W Operacie brak tabeli z jasno określoną lokalizacją stanowisk inwentaryzacji w potokach. Nie można uznać tabeli 7 za wystarczającą w tym względzie. Bardzo ważne dane, których brakuje, to informacje o użytym sprzęcie połowowym. W opisie metody jest informacja, że złowione ryby mierzono i ważono. Brak danych i komentarzy odnoszących się do długości i masy ryb. Nie można wykluczyć związku bardzo małej liczby złowionych ryb z zastosowanym sprzętem i techniką połowu, które mogły być nieodpowiednie dla potoków tatrzańskich. Jeśli Autorzy znają problemy na jakie napotykali ichtiolodzy w potokach tatrzańskich we wcześniejszych badaniach tą metodą powinni się do nich odnieść w Operacie. Autorzy nie wyjaśnili, czy sprzęt połowowy, niezależnie od przewodnictwa elektrycznego wody w potokach, działał jednakowo skutecznie. Osobnego komentarza wymaga część dotycząca monitoringu jezior. Zastosowanie połowów wędkarskich do badań monitoringowych to całkowite nieporozumienie. W tym przypadku wyniki zależą od wielu subiektywnych czynników, zatem nie mogą być wykorzystane w ocenie ilościowej, a nawet jakościowej ichtiofauny. Dla przykładu wyniki połowów wędkarskich silnie zależą od rodzaju użytego sprzętu, stosowanych przynęt, aktywności ryb czy chociażby od doświadczenia wędkarza. 3
Natomiast druga metoda wykorzystana w monitoringu jezior szacunek wzrokowy jest kuriozalna. Obserwator nie jest w stanie odróżnić ryby już widzianej (w pierwszym polu widzenia ) od ryb z kolejnego pola widzenia. Tym bardziej nie jest w stanie odróżnić pstrąga potokowego od źródlanego, a oba od ich mieszańców. Gdy tymczasem obecność obu gatunków w niektórych jeziorach (np. Zielony Staw Gąsienicowy, Przedni Staw Polski) jest jednak bardzo prawdopodobna, choć Autorzy w podanych wyżej jako przykład jeziorach na podstawie odłowów na wędkę i szacunku wzrokowego stwierdzili wyłącznie pstrąga źródlanego. Pomijając fakt, że szacunek wzrokowy to całkowicie nienaukowa metoda, widzialność obiektów w wodzie zależy od pory dnia, zacienienia poszczególnych części lustra wody, a przede wszystkim od spostrzegawczości obserwatora. Okulary polaryzacyjne niewiele poprawiają sytuację. Takich metod nie stosuje się w poważnych badaniach ichtiologicznych! Autorzy piszą (zgodnie z metodyką PMŚ), że dogodny okres połowu dla celów monitoringowych przypada na późne lato wczesną jesień (od 15 sierpnia do 31 października). Co prawda nie wyklucza to w wyjątkowych wypadkach możliwości pobierania prób także w innych okresach, jednak wskazane jest wyjaśnienie, których stanowisk dotyczyły odłowy lipcowe i dlaczego wybrano ten termin. W niektórych potokach merytoryczne uzasadnienie miałyby dodatkowe odłowy wiosenne. W bardzo krótkim rozdziale 2.1.2. pojawia się zapis, że zidentyfikowano najistotniejsze procesy i zmiany zachodzące w populacjach ryb, potem jednak Autorzy piszą o ograniczonych zasobach informacji, co umożliwiło jedynie wybiórcze,...tylko przybliżone rozpoznanie procesów i zmian istotnych dla zaplanowania ochrony. Wydaje się, że mimo luk, historyczne dane z Tatr pozwalają na dość precyzyjne zidentyfikowanie procesów. W końcu niewiele parków narodowych ma dane o ichtiofaunie sięgające XIX wieku. Metodą inwentaryzacji procesów i zagrożeń była Bezpośrednia obserwacja terenowa (tabela 5). Autorzy nie wyjaśnili, co kryje się pod tym terminem i czy była to jakaś dodatkowa forma działania. Nie wyjaśnili, w jaki sposób inwentaryzowali procesy i zmiany bezpośrednio w terenie. W tabeli 5 i 6 pojawia się zapis gatunki najcenniejsze, choć obecność takich gatunków została wykluczona w pierwszym zdaniu rozdziału 4. Do grupy najcenniejszych gatunków ryb Tatrzańskiego Parku Narodowego nie zaliczono żadnego z wymienionych wyżej gatunków. 1.3 Metodyka analiz Uwagi oparte na analizie rozdziałów: A. WSTĘP 3. Lista ryb TPN 4. Gatunki najcenniejsze TPN 5. Podsumowanie zasobów fauny ryb TPN B. CHARAKTERYSTYKA FAUNY RYB 2.2. Wyniki inwentaryzacji 2.2.1. Wyniki inwentaryzacji ryb 2.2.2. Wyniki inwentaryzacji procesów i zmian zachodzących w populacjach ryb 2.2.3. Wyniki inwentaryzacji zagrożeń dla populacji ryb 3. Zbiorcza charakterystyka oraz ocena populacji ryb 3.1. Charakterystyka populacji ryb 4
3.1.1. Charakterystyka gatunków ryb 3.1.2. Charakterystyka siedlisk ryb 3.1.3. Charakterystyka procesów i zmian zachodzących w populacjach ryb 3.1.4. Charakterystyka zagrożeń dla populacji ryb 3.2. Waloryzacja populacji ryb 3.2.1. Waloryzacja gatunków ryb 3.2.2. Ocena procesów i zmian zachodzących w populacjach ryb 3.2.3. Ocena zagrożeń dla populacji ryb Lista ryb TPN Autorzy powinni wskazać, które pozycje literatury wykorzystali do stworzenia listy gatunków. Autorzy nie odnieśli się do aktualnego statusu troci wędrownej w TPN. Troć była składnikiem fauny tatrzańskiej i teoretycznie jest możliwy powrót gatunku. Nie powinno się pozostawiać tego bez komentarza. W Operacie brak konsekwencji w stosowaniu nazwy łacińskiej pstrąga potokowego. Gatunki najcenniejsze TPN Do grupy najcenniejszych gatunków ryb Tatrzańskiego Parku Narodowego nie zaliczono żadnego z wymienionych wyżej gatunków, czyli żadnego z gatunków ryb występujących w TPN. Takie spojrzenie na problem jest błędne. Autorzy swoją ocenę oparli jedynie na kryteriach IUCN i Dyrektywach UE, nie biorąc pod uwagę wartości poszczególnych gatunków w skali lokalnej, chociażby z perspektywy znaczenia danego gatunku dla funkcjonowania całego ekosystemu. W tym rozdziale pojawiło się odniesienie do głowacza białopłetwego. Autorzy piszą, że Zarówno głowacz pręgopłetwy jak i białopłetwy zanikają w Europie,. Taka informacja sugeruje, że obecność głowacza białopłetwego w TPN jest możliwa. Jeśli tak, to konieczny jest komentarz. Przedstawione w Operacie uwagi o wymaganiach tarłowych pstrąga potokowego są błędne. Oczywiście duże kamienie nie są odpowiednie, jednak gdyby do tarła konieczne były wskazane przez Autorów piaszczyste łachy trudno byłoby wytłumaczyć obecność tego gatunku w większości potoków karpackich. Autorzy wskazują miejsca dogodne do tarła, jednak nie podali danych potwierdzających te lokalizacje. Dla Dyrekcji TPN ważne są informacje o rozmieszczeniu tarlisk, pod warunkiem, że są oparte na danych empirycznych, a nie rozmieszczeniu piaszczystych łach w Tatrach. Podsumowanie zasobów fauny ryb TPN Brak jest informacji, jaką metodą obliczono wielkość populacji. Brak jest informacji, jaką metodą obliczono pojemność siedlisk, choć podane liczebności populacji Autorzy odnoszą właśnie do pojemności siedliska! Jednak nie podali żadnej informacji na temat metody obliczeń i wziętych pod uwagę parametrów. Takie analizy powinny uwzględniać wszystkie kluczowe dla gatunku składniki siedliska. W odłowach nie odnotowano obecności lipienia europejskiego i strzebli potokowej. Jest jednak możliwe, że oba gatunki, co najmniej okresowo, mogą pojawiać się w potokach tatrzańskich, szczególnie w Białce. Ten problem można było rozstrzygnąć przez odpowiedni dobór dodatkowych terminów badań i stanowisk w wybranych na podstawie danych literaturowych potokach. Niewykluczone, że wiosną gatunki te pojawiają się w niektórych potokach TPN. Z mapy 3 Monitoring 5
ryb można wyczytać, że pominięto kilkukilometrowy odcinek Białki, gdzie strzebla potokowa czy lipień były wcześniej obserwowane. Na jedynym stanowisku w Białce Autorzy zaobserwowali wylęg o długości 20 mm głowacza pręgopłetwego i pstrąga potokowego. Ta informacja wymaga wyjaśnienia. Jeśli trzymać się zapewnień Autorów, liczebność ryb w TPN jest bardzo niska. Jednak w części tekstowej Operatu brak jasnych danych ilościowych z inwentaryzacji poszczególnych gatunków! Liczby z tabeli 7 to nie liczby złowionych osobników. Autorzy porównują swoje dane do nieeksploatowanych rybacko potoków beskidzkich. Dla ichtiologa nie ma nic dziwnego w tym, że ryby (w rozumieniu ichtiofauna) są tam liczniejsze. Ogólna liczebność ichtiofauny m.in. zależy od składu gatunkowego zespołu. Dla potoków tatrzańskich ważniejsze jest porównanie z potokami o podobnych warunkach, np. w Tatrach Słowackich. Należy to wyjaśnić, podając również, które potoki nieeksploatowane rybacko użyto do porównań. Wyniki inwentaryzacji ryb (procesów, zmian, zagrożeń) Zupełnie niezrozumiałe jest przedstawienie wyników ilościowych tylko w odniesieniu do rodzin. W Operacie jest zdanie: Wyniki inwentaryzacji gatunków ryb zostały zgromadzone w warstwie geometrycznej Warstwa nr 1. Warstwa Powierzchnie próbne (RYBY_PROB_STWIER_LFT). W tej warstwie wymienionych jest 5 inwentaryzowanych gatunków, w tym głowacz białopłetwy i podane są liczby ryb. W jednej tabeli Autorzy połączyli prawdopodobnie wyniki z odłowów elektrycznych, na wędkę i z szacunku wzrokowego. Brakuje jakiejkolwiek interpretacji danych z warstwy 1. Powierzchnie próbne (RYBY_PROB_STWIER_LFT). Kolejny raz pojawia się odwołanie do danych z lat 2000 2013. Brak informacji, o jakie dane chodzi. Autorzy nie wyjaśnili, czy oprócz własnych danych (z 2012 r.) korzystali jeszcze z danych z innych źródeł. Nie budzi wątpliwości konieczność wykorzystania do opisu procesów danych z literatury, ale argument, że możliwe do zarejestrowania zmiany w populacjach ryb są niezwykle powolne jest chybiony. Badania pokazują, że często jest odwrotnie, a w trudnych wysokogórskich warunkach fluktuacje liczebności są normalnym zjawiskiem. Charakterystyka gatunków ryb Zdanie (str. 19) Spośród gatunków wymienianych w książce Ryby Słodkowodne Polski (wydanym przez PWN) w Tatrzańskimi Parku Narodowym stwierdzono do tej pory występowanie 6 gatunków należy wyjaśnić. Prawdopodobnie chodzi o obszerną monografię pod redakcją prof. M. Brylińskiej, ale należałoby wskazać odniesienia do TPN zamieszczone w tej książce. W rozdziale 3.1.1. powinna się znaleźć charakterystyka wymagań gatunków z wyraźnym odniesieniem do sytuacji w Tatrach. Natomiast znalazły się tu odniesienia do przepisów oraz rozważania o funkcjonowaniu ichtiofauny i statusie gatunków. Trzeci akapit zawiera opis modelu ichtiofauny Tatr, który wg Autorów jest uproszczony funkcjonalnie (sic!). Dalej pojawiają się terminy gatunek pokarmowy i gatunek drapieżnika strategicznego i rozważania, które z punktu widzenia wiedzy ekologicznej i znajomości biologii ryb nie wytrzymują krytyki. W zdumienie wprawia pierwsze zdanie kolejnego akapitu: Istnieje prawdopodobieństwo, że głowacz pręgopłetwy może być mieszańcem z głowaczem białopłetwym. Czy to oznacza, że wg Autorów głowacze pręgopłetwe z Tatr to w rzeczywistości mieszańce? Czy udało się złowić głowacza białopłetwego w trakcie badań monitoringowych? Współcześnie tego typu hipotezy weryfikuje się metodami genetycznymi. Warto dodać, że w badaniach terenowych do odróżniania głowaczy ichtiolodzy wykorzystują lepsze cechy diagnostyczne niż wskazane przez Autorów. 6
Na marginesie, Autorzy wykazali się brakiem konsekwencji, skoro podejrzewają istnienie strefy (?) mieszańcowej w Tatrach to, biorąc pod uwagę wyjątkowość takiej sytuacji (w literaturze sygnały o krzyżowaniu się obu gatunków są bardzo rzadkie), powinni zaproponować status wysokiej wartości dla tatrzańskiej populacji. Tabela 7 wymaga wyjaśnień. Bez nich jest bezużyteczna. Autorzy nie podali, jakie kryteria zdecydowały o takim podziale siedlisk, jakie konkretnie stanowiska zostały zakwalifikowane do danej grupy. Nie wyjaśnili, w jaki sposób udało się oszacować liczbę osobników co do sztuki. Pokazanie zasięgu pstrąga tęczowego na podstawie jednego złowionego osobnika bez wyjaśnień, to nadinterpretacja. Dołączone do rozdziału mapy stanowisk poszczególnych gatunków (wersja jpg) to w rzeczywistości granice zasięgów. W badaniach ichtiologicznych (i w metodyce PMŚ) stanowisko monitoringowe to odpowiednio wybrany odcinek. Charakterystyka siedlisk ryb Ten podrozdział składa się jedynie z trzech zdań. Przy czym trzecie zdanie: Szczegółowe zestawienie wszystkich siedlisk wraz z charakterystycznymi dla nich gatunkami zamieszczono poniżej, kieruje uwagę czytelnika do dwuwierszowej tabeli. Zdanie pierwsze Na terenie Parku występują 2 typy siedlisk dla ryb: wody płynące (potoki) i stojące (jeziora) jest sprzeczne z tabelą 7 (tu wymieniono siedliska małe potoki, średnie potoki i Morskie Oko, średniej wielkości potoki ) i z tabelą 8 (2 typy siedlisk: potoki i ich bezpośrednie sąsiedztwo oraz jeziora ). Zdanie drugie Siedliska te są albo bezrybne, albo posiadają ichtiofaunę rodzimą lub też są zarybione sztucznie (ichtiofauną rodzimą lub obcą dla fauny Polski), nie wnosi żadnej informacji wynika z niego, że na stanowiskach ryby są, albo ich nie ma! W tabeli 8, jako rodzaj siedliska ryb pojawiają się Potoki i ich bezpośrednie sąsiedztwo (sic!). Dla ichtiologa taki zapis jest nad wyraz osobliwy. Ten zapis sugeruje czytelnikowi, że za siedlisko ryb Autorzy uznali strefę brzegową potoków. Zdaniem z tabeli 8: Z wyjątkiem Morskiego Oka wszystkie pozostałe jeziora były bezrybne. Autorzy zaprzeczają tu własnym wynikom. Charakterystyka procesów i zmian zachodzących w populacjach ryb Autorzy nie podali informacji skąd czerpią wiedzę o homozygotyczności populacji pstrąga potokowego z Morskiego Oka, choć piszą, że udowodniono proces inbredu. W Pot. Strążyskim stwierdzono pstrągi źródlane, wcześniej chyba nieobserwowane w tym potoku. W tekście i tabelach nie podano liczby pstrągów źródlanych, złowionych w bezpośrednich odłowach. Autorzy piszą o badaniach w latach 2011 2012, nie podając informacji, ile osobników złowiono w 2011, a ile w 2012 roku? Brak takiej informacji utrudnia ocenę procesu kolonizacji potoku przez obcy gatunek. Autorzy nie podali, skąd czerpią wiedzę o wcześniejszym występowaniu pstrąga potokowego w Pot. Strążyskim. W świetle danych literaturowych oraz zastosowanej do inwentaryzacji metodyki opartej jedynie na odłowach wędkarskich i szacunku wzrokowym stwierdzenie Autorów, że w Przednim Stawie Polskim brak pstrąga potokowego jest na wyrost. Odłowy na wędkę to metoda skrajnie wybiórcza, a wpatrując się w taflę jeziora nie da się precyzyjnie ocenić do jakiego gatunku należy zauważona ryba (por. uwagi do metodyki na 5 stronie Recenzji). 7
Pojawiający się w tabeli 9 (i dalej w tab. 10, 18 i na mapach) termin Gildia potoków górskich jest błędny. Autorzy zestawili tu wszystkie gatunki stwierdzone i niestwierdzone, nie zważając na ich biologię. Termin Inbred genetyczny też nie jest poprawny. Autorzy Przerwanie możliwości wędrówek ryb i Eutrofizację uznali za procesy i zmiany zachodzące w populacjach ryb (tabela 9 i 14). Jednakże nie są to procesy zachodzące w populacjach ryb, lecz ich przyczyny. W tabeli 9 Autorzy wskazali na eutrofizację jako Proces zwiększenia żyzności prowadzący do zwiększenia liczebności populacji,.... Jednakże nie podali żadnych empirycznych danych potwierdzających zwiększenie liczebności populacji ryb w Tatrach spowodowane eutrofizacją. Należałoby to wyjaśnić wykorzystując dane z własnych odłowów. Nie uwzględniono w zestawieniu procesów i zmian zachodzących w ichtiofaunie Tatr wymienianego w innych częściach Operatu przez Autorów zaniku strzebli potokowej i lipienia, np. w komentarzu do podrozdziału 3.2.1....różnorodność ichtiofauny tatrzańskiej jest naturalnie niewielka i ubytek chociażby jednego komponentu byłby bardzo wielką stratą (jak to już miało miejsce w przypadku lipienia i strzebli potokowej). Charakterystyka zagrożeń dla populacji ryb W komentarzu do tabeli 10 są same ogólniki, bez większego praktycznego znaczenia: niekompetencja urzędników, podjęcie poważnych kroków, anachroniczne podejście. Sama tabela nie wystarcza, tym bardziej, że w niej też brak precyzyjnych informacji. W komentarzu do tabeli 10 Autorzy piszą, że zagrożenia dla ichtiofauny TPN związane są głównie z zabudową hydrotechniczną i antropopresją. Jest to bardzo ogólny i nieprecyzyjny podział, zwłaszcza, że zabudowa hydrotechniczna jest również jedną z form antropopresji. W tabeli 10 pojawia się ponownie niepoprawny termin Gildia potoków górskich. Efektem tego jest np. taki zapis jak w wierszu 6 tabeli 10, gdzie zagrożenia dla strzebli pojawiają się m.in. w Morskim Oku, a przecież tego gatunku w TPN Autorzy nie stwierdzili! W tabeli 10 wymieniającej zagrożenia, osobno potraktowano niewydolność systemów oczyszczania ścieków oraz zmianę właściwości fizyko-chemicznych wód. Na marginesie, skutkiem tych zagrożeń jest podawana eutrofizacja potoków i zmniejszenie liczebności populacji, choć jeszcze w tabeli 9 Autorzy charakteryzowali proces eutrofizacji jezior i potoków jako Proces zwiększenia żyzności prowadzący do zwiększenia liczebności populacji. W jednym i drugim przypadku brak potwierdzających danych empirycznych. Należy uwypuklić różnice między pozycjami 3 i 4 w tabeli 10, jeśli mają zostać jako oddzielne. Należy także określić dokładniej jaka jest skala zanieczyszczeń w Parku z perspektywy ichtiofauny (patrz eutrofizacja w tabeli 9). Czy kłusownictwo jest obecnie tylko zagrożeniem potencjalnym? Jeśli udało się całkowicie ten problem w TPN wyeliminować, należy to skomentować. Do przedstawionego zagrożenia dokarmianie ryb należy podać sposób wyznaczenia skali problemu. Komentarz do tego zagadnienia ( zanik poszukiwania naturalnego żeru, czy utrata strachu przed człowiekiem ) w odniesieniu do ryb jest mało przekonujący. Nadmierne użytkowanie dróg gruntowych, jako zagrożenie dla ryb, wyjaśniono stwierdzeniem, że pogarsza warunki tlenowe w gniazdach z ikrą. W kontekście wymienionych gatunków zapis jest nie do utrzymania. 8
Stwierdzenie: Pstrąg źródlany introdukowany do wód tatrzańskich wygrywa konkurencję pokarmową z rodzimym pstrągiem potokowym nie jest wcale takie oczywiste; wielu autorów podkreśla inne niż pokarmowe, wieloaspektowe podłoże konkurencji między tymi gatunkami. Na mapie 1 problem Mechanicznego naruszania struktury koryt potoków został przedstawiony jako zagrożenie obszarowe. Wg mapy to około 40% Parku. Jeśli zagrożenie obejmuje taką część obszaru chronionego, to wymaga osobnego omówienia, ze wskazaniem, jak zareagowały ryby na to zagrożenie. Jeśli zagrożenia są punktowe, to należy na mapie nanieść punkty i wyjaśnić, co oznaczają. Połączenie na mapie problemów: Zmiana właściwości fizyko-chemicznych wód, Niewydolność systemów oczyszczania ścieków, Pobór wód z potoków (osobno jest wymieniony pobór z jezior) utrudnia interpretację i zastosowanie mapy w praktyce. Waloryzacja populacji ryb Duże wątpliwości budzą konkluzje z tego rozdziału. Co prawda ani głowacz pręgopłetwy, ani pstrąg potokowy nie są gatunkami zagrożonymi w kraju, to jednak populacje tatrzańskie, szczególnie głowacza są unikatowe, nie tylko w skali Polski. Termin drapieżnik strategiczny jest niewłaściwy. Kryteria z tabeli 11 są dyskusyjne. Dyrektywy UE w odniesieniu do wielu grup organizmów nie uwzględniają specyfiki fauny Polski i lokalnych zagrożeń. W zestawieniu z tabeli 11 gatunki kluczowe mają bardzo niską rangę. Czerwone listy, czerwone księgi są bardzo pożytecznymi zestawieniami, ale często nie nadążają, z przyczyn obiektywnych, za szybkimi zmianami w środowisku. Zamiast tak szczegółowych kryteriów, ustalenie wartości populacji mogłoby być oparte na ocenie znaczenia gatunku w analizowanych ekosystemach, z odpowiednim uzasadnieniem. Podobnie można mieć zastrzeżenia do tabeli 13. Użyte tam kryteria odnoszą się do zmian liczebności populacji. Autorzy używają terminu wielkość właściwa w odniesieniu do wielkości populacji gatunków ryb. To kryterium nie ma praktycznego znaczenia, bo nie da się w prosty sposób określić, czy w danym roku badań wielkość populacji była właściwa. Zaproponowane kryterium genetyczne ( zróżnicowanie struktury genetycznej ) będzie mieć niewielkie znaczenie praktyczne. Znacznie cenniejsze dla dokumentu niż tabela 13 byłoby dobre przygotowanie tabeli 14 z poszerzonymi komentarzami. Ocena zagrożeń dla populacji ryb Pierwszy akapit nie zawiera żadnych istotnych treści ( stwierdzono liczne przypadki zagrożeń wpływających mniej lub bardziej negatywnie na populacje ) i jako komentarz do tabeli 16 jest zbyt lakoniczny i nie wystarcza. Do zestawienia kryteriów (tabela 15) można mieć podobne uwagi jak do wcześniejszych tabel 11 i 13. Nadmiernie sformalizowano kryteria, które robiąc wrażenie wygodnego narzędzia, są w rzeczywistości nieostre, np. zdanie: Zagrożenia powodujące zmniejszanie się liczebności populacji gatunków o każdej wartości, oddziałujące na powyżej 50% wielkości populacji. Jednak np. różnica między 40% a 50%, czy 55% jest nieuchwytna. Brak informacji jak Autorzy oceniali wielkość populacji. Brak informacji, czy proponują odnieść to kryterium do całego Parku, a może tylko do potoku? Obok tabeli 11, tabela 15 to niepotrzebna próba sformalizowania zagadnień niepodlegających prostym zabiegom porządkowym. Umieszczenie gatunków niestwierdzonych w Parku w grupie gatunków zagrożonych jest niezrozumiałe (Tabela 10, 16). 9
Na mapie 2 brak zróżnicowania zagrożeń dla ryb z poszczególnych potoków. Należałoby zróżnicować stopień zagrożenia, choćby ze względu na różną siłę oddziaływania czynników spoza Parku na poszczególne potoki. 1.4 Kompletność i trafność wniosków i zaleceń Uwagi oparte na analizie rozdziałów: C. OCHRONA RYB 1. Koncepcja ochrony 1.1. Dotychczasowa ochrona 1.2. Zaprojektowana ochrona (przedmioty, cele, priorytety, strefy i sposoby ochrony) 1.3. Monitoring 2. Zadania ochronne Ochrona ryb Uznanie za sposób ochrony Brak ingerencji człowieka (tabela 17), w świetle wyjaśnień w kolumnie Uzasadnienie oceny sposobu ochrony jest nielogiczne. Autorzy uzasadniają sposób ochrony Brak ingerencji człowieka koniecznością podjęcia aktywnych działań. Zaprojektowana ochrona Zadziwia stwierdzenie, że Strategicznym przedmiotem ochrony zwierząt, w tym grupy systematycznej ryb jest «różnorodność gatunkowa fauny z licznymi populacjami zwierząt endemicznych i dużych drapieżników», a strategicznym celem ochrony jest jej zachowanie. Brak wyjaśnienia, jak to rozumieć w odniesieniu do ryb. Na marginesie, od dłuższego czasu tradycyjnie rozumiane ryby nie są już traktowane jako jedna jednostka taksonomiczna! Brak właściwego powiązania między tabelami 17 i 18. Proponowany w tabeli 18 brak ingerencji, jako Podstawowy sposób ochrony... jest niezrozumiały również w konfrontacji z mapą 2 wszystkie potoki są tam zaznaczone na czerwono, co oznacza duże zagrożenie, m.in. z powodu zanieczyszczeń. Te niejasności wynikają z bardzo uproszczonego podejścia do zagadnienia. Obie tak ważne tabele muszą być bardziej szczegółowe i logiczne. Jakie obserwacje skłoniły Autorów do umieszczenia edukacji w tabeli? Uzasadnienie powinno wiązać się przedmiotem ochrony. Monitoring Zdanie pierwsze jest mylące: raz na kilka lat, czy co 3 do 4 lat? Dalej Autorzy podają enigmatycznie: w niektórych potokach gatunki są na granicy wymarcia, nie podając informacji na jakiej podstawie to stwierdzono, w których potokach i które gatunki są na granicy wymarcia. Wszystko wskazuje, że Autorzy zastosowali oryginalną metodykę, wprowadzając zaczerpnięty chyba z terminologii leśnej termin powierzchnia próbna i nowe rozumienie terminu stanowisko. Jest to nowatorskie podejście w inwentaryzacji ryb, które rozmija się z metodyką stosowaną przez ichtiologów (patrz także PMŚ). Jednorazowy monitoring powykonawczy przeprowadzony w okresie 6 (12) miesięcy po zakończeniu działań renaturalizacyjnych raczej nie da informacji o skuteczności zabiegów. Należałoby go wykonać po roku i najlepiej w dwóch kolejnych sezonach. 10
Nie do zaakceptowania jest zaliczenie do metod monitoringowych namierzania echosondą, odłowów na wędkę, obserwacji w trakcie nurkowania. Nie są to metody, które mogą służyć do oznaczania (powinno być określania) struktury gatunkowej, struktury wiekowej czy liczebności populacji. Mogą one najwyżej dać bardzo ogólne informacje o ichtiofaunie. Podstawowe metody badawcze w potokach, ewentualnie w najpłytszych strefach jezior to elektroodłowy, a w jeziorach specjalne zestawy sieciowe! Należy pamiętać, że elektropołowy w potokach tatrzańskich wymagają nowoczesnego sprzętu o odpowiednich parametrach, atestowanego do badań na obszarach chronionych. Stare generacje sprzętu do elektropołowów mają w wielu wypadkach ograniczoną skuteczność. Zapis o nurkowaniu wymusi na TPN zastosowanie tej metody, która przypuszczalnie będzie kosztowna, a uzyskane dane będą nieadekwatne do kosztów. Mapa 3 powinna zawierać lokalizacje stanowisk monitoringowych, a nie wskazywać przedmioty monitoringu. W opisie zasad monitoringu pojawia się słuszne wskazanie dotyczące konieczności oceny struktury wieku, struktury genetycznej, tempa wzrostu. Jednak te dane powinny być skonfrontowane z danymi z Operatu. Nic w przedstawionym Operacie nie wskazuje, że Autorzy zebrali dane pozwalające w przyszłości na takie porównania. Zadania ochronne Działania zasygnalizowane w zdaniu Ponieważ ekosystemy nie znają granic administracyjnych zaprojektowano również działania na przedpolu Tatr nie są dalej przedstawione! A przecież to jedne z najważniejszych zadań ochronnych i wymagają one szczegółowej analizy. W recenzowanej dokumentacji nie ma analizy kosztów zadań ochronnych. Na jaki okres przewidziano podane w Operacie 6 mln złotych? Sam monitoring w bardzo trudnych tatrzańskich warunkach, wymagający specjalnego sprzętu, dużych zespołów badawczych (monitoring jezior) w ciągu 20 lat obowiązywania Operatu musi być przeprowadzony 4 5 razy, a to wygeneruje duże koszty, nie mówiąc o kosztach pozostałych zadań z tabeli 20! Nie powinno się zawężać metod dla zadania: Usuwanie gatunków obcych, inwazyjnych do odławiania za pomocą sprzętu wędkarskiego lub agregatu prądotwórczego. Obie metody są w jeziorach mało skuteczne. Być może da się wskazać inne rozwiązanie. Każda propozycja będzie wymagała gruntownej analizy możliwych skutków ekologicznych. Specyficznym zadaniem ochronnym powinna być ochrona przed celowym zarybianiem jezior i potoków. Historia pokazuje, że jest to bardzo ważny problem w TPN. W modernizacji istniejących oczyszczalni ważniejsza jest ich skuteczność, niż wydajność. Nadrzędne powinno być dążenie do zmniejszenia ilości ścieków wytwarzanych na terenie Parku. Natomiast propozycja budowy ciągów kanalizacyjnych odprowadzających ścieki poza obszar Parku, z punktu widzenia ochrony całej przyrody jest nieporozumieniem! 1.5 Cytowane źródła Uwagi oparte na analizie rozdziałów: A. WSTĘP 1. Podstawa prawna sporządzenia operatu 2. Historia poznania fauny ryb TPN B. CHARAKTERYSTYKA FAUNY RYB 11
1. Dotychczasowe rozpoznanie 1.1. Analiza dostępnych materiałów i ocena ich przydatności Brak informacji, które pozycje literatury ( zbiory biblioteczne?) i do czego wykorzystano. W jaki sposób oceniano stan populacji i liczebność ryb z danych literaturowych? Tabela z zestawem literatury jest dość obszerna, ale np. brak pozycji Wiśniewolski i in. 2013, którą cytują Autorzy w części dotyczącej metodyki. Brak też przewodnika metodycznego Monitoring gatunków zwierząt. Część III!!! Należałoby dodać odpowiednie pozycje literatury dotyczące ichtiofauny Tatr Słowackich i cieków tatrzańskich poniżej granic TPN. 2. Aspekty formalno-prawne 2.1 Zgodność z przepisami W Operacie uzupełnienia wymagają dane dotyczące Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 maja 2005 (Dz. U. 2005 nr 94 poz. 794): 8.1.4. inwentaryzacja zasobów, tworów i składników przyrody, < > z ich charakterystyką, oceną stanu i prognozą przyszłych zmian, w zakresie niezbędnym do zaplanowania ochrony, w szczególności: inwentaryzacja gatunków dziko występujących oraz ich siedlisk i stanowisk, inwentaryzacja gatunków objętych ochroną gatunkową oraz zagrożonych wyginięciem lub rzadko występujących, inwentaryzacja gatunków występujących poza granicami naturalnego zasięgu, w szczególności zagrażających gatunkom rodzimym. Wynikający z przepisów obowiązkowy zakres prac nie został wykonany prawidłowo, ze względu na błędną metodykę i zbyt ogólnikowe przedstawienie zagadnień. 8.1.5. dokonanie ustaleń niezbędnych do identyfikacji i oceny istniejących < > elementy infrastruktury utrudniające migrację zwierząt, działalność gospodarcza, rekreacyjna, turystyczna i sportowa, elementy infrastruktury utrudniające migrację zwierząt, szkody powodowane przez kłusownictwo. Temat nie został przeanalizowany wystarczająco szczegółowo. 2.2 Zgodność z wymaganiami Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia wg Załącznika nr 1 do SIWZ punkt 4. należało: Wobec gatunków roślin, zwierząt i grzybów dziko występujących oraz ich siedlisk i stanowisk, wykonać inwentaryzację, ocenę stanu populacji, ocenę stanu siedlisk i szanse zachowania gatunku. Nie oceniono stanu populacji (w tym struktury wiekowej, liczebności na stanowiskach), oceny stanu siedlisk i szans zachowania gatunków ryb dziko występujących w TPN. Wg Załącznika nr 1 do SIWZ punkt 5, należało m.in. precyzyjnie określić lokalizacje punktów monitoringowych (lokalizacje punktów należy również przekazać w wektorowej warstwie informacyjnej systemów informacji przestrzennej GIS), co oznacza, że także w postaci plików jpg. wg Załącznika nr 1 do SIWZ punkt 6, należało ocenić przewidywane skutki i koszty realizacji planu. W Operacie brak kalkulacji kosztów planu. 12
Zastosowane w inwentaryzacji i zaproponowane do monitoringu jezior metody są nienaukowe. 3. Załączniki 3.1 Mapy 3.1.1 Kompletność i dobór Mapy powinny być ponumerowane także na samych arkuszach. W części tekstowej brak mapy z zaznaczonymi i ponumerowanymi stanowiskami inwentaryzacji. W części tekstowej brak mapy z zaznaczonymi i ponumerowanymi stanowiskami przyszłego monitoringu. Brak map ze strefami potoków o różnych funkcjach dla gatunków, w tym stref z tarliskami. 3.1.2 Poprawność Na mapie 2 brak zróżnicowania zagrożeń dla ryb w poszczególnych potokach. Przedstawienie na jednej mapie problemów: Zmiana właściwości fizyko-chemicznych wód, Niewydolność systemów oczyszczania ścieków, Pobór wód z potoków, utrudnia jej praktyczne wykorzystanie. Pojawiający się na mapach termin Gildia potoków górskich jest całkowicie błędny. Problem Mechanicznego naruszania struktury koryt potoków został przedstawiony na mapie 1 jako zagrożenie obszarowe. Jeśli zagrożenia są punktowe, to należy na mapie nanieść punkty i wyjaśnić co oznaczają. Mapa 3 powinna zawierać lokalizacje stanowisk monitoringowych, a nie wskazywać przedmioty monitoringu. Na mapie monitoringu ryb (JPG) gildie zaznaczone są w miejscach bez zaznaczonych cieków. 3.2 Inne załączniki Nie dotyczy. 4. Aspekty redakcyjne 4.1 Struktura opracowania Układ jest zgodny ze schematem z Wprowadzenia i może być zaakceptowany. Poprzedzanie numerów rycin i tabel skrótem nr jest niefachowe. 13
4.2 Komunikatywność przekazu Operat został napisany zbyt swobodnie, jak na dokument który będzie podstawą prawa. W opracowaniu są liczne zdania bez istotnej treści, a błędy stylistyczne utrudniają czytanie. Opracowanie jest bardzo lakoniczne w swojej treści. Po odjęciu tabel i rycin część tekstowa liczy ledwie siedem stron. Nawet przy najbardziej treściwym zapisie nie da się tak ważnego dokumentu zawrzeć w takiej objętości tekstu, jednocześnie jako komentarze do tabel i map licznie pojawiają się nic niewnoszące zdania. Kolumny opisowe w tabelach są mało precyzyjne. 5. Podsumowanie opinii 5.1 Poprawność formalna Operat nie uwzględnia i nie wyczerpuje wszystkich obowiązujących przepisów i uwarunkowań prawnych dotyczących tego rodzaju opracowań. 5.2 Dostosowanie do specyfiki przyrodniczej Tatrzańskiego Parku Narodowego Nie uwzględniono w inwentaryzacji wszystkich możliwych miejsc występowania lipienia europejskiego i strzebli potokowej. Dobór miejsc inwentaryzacji i monitoringu nie współgra z wielkością i potencjalnym znaczeniem potoków (zbyt mało stanowisk w Białce i Potoku Chochołowskim). Ocena wartości gatunków nie uwzględnia unikatowej pozycji Tatr. Nie przedstawiono pełnej analizy stanu populacji pstrąga potokowego gatunku kluczowego dla potoków górskich. Zastosowano nienaukowe metody inwentaryzacji ( szacunek wzrokowy, odłów na wędkę ) niepozwalające na wiarygodną ocenę ichtiofauny tatrzańskich jezior. Nie dokonano oceny stanu zachowania siedlisk, szans zachowania gatunków dziko żyjących oraz oceny struktury populacji ryb w różniących się między sobą potokach tatrzańskich. Marginalnie potraktowano problem ruchu turystycznego i narciarstwa. 5.3 Badania i ekspertyzy Brak badań i ekspertyz dotyczących zagrożeń poza Parkiem np. zapory, zanieczyszczenia. Do oceny sytuacji ichtiofauny w TPN konieczna jest analiza lokalizacji i stopnia zabudowy potoków poza Parkiem, oraz odniesienie się do skali zanieczyszczeń poza Parkiem. W ramach uzupełnienia stanu wiedzy o ichtiofaunie Parku wykonano inwentaryzację uzupełniającą. Jakość tych danych budzi jednak zastrzeżenia ze względu na kardynalne błędy metodyczne (patrz punkt 1.2). 5.4 Kompletność opracowania Opracowanie zostało wykonane w niepełnym zakresie, a jakość wykonanych elementów jest niska. 14
Opracowanie jest niekompletne, w szczególności ze względu na: o brak ważnych informacji o metodach elektropołowu, o brak inwentaryzacji jezior (zastosowana metodyka nie spełnia wymogów stawianych badaniom monitoringowym), o brak danych i komentarzy odnoszących do długości i masy złowionych ryb, o brak w części tekstowej tabel z podstawowymi danymi o lokalizacji i liczbie stanowisk badawczych, oraz precyzyjnymi danymi o terminach połowów, o brak ilościowych danych o stanie ichtiofauny w odniesieniu do badanych odcinków, co nie pozwala na porównanie poszczególnych potoków w TPN i ocenę ich stanu w stosunku do innych zlewni. 5.5 Przedmioty i cele ochrony Przedmioty ochrony zostały określone niewłaściwie. W jednozdaniowym komentarzu do tabeli 18 za przedmiot ochrony uznano różnorodność gatunkową fauny z licznymi populacjami zwierząt endemicznych i dużych drapieżników. Natomiast w tabelach 17 i 18 jedynym przedmiotem ochrony są gildia potoków górskich. Jedno i drugie sformułowanie jest merytorycznie niepoprawne i obarczone kardynalnymi błędami. Tabele 17 i 18 zawierające m.in. przedmioty i cele ochrony są słabo powiązane ze sobą. 5.6 Poprawność i realność zaleceń Ustalenia wynikające z recenzowanego opracowania zostały przedstawione w większości ważnych dla TPN problemów niewłaściwie, z zastosowaniem nieodpowiednich metod, dane są niekompletne, zapisane nieprecyzyjnie i niejasno, co rzutuje na poprawność i realność zaleceń. 5.6.1 Identyfikacja i hierarchia zagrożeń Brak jasno zidentyfikowanych zagrożeń zewnętrznych. Umieszczenie wśród zagrożeń dokarmiania ryb. Brak precyzji co do znaczenia i lokalizacji problemów związanych z erozją gleby. 5.6.2 Zgodność zaleceń z przepisami W zasadzie nie są sprzeczne z prawem, ale istnieją braki wymienione w punkcie 2.1. 5.6.3 Zgodność zaleceń z wynikami analiz Pomimo że stwierdzono duże zagrożenie jezior i potoków, to jako podstawowy sposób ochrony zaproponowano brak ingerencji, Autorzy podają, że w niektórych potokach gatunki są na granicy wymarcia, nie identyfikując potoków i przyczyn. 15
5.6.4 Identyfikacja miejsc, terminów, harmonogramu i sposobów realizacji zadań Autorzy stwierdzili, że w niektórych potokach gatunki są na granicy wymarcia, nie odnosząc się do konkretnych gatunków, odcinków potoków, ani nie podając żadnych sposobów działań. Przedstawiony sposób określania stanowisk ( powierzchnia próbna ) oraz zaprezentowane nowe rozumienie terminu stanowisko, rozmijają się z metodyką stosowaną przez ichtiologów (patrz PMŚ), wprowadzając dodatkowo chaos pojęciowy. 5.6.5 Rozwiązania wariantowe Brak wariantowych rozwiązań dla propozycji działań ochronnych. 5.6.6 Poprawność zaadresowania zadań Do żadnego z przedstawionych zadań ochronnych nie przypisano konkretnego podmiotu do realizacji. 5.6.7 Szacowanie kosztów zadań Przedstawiono jedynie ogólny koszt zadań bez jakichkolwiek logicznych i udokumentowanych podstaw. 5.6.8 Założenia monitoringu Zaproponowana metodyka monitoringu jest nie do przyjęcia. Wprowadzono nowe rozumienie terminu stanowisko, rozmijające się z zalecaną w PMŚ metodyką. Terminy monitoringu podano nieprecyzyjnie: raz na kilka lat czy co 3 do 4 lat. Proponowany czas prowadzenia monitoringu powykonawczego po zakończeniu działań renaturalizacyjnych jest nieodpowiedni. Nie do zaakceptowania są proponowane metody monitoringu jezior namierzania echosondą, odłowów na wędkę, obserwacji w trakcie nurkowania. Nie wskazano metod do określania struktury gatunkowej, struktury wiekowej czy liczebności populacji. Słuszne zalecenie o konieczności oceny struktury wieku, struktury genetycznej, tempa wzrostu w przyszłym monitoringu nie będą miały odniesienia do danych z Operatu, bo ich w Operacie nie ma. W efekcie zastosowania w Operacie nienaukowych metod inwentaryzacji ryb w jeziorach uzyskano niewiarygodne dane, co nie pozwoli na ich wykorzystanie w przyszłości, jako materiałów porównawczych. Brak odniesień do poszczególnych gatunków, natomiast ujęto je całościowo w niepoprawną merytorycznie grupę Gildia potoków górskich. Brakuje bardzo ważnych, wręcz kluczowych informacji o aktualnym stanie populacji poszczególnych gatunków, co w przyszłości uniemożliwi śledzenie procesów i zmian. 16
Błędna metodyka przeprowadzonej inwentaryzacji i brak odniesienia do stanowisk w ich poprawnym rozumieniu, wyklucza możliwość wykorzystania tak zebranych i przedstawionych danych w przyszłości. 5.7 Uwzględnienie wyników opracowania w projekcie rozporządzenia W Operacie stwierdzono, że brak cennych gatunków ryb w TPN, a w Projekcie jest zapis 2.1.8. Na obszarze Parku stwierdzono występowanie następujących grup systematycznych zwierząt: 2). Ryby: 4 gatunki (1 chroniony, 1 zagrożony). Nie ma żadnej wzmianki w Operacie o zagrożonym gatunku ryb w Parku. Odnosimy wrażenie, że Projekt napisany jest stylistycznie lepiej niż Operat. Wymienione są działania z Operatu związane z ochroną wód i usunięciem gatunku obcego. Ponieważ jednak w Operacie, zarówno zalecenia ochronne, jak i monitoring, nie zostały opracowane w sposób pełny i właściwy, także Synteza i projekt planu ochrony wymagają w tym względzie odpowiedniego uzupełnienia. 5.8 Powiązanie tekstu z załącznikami graficznymi W większości przypadków tekst jest bardzo lakoniczny i w niewielkim stopniu jest skorelowany z informacjami przedstawionymi na załącznikach graficznych. 6. Rekomendowane uzupełnienia i korekty Należy przeprowadzić inwentaryzację terenową jezior z zastosowaniem odpowiednich naukowych metod. Należy uzupełnić inwentaryzację terenową w odniesieniu do strzebli potokowej i lipienia. Należy przeprowadzić inwentaryzację terenową tarlisk opartą na odłowach. Wyniki inwentaryzacji należy przedstawić w postaci zagęszczeń (liczba osobników na jednostkę powierzchni). Należy ocenić stan populacji i zachowania siedlisk wszystkich występujących dziko gatunków ryb, z uwzględnieniem kategorii wiekowych, a także poszczególnych stanowisk, Należy ocenić stan populacji pstrąga źródlanego, z uwzględnieniem kategorii wiekowych, a także prognoz stanu populacji tego obcego gatunku w przyszłości. Dane ilościowe należy przedstawić w formie tabelarycznej. Należy zaproponować zasady monitoringu dla każdego gatunku oddzielnie. Należy sporządzić tabele i mapy z jasno określoną lokalizacją ponumerowanych stanowisk inwentaryzacji i monitoringu (również w części tekstowej). Należy sporządzić mapy z lokalizacją odcinków mających różne funkcje dla poszczególnych gatunków (również w części tekstowej). NALEŻY ODNIEŚĆ SIĘ TAKŻE DO POZOSTAŁYCH UWAG Z RECENZJI 17
7. Inne uwagi i komentarze Brak staranności w przygotowaniu dokumentu, liczne błędy stylistyczne, a także błędy merytoryczne o charakterze ogólnym. 8. Konkluzje końcowe Przedstawiony Operat jest nie do zaakceptowania. Trudno w konkluzji powtarzać ogromną listę uwag. Największe zastrzeżenia metodyczne budzi część dotycząca jezior. Najważniejsze konkluzje dotyczące przedmiotów i celów ochrony, a także założenia monitoringu nie są należycie przedstawione. Błędy w Operacie wykluczają możliwość wykorzystania zebranych i przedstawionych danych do przygotowania planu ochrony TPN. 18