MODUŁ LEKCJA 4 III Temat: Drgania mechaniczne wibracje. Hałas w Zagrożenia środowisku i pracy profilaktyka w środowisku pracy TEMAT: Czas realizacji: PRZEZNACZONY 1 godzina lekcyjna DLA: uczniów szkół ponadgimnazjalnych w ramach przedmiotu Kultura bezpieczeństwa Cele operacyjne: Po zakończeniu zajęć uczeń: CZAS REALIZACJI: wie, co to są drgania mechaniczne, 10 godzin lekcyjnych zna podział drgań, POZIOM wie, WIEDZY co może być źródłem drgań ogólnych i miejscowych, wie, jakie czynniki wpływają na szkodliwość drgań, POCZĄTKOWEJ: wiedza i umiejętności z zakresu szkoły podstawowej i gimnazjalnej wie, od czego zależy reakcja organizmu na drgania mechaniczne, oraz doświadczenia życiowe zna skutki oddziaływania drgań na organizm człowieka, zna metody ograniczania zagrożeń od drgań mechanicznych, POMOCE wie, co rozumie się pod pojęciem hałasu, DYDAKTYCZNE: zna rodzaje hałasu i ich źródła, rzutnik pisma, wie, jakie są skutki działania foliogramy, hałasu na organizm ludzki, zna metody ograniczania zagrożeń karty ćwiczeń. hałasem. Treści: CELE EDUKACYJNE 1. Pojęcie drgań mechanicznych. OGÓLNE: 2. Podział drgań. W wyniku zorganizowanego procesu nauczania uczenia się 3. Czynniki wpływaj ące na uczeń szkodliwo powinien: ść drgań. 4. Od czego zależy reakcja rozpoznawać organizmu drgania czynniki mechaniczne. niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe 5. Skutki oddziaływania drgań na organizm człowieka. w środowisku pracy oraz umieć zidentyfikować źródła tych 6. Metody ograniczania zagrożeń drganiami mechanicznymi. czynników, 7. Definicja hałasu. 8. Rodzaje hałasu i ich źró potrafić dła. wymienić metody likwidacji lub ograniczania wpływu 9. Działanie hałasu na organizm tych czynników, ludzki. 10. Metody ograniczania hałasu. wiedzieć, jak ocenić ryzyko zawodowe na stanowisku pracy, Pomoce dydaktyczne: rozróżniać środki ochrony indywidualnej i znać ich przeznaczenie. materiał źró dłowy, rzutnik pisma, SPIS JEDNOSTEK foliogramy, TEMATYCZNYCH: 1. Czynniki występujące w środowisku pracy karta ćwicze ń. 2. Zagrożenia od urządzeń elektrycznych Spis foliogramów 3. Oświetlenie pomieszczeń i stanowisk pracy. Promieniowanie Nr Tytuł 4. Drgania mechaniczne wibracje. Hałas w środowisku pracy 31. Wibracje. 32. Podział drgań. 5. Zagrożenia czynnikami chemicznymi w środowisku pracy i profilaktyka 33. Czynniki wpływaj ące 6. na Zagrożenia szkodliwość drgań. czynnikami biologicznymi w środowisku pracy 34. Częstotliwość drgań wł asnych narząd ów w czł owieka. 35. Skutki oddziaływania 7. drgań Czynniki na organizm psychofizyczne człowieka. w środowisku pracy 8. Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku pracy 9. Środki ochrony indywidualnej 88 118
MODUŁ MODUŁ III III LITERATURA: 36. Metody ograniczania zagrożeń drganiami mechanicznymi. 37. Hatas. 1. B. Rączkowski: BHP w praktyce. ODDK Gdańsk 1998. 38. Rodzaje hatasu. 2. Zagrożenia 39. Rodzaje mechaniczne. źró r det hatasu. CIOP, Warszawa 2002. 40. Metody ograniczania hatasu. 3. Uczciwek T.: Dozór i eksploatacja instalacji oraz urządzeń elektroenergetycznych. Poradnik szkoleniowy. COSTiW SEP, Warszawa 2000. 4. Plan Energia zajęć: elektryczna i elektryczność statyczna. CIOP, Warszawa 2002. 5. Buuehl R., Majak A., Seferna J., Strużyna J.: Porażenia i oparzenia prądem i łukiem elektrycznym. Etiologia i pomoc przedlekarska. WNT, Warszawa 1993. Lp. Treść Metoda nauczania Czas realizacji 6. Oświetlenie pomieszczeń i stanowisk pracy. CIOP, Warszawa 2002. 7. Zagrożenia 1. Temat i cele elektromagnetyczne. lekcji CIOP, Warszawa 2002. 1 min. 8. Hałas. 2. Pojęcie CIOP, drgań Warszawa mechanicznych 2002. Wykład, dyskusja 7 min. 9. Drgania mechaniczne. CIOP, Warszawa 1997. 3. Podział drgań Wykład, pytania 5 min. 10. D. Koradecka: Bezpieczeństwo pracy i ergonomia. CIOP, Warszawa 1999. 11. Kodeks 4. Parametry pracy i drgań inne i akty czynniki prawne. wpływające na ich szkodliwość Wykł ład, 3 min. pytania, dyskusja 12. Czynniki zagrożeń biologicznych w środowisku pracy. CIOP, Warszawa 2002. 13. Psychofizjologiczne 5. Od czego zależy problemy reakcja organizmu człowieka na w drgania środowisku pracy. CIOP, Wykład, Warszawa 2002. 9 min. mechaniczne. Skutki oddziaływania drgań pytania, dyskusja 14. Zarządzanie bezpieczeństwem pracy i ryzykiem. CIOP, Warszawa 2002. na organizm człowieka 15. Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku spawacza elektrycznego. ODiDK, Gdańsk 2000. 16. Środki 6. Metody ochrony ograniczania indywidualnej. zagrożeń CIOP, Warszawa, 2002. Wykł ad, 5 min. drganiami mechanicznymi pytania, dyskusja 7. Definicja hałasu Wykład 3 min. 8. Rodzaje hałasu i ich źródła Wykład, pytania 3 min. 9. Działanie hałasu na organizm ludzki Wykł ad, pytania, dyskusja 10. Metody ograniczania hałasu Wykł ad, pytania, ćwiczenie 4 min. 5 min. SCENARIUSZ ZAJĘĆ Ad. 1. podaj temat lekcji. zapoznaj uczniów z celami lekcji i zachęć do zadawania pytań. Ad. 2. podaj definicję drgań mechanicznych - wibracji. poinformuj, że w zależności od intensywności drgań i czasu ich oddziaływania na człowieka mogą być czynnikiem uciążliwym, szkodliwym i niebezpiecznym. przedstaw foliogram nr 31. Ad. 3. podaj podział drgań, uwzględniając sposób ich oddziaływania na organizm ludzki oraz przykłady źródeł tych drgań. Przedstaw foliogram nr 32. 119 89
Ad. 4. podaj, jakie parametry drgań oceniane są przy ocenianiu ich szkodliwości na organizm człowieka zwróć uwagę, że szczególnie niebezpieczne dla człowieka są częstotliwości niskie. przedstaw foliogramy nr 33 i 34. MODUŁ Ad. 5. III poinformuj, od czego zależy reakcja organizmu na działanie drgań. wymień zmiany chorobowe, jakie mogą powstać w organizmie człowieka w wyniku wibracji - foliogram nr 35. Ad. 6. TEMAT: zapytaj uczniów, jakie znają Zagrożenia metody ograniczania i zagrożeń profilaktyka od drgań mechanicznych? uzupełnij ich wypowiedzi - foliogram nr 36. w środowisku pracy Ad. 7. podaj definicję hałasu. przedstaw foliogram nr 37. PRZEZNACZONY DLA: uczniów szkół ponadgimnazjalnych w ramach przedmiotu Ad. 8. Kultura bezpieczeństwa podaj, jakie są rodzaje hałasu i ich źródła. przedstaw foliogramy nr 38 i 39. CZAS REALIZACJI: 10 godzin lekcyjnych Ad. 9. POZIOM zadaj WIEDZY pytanie uczniom: Jakie mogą być skutki działania hałasu na organizm człowieka?. POCZĄTKOWEJ: uzupełnij odpowiedzi uczniów. wiedza i umiejętności z zakresu szkoły podstawowej i gimnazjalnej podkreśl, że hałas o stosunkowo niewielkim poziomie(w zakresie 75 db 85 db), ale działający cy oraz doświadczenia życiowe nieprzerwanie przez dłuższy okres może być przyczyną trwałego uszkodzenia słuchu, jak również rozwinięcia się chorób o podłożu nerwicowym. POMOCE DYDAKTYCZNE: Ad. 10. rzutnik pisma, podaj techniczne i organizacyjno-administracyjne foliogramy, metody ograniczania hałasu. przedstaw foliogram nr 40. karty ćwiczeń. podkreśl, że w przypadku, gdy ze względów technologicznych nie można zmniejszyćasu na stanowisku pracy, poniżej granicznych wartości, pracownicy są obowiązani ą stosować ochronniki słuchu dobrane do CELE wielkości EDUKACYJNE charak teryzujących ą hałas. OGÓLNE: wykonaj z uczniami ćwiczenie. W wyniku zorganizowanego procesu nauczania uczenia się uczeń powinien: rozpoznawać czynniki niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe w środowisku pracy oraz umieć zidentyfikować źródła tych ĆWICZENIE (dla nauczyciela czynników, z odpowiedziami) W pomieszczeniach administracyjnych potrafić i biurowych wymienić hałas metody dochodzący likwidacji ą z pobliskiej lub ograniczania hali produkcyjnej wpływu wynosi 86 db w cią ą gu całego dnia pracy. tych czynników, Zaproponuj sposób poprawy wiedzieć, warunków jak pracy ocenić w tych ryzyko pomieszczeniach. zawodowe na stanowisku pracy, rozróżniać środki ochrony indywidualnej i znać ich przeznaczenie. Typowo stosowane metody SPIS JEDNOSTEK TEMATYCZNYCH: 1. Czynniki występujące w środowisku pracy 2. Zagrożenia Metody urządzeń techniczne elektrycznych 3. Oświetlenie zmiana pomieszczeń technologii i procesu stanowisk produkcyjnego pracy. Promieniowanie na hali, ograniczenie hałasu ze źródła: 4. Drgania mechaniczne wymiana maszyn wibracje. na cichsze, Hałas w środowisku pracy wymiana niektórych podzespołów lub materiałów w maszynach, 5. Zagrożenia czynnikami chemicznymi w środowisku pracy i profilaktyka ograniczenie hałasu na drodze propagacji: zastosowanie ścian dźwiękoizolacyjnych 6. Zagrożenia czynnikami biologicznymi w środowisku pracy Metody organizacyjno administracyjne 7. Czynniki psychofizyczne w środowisku pracy przeniesienie pomieszczeń biurowych w inne miejsce 8. Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku pracy zakładu, z dala od hałasu. 9. Środki ochrony indywidualnej 88 120
MODUŁ MODUŁ III III PYTANIA KONTROLNE Z ODPOWIEDZIAMI LITERATURA: 1. 1. B. Co Rączkowski: to są drgania BHP mechaniczne? w praktyce. ODDK Gdańsk 1998. 2. Zagrożenia Odpowiedź: mechaniczne. Drgania mechaniczne CIOP, Warszawa - (wibracje) 2002. - ruch cząsteknośrodka sprężystego względem ce położenia równowagi. W srodowisku pracy rozpatruje się jedynie drgania przekazywane do organizmu człowieka oraz bezpośredni kontakt z drgającym ośrodkiem stałym. cym o 3. Uczciwek T.: Dozór i eksploatacja instalacji oraz urządzeń elektroenergetycznych. Poradnik szkoleniowy. COSTiW SEP, Warszawa 2000. 4. 2. Energia Podaj podział elektryczna drgań, i elektryczność uwzględniając statyczna. sposób oddziaływania CIOP, Warszawa drgań 2002. na organizm człowieka. 5. Buuehl Odpowiedź: R., Majak Ze wyględu A., Seferna c sposób J., Strużyna oddziaływania J.: Porażenia drgań na i organizm oparzenia człowieka,drgania prądem i łukiem dzielimy elektrycznym. na: Etiologia i pomoc a) drgania przedlekarska. o oddziaływaniu WNT, Warszawa ogólnym - przenikające 1993. ą do organizmu człowieka przez jego 6. Oświetlenie pomieszczeń nogi, miednicę, i stanowisk plecy lub pracy. boki, CIOP, Warszawa 2002. 7. Zagrożenia elektromagnetyczne. b) drgania działające CIOP, na kończyny Warszawa ące górne do 2002. organizmu cz 8. Hałas. CIOP, Warszawa 2002. 3. Jakie parametry drgań oceniane są przy określaniu ich szkodliwości dla zdrowia człowieka? 9. Drgania mechaniczne. CIOP, Warszawa 1997. Odpowiedź: Oceniane są: 10. D. Koradecka: Bezpieczeństwo częstotliwość drgań pracy (szczególnie i ergonomia. niebezpieczne CIOP, Warszawa są dla człowieka 1999. częstotliwości niskie), 11. Kodeks pracy i inne amplituda akty prawne. drgań (im większa jest amplituda drgań, tym są bardziej szkodliwe). 12. 4. Czynniki Od czego zagrożeń zależy reakcja biologicznych organizmu w środowisku na działanie pracy. drgań? CIOP, Warszawa 2002. 13. Psychofizjologiczne Odpowiedź: Reakcja problemy organizmu człowieka człowieka w na środowisku działanie drgań pracy. zależy CIOP, od: Warszawa 2002. 14. Zarządzanie bezpieczeństwem miejsca wnikania pracy drgań i do ryzykiem. organizmu, CIOP, Warszawa 2002. parametrów drgań (ich amplitudy i częstotliwości), 15. Ocena ryzyka zawodowego kierunku propagacji na stanowisku drgań w organizmie, spawacza elektrycznego. ODiDK, Gdańsk 2000. 16. Środki ochrony czasu indywidualnej. narażenia CIOP, na drgania, Warszawa, 2002. sposobu obsługi maszyn i narzędzi (utrzymywana postawa podczas pracy, siła nacisku i zacisku wywierana na narzędzie), warunków klimatycznych otoczenia (wilgotność, temperatura), własności osobniczych danego człowieka. 5. Jakie zmiany chorobowe mogą powstać w organizmie człowieka w wyniku ekspozycji na drgania mechaniczne? Odpowiedź: W wyniku wibracji mogą powstać następujące ą zmiany chorobowe w organizmie człowieka: zaburzenia w układzie krążenia, zaburzenia w układzie nerwowym, zaburzenia w układzie kostno-stawowym, zaburzenia pracy układu pokarmowego, zaburzenia ogólne (wzroku, mowy, osłabienie, zawroty głowy), schorzenia skóry. 6. Wymień metody ograniczania zagrożeń drganiami mechanicznymi. Odpowiedź: Metody ograniczania zagrożeń drganiami mechanicznymi to: a) metody techniczne: minimalizowanie drgań u źródła ich powstawania, minimalizowanie drgań na drodze ich propagacji, automatyzacja procesów technologicznych i zdalne sterowanie źródłami drgań, wprowadzanie dodatkowych układów (biernych lub aktywnych) redukcji drgań b) metody organizacyjno-administracyjne: skracanie czasu narażenia na drgania, stosowanie przerw i odpoczynek, przesuwanie do pracy na innych stanowiskach, szkolenie pracowników. 121 89
7. Co określa się pojęciem hałas? MODUŁ III TEMAT: Odpowiedź: Hałasem określa się wszelkie niepożądane, nieprzyjemne, dokuczliwe, uciążliwe lub szkodliwe drga nia ośrodka sprężystego, oddziałujące ą za pośrednictwem powietrza na narząd ą słuchu i inne zmysły oraz narządy ą człowieka. 8. Jakie są rodzaje hałasu? Odpowiedź: Hałas może być: ustalony, gdy poziom dźwięku mierzony w określonym miejscu zmienia się podczas obserwacji nie więcej niż 5 db, Zagrożenia i profilaktyka w środowisku pracy nie ustalony, gdy poziom dźwięku mierzony w określonym miejscu zmienia się podczas obserwacji więcej niż 5 db, impulsowy, jeśli składa się z jednego lub więcej impulsów dźwiękowych, których każdy trwa krócej niż 1 s. PRZEZNACZONY 9. Jakie mogą być DLA: rodzaje źródeł uczniów hałasu? szkół ponadgimnazjalnych w ramach przedmiotu Odpowiedź: Wyróżniamy Kultura następujące bezpieczeństwa ą źródła hałasu: mechaniczne (maszyny i urządzenia ą o napędzie mechanicznym, elektrycznym, pneumatycznym), 10 godzin lekcyjnych CZAS REALIZACJI: aerodynamiczne i hydrodynamiczne (ruch gazów i cieczy w rurociąągach, wentylatorach), gach, wentylatorach), POZIOM WIEDZY technologiczne (hałas przy łamaniu i kruszeniu materiałów). POCZĄTKOWEJ: wiedza i umiejętności z zakresu szkoły podstawowej i gimnazjalnej oraz doświadczenia życiowe 10. Jakie mogą być skutki działania hałasu na organizm człowieka? Odpowiedź: Skutkiem działania hałasu na organizm człowieka są: POMOCE uszkodzenie słuchu, DYDAKTYCZNE: nerwice, rzutnik pisma, zwiększona pobudliwość, foliogramy, bezsenność karty i bóle głowy, ćwiczeń. zmniejszony refleks, nadciśnienie tętnicze krwi, łądka i dwunastnicy, CELE EDUKACYJNE choroby wrzodowe żołądka ąd i dwunastnicy, OGÓLNE: W wyniku zorganizowanego procesu nauczania uczenia się osłabienie czynności narząd ów trawiennych, wzmożone uczeń napięcie powinien: mięśni, obniżenie odporności rozpoznawać choroby, czynniki niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe zaburzenie wzroku, w środowisku równowagi pracy i dotyku. oraz umieć zidentyfikować źródła tych czynników, 11. Jakie są metody ograniczania hałasu? potrafić ące wymienić ograniczenia metody ha likwidacji lub ograniczania wpływu Odpowiedź: Wyróżniamy następujące tych czynników, ograniczenia hałasu: a) techniczne: ograniczanie wiedzieć, emisji hałasu jak ocenić ze źródła, ryzyko zawodowe na stanowisku pracy, ograniczanie rozróżniać hałasu na środki drodze ochrony propagacji, indywidualnej i znać ich przeznaczenie. b) organizacyjno-administracyjne: właściwe rozmieszczenie pomieszczeń ze źródłami hałasu, SPIS JEDNOSTEK odsunięcie stanowisk pracy od źródeł hałasu, w tym automatyzacja TEMATYCZNYCH: procesów 1. technologicznych, Czynniki występujące w środowisku pracy stosowanie 2. Zagrożenia przerw w pracy od i ograniczenie urządzeń elektrycznych czasu pracy na hałaśliwych stanowiskach. 3. Oświetlenie pomieszczeń i stanowisk pracy. Promieniowanie 4. Drgania mechaniczne wibracje. Hałas w środowisku pracy 5. Zagrożenia czynnikami chemicznymi w środowisku pracy i profilaktyka 6. Zagrożenia czynnikami biologicznymi w środowisku pracy 7. Czynniki psychofizyczne w środowisku pracy 8. Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku pracy 9. Środki ochrony indywidualnej 88 122
MODUŁ MODUŁ III III MATERIAŁ ŹRÓDŁOWY DLA UCZNIA LITERATURA: 1. B. Rączkowski: BHP w praktyce. ODDK Gdańsk 1998. Temat: Drgania mechaniczne wibracje. 2. Zagrożenia mechaniczne. CIOP, Warszawa 2002. 3. Uczciwek T.: Dozór i eksploatacja instalacji oraz urządzeń elektroenergetycznych. Poradnik szkoleniowy. COSTiW SEP, Hałas Warszawa 2000. w środowisku pracy 4. Energia elektryczna i elektryczność statyczna. CIOP, Warszawa 2002. 5. DRGANIA Buuehl R., MECHANICZNE Majak A., Seferna J., Strużyna J.: Porażenia i oparzenia prądem i łukiem elektrycznym. Etiologia Drgania i pomoc mechaniczne przedlekarska. (wibracje) WNT, definiowane Warszawa jako 1993. ruch cząstek ośrodka sprężystego względem położenia równowagi. pomieszczeń W środowisku i stanowisk pracy rozpatrywane pracy. CIOP, Warszawa są jedynie drgania 2002. przekazywane do organizmu czło- 6. Oświetlenie wieka przez berzpośredni kontakt z drgającym ośrodkiem stałym.mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia 7. Zagrożenia elektromagnetyczne. CIOP, Warszawa 2002. a nawet życia ludzkiego. 8. Hałas. CIOP, Warszawa 2002. W zależności od amplitudy drgań i czasu ch oddziaływania na człowieka drgania mogą być : 9. Drgania mechaniczne. CIOP, Warszawa 1997. czynnikiem uciąż liwym (utrudniającym ą pracę lub obniżającym zdolność do jej wykonywania), 10. D. czynnikiem Koradecka: szkodliwym Bezpieczeństwo (powodującym pracy ą i stopniowe ergonomia. pogarszanie CIOP, Warszawa stanu zdrowia 1999. prowadz ące do wystąpienia 11. Kodeks choroby pracy zawodowej), i inne akty prawne. 12. Czynniki lub też, zagrożeń w skrajnych biologicznych przypadkach: w środowisku pracy. CIOP, Warszawa 2002. czynnikiem niebezpiecznym (powodującym ą natychmiastowe pogorszenie stanu zdrowia, czyli uraz). 13. Psychofizjologiczne problemy człowieka w środowisku pracy. CIOP, Warszawa 2002. 14. Zarządzanie bezpieczeństwem pracy i ryzykiem. CIOP, Warszawa 2002. 15. Podział Ocena drgań ryzyka zawodowego na stanowisku spawacza elektrycznego. ODiDK, Gdańsk 2000. Ze względu na 16. Środki ochrony c indywidualnej. rróżny sposób oddział ywania na człowieka, zależny od miejsca ich przenikania CIOP, Warszawa, 2002. do organizmu rozróżnia się: 1. Drgania ogólne przenikające j do organizmu człowieka przez jego nogi, miednicę, plecy lub boki, charakterystyczne dla zakresu częstotliwości od 0,9 Hz do 90 Hz, (największa wrażliwość organizmu człowieka występuje dla 0,9 Hz - 9 Hz). Oddziałują na człowieka najczęściej poprzez podłoże na którym pracują ludzie lub poprzez siedziska pojazdów. 2. Drgania działające przez kończyny ce górne do organizmu (ręce) charakterystyczne cz dla zakresu częstotliwości (r od 5,6 Hz do 1400 Hz (najwnajwiększa wrażliwość organizmu występuje w zakresie 5,6 Hz -20 Hz). Pochodzą głównie od używanych narzędzi ręcznych lub maszyn wytwarzających drgania (wiertarki, pilarki ręczne, szlierki, młoty pneumatyczne). Źródła drgań Źródłami drgań o działaniu ł ogólnym są: podłogi hal fabrycznych i innych budynków oraz podesty, pomosty itp., wprawione w drgania przez eksploatowane w nich (lub poza nimi) maszyny i urządzenia stacjonarne i przenośne lub też przez ruch uliczny czy kolejowy, różnego rodzaju platformy drgające, siedziska i podłogi ogi róż nego rodzaju środków transportu (samochodów, ciągnik ą ów, autobusów, tramwajów itp.), siedziska i podłogi wszelkiego rodzaju maszyn budowlanych. Źródłami drgań działujących przez kończyny górne są głównie: ręczne narzędzia uderzeniowe o napędzie pneumatycznym, hydraulicznym lub elektrycznym, np. młoty, ubijaki, klucze udarowe, ręczne narzędzia obrotowe o napędzie elektrycznym lub spalinowym, np. wiertarki, szlifierki, piły łańcuchowe, dźwignie sterujące maszyn i pojazdów obsługiwane rękami, źródła technologiczne, np. obrabiane elementy trzymane w dłoniach lub prowadzone ręką przy szlifowaniu, gładze niu, polerowaniu itp. Należy zaznaczyć, że niektóre narzędzia ręczne (zaliczane do typowych źródeł drgań działające przez kończyny górne np. pilarki, młoty), ze względu na generację drgań o bardzo dużych amplitudach, które przenoszone są wtedy także przez barki na tułów i głowę moga stać się źródłami drgań ogólnych. 123 89
Czynniki Parametry wpływające drgań i czynniki na szkodliwość wpływające drgań na ich szkodliwość Częstotliwość drgań Szczególnie niebezpieczne są dla człowieka drgania o niskich częstotliwościach. Każda część ciała każdy i każdy narząd narząd charakteryzuje ą sięą swoją się swoją częstotliwością częstotliwością drgań własnych. drgań własnych. Jeżeli Jeżeli częstotliwość drgań własnych narządu ą ów człowieka będzie pokryje równa się z częstotliwością drgań wytwarzanych urządzenia, ą mo przez że dojść urządzenie, do rezonansu może dojść ( rozhuśtania ), do rezonansu co - znacznie gwałtownego zwiększa wzrostu amplitudę amplitudy drgań drgań narządu ą narządu, i może Skutkiem być przyczyną rezonansu może zerwania być ścięgien wtedy rozerwanie na których lub jest uszkodzenie on zawieszony, narządu, krwawych krwawe wybroczyny oraz oraz rozległych rozległe krwotoków. krwotoki. Zagrożenia i profilaktyka TEMAT: Amplituda drgań Amplituda drgań Im większa amplituda drgań przy danej częstotliwości, tym bardziej szkodliwe są drgania. Ocenia się ją Im miarą większa przyspieszenia amplituda drgań, w w tym środowisku m/sbardziej pracy 2. są one szkodliwe drgania. Jako wielkość określającą amplitudę drgań przyjmuje się przyspieszenie drgań, w m/s 2. Reakcja organizmu na działanie drgań zależy od: miejsca Reakcja wnikania organizmu drgań na do działanie organizmu, drgań zależy od: PRZEZNACZONY DLA: uczniów szkół ponadgimnazjalnych w ramach przedmiotu miejsca parametrów wnikania drgań: drgań ich intensywności do organizmu, i częstotliwości, Kultura bezpieczeństwa parametrów kierunku propagacji drgań: amplitudy (rozchodzenia i częstotliwości, się) drgań w organizmie, kierunku czasu narażenia propagacji na (rozchodzenia drgania, się) drgań w organizmie, CZAS czasu sposobu REALIZACJI: narażenia obsługi na maszyn drgania, 10 czy godzin narzędzi lekcyjnych (utrzymywana postawa podczas pracy, siła nacisku i zacisku sposobu wywierana obsługi na narzędzie), maszyn czy narzędzi (utrzymywana postawa podczas pracy, siła nacisku i zacisku POZIOM wywierana warunków WIEDZY klimatycznych na narzędzie), otoczenia (wilgotność, temperatura), POCZĄTKOWEJ: warunków właściwości klimatycznych osobniczych otoczenia wiedza danego człowieka (wilgotność, i umiejętności (cech temperatura), dziedzicznych, z zakresu szkoły stanu podstawowej zdrowia, przyjmowanych i gimnazjalnej leków, właściwości palenia tyto niu osobniczych itp.). danego człowieka (cech dziedzicznych, stanu zdrowia, przyjmowanych leków, palenia tyto niu itp.). oraz doświadczenia życiowe POMOCE Skutki oddziaływania drgań na organizm człowieka DYDAKTYCZNE: Skutki oddziaływania drgań na rzutnik organizm pisma, człowieka W wyniku wibracji mogą powstać foliogramy, następujące ą zmiany chorobowe w organizmie człowieka: W wyniku działania drgań na organizm człowieka, może dojść do zaburzeń w układach: zaburzenia w układzie krążenia karty (np. ćwiczeń. zespół białych palców z uwagi na uszkodzenie drobnych naczyń krążenia krwio nośnych), (np. zespół białych palców z uwagi na uszkodzenie drobnych naczyń krwio zaburzenia nośnych), w układzie nerwowym człowieka (złe samopoczucie, bezsenność, zaburzenia czucia, CELE nerwowym ograniczenie EDUKACYJNE człowieka zdol ności (złe manualnych, samopoczucie, bóle bezsenność, rąk i nóg), zaburzenia czucia, OGÓLNE: W wyniku zorganizowanego procesu nauczania uczenia się ograniczenie zaburzenia w zdol układzie ności kostno-stawowym manualnych, bóle (zmiany rąk i nóg), zwyrodnieniowe stawów nadgarstkowych, łokciowych i kręgo kostno-stawowym słupa, torbiele (zmiany kostne), uczeń zwyrodnieniowe powinien: stawów nadgarstkowych, łokciowych i kręgo zaburzenia słupa, pracy torbiele układu kostne), pokarmowego, rozpoznawać czynniki niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe układzie zaburzenia pokarmowym, ogólne, w tym wzroku, w środowisku mowy, osłabienie, pracy oraz zawroty umieć głowy. zidentyfikować źródła tych zaburzeń ogólnych, w tym wzroku, czynników, mowy, osłabienia, zawrotów głowy. potrafić wymienić metody likwidacji lub ograniczania wpływu Metody ograniczania zagrożeń tych drganiami czynników, mechanicznymi Metody ograniczania zagrożeń drganiami mechanicznymi A. Metody techniczne: wiedzieć, jak ocenić ryzyko zawodowe na stanowisku pracy, A. Metody techniczne: minimalizowanie drgań u źródła ich powstawania (eliminacja luzów, właściwy montaż maszyny i minimalizowanie rozróżniać środki ochrony indywidualnej i znać ich przeznaczenie. mocowanie jej do drgań podłoża), u źródła ich powstawania (eliminacja luzów, właściwy montaż maszyny i mocowanie minimalizowanie jej do drgań podłoża), na drodze ich propagacji (oddylatowanie fundamentów maszyn od otoczenia, SPIS JEDNOSTEK minimalizowanie stosowanie mat, podkładek, drgań na drodze wibroizolatorów), ich propagacji (właściwe fundamentwanie maszyn, TEMATYCZNYCH: stosowanie automatyzacja mat, procesów podkładek, 1. Czynniki technologicznych wibroizolatorów), występujące i zdalne w sterowanie środowisku źródłami pracydrgań. automatyzacja procesów technologicznych i zdalne sterowanie źródłami drgań, 2. Zagrożenia od urządzeń elektrycznych B. Metody wprowadzanie organizacyjno-administracyjne: dodatkowych układów ( biernych lub aktywnych) redukcji drgań. skracanie czasu narażenia 3. Oświetlenie na drgania w pomieszczeń ciągu ą zmiany roboczej, i stanowisk pracy. Promieniowanie B. Metody organizacyjno-administracyjne: stosowanie przerw i odpoczynek 4. Drgania w mechaniczne wydzielonych pomieszczeniach, wibracje. Hałas w środowisku pracy skracanie przesuwanie czasu do narażenia pracy innych na drgania stanowiskach w ciągu zmiany osób szczególnie roboczej, wrażliwych na działanie drgań, 5. Zagrożenia czynnikami chemicznymi w środowisku pracy i profilaktyka stosowanie szkolenie pracowników przerw i odpoczynek w celu uświadomienia w wydzielonych ich pomieszczeniach, o występujących ą zagrożeniach oraz w zakresie przesuwanie bezpiecznej obsługi do pracy maszyn 6. na Zagrożenia innych i narzędzi. stanowiskach czynnikami osób szczególnie biologicznymi wrażliwych w środowisku na działanie pracy drgań, szkolenie pracowników Pomiary i ocenę oddziaływań 7. w drgań Czynniki celu uświadomienia mechanicznych psychofizyczne ich o występujących na człowieka w środowisku zagrożeniach wykonuje się pracy oraz w zakresie bezpiecznej obsługi maszyn i narzędzi. w oparciu o normy: PN-EN ISO 5349-1:2004, PN-EN ISO 8. 5349-2:2004, Ocena ryzyka PN-EN zawodowego ISO 14253:2005, na stanowisku PN-88/B 02171 pracy oraz Rozporządzenie ą MPiPS Pomiary z dnia i ocenę 29 listopada oddziaływań 2002 drgań Dz. U. mechanicznych Nr 217, poz. 1833, na człowieka zm. Dz. wykonuje U. 2005, nr się 212, w oparciu poz. 1769. o normy: PN-EN ISO 5349-1:2004, PN-EN ISO 9. 5349-2:2004, Środki ochrony PN-EN indywidualnej ISO 14253:2008, PN-88/B 0211 oraz Rozporządzenie MPiPS z dnia 29 listopada 2002 Dz. U. Nr 21, poz. 1833, zm. Dz. U. 2005, nr 212, poz. 169. 124
MODUŁ MODUŁ III III HAŁAS LITERATURA: Hałasem określa się każdy niepożądany dane, dźwięk, nieprzyjemne, który może dokuczliwe, być uciążliwy lub szkodliwy dla zdrowia lub zwiększać 1. B. Rączkowski: BHP w praktyce. ODDK Gdańsk 1998. ryzyko wypadku przy pracy. 2. Zagrożenia mechaniczne. CIOP, Warszawa 2002. rodka sprężystego wzgl 3. Drgania Uczciwek akustyczne T.: Dozór polegają i eksploatacja na ruchu drgającym instalacji ą cz oraz ąsteczek urządzeń ośrodka elektroenergetycznych. spręż ężystego względem dem poł poł enia ró Poradnik ło ożenia ró ównowagi. szkoleniowy. Rozprzestrzenianie COSTiW SEP, Warszawa się drgań 2000. akustycznych nazywa się falą akustyczną. akustycznych rozróż 4. Energia elektryczna i elektryczność statyczna. CIOP, Warszawa 2002. W zależności od częstotliwości drgań akustycznych rozróż niamy hałas: 5. Buuehl R., Majak A., Seferna J., Strużyna J.: Porażenia i oparzenia prądem i łukiem elektrycznym. Etiologia i pomoc przedlekarska. WNT, Warszawa 1993. - w widmie, którego występują składowe o częstotliwościach od 1 20 Hz 6. Oświetlenie infradź więkowy pomieszczeń i o częstotliwościach i stanowisk pracy. słyszalnych CIOP, Warszawa do 50 Hz, 2002. 7. Zagrożenia elektromagnetyczne. - w widmie, którego CIOP, Warszawa występują skł 2002. adowe o częstotliwościach słyszalnych słyszalny ł 8. Hałas. CIOP, Warszawa od 2002. Hz 20 khz, 9. Drgania ultradź więkowy mechaniczne. - w CIOP, widmie Warszawa którego występują 1997. składowe o częstotliwościach od 10 khz - 40 khz. 10. D. Koradecka: Bezpieczeństwo pracy i ergonomia. CIOP, Warszawa 1999. 11. Kodeks pracy i inne akty prawne. 12. Przedział Czynniki dźwięków zagrożeń biologicznych w środowisku pracy. CIOP, Warszawa 2002. 13. Psychofizjologiczne problemy człowieka w środowisku pracy. CIOP, Warszawa 2002. 14. Zarządzanie infradźwięki bezpieczeństwem pracy i ryzykiem. dźwięki CIOP, słyszalne Warszawa 2002. ultradźwięki 15. Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku spawacza elektrycznego. ODiDK, Gdańsk 2000. 20 Hz 20 khz 16. Środki ochrony indywidualnej. CIOP, Warszawa, 2002. Granice podziału nie są tak wyraźne jak podano wyżej, ponieważ jest to zależne od wrażliwości osobniczej. Dźwięki występujące ą w hałasie charakteryzują się różnym oddziaływaniem biologicznym na człowieka w zależności od ich częstotliwości. Istotną sprawą jest więc uwzględnienie tego faktu podczas oceny narażenia na hałas. Rodzaje hałasu Wyróżnia się następujące ą rodzaje hałasu, biorąc ą pod uwagę zmienność jego natężenia w czasie: hałas ł ustalony hałas ł nie ustalony hałas ł impulsowy - poziom dźwięku mierzony w określonym miejscu zmienia się podczas obserwacji nie więcej niż 5 db, - poziom dźwięku mierzony w określonym miejscu zmienia się podczas obserwacji więcej niż 5 db - skł ada się z jednego lub więcej impulsów dźwiękowych, z których każdy trwa krócej niż 1 s. Źródła hałasu: mechaniczne, np. hałas wywołany przez maszyny i urządzenia ą o napędzie mechanicznym, elektrycznym, pneuma tycznym, aerodynamiczne i hydrodynamiczne, np. ruch gazów i cieczy w rurociągach, ą wentylatorach, technologiczne, np. hałas wynikający ą z kruszenia, łamania materiałów. 125 89
Działanie hałasu na organizm ludzki Skutkiem działania hałasu na organizm ludzki jest: uszkodzenie struktur anatomicznych narządu ą słuchu powodujące ą spadek sprawności słuchu, aż do głuchoty włą cznie, MODUŁ III nerwice, zwiększona pobudliwość, bezsenność i bóle głowy, przedłużenie czasu reakcji na bodziec (zmniejszony refleks), nadciśnienie tętnicze krwi, TEMAT: choroby wrzodowe żołądka Zagrożenia i dwunastnicy, i profilaktyka osłabienie czynności narząd ą ów trawiennych, wzmożone napięcie mięśni, w środowisku pracy obniżenie odporności na choroby, zaburzenie wzroku, równowagi, dotyku. PRZEZNACZONY DLA: uczniów szkół ponadgimnazjalnych w ramach przedmiotu Hałas o stosunkowo niewielkiej Kultura intensywności bezpieczeństwa (do 80 db), ale działający nieprzerwanie przez dłuższy okres (kilka lub kilkanaście lat), może być przyczyną powstania i rozwinięcia się w organizmie chorób o podłożu nerwicowym. CZAS REALIZACJI: 10 godzin lekcyjnych Dopuszczalne wartości, ze względu na ochronę słuchu, wynoszą: POZIOM poziom WIEDZY ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dnia pracy lub tygodnia pracy nie powinien przekraczać 85 db (próg działania 80 db), POCZĄTKOWEJ: wiedza i umiejętności z zakresu szkoły podstawowej i gimnazjalnej maksymalny poziom dźwięku oraz A doświadczenia występujący w czasie życiowe obserwacji nie większy niż 115 ca w db, czasie maksymalna warto POMOCE DYDAKTYCZNE: maksymalna wartość chwilowa poziomu dźwięku (szczytowy poziom dźwięku) nie przekracza 135 db. rzutnik pisma, foliogramy, karty ćwiczeń. W przypadku, gdy ze względów technicznych nie ma możliwości zmniejszenia hałasu poniżej dopuszczalnych wartości, pracownicy są zobowiązani stosowć ochronniki słuchu, CELE EDUKACYJNE dobrane do wielkości charakteryzujących hałas. OGÓLNE: W wyniku zorganizowanego procesu nauczania uczenia się uczeń powinien: rozpoznawać czynniki niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe w środowisku pracy oraz umieć zidentyfikować źródła tych czynników, potrafić wymienić metody likwidacji lub ograniczania wpływu tych czynników, Ubytki słuchu powstają również w wyniku naturalnego starzenia się organu słuchu. Fizjologiczne ubytki słuchu wiedzieć, jak ocenić ryzyko zawodowe na stanowisku pracy, rozróżniać środki ochrony indywidualnej i znać ich przeznaczenie. SPIS JEDNOSTEK TEMATYCZNYCH: Wiek człowieka Ubytek słuchu 1. Czynniki 20 występujące lat w środowisku 1,3 dbpracy 2. Zagrożenia 30 latod urządzeń elektrycznych 7,4 db 3. Oświetlenie 40 lat pomieszczeń i stanowisk 12,7 db pracy. Promieniowanie 4. Drgania 50 mechaniczne lat wibracje. 18,0 Hałas db w środowisku pracy 5. Zagrożenia 60 lat czynnikami chemicznymi 27,4 dbw środowisku pracy i profilaktyka 6. Zagrożenia 70 latczynnikami biologicznymi 36,7 db w środowisku pracy 7. Czynniki 80 psychofizyczne lat w środowisku 44,0 db pracy 8. Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku pracy 9. Środki ochrony indywidualnej 88 126
MODUŁ MODUŁ III III Metody ograniczania zagrożeń hałasem LITERATURA: A. Rozwiązania ą techniczne 1. B. Rączkowski: BHP w praktyce. ODDK Gdańsk 1998. Ograniczanie emisji hałasu ł ze źródła r d ł a polega na: 2. Zagrożenia zmianie technologii, mechaniczne. CIOP, Warszawa 2002. 3. Uczciwek wymianie T.: maszyny Dozór i na eksploatacja cichszą, instalacji oraz urządzeń elektroenergetycznych. Poradnik szkoleniowy. COSTiW wyciszeniu SEP, maszyny Warszawa u źródta źródła 2000. np. w przestrzeni roboczej maszyny, zastosowaniu tłumików na wylotach mediów, 4. Energia zastosowaniu elektryczna w konstrukcji i elektryczność maszyny statyczna. materiałów CIOP, tłumiących Warszawa ą drgania 2002. i hałas. 5. Ograniczanie Buuehl R., hałasu Majak ł asu na A., drodze Seferna propagacji J., Strużyna polega J.: na: Porażenia i oparzenia prądem i łukiem elektrycznym. Etiologia odizolowaniu i pomoc maszyny przedlekarska. od podłoża, WNT, Warszawa 1993. 6. Oświetlenie zastosowaniu pomieszczeń obudowy dźwiękoizolacyjnej i stanowisk pracy. maszyny, CIOP, Warszawa 2002. zastosowaniu ekranu akustycznego, osłaniającego ą maszynę lub stanowisko pracy, 7. Zagrożenia umieszczeniu elektromagnetyczne. na powierzchniach CIOP, ścian, Warszawa stropu, podłogi 2002. materiałów dźwiękochłonnych, 8. Hałas. zastosowaniu CIOP, Warszawa kabin dźwiękoizolacyjnych 2002. dla obsługi, stosowaniu ochronników słuchu. 9. Drgania mechaniczne. CIOP, Warszawa 1997. 10. B. D. Rozwiązania Rozwi¹zania Koradecka: organizacyjno-administracyjne Bezpieczeństwo pracy i ergonomia. to: CIOP, Warszawa 1999. właściwe rozplanowanie zakładu, w tym rozmieszczenie pomieszczeń ze źródłami hałasu, 11. Kodeks pracy i inne akty prawne. odsunięcie stanowisk pracy od źródeł hałasu, w tym automatyzacja i mechanizacja procesów 12. Czynniki technologicznych, zagrożeń biologicznych w środowisku pracy. CIOP, Warszawa 2002. 13. Psychofizjologiczne wydzielenie i grupowanie problemy maszyn, człowieka które są w źródłem środowisku hałasu, pracy. CIOP, Warszawa 2002. stosowanie przerw w pracy i ograniczanie czasu pracy na hałaśliwych stanowiskach. 14. Zarządzanie bezpieczeństwem pracy i ryzykiem. CIOP, Warszawa 2002. 15. LITERATURA1 Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku spawacza elektrycznego. ODiDK, Gdańsk 2000. 16. LITERATURA 1. Środki J. Koton: Drgania ochrony indywidualnej. mechaniczne. CIOP, Warszawa, - PIB, Warszawa 2002. 2010. 1. 2. Koradecka: Hałas. ł CIOP, Bezpieczeństwo Warszawa 2002. pracy i ergonomia. CIOP, Warszawa 1999. 2. 3. Augustyńska Drgania Zaproponuj mechaniczne. D., Kaczmarska sposób CIOP, poprawy Warszawa A., Mikulski warunków 2002. W.: Rozdziały pracy w tych Hałas pomieszczeniach. słyszalny, 3. w D. Koradecka: Bezpieczeństwo monografii pracy pod i ergonomia. redakcją Zawieski CIOP, Warszawa W : Ocena 1999. ryzyka zawodowego CIOP-PIB, Warszawa 2007 4. Augustyńska D., Pośniak M., Czynniki szkodliwe w środowisku pracy - wartości dopuszczalne Warszawa 2007. PYTANIA KONTROLNE 2. Mikulski W., Kozłowski E., Krukowicz T., Radosz J., Prewencja hałasu w środowisku pracy, 1. Co to są drgania mechaniczne? Poradnik, CIOP- PIB, Warszawa 2009. 2. Podaj podział drgań, uwzględniając ą sposób oddziaływania drgań na organizm ludzki. 3. Jakie czynniki wpływają na szkodliwość drgań? PYTANIA 4. Od czego KONTROLNE zależy reakcja organizmu na działanie drgań? 1. 5. Co Jakie to są zmiany drgania chorobowe mechaniczne? mogą powstać w organizmie człowieka w wyniku wibracji? 2. 6. Podaj Wymień podział metody drgań, ograniczania ze względu zagrożeń na sposób od drgań oddziaływania mechanicznych. drgań na organizm człowieka. 3. 7. Jakie Co określa czynniki się wpływają pojęciem na hałas? szkodliwość drgań? 4. 8. Od Jakie czego są rodzaje zależy reakcja hałasu? organizmu na działanie drgań? 5. 9. Jakie Jakie zmiany mogą być chorobowe rodzaje źródeł mogą powstać hałasu? w organizmie człowieka w wyniku działania drgań? 10. 6. Wymień Jakie mogą metody być ograniczania skutki działania zagrożeń hałasu od na drgań organizm mechanicznych. człowieka? 11. 7. Co Jakie określa są metody się pojęciem ograniczania hałas? hałasu? 8. Jakie są rodzaje hałasu? 9. Jakie mogą być rodzaje źródeł hałasu? 10. Jakie mogą być skutki działania hałasu na organizm człowieka? 11. ĆWICZENIE Jakie są metody ograniczania hałasu? W pomieszczeniach administracyjnych i biurowych, hałas dochodzący ą z pobliskiej hali produkcyjnej ĆWICZENIE wynosi 86 db w ciągu ą całego dnia pracy. W pomieszczeniach administracyjnych i biurowych, hałas dochodzący z pobliskiej hali produkcyjnej wynosi 60 db w ciągu całego dnia pracy. Zaproponuj sposób poprawy warunków pracy w tych pomieszczeniach. 127 89
MODUŁ III Metody techniczne ograniczenie hatasu ze źródła:......... Zagrożenia i profilaktyka w środowisku pracy TEMAT: ograniczenie hatasu na drodze propagacji:...... PRZEZNACZONY DLA: CZAS REALIZACJI: POZIOM WIEDZY POCZĄTKOWEJ: POMOCE DYDAKTYCZNE: CELE EDUKACYJNE OGÓLNE: SPIS JEDNOSTEK TEMATYCZNYCH:... uczniów szkół ponadgimnazjalnych w ramach przedmiotu Kultura bezpieczeństwa Metody organizacyjno administracyjne 10 godzin lekcyjnych... wiedza i umiejętności z zakresu szkoły podstawowej i gimnazjalnej oraz doświadczenia życiowe rzutnik pisma, foliogramy, karty ćwiczeń. W wyniku zorganizowanego procesu nauczania uczenia się uczeń powinien: rozpoznawać czynniki niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe w środowisku pracy oraz umieć zidentyfikować źródła tych czynników, potrafić wymienić metody likwidacji lub ograniczania wpływu tych czynników, wiedzieć, jak ocenić ryzyko zawodowe na stanowisku pracy, rozróżniać środki ochrony indywidualnej i znać ich przeznaczenie. 1. Czynniki występujące w środowisku pracy 2. Zagrożenia od urządzeń elektrycznych 3. Oświetlenie pomieszczeń i stanowisk pracy. Promieniowanie 4. Drgania mechaniczne wibracje. Hałas w środowisku pracy 5. Zagrożenia czynnikami chemicznymi w środowisku pracy i profilaktyka 6. Zagrożenia czynnikami biologicznymi w środowisku pracy 7. Czynniki psychofizyczne w środowisku pracy 8. Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku pracy 9. Środki ochrony indywidualnej 88 128