Temat: Czynniki występujące w środowisku pracy

Transkrypt

1 ZAGROŻENIA I PROFILAKTYKA W ŚRODOWISKU PRACY LEKCJA 1 Temat: Czynniki występujące w środowisku pracy Czas realizacji: 1 godzina lekcyjna Cele operacyjne: Po zakończeniu lekcji uczeń: wie, jakie czynniki występują w środowisku pracy, zna główne źródła czynników niebezpiecznych, wie, jaką funkcję spełniają osłony i jakie stawiane są im wymagania, wie, jakie są podstawowe zasady i metody likwidacji lub ograniczania wpływu niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych czynników w środowisku pracy. Treści: Czynniki występujące w środowisku pracy i ich podział. Źródła czynników niebezpiecznych. Rodzaje osłon. Wymagania stawiane osłonom. Podstawowe zasady i metody likwidacji lub ograniczania wpływu niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych czynników w środowisku pracy. Pomoce dydaktyczne: Spis foliogramów materiał źródłowy, komputery, foliogramy, sprzęt audiowizualny, karta ćwiczeń, klipy filmowe (na płycie CD). Nr Tytuł 1. Czynniki występujące w środowisku pracy. 2. Podział czynników niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych. 3. Główne źródła czynników niebezpiecznych. 4. Rodzaje osłon. 5. Wymagania stawiane osłonom. 6. Podstawowe zasady oraz metody likwidacji lub ograniczenia wpływu czynników niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych. 88

2 MODUŁ III Plan zajęć: Lp. Treść Metoda nauczania SCENARIUSZ ZAJĘĆ Ad. 1. podaj temat lekcji. zapoznaj uczniów z celami lekcji i zachęć do zadawania pytań. Czas realizacji 1. Temat i cele lekcji 1 min. 2. Czynniki występujące w środowisku pracy i ich Wykład, dyskusja 7 min. podział 3. Źródła czynników niebezpiecznych Wykład, pytania 3 min. 4. Rodzaje osłon Wykład, pytania 3 min. 5. Wymagania stawiane osłonom Wykład, pytania, dyskusja 3 min. 6. Podstawowe zasady i metody likwidacji lub ograniczania wpływu niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych czynników w środowisku pracy Wykład, pytania 4 min. 7. Ćwiczenie dotyczące identyfikacji czynników Ćwiczenie 4 min. niebezpiecznych 8. Klipy filmowe: Zagrożenia w obsłudze maszyn (340), Czynniki szkodliwe w środowisku pracy (3'), Osłony i wymagania stawiane osłonom (340). Pytania, dyskusja 20 min. Ad. 2. Ad. 3. Ad. 4. Ad. 5. poinformuj uczniów, jakie czynniki występują w środowisku pracy i podaj ich podział. przedstaw foliogramy nr 1 oraz 2. zapytaj uczniów: Jakie znają źródła czynników niebezpiecznych - urazowych? następnie uzupełnij przykłady tych źródeł - foliogram nr 3. poinformuj, co rozumie się pod pojęciem osłony w maszynach i urządzeniach. wymień ich rodzaje oraz podaj, czym się one charakteryzują. Przedstaw foliogram nr 4. podaj, jakie wymagania powinny spełniać osłony. przedstaw foliogram nr 5. Ad. 6. Ad. 7. Ad. 8. przedstaw podstawowe zasady oraz metody likwidacji lub ograniczenia wpływu czynników niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych. przedstaw foliogram nr 6. ćwiczenie - do wykonania przez uczniów (samodzielnie lub w grupach) - Identyfikacja czynników niebezpiecznych i metody ich ograniczania. obejrzyj z uczniami klipy filmowe: Zagrożenia w obsłudze maszyn (3'40), Czynniki szkodliwe w środowisku pracy (3'), Osłony i wymagania stawiane osłonom (3'40). pokieruj dyskusją i odpowiedz na pytania uczniów. 89

3 ZAGROŻENIA I PROFILAKTYKA W ŚRODOWISKU PRACY ĆWICZENIE (dla nauczyciela z rozwiązaniem) Identyfikacja czynników niebezpiecznych i metody ich ograniczania Uzupełnij tabelę wpisując rodzaje czynników, które powodują zagrożenia przy obsłudze podanych urządzeń oraz podaj sposoby ograniczenia lub likwidacji wpływu tych czynników na człowieka. Urządzenie Rodzaj czynnika Metoda ograniczenia lub likwidacji tych czynników Elektryczna Czynnik fizyczny: obudowa części elektrycznych maszynka do - porażenie prądem elektrycznym osłona noża krojenia - Czynnik urazowy: instrukcja dot. bezpiecznej obsługi krajalnica - uraz ostrym i obracającym się krajalnicy Szlifierka (obróbka powierzchni przy pomocy tarcz szlifierskich) nożem Czynniki niebezpieczne: - porażenie prądem elektrycznym, - uraz od ruchomej tarczy, - uraz ciała przy rozerwaniu tarczy, Czynniki fizyczne: - hałas, - drgania (wibracje). obudowa części elektrycznych osłona tarczy ochrona osobista (okulary ochronne, ochronniki słuchu) instrukcja dot. bezpiecznej pracy organizacja pracy (przerwy w pracy) PYTANIA KONTROLNE Z ODPOWIEDZIAMI Jakie czynniki występują w środowisku pracy? Odpowiedź: W środowisku pracy występują czynniki: niebezpieczne, szkodliwe, uciążliwe. Jakie czynniki zliczamy do czynników szkodliwych i uciążliwych? Odpowiedź: Czynniki szkodliwe i uciążliwe dzieli się na: czynniki fizyczne, czynniki chemiczne, czynniki biologiczne, czynniki psychofizyczne. 3. Jakie mogą być źródła czynników niebezpiecznych - urazowych? Odpowiedź: Głównymi źródłami czynników niebezpiecznych są: obracające się wały, sprzęgła, głowice, miejsca zbiegania się dwóch obracających się elementów, koła zębate i cierne, walce zgniatające, części przy napędach i przekładniach (koła, pasy, kliny), obracające się narzędzia tnące, narzędzia poruszające się ruchem liniowym lub posuwisto-zwrotnym, wystające niebezpieczne ostre elementy. 90

4 MODUŁ III 4. Co to są osłony? Odpowiedź: Osłony to wszelkiego rodzaju urządzenia stanowiące materialną przegrodę między człowiekiem a niebezpiecznym czynnikiem mechanicznym, przeznaczone specjalnie dla zapewnienia ochrony. 5. Jakie wymagania powinny spełniać osłony? Odpowiedź: mieć trwałą konstrukcję, być trudne w usuwaniu, być usytuowane w odpowiedniej odległości od strefy niebezpiecznej, nie przesłaniać pola widzenia podczas pracy, nie mogą same stwarzać dodatkowego zagrożenia, muszą umożliwiać wykonywanie pracy na maszynie oraz jej konserwację. 6. Jakie są podstawowe zasady i metody likwidacji lub ograniczania wpływu niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych czynników w środowisku pracy? Odpowiedź: Podstawowe zasady i metody likwidacji lub ograniczania zagrożeń w środowisku pracy to: eliminacja źródeł czynników niebezpiecznych i szkodliwych, ograniczenie oddziaływania czynników przez odsunięcie człowieka z obszaru ich oddziaływania, ograniczenie oddziaływania na człowieka czynników niebezpiecznych i szkodliwych przez osłonięcie strefy narażenia, ograniczenie wpływu czynników przez zastosowanie ochron osobistych, ograniczenie zagrożenia poprzez właściwy dobór pracowników i organizację pracy oraz oddziaływanie na bezpieczne zachowanie pracowników. 91

5 ZAGROŻENIA I PROFILAKTYKA W ŚRODOWISKU PRACY MATERIAŁ ŹRÓDŁOWY DLA UCZNIA Temat: Czynniki występujące w środowisku pracy W środowisku pracy występują czynniki niebezpieczne, uciążliwe i szkodliwe, które mogą powodować urazy ciała pracownika, a nawet śmierć, choroby zawodowe lub obniżenie sprawności organizmu. A. Czynniki niebezpieczne (urazowe), które działając na człowieka mogą spowodować uraz (wypadek przy pracy). Rozróżnia się kilka podstawowych grup zagrożeń spowodowanych tymi czynnikami: zagrożenie elementami ostrymi lub wystającymi, zagrożenie elementami ruchomymi i luźnymi, zagrożenie porażeniem prądem elektrycznym, zagrożenie poparzeniem, zagrożenie związane z przemieszczaniem się ludzi, zagrożenie pożarem lub/i wybuchem. Zagrożenia te należą do czynników fizycznych działających na człowieka w sposób nagły. B. Czynniki uciążliwe mogą spowodować obniżenie sprawności fizycznej i psychicznej pracownika. C. Czynniki szkodliwe mogą spowodować zatrucia a nawet śmierć. Czynniki niebezpieczne, uciążliwe i szkodliwe dzielimy na: Czynniki fizyczne, do których zaliczamy: hałas, drgania mechaniczne (wibracje), promieniowanie optyczne, elektromagnetyczne, laserowe, jonizujące, prąd elektryczny, mikroklimat. Czynniki chemiczne: substancje toksyczne, substancje drażniące, substancje uczulające, substancje rakotwórcze, substancje mutagenne, substancje upośledzające funkcje rozrodcze. Czynniki biologiczne: mikroorganizmy roślinne i zwierzęce (bakterie, wirusy, riketsje, grzyby, pierwotniaki), makroorganizmy roślinne i zwierzęce. Czynniki psychofizyczne: obciążenie fizyczne (statyczne i dynamiczne), obciążenie psychonerwowe (obciążenie umysłu, niedociążenie, przeciążenie percepcyjne, obciążenie emocjonalne). Czynniki niebezpieczne (urazowe) Ponad 80% wypadków w przemyśle przetwórczym wynika z bezpośredniego kontaktu człowieka z ruchomymi elementami maszyn, oprzyrządowania, wyposażenia technologicznego, ostrymi krawędziami, wystającymi elementami, przemieszczeniem się materiału czy naruszeniem konstrukcji. 92

6 MODUŁ III Źródła czynników niebezpiecznych (urazowych) to głównie: obracające się wały, sprzęgła, wrzeciona, głowice, miejsca zbiegania się dwóch obracających się elementów, kota zębate, kota cierne, walce zgniatające, wątki pociągowe, części wchodzące w skład napędów i przekładni (koła, pasy, kliny, ślimaki), miejsca zbiegania się koła i zębatki, miejsca zetknięcia się korbowodu lub drążka z kołem, wykorbieniem lub tarczą, miejsca stykania się części wykonujących ruch (stoły przesuwne, podajniki); miejsca między stałymi częściami maszyn a poruszającymi się dźwigniami, miejsce zetknięcia się walca i stołu (kruszenie, zgniatanie), obracające się narzędzia tnące, narzędzia poruszające się ruchem liniowym (posuwisto-zwrotnym), wystające niebezpieczne ostre elementy. Przy obsłudze maszyn urazy są głównie wynikiem: uderzenia, wciągnięcia między ruchome elementy, zgniecenia, odprysków obrabianego materiału czy zużytych lub obluzowanych części maszyn. Dlatego przepisy wprowadzają wymogi osłaniania ruchomych części maszyn, napędów, pasów, taśm, łańcuchów lub zabezpieczenia ich w inny sposób. Osłony to wszelkiego rodzaju urządzenia stanowiące materialną przegrodę między człowiekiem a niebezpiecznym czynnikiem mechanicznym, przeznaczone specjalnie do zapewnienia ochrony człowieka. Funkcje osłony mogą zatem spełniać również pokrywy, drzwi, ogrodzenia itp. Rozróżniamy dwa rodzaje osłon: osłony stałe nie zmieniające swego położenia w stosunku do maszyny, urządzenia, narzędzia na skutek przyspawania lub mocowania na śruby, nakrętki tak, że usunięcie lub otwarcie jej bez użycia narzędzi jest niemożliwe, osłony ruchome zwykle połączone z elementami mechanicznymi maszyny (np. zawiasy, prowadnice), które mogą być otwierane bez użycia narzędzi. Osłony powinny spełniać następujące wymagania: mieć trwałą konstrukcję, być trudne w usuwaniu, być usytuowane w odpowiedniej odległości od strefy niebezpiecznej, nie przesłaniać pola widzenia podczas pracy, same nie stwarzać dodatkowego zagrożenia, muszą umożliwiać wykonywanie pracy na maszynie oraz jej konserwację. METODY LIKWIDACJI LUB OGRANICZANIA WPŁYWU NIEBEZPIECZNYCH, SZKODLIWYCH I UCIĄŻLIWYCH CZYNNIKÓW WYSTĘPUJĄCYCH W ŚRODOWISKU PRACY Likwidacja lub ograniczenie oddziaływania czynników niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych na pracownika powinny być podstawowym obowiązkiem pracodawcy. Każdy z tych czynników występujący w procesie pracy powinien być analizowany pod kątem oddziaływania na człowieka i możliwości jego eliminacji lub ograniczenia. Podstawowe zasady likwidacji lub ograniczenia wpływu tych czynników na pracownika to: 1. Eliminacja źródeł czynników niebezpiecznych i szkodliwych przez: dobór nieszkodliwych surowców (lub zastępowanie bardziej szkodliwych mniej szkodliwymi surowcami), półfabrykatów, dobór procesów technologicznych oraz maszyn i urządzeń nie stwarzających zagrożeń czynnikami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi, unieszkodliwianie odpadów. 93

7 ZAGROŻENIA I PROFILAKTYKA W ŚRODOWISKU PRACY 2. Ograniczenie oddziaływania tych czynników poprzez odsunięcie człowieka z obszaru ich oddziaływania poprzez: zastąpienie człowieka przez roboty, mechanizację, automatyzację (zdalne sterowanie i obserwowanie procesu), optymalne rozmieszczenie lub wydzielenie uciążliwych urządzeń, zapewnienie właściwego transportu surowców, półfabrykatów, wyrobów oraz odpadów, stosowanie sygnalizatorów stanów niebezpiecznych lub uniemożliwienie wejścia człowieka w strefę zagrożenia. 3. Ograniczenie oddziaływania na człowieka czynników niebezpiecznych i szkodliwych poprzez osłonięcie strefy narażenia: stosowanie odpowiednich kubatur budynków, materiałów dźwiękoizolacyjnych, hermetyzację procesów produkcyjnych przed wydostawaniem się do otoczenia gazów, par, cieczy i ciał stałych (pyłów), stosowanie zbiorowych środków ochronnych w pomieszczeniach oraz na stanowiskach pracy (osłony, ekrany, wentylacja, klimatyzacja). 4. Ograniczenie wpływu tych czynników przez zastosowanie ochron osobistych: dobór i właściwe stosowanie ochron osobistych, w zależności od istniejących zagrożeń, odpowiednie przechowywanie i konserwację ochron osobistych, zasady przydziału ochron osobistych, stosowanie znaków nakazu stosowania ochron osobistych. 5. Ograniczenie zagrożenia człowieka czynnikami niebezpiecznymi i szkodliwymi przez właściwy dobór pracowników i organizację pracy oraz oddziaływanie na bezpieczne zachowania pracowników: przestrzeganie przeciwwskazań zdrowotnych do zatrudnienia na danym stanowisku pracy, przestrzeganie obowiązku zatrudniania pracowników o właściwych kwalifikacjach zawodowych, dobór psychologiczny, działania organizacyjne (przerwy w pracy, rotacja, skrócony czas pracy), szkolenia, system kar i nagród, wpływ kierownictwa na bezpieczne zachowanie pracowników, ostrzeganie o zagrożeniach i zakresie wykonywania pewnych czynności (sygnały bezpieczeństwa, znaki i barwy bezpieczeństwa). LITERATURA UZUPEŁNIAJĄCA Rączkowski B.: BHP w praktyce. ODDK Gdańsk Zagrożenia mechaniczne. CIOP - PIB, Warszawa PYTANIA KONTROLNE Jakie czynniki występują w środowisku pracy? Jakie czynniki zliczamy do czynników szkodliwych i uciążliwych? Jakie mogą być źródła czynników niebezpiecznych - urazowych? Co to są osłony? Jakie wymagania powinny spełniać osłony? Jakie są podstawowe zasady i metody likwidacji lub ograniczania wpływu niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych czynników w środowisku pracy? 94

8 MODUŁ III ĆWICZENIE Identyfikacja czynników niebezpiecznych i metody ich ograniczania Arkusz do wypełnienia samodzielnie lub w grupach Uzupełnij tabelę wpisując rodzaje czynników, które powodują zagrożenia przy obsłudze podanych urządzeń oraz podaj sposoby ograniczenia lub likwidacji wpływu tych czynników na człowieka. Urządzenie Rodzaj czynnika Metoda ograniczenia lub likwidacji tych czynników Elektryczna maszynka do krojenia - krajalnica Szlifierka (obróbka powierzchni przy pomocy tarcz szlifierskich) 95