Hałas słyszalny w środowisku pracy. Ocena możliwości wykonywania pracy

Transkrypt

1 4. Hałas słyszalny w środowisku pracy. Ocena możliwości wykonywania 1 Hałas słyszalny w środowisku pracy Ocena możliwości wykonywania pracy 4.1. Charakterystyka zjawiska Środowisko akustyczne obejmuje ogół występujących w środowisku szmerów i dźwięków, o różnej sile i głośności oraz o różnym przeznaczeniu. Wszystkie one są odbierane przez narząd słuchu człowieka [4.1]. Dźwięk traktować można jako wrażenie słuchowe wywołane drganiami akustycznymi. Część z tych dźwięków zaliczyć można do kategorii hałasu, tj. dźwięku traktowanego jako niepożądany, nieprzyjemny, dokuczliwy lub wywołującego szkodliwe efekty akustyczne. Dźwięk taki oddziałuje na narząd słuchu i inne zmysły oraz części organizmu człowieka [4.2]. Każdy dźwięk powodujący utrudnienie w sprawnym wykonywaniu określonych czynności (przeszkadzający) lub powodujący uszkodzenie ustroju, w zależności od natężenia nazywa się hałasem lub szumem. Jeżeli w jego widmie występują składowe o częstotliwościach od 16 Hz do 20 khz określa się go jako hałas lub szum słyszalny. Ocena narażenia na hałas w środowisku pracy związana jest z określeniem możliwych skutków oddziaływania hałasu w odniesieniu do [4.4]: niebezpiecznego lub szkodliwego oddziaływania na narząd słuchu, gdy hałas jest przyczyną zmian wegetatywnych oraz wewnętrznych uszkodzeń narządu słuchu, zakłóceń możliwości wykonywania pracy, gdy hałas występuje jako czynnik zakłócający wykonywanie normalnych czynności i zmniejszający wydajność w pracy, dokuczliwości pracy, gdy czynnik występuje jako czynnik męczący. Oceniając wpływ hałasu na zdrowie i bezpieczeństwo należy przede wszystkim zwrócić uwagę na długotrwałe oddziaływanie hałasu na narząd słuchu. Niezależnie od poziomu jego natężenia, powoduje zmiany patologiczne i fizjologiczne. Zmiany patologiczne dotyczą głównie odbioru fal dźwiękowych w uchu. Ich następstwem jest nieodwracalny ubytek słuchu. Zmiany fizjologiczne związane są ze zjawiskiem maskowania. Ponadto szkodliwe oddziaływanie hałasu na organizm słuchu uzależnione jest od czasu narażenia na zjawiska akustyczne. Można wyróżnić trzy okresy narażenia na szkodliwe oddziaływanie hałasu [4.5]: okres pierwszy następuje się z chwilą rozpoczęcia przebywania w hałasie (np. podjęcia pracy) i trwa, zależnie od natężenia hałasu, od 2 do 4 lat; cechuje go narastający, odbywający się skokami ubytek słuchu, głównie w zakresie dużej częstotliwości, okres drugi, to przebywanie w hałasie (np. wykonywanie pracy) przez następne 4 do 10 lat; w tym czasie następuje dalszy ubytek słuchu, proporcjonalny do czasu przebywania w hałasie, okres trzeci następuje po przebywaniu w hałasie od 10 do 15 lat i może być traktowany jako stabilność w ubytku słuchu. Powszechnie przyjmuje się, że hałas o poziomie natężenia nieprzekraczającym 75 db jest bezpieczny i nie stwarza ryzyka ubytków słuchu. Hałas o natężeniu większym od 75 db może być szkodliwy. Hałas przekraczający 115 db stwarza duże ryzyko utraty słuchu już na skutek pojedynczej ekspozycji.

2 2 4. Hałas słyszalny w środowisku pracy. Ocena możliwości wykonywania Ryzyko, raty słuchu w zależności od występującego poziomu dźwięku oraz czasu narażenia przedstawiono w tabeli 4.1. Tabela 4.1. Ryzyko utraty słuchu w zależności od równoważnego poziomu dźwięku i czasu narażenia [4.5, 5.15]. Ryzyko utraty słuchu [%] w zależności od czasu narażenia Równoważny poziom (w latach) dźwięku A < Przyjąć można, że im wyższy poziom natężenia hałasu i dłuższy czas jednostkowej ekspozycji, tym większe ryzyko uszkodzenia narządu słuchu [4.6]. Równie negatywnie na narażonego wpływa wysoka częstotliwość hałasu oraz dźwięki o charakterze impulsowym Istota pomiaru i oceny hałasu w środowisku pracy Wielkościami opisującymi energetyczny aspekt rozprzestrzeniania się dźwięku w środowisku akustycznym, równocześnie wykorzystywanymi w technice pomiarowej są, są: moc akustyczna źródła i natężenie dźwięku. Natężenie dźwięku I jest to wartość energii fali akustycznej przepływającej w jednostce czasu przez powierzchnię o polu jednostkowym, prostopadle do kierunku rozprzestrzeniania się fali [4.22]. Jednostką natężenia dźwięku jest wat na metr kwadratowy (W/m 2 ). Moc akustyczna P jest to ilość energii akustycznej wypromieniowanej przez źródło dźwięku w jednostce czasu [4.22]. Jednostką mocy akustycznej jest wat (W). Ze względu na duży zakres zmienności wartości mocy akustycznej i natężenia dźwięku do oceny stosuje się skalę logarytmiczną oraz pojęcie poziomu mocy akustycznej i poziomu natężenia dźwięku. Poziom mocy Lw akustycznej jest to wielkość wyznaczona ze wzoru: L w = 10lg ( P P 0 ) gdzie: P - moc akustyczna wypromieniowana przez źródło dźwięku [W], P 0 - moc akustyczna odniesienia [W]. Poziom natężenia dźwięku LI jest to wielkość pozwalająca na określenie intensywności fali akustycznej pod względem energetycznym [4.22]. Zależność ta wykorzystuje pojęcie poziomu ciśnienia akustycznego, stosowanego do określania stanu akustycznego środowiska przebywania człowieka: L I = 20lg ( p p 0 ) = 10lg ( p2 p 0 2 ) = 10lg I I 0

3 4. Hałas słyszalny w środowisku pracy. Ocena możliwości wykonywania 3 gdzie: p - ciśnienie akustyczne w danym punkcie środowiska [N m -2 ], p 0 - ciśnienie odniesieni, które w przybliżeniu odpowiada dolnej granicy słyszalności tonu o częstotliwości 1000 Hz ( N m -2 ). I - natężenie dźwięku w danym punkcie środowiska [N m -2 ]; I = p 2 /(v ), przy czym: v prędkość dźwięku, gęstość ośrodka, w którym rozchodzi się dźwięk, I 0 - natężenie odniesienia, które w przybliżeniu odpowiada dolnej granicy słyszalności tonu o częstotliwości 1000 Hz (10-12 N m -2 ). Z uwagi na charakter wpływu hałasu na narząd słuchu, podczas oceny narażenia konieczne jest wyznaczenie uśrednionego poziomu jego oddziaływania, uwzgledniającego czas wykonywania pracy. Podstawowym parametrem oceny wpływu oddziaływania hałasu na narząd słuchu jest tzw. równoważny poziom dźwięku, wyznaczany w sposób uzależniony od jego charakterystyki. Wyróżnić można dwa szczególne przypadki oddziaływania hałasu: hałas ustalony: hałas, którego poziom dźwięku, zmienia się podczas obserwacji nie więcej niż o 5 db k L Aeq,Tc = 1 k L A i i=1 hałas nie ustalony: hałas, którego poziom dźwięku, zmienia się podczas obserwacji więcej niż o 5 db k L Aeq,Tc = 10lg [ 1 (T T i 10 0,1L Aeq,T i )] c i=1 Dodatkowymi, istotnymi parametrami oceny są: poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dnia pracy, jest to średnia wartość poziomu dźwięku wnoszonego do organu słuchu przez 8 godzin taką samą energię jak hałas mierzony przez czas narażenia Tc: L EX,8h = L Aeq,Tc + 10lg ( T e ) T 0 gdzie: L Aeq,Tc - równoważny poziom natężenia dźwięku, T e - czas ekspozycji w ciągu dnia roboczego, dla pozostałego czasu zmiany roboczej równoważny poziom dźwięku nie powinien przekraczać 75 db [min], T 0 - czas odniesienia T 0 = 8h (480 min = s). Poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dnia pracy LEX,8h można wyznaczyć również na podstawie ekspozycji na hałas skorygowanej charakterystyką częstotliwościową A, EA,Te: gdzie: E A,Te L EX,8h = 10lg ( 1, )

4 4 4. Hałas słyszalny w środowisku pracy. Ocena możliwości wykonywania E A,,Te - ekspozycja na hałas skorygowana charakterystyką częstotliwościową A [Pa 2 s]. Wartości wynikające z powyższej zależności zamieszczono w tabeli 4.2. Tabela 4.2. Wartości ekspozycji na hałas skorygowanej charakterystyką częstotliwościową A i odpowiadające im wartości poziomu ekspozycji na hałas odniesionego do 8-godzinnego dnia pracy [4.15]. E A,Te [Pa 2 s] L EX,8h 0, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , Jeśli czas ekspozycji Te jest równy 8h, to LAeq,8h jest równy LEX,8h, a EA,Te = EA,8h. Wówczas zależność miedzy ekspozycją na hałas EA,Te a poziomem ekspozycji LEX,8h (odniesionym do 8-godzinnego dnia pracy) określić można zależnością: E A,Te = 1, ,1 L EX,8h [Pa 2 s] poziom ekspozycji na hałas, odniesiony do tygodnia pracy: n L EX,w = 10lg ( ,1(L EX,8h) i ) i=1

5 4. Hałas słyszalny w środowisku pracy. Ocena możliwości wykonywania 5 gdzie: i - kolejny dzień narażenia na hałas w rozważanym tygodniu, n - liczba dni roboczych w rozważanym tygodniu krotność przekroczenia wartości dopuszczalnej, k: k = 10 0,1(L Ex,8h 85) lub k = E A,Te E A,8h Wartości wynikające z powyższych zależności zamieszczono w tabeli 4.3. Tabela 4.3. Krotności przekroczenia dopuszczalnego poziomu ekspozycji na hałas odpowiadające wartości poziomu ekspozycji na hałas odniesionej do 8-godzinnego dnia pracy. k L EX,8h 0, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,6 100

6 6 4. Hałas słyszalny w środowisku pracy. Ocena możliwości wykonywania 4.3. Ocena wpływu hałasu na bezpieczeństwo i poziom uciążliwości pracy Ocena higieniczna hałasu oddziałującego na narząd słuchu Podczas oceny oddziaływania hałasu na człowieka wyróżnia się następujące poziomy dźwięku: poziom dźwięku A, tj. poziom ciśnienia akustycznego LA skorygowany według charakterystyki częstotliwościowej A, poziom dźwięku C, tj. poziom ciśnienia akustycznego LC skorygowany według charakterystyki częstotliwościowej C, maksymalny poziom dźwięku A, tj. maksymalna wartość skuteczna LAmax poziomu dźwięku A występująca podczas obserwacji, szczytowy poziom dźwięku C, tj. maksymalna wartość chwilowa LCpeak poziomu dźwięku C występująca w czasie obserwacji, Wartość dopuszczalnego narażenia na hałas w środowisku pracy określono w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 6 czerwca 2014 r., w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy [4.9]. Wartości NDN (najwyższego dopuszczalnego narażenia) dla hałasu słyszalnego wynoszą: poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy nie może przekraczać 85 db, a odpowiadająca mu ekspozycja dzienna nie może przekraczać wartości 3, Pa 2 s lub poziom ekspozycji na hałas odniesiony do tygodnia pracy nie może przekraczać wartości 85 db, a odpowiadająca mu ekspozycja tygodniowa nie może przekraczać wartości 18, Pa 2 s, maksymalny poziom dźwięku A nie może przekraczać wartości 115 db, szczytowa wartość poziomu dźwięku nie może przekraczać wartości 135 db, Wartość NDN traktowana jest jako wartość średnia natężenia, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, określonego w Kp, przez okres jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń [4.9]. Ocenę tygodniową prowadzi się wyjątkowo, zazwyczaj w przypadku hałasu oddziałującego na organizm człowieka w sposób nierównomierny, w poszczególnych dniach w tygodniu. Oznacza to, że wartość NDN w jednostkowych przypadkach może stanowić zagrożenie dla wykonujących pracę. Ponadto, określając wartości NDN (najwyższego dopuszczalnego narażenia) dla hałasu pamiętać należy, że: wskazane wartości obowiązują łącznie, wskazane wartości stosuje się jeżeli inne wymagania nie określają niższych wartości najwyższego dopuszczalnego narażenia. Zabronione jest zatrudnienie kobiet w ciąży przy pracach wykonywanych w środowisku, w którym [4.8]: poziom ekspozycji na hałas, odniesiony do 8-godzinnego dobowego lub do przeciętnego tygodniowego, określonego w Kodeksie pracy, wymiaru czasu pracy przekracza wartość 65 db, szczytowy poziom dźwięku C przekracza wartość 130 db, maksymalny poziom dźwięku A przekracza wartość 110 db.

7 4. Hałas słyszalny w środowisku pracy. Ocena możliwości wykonywania 7 Zatrudnianie pracowników młodocianych zabronione jest w środowisku, w którym [4.10]: poziom ekspozycji na hałas, odniesiony do 8-godzinnego dobowego lub do przeciętnego tygodniowego, określonego w Kodeksie pracy, wymiaru czasu pracy przekracza wartość 80 db, szczytowy poziom dźwięku C przekracza wartość 130 db, maksymalny poziom dźwięku A przekracza wartość 110 db Ocena możliwości wykonywania pracy Wartości przedstawionych w pkt nie należy mylić z wartościami dopuszczalnymi, ze względu na zapewnienie możliwości wykonywania pracy. Określono je w tab Tabela 4.4. Dopuszczalne wartości hałasu umożliwiające wykonywanie przez pracowników ich podstawowych zadań [4.11]. L.p. Stanowisko pracy 1 W kabinach bezpośredniego sterowania bez łączności telefonicznej, w laboratoriach ze źródłami hałasu, w pomieszczeniach z maszynami i urządzeniami liczącymi, maszynami do pisania, dalekopisami, w innych pomieszczeniach o podobnym przeznaczeniu 2 W kabinach dyspozycyjnych, obserwacyjnych i zdalnego sterowania z łącznością telefoniczną używaną w procesie terowania, w pomieszczeniach do wykonywania prac precyzyjnych i w innych pomieszczeniach o podobnym przeznaczeniu 3 W pomieszczeniach: administracyjnych, biurach projektowych, w pomieszczeniach do innego rodzaju pracy umysłowej Równoważny poziom dźwięku, L Aeq Podane wartości normatywne obowiązują, jeżeli inne szczegółowe przepisy nie określają wartości niższych. Maksymalny poziom dźwięku A i szczytowy poziom dźwięku C nie powinny przekraczać wartości ustalonych dla celów higienicznych. Klasyfikacja stanowisk pracy do jednej z trzech grup podanych w tabeli 2 odbywa się z uwzględnieniem: stopnia odpowiedzialności za realizowane zadania zawodowe, wymaganej dokładności wykonywanej pracy, wymaganego od pracownika poziom skupienia, wymagań odnośnie kontrastu słuchowego z innymi pracownikami [4.21]. Równocześnie dla narażenia na hałas słyszalny określono tzw. próg działania, przyjęty zgodnie z rozporządzeniem Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r., w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne [4.12]: dla poziomu ekspozycji na hałas odniesionego do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy lub poziomu ekspozycji na hałas odniesionego do tygodnia pracy wartość progu działania wynosi 80 db, dla szczytowego poziomu dźwięku C jako wartość progu działania przyjmuje się wartość NDN wynoszącą 135 db

8 8 4. Hałas słyszalny w środowisku pracy. Ocena możliwości wykonywania Ocena wpływu poziomu hałasu na częstotliwość przeprowadzania pomiarów Częstotliwość wykonywania badań i pomiarów, mających na celu ocenę zagrożeń związanych z narażeniem zatrudnionych na oddziaływanie hałasu określona została w obowiązujących przepisach prawnych. Częstotliwość i tryb badań, sposób rejestrowania i przechowywania wyników badań oraz sposób udostępniania pracownikom wyników pomiarów reguluje rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy [4.14]. Zgodnie z rozporządzeniem [4.14] pracodawca w którego zakładzie występuje hałas, obowiązany jest do okresowego wykonywania pomiarów: co najmniej raz na dwa lata, jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono natężenie czynnika powyżej 0,2 do 0,5 wartości najwyższego dopuszczalnego natężenia (NDN), co najmniej raz w roku, jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono natężenie czynnika powyżej 0,5 wartości najwyższego dopuszczalnego natężenia (NDN), Równocześnie, jeżeli podczas dwóch ostatnich badań i pomiarów hałasu, wykonanych w odstępie dwóch lat, natężenie czynnika nie przekraczało 0,2 wartości NDN, pracodawca może odstąpić od wykonywania badań i pomiarów. Badania i pomiary chemicznych i fizycznych czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, wykonuje się każdorazowo, jeżeli wprowadzono zmiany w wyposażeniu technicznym stanowiska pracy, w procesie technologicznym lub w warunkach wykonywania pracy, jeżeli wprowadzone zmiany mogą wywierać wpływ na zmianę poziomu emisji, poziomu narażenia albo wystąpiły inne okoliczności, które uzasadniają ponowne wykonanie pomiarów Charakterystyka działań pozwalających na zmniejszenie szkodliwych i uciążliwych skutków oddziaływania hałasu na narząd słuchu Ochrona zdrowia człowieka oraz konieczność zapewnienia mu odpowiednich warunków akustycznych, niezbędnych zarówno do efektywnej działalności, jak i odpoczynku wymaga podjęcia działań mających na celu zmniejszenie narażenia na hałas w środowisku pracy, życia i wypoczynku. Obniżenie poziomu hałasu związane jest z odpowiednim kształtowaniem klimatu akustycznego w środowisku pracy, a najlepszymi sposobami jego kształtowania są kompleksowe metody zwalczania hałasu [4.5]. Obejmują one zespół środków umożliwiających zmniejszenie lub ograniczenie poziomu hałasu poprzez: ochronę środowiska przed nadmiernym hałasem w warunkach już zaistniałych, kształtowanie optymalnych warunków wibroakustycznych środowiska oraz odpowiednie kształtowanie układów, aby nie emitowały nadmiernego hałasu. Podstawowym obowiązkiem pracodawcy jest zastosowanie w pomieszczeniach pracy w których mogą wystąpić czynniki szkodliwe dla zdrowia rozwiązań technicznych zabezpieczających zatrudnionych przed oddziaływaniem tych czynników oraz przed przedostaniem się czynników szkodliwych do sąsiednich pomieszczeń wykonywania pracy i pomieszczeń higienicznosanitarnych [4.7]. Zastosowane rozwiązania pozwalają na zapobieganie chorobom zawodowym i innym chorobom związanym z wykonywaną pracą [4.13]. Do podstawowych działań podejmowanych w celu zapewnienia ochrony przed zagrożeniami związanymi z narażeniem na oddziaływanie hałasu zaliczyć należy [4.7]: stosowanie procesów technologicznych niepowodujących nadmiernego hałasu,

9 4. Hałas słyszalny w środowisku pracy. Ocena możliwości wykonywania 9 wyposażenie stanowisk pracy w maszyny i inne urządzenia technologiczne powodujące możliwie najmniejszy hałas, nieprzekraczający wartości dopuszczalnych, zastosowanie rozwiązań obniżających poziom hałasu w prowadzonych procesach pracy. Działania podejmowane po przeprowadzeniu oceny narażenia na hałas zależne są od występującego poziomu przekroczenia. Przekroczenie progu działania obliguje pracodawcę do wprowadzenia działań wynikających z [4.12]. Tzn.: 1. Pracodawca o wynikach przeprowadzonych pomiarów hałasu informuje pracowników. 2. Pracodawca planuje i podejmuje działania zmniejszające ryzyko zawodowe Pracodawca eliminuje u źródła zagrożenia zawodowe związane z narażeniem na hałas albo ogranicza je do możliwie najniższego poziomu, uwzględniając dostępne rozwiązania techniczne oraz postęp naukowo-techniczny W przypadku, gdy unikniecie lub wyeliminowanie ryzyka zawodowego wynikającego z narażenia na hałas nie jest możliwe za pomocą środków ochrony zbiorowej lub organizacji pracy, pracodawca udostępnia środki ochrony indywidualnej. Środki ochrony indywidualnej słuchu dobiera się w sposób eliminujący ryzyko uszkodzenia słuchu lub zmniejszający je do najniższego możliwego do osiągnięcia w danych warunkach poziomu. 3. Pracodawca zapewnia pracownikom narażonym na działanie hałasu informacje i szkolenie w zakresie odnoszącym się do wyników oceny ryzyka zawodowego Po przekroczeniu wartości NDN obowiązkiem pracodawcy jest [4.12]: 1. Pracodawca o wynikach przeprowadzonych pomiarów hałasu informuje pracowników. 2. Pracodawca planuje i podejmuje działania zmniejszające ryzyko zawodowe Pracodawca eliminuje u źródła zagrożenia zawodowe związane z narażeniem na hałas albo ogranicza je do możliwie najniższego poziomu, uwzględniając dostępne rozwiązania techniczne oraz postęp naukowo-techniczny Pracodawca sporządza i wprowadza w życie program działań organizacyjnotechnicznych zmierzających do ograniczenia narażenia na hałas oraz dostosowuje te działania do potrzeb pracowników należących do grup szczególnego ryzyka W przypadku, gdy unikniecie lub wyeliminowanie ryzyka zawodowego wynikającego z narażenia na hałas nie jest możliwe za pomocą środków ochrony zbiorowej lub organizacji pracy, pracodawca udostępnia środki ochrony indywidualnej. Środki ochrony indywidualnej słuchu dobiera się w sposób eliminujący ryzyko uszkodzenia słuchu lub zmniejszający je do najniższego możliwego do osiągnięcia w danych warunkach poziomu oraz nadzoruje ich stosowanie. 3. Pracodawca oznacza znakami bezpieczeństwa miejsca pracy, w których wielkości charakteryzujące hałas w środowisku pracy przekraczają wartości NDN, oraz wydziela strefy z takimi miejscami i ogranicza do nich dostęp (jeżeli jest to technicznie wykonalne i ryzyko wynikające z narażenia na hałas uzasadnia takie wydzielenie). 4. Pracodawca zapewnia pracownikom narażonym na działanie hałasu informacje i szkolenie w zakresie odnoszącym się do wyników oceny ryzyka zawodowego

10 10 4. Hałas słyszalny w środowisku pracy. Ocena możliwości wykonywania Pamiętać należy, że podczas podejmowania działań służących zmniejszeniu oddziaływania hałasu na zatrudnionych priorytet zastosować należy względem środków technicznych i organizacyjnych. Literatura: [4.1] Horst W. (red.), Ergonomia. Przewodnik do ćwiczeń laboratoryjnych dla studentów Politechniki Poznańskiej, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2011 [4.2] Zawieska W.M. (red.), Ocena ryzyka zawodowego. Podstawy metodyczne, CIOP, Warszawa 1999 [4.4] Górska E., Juchełko H., Ergonomia i organizacja stanowisk roboczych. Ćwiczenia laboratoryjne, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 1999 [4.5] Engel Z., Ochrona środowiska przed drganiami i hałasem, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1993 [4.6] Górska E., Lewandowski J., Podstawy zarządzania i kształtowania środowiska pracy, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2002 [4.7] Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r., w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy; tekst jednolity: Dz. U. 2003, nr 169, poz. 1650, ze zm. [4.8] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r., w sprawie wykazu szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet; Dz. U. 1996, nr 114, poz. 545, ze zm. [4.9] Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 czerwca 2014 r., w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy; Dz. U. 2014, poz. 817 [4.10] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r., w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudnienia przy niektórych z tych prac; Dz. U. 2004, Nr 200, poz. 2047, ze zm. [4.11] PN-N-01307:1994, Hałas. Dopuszczalne wartości parametrów hałasu w środowisku pracy. Wymagania dotyczące wykonywania pomiarów, PKN, Warszawa [4.12] Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r., w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne; Dz. U. 2005, Nr 157, poz [4.13] Górny A., Ocena narażenia oraz zagrożeń spowodowanych hałasem w uregulowaniach prawnych, w: Hałas, profilaktyka, zdrowie, ss , Polskie Towarzystwo Higieniczne, Koszalin 2004 [4.14] Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r., w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, Dz. U. 2011, Nr 33, poz. 166 [4.15] PN-ISO 1999:2000, Akustyka. Wyznaczanie ekspozycji zawodowej na hałas i szacowanie uszkodzenia słuchu wywołanego hałasem, PKN, Warszawa [4.16] PN-EN ISO 9612:2011, Akustyka. Wyznaczanie zawodowej ekspozycji na hałas. Metoda techniczna, PKN, Warszawa [4.21] Uzarczyk A., Zabiegała W., Charakterystyka czynników szkodliwych i niebezpiecznych w środowisku pracy. Hałas, Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr, Gdańsk 1998 [4.22] PN-B-02153:2002, Akustyka budowlana. Terminologia, symbole literowe i jednostki, PKN, Warszawa

11 4. Hałas słyszalny w środowisku pracy. Ocena możliwości wykonywania 11