FUNKCJONOWANIE SEKSUALNE KOBIET Z BULIMIÑ W ÂWIETLE BADA KATAMNESTYCZNYCH

FUNKCJONOWANIE SEKSUALNE KOBIET Z BULIMIÑ W ÂWIETLE BADA KATAMNESTYCZNYCH dr med. Anna Sarol-Kulka, dr med. Zenon Kulka Streszczenie Celem pracy by a ocena funkcjonowania seksualnego kobiet leczonych z powodu bulimii po pi ciu latach od przebytego leczenia. Zbadano 52 kobiety trzema kwestionariuszami (KKS, EDI oraz klinicznym), a wyniki poddano analizie statystycznej. Z badaƒ wynika, e 1/3 badanych kobiet uwa a a, e cz Êciej ni przed leczeniem odczuwa potrzeby seksualne i realizuje je, czujàc podniecenie przed kontaktem seksualnym i prze ywa orgazm. Poprawa objawowa by a znaczàco zwiàzana z lepszym funkcjonowaniem seksualnym. S owa kluczowe seksualnoêç, bulimia SEXUAL FUNCTIONING OF BULIMIC WOMEN A FOLLOW UP STUDY Summary The aim of our research was to evaluate sexual functioning women who had been treated for bulimia nervosa. In this paper we report the results after 5 years of a follow-up. 52 women was examined using 3 questionnaires (KKS, EDI and clinical), the findings underwent statistical analysis. As the research reveals, 1/3 examining women finded that frequently than before treatment felt sexual desire, and felt arousal before sexual intercourse and had orgasm. Reduction of symptoms connected with better sexual functioning. Key words sexuality, bulimia PRACA RECENZOWANA dr med. Anna Sarol-Kulka dr med. Zenon Kulka Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie WST P SeksualnoÊç cz owieka jest jednym z zasadniczych czynników motywujàcych ludzi do nawiàzywania kontaktów i wi zi interpersonalnych. SeksualnoÊç jest wrodzonà, naturalnà potrzebà i funkcjà organizmu ludzkiego, podobnie jak oddychanie, procesy trawienia i inne. Cz owiek rodzi si z seksualnym potencja em fizjologicznym, który ulega kszta towaniu przez doêwiadczenia yciowe. SeksualnoÊç jest wi c uwarunkowana zinte- growanym oddzia ywaniem czynników biologicznych, psychicznych i spo eczno-kulturowych. Zaburzenia seksualne wyst pujà wówczas, gdy ta wrodzona funkcja ulegnie zahamowaniu czy zniekszta ceniu lub te gdy pozostaje w skrajnej dysharmonii z pozosta ymi sferami osobowoêci cz owieka. Dzieje si tak w przypadku zaburzeƒ od ywiania. W leczeniu pacjentek z anoreksjà i bulimià wa na jest nie tylko poprawa objawowa, ale tak e poprawa funkcjonowania seksualnego, tym bardziej, e zaburzenia 16 Przeglàd Seksuologiczny, lipiec/wrzesieƒ 2009, nr 19

od ywiania dotyczà m odych kobiet. Nieprawid owoêci w funkcjonowaniu seksualnym mogà w znacznym stopniu wp ywaç na ich ycie osobiste utrudniajàc nawiàzanie prawid owych relacji partnerskich. CEL PRACY 1. Zbadanie funkcjonowania seksualnego kobiet, które by y leczone z powodu bulimii po 5 latach od przebytego leczenia. 2. Znalezienie zwiàzku pomi dzy stopniem poprawy objawowej a funkcjonowaniem seksualnym. METODA Kobiety by y leczone w latach 2000 2001 z powodu zaburzeƒ od ywiania si w Klinice Nerwic w Warszawie. Do badaƒ pos u y y nast pujàce kwestionariusze: 1. Kwestionariusz katamnestyczny dotyczàcy funkcjonowania seksualnego KKS. 2. Inwentarz zaburzeƒ od ywiania si (EDI). 3. Kwestionariusz kliniczny dotyczàcy zaburzeƒ od ywiania si. Kwestionariusz katamnestyczny dotyczàcy funkcjonowania seksualnego, mierzy te same parametry co kwestionariusz KSK (stosowany przeze mnie we wczeêniejszych badaniach). Inwentarz zaburzeƒ od ywiania (EDI) opracowany do diagnostyki zaburzeƒ od ywiania przez Garner a i Garfinkel a w 1979 r. OPIS GRUPY BADANEJ Wybrano grup 91 pacjentek z rozpoznaniem ar ocznoêci psychicznej, leczonych w Klinice Nerwic w Warszawie w 2000 i 2001 r. Otrzymano 11 zwrotów ankiet, gdy adres by ju nieaktualny. Wype nione ankiety odes a y 52 pacjentki. Przewa a y kobiety w przedziale wiekowym 25 29 lat 41 kobiet (79 %) (tab. 1) Tabela 1. Wiek Przedzia y wiekowe Bulimia 20 24 6 11 25 29 41 79 30 34 5 10 18 pacjentek z bulimià po terapii wysz o za mà z czego jedna powtórnie, jedna poinformowa a, o wyznaczonej dacie Êlubu, zaê 28 pozosta o pannami. (tab. 2); Tabela 2. Stan cywilny Stan cywilny Grupa badana Panna 28 54 Zam na 24 46 Przewa a y pacjentki z wy szym wykszta ceniem 27 kobiety (52%), zaledwie dwie kobiety (4%) nie mia y ukoƒczonego Êredniego wykszta cenia. (tab. 3) 6 pacjentek (12%) studiowa o, a 33 pacjentki (63%) pracowa y, zaê 12 pacjentek (23%) nie uczy o si i nie pracowa o. Tabela 3. Wykszta cenie Wykszta cenie Grupa badana Podstawowe 2 4 Ârednie 2 4 Pomaturalne 21 40 Wy sze 27 52 52% pacjentek z bulimià zamieszkiwa a w mieêcie powy ej 200 tys. ludnoêci zaê na wsi lub mieêcie poni ej 20 tys. ludnoêci zamieszkiwa o 15% bulimiczek. (tab.4) Tabela 4. Miejsce zamieszkania Miejsce zamieszkania Grupa badana WieÊ 7 13 Miasto poni ej 20 tys. ludnoêci 1 2 Miasto od 20 tys. do 50 tys. ludnoêci 7 13 Miasto od 50 tys. do 100 tys. ludnoêci 2 4 Miasto od 100 tys. do 200 tys. ludnoêci 8 16 Miasto powy ej 200 tys. ludnoêci 27 52 WYNIKI BADA 89% pacjentek z bulimià podawa a, e miesiàczkuje, z czego 71% miesiàczkowa o regularnie. 85% badanych pacjentek mia a w przesz oêci okresy zatrzymania miesiàczki. Przeglàd Seksuologiczny, lipiec/wrzesieƒ 2009, nr 19 17

Wyniki Katamnestycznego Kwestionariusza Seksuologicznego KKS Analiza statystyczna zachowaƒ seksualnych kobiet z bulimià wykaza a szereg, istotnych statystycznie ró nic w funkcjonowaniu seksualnym w porównaniu z okresem przed leczeniem. 79% pacjentek odczuwa o potrzeby seksualne kilka razy w tygodniu, jednak e tyko 29% deklarowa o, e jest to cz Êciej ni przed leczeniem, 48% twierdzi o, e nic si nie zmieni o. 66% podejmowa o kontakty seksualne z cz stotliwoêcià zgodnà z potrzebami seksualnymi, zaledwie 11% wspó - y o seksualnie kilka razy w miesiàcu lub rzadziej. Jednak e w tym wypadku pacjentki nie dostrzega y wyraêniej ró nicy po leczeniu, gdy 35% uwa a o, e jest tak samo, a 21%, e nawet gorzej. Równie w wyniku leczenia nie nastàpi a istotna zmiana w wyst powaniu snów czy fantazji erotycznych, jak i faktu odbywania kontraktów seksualnych z m czyznami. Przed leczeniem kontakty seksualne mia o 66% pacjentek aktualnie zaê 81%. 69% pacjentek podejmujàc kontakt seksualny by o podnieconych lub bardzo podnieconych, a po kontakcie mia o bardzo dobre lub dobre samopoczucie. 75% pacjentek deklarowa o uzyskiwanie orgazmu w wyniku kontaktów seksualnych lub/i pieszczot z partnerem. 42% pacjentek ocenia o swoje ycie seksualne jako bardzo udane lub udane i tylko 8% by o niezadowolonych ze swojego ycia seksualnego, ale tylko 33% ocenia o swoje ycie seksualne jako bardziej udane, a 48% nie widzia o ró nicy w porównaniu z okresem przed leczeniem. 35% pacjentek z bulimià po leczeniu wysz o za mà, 31% ocenia o swoje ma eƒstwo jako szcz Êliwe i tylko 8% jako nieudane. W porównaniu z okresem przed leczeniem 50% pacjentek uwa a o swoje ma - eƒstwo za bardziej udane, a zaledwie 17% uznawa o je za mniej udane. 64% pacjentek uznawa a, e jest atrakcyjna lub bardzo atrakcyjna seksualnie dla swego partnera. 31% pacjentek z bulimià uzna o swoje cia o jako atrakcyjne, ale nie by o istotnych ró nic w tej ocenie po leczeniu. 50% pacjentek w pe ni by o zadowolonych z faktu bycia kobietà. 75% pacjentek odczuwa a potrzeb kontaktów seksualnych kilka razy w tygodniu. 33% tych pacjentek twierdzi o, i w porównaniu z okresem przed leczeniem cz Êciej odczuwa y potrzeb kontaktów seksualnych. (tab.5) 80% pacjentek po leczeniu mia o kontakty seksualne z m czyznami przed leczeniem takie kontakty mia o 66% pacjentek. Tylko 11% badanych kobiet nie mia o inicjacji seksualnej, przy czym przed leczeniem 18% kobiet zg asza o brak inicjacji. 58% pacjentek podejmowa o wspó ycie kilka razy w tygodniu. 36% kobiet twierdzi o, e wspó yje cz Êciej ni przed leczeniem. (tab.6) Tabela 5. Subiektywna ocena odczuwania potrzeb seksualnych Prawie codziennie 9 17 17 33 Cz Êciej Kilka razy w tygodniu 39 75 26 50 Tak samo Kilka razy w miesiàcu 4 8 9 17 Rzadziej Nie odczuwam takiej potrzeby 0 0 0 0 Nie odczuwam takiej potrzeby Tabela 6. Subiektywna ocena cz stoêci kontaktów seksualnych Prawie codziennie 4 8 19 36 Cz Êciej Kilka razy w tygodniu 30 58 18 35 Tak samo Kilka razy w miesiàcu lub rzadziej 14 26 11 21 Rzadziej Nie podejmuj kontaktów 4 8 4 8 Nie podejmuj seksualnych kontaktów seksualnych 18 Przeglàd Seksuologiczny, lipiec/wrzesieƒ 2009, nr 19

Tabela 7. Subiektywna ocena cz stoêci podejmowania ró nych form pieszczot z partnerem nie koƒczàcych si kontaktem seksualnym Prawie codziennie 4 8 16 30 Cz Êciej Kilka razy w tygodniu 13 25 14 27* Tak samo Kilka razy w miesiàcu lub rzadziej 22 42 18 35 Rzadziej Nie podejmuj takich pieszczot 9 17 4 8 Nie mam kontaktów erotycznych i seksualnych z m czyznami Nie mam kontaktów erotycznych i seksualnych z m czyznami 4 8 Tabela 8. Subiektywna ocena cz stoêci masturbacji Prawie codziennie 4 8 8 16 Cz Êciej Kilka razy w tygodniu 10 19 12 23 Tak samo Kilka razy w miesiàcu lub rzadziej 15 29 9 17 Rzadziej Nie masturbuj si 23 44 23 44 Nie masturbuj si Tabela 9. Subiektywna ocena roli jakà seks pe ni w yciu Bardzo wa nà 9 17 6 12 Bardzo wa nà Wa nà 28 54 16 31 Wa nà Niezbyt wa nà 11 21 15 29 Niezbyt wa nà Niewa nà 0 0 8 15 Niewa nà Nie wiem 4 8 7 13 Nie wiem Tabela 10 Subiektywna ocena swojego ycia seksualnego Bardzo udane 12 23 16 31 Bardziej udane Udane 10 19 24 46 Takie samo Przeci tne 22 42 8 15 Mniej udane Nieudane 4 8 4 8 Nie mam ycia seksualnego Nie mam ycia seksualnego 4 8 Tabela 11. Subiektywna ocena ma eƒstwa Bardzo szcz Êliwe 7 13 12 22 Bardziej udane Szcz Êliwe 9 17 8 16 Takie samo Przeci tne 4 8 4 8 Mniej udane Niezbyt szcz Êliwe 4 8 28 54 Nie jestem m atkà Nie jestem m atkà 28 54 Przeglàd Seksuologiczny, lipiec/wrzesieƒ 2009, nr 19 19

75% pacjentek podejmowa o ró ne formy pieszczot z partnerem nie koƒczàce si stosunkiem p ciowym, ale 35% kobiet czyni- o to rzadziej ni przed leczeniem. (tab.7) 44% pacjentek nie masturbowa o si lub czyni o to rzadziej ni przed leczeniem. (tab.8) 69% pacjentek przy podejmowaniu kontaktów seksualnych odczuwa a ch ç i podniecenie. Prze ywanie orgazmu u badanych kobiet przedstawia o si nast pujàco: 33% uzyskiwa o najcz Êciej orgazm w wyniku stosunku p ciowego, 25% równie cz sto w wyniku pieszczot z partnerem i w wyniku stosunku, zaê 17% w wyniku pieszczot z partnerem. 69% pacjentek po stosunku p ciowym ma dobre lub bardzo dobre samopoczucie, odczuwa zadowolenie i odpr enie. Dla 71% pacjentek seks pe ni wa nà rol w yciu, zaê przed leczeniem seks by wa ny tylko dla 43% badanych kobiet. (tab.9) Przy ocenie negatywnych stron w asnej seksualnoêci 40% pacjentek zg asza o trudnoêci z uzyskaniem orgazmu, ale te 31% kobiet nie widzia o adnych negatywnych stron swojej seksualnoêci. 42% pacjentek ocenia o swoje aktualne ycie seksualne jako udane lub bardzo udane, ale te 42% ocenia o je jako przeci tne. Porównujàc ycie seksualne z okresem przed leczeniem 31% pacjentek ocenia o je jako bardziej udane i tylko 15% pacjentek ocenia o je jako mniej udane ni przed leczeniem. Pozosta e pacjentki nie widzia y ró niç w swoim yciu seksualnym przed i po leczeniu. (tab.10) 30% pacjentek z bulimià ocenia o swoje ma eƒstwo jako szcz Êliwe lub bardzo szcz Êliwe, a 22% uwa a o je za bardziej udane ni przed leczeniem. (tab.11) Wyniki dotyczàce wp ywu wyst powania miesiàczkowania na seksualnoêç Skorelowano za pomocà testu tau Kendall a aktualne wyst powanie miesiàczkowania ze zmiennymi okreêlajàcymi ró ne przejawy seksualnoêci kwestionariusza KKS. Uzyskano korelacje istotne statystycznie na poziomie (p<0,01): podejmowaniem ró nych form pieszczot nie koƒczàcych si stosunkiem (-0,314), Korelacje statystycznie istotne na poziomie (p<0,05) uzyskano z: odczuciami wyst pujàcymi po kontakcie seksualnym (-0,266), ocenà atrakcyjnoêci swojego cia a (0,282), iloêcià posiadanych dzieci (-0,325). Skorelowano za pomocà testu tau Kendall a regularne miesiàczkowanie ze zmiennymi okreêlajàcymi ró ne przejawy seksualnoêci kwestionariusza KKS. Uzyskano nast pujàce korelacje istotne statystycznie na poziomie (p<0,01) z: z niezadowoleniem z faktu bycia kobietà (-0,404), zmianà stanu cywilnego po leczeniu (0,463). ZaÊ na poziomie (p<0,05) zmienna ta korelowa a z: negatywnymi stronami w asnej seksualnoêci (-0,316). OMÓWIENIE WYNIKÓW BADA Badania katamnestyczne stwarzajà trudne problemy metodologiczne. Pierwszym istotnym problemem, którego nie da si rozstrzygnàç w sposób jednoznaczny jest jaki odsetek pierwotnie leczonej populacji obj tej badaniami kamnestycznymi mo na uznaç za wystarczajàcy dla wyciàgni cia wiarygodnych wniosków. Dyskusje dotyczàce tego zagadnienia doprowadzi y do wniosku, e odsetek pacjentów bioràcych udzia w badaniach zmniejsza si z up ywem czasu od chwili zakoƒczenia terapii i e po roku odsetek 60% nale y uznaç za wysoki, zaê po 5 latach odsetek 37% zosta uznany za satysfakcjonujàcy. W przeprowadzonych przeze mnie badaniach rozes ano kwestionariusze do 159 pacjentek (68 kobiet leczonych z powodu anoreksji i 91 kobiet leczonych z powodu bulimii odpowiedzi uzyskano od 81 pacjentek a wi c 51% (od 43% kobiet leczonych z powodu anoreksji i 57% kobiet leczonych z powodu bulimii). Bioràc pod uwag, e okres katamnestyczny wynosi 5 lat odsetek uzyskanych odpowiedzi mo na uznaç za wysoki. Drugim istotnym problemem jest sposób uzyskania informacji jak i charakter narz dzi pomiaru. Osobisty kontakt z pacjentami po up ywie 5 lat jest bardzo trudny, a im grupa obj ta badaniami jest wi ksza, staje si praktycznie niemo liwy. W powy szych badaniach pos u y am si Kwestionariuszem Katamnestycznym, który dawa mo liwoêç porównania aktualnego funkcjonowania seksualnego ze stanem przed podj ciem leczenia w Klinice. Trzecim wa nym problemem jest charakter zwiàzków przyczynowo-skutkowych. Nie ma pewnoêci, e przyczyny zmian, o których informujà pacjenci w badaniach katamnestycznych sà wynikiem terapii zastoso- 20 Przeglàd Seksuologiczny, lipiec/wrzesieƒ 2009, nr 19

wanej w Klinice Nerwic. Nie mo na wykluczyç rozmaitych wydarzeƒ yciowych, uzyskania pomocy w innych placówkach leczniczych, a tak e dzia ania niespecyficznych czynników powodujàcych zmiany u poszczególnych pacjentów w okresie obj tym badaniami katamnestycznymi. Dotychczas przeprowadzono niewiele badaƒ katamnestycznych dotyczàcych funkcjonowania seksualnego pacjentek z zaburzeniami od ywiania. Byç mo e wynika to z trudnoêci metodologicznych, które wy ej opisa am, albo z niech ci pacjentek z takimi zaburzeniami do udzielania informacji o ich sferze seksu. W przeprowadzanych badaniach katamnestycznych odnotowano znaczàco ni szy zwrot kwestionariuszy przez pacjentki z anoreksjà ni pacjentki z bulimià co potwierdzi y badania. Badania katamnesyczne przeprowadzone do tej pory (Morgan i in. 1995) wykaza y, e kobiety diagnozowane i leczone z powodu zaburzeƒ od ywiania si wykazujà zaburzenia w funkcjonowaniu seksualnym pomimo znacznej poprawy objawowej. Wi kszoêç przeprowadzonych badaƒ (Morgan, Russell 1975; Sturzenberger i in. 1977; Hsu, Crips, Harding 1979; Nussbaum i in. 1985; Steihausen, Seidel 1993; Gillberg i in. 1994) dotyczy o kobiet leczonych z powodu anoreksji i obejmowa o Êrednio 3-letni okres kamnestyczny. Przebadano 52 pacjentki z rozpoznaniem ar ocznoêci psychicznej (F 50.2, F 50.3), które by y leczone w latach 2000 2001 w Klinice Nerwic w Warszawie. Pacjentki poddano psychoterapii kompleksowej obejmujàcej ró ne formy terapii grupowej (terapia dyskusyjna, muzykoterapia, arteterapia, choreoterapia, psychodrama). Analiza statystyczna zachowaƒ seksualnych kobiet z bulimià wykaza a, i nie by o zbyt wielu statystycznie istotnych ró nic w ich funkcjonowaniu seksualnym w porównaniu z okresem przed leczeniem. Funkcjonowanie seksualne wi kszoêci pacjentek by o dobre, kilka razy w tygodniu odczuwa- y potrzeby seksualne i wi kszoêci zgodnie z tymi potrzebami podejmowa o kontakty seksualne dajàce im satysfakcj. Cz Êciej ni przed leczeniem pacjentki podejmowa y ró ne formy pieszczot z partnerem nie koƒczàce si kontaktem seksualnym. W ich subiektywnej ocenie funkcjonowa y podobnie jak przed leczeniem lub nieco lepiej. Dla 2/3 badanych kobiet seks odgrywa wa nà rol w yciu, a prawie po owa ocenia a swoje ycie seksualne jako udane lub bardzo udane. Ich pozytywne nastawienie do seksu potwierdza te fakt, i 1/3 pacjentek wysz a za mà po leczeniu i ocenia a swoje ma eƒstwo jako szcz Êliwe. Po owa pacjentek zam nych przed leczeniem ocenia a teraz swoje ma eƒstwo jako bardziej udane. Potwierdzajà to badania Morgana i in. 1995; Gillberg i in. 1994; Nussbaum i in. 1985; Quadflieg i Fichter 2003, Abraham 1998 r. WNIOSKI 1. Po 5 latach po owa kobiet leczonych z powodu bulimii nie dostrzega a znaczàcych zmian w swoim funkcjonowaniu seksualnym oceniajàc je jako równie dobre jak przed terapià i tylko 1/3 uwa a a, e cz Êciej odczuwa potrzeby seksualne i je realizuje, czujàc podniecenie przed kontaktem seksualnym i prze ywa a orgazm. 2. Poprawa objawowa w obu grupach by a znaczàco zwiàzana z lepszym funkcjonowaniem seksualnym. PiÊmiennictwo 1. Abraham S. (1998) Sexuality and reproduction in bulimia nervosa patient over 10 years. J. Psychosom. Res. 44 (3-4), 491-502. 2. Beumont P.J.V., Burrows G.D., Casper R.C. (1987) Handbook of eating disorders. Amsterdam. 3. Calam R., Slade P. (1991) Eating patterns and unwanted sexual experiences. In: Dolan B., Gitzinger I. (eds): Why Women? Gender Issues and Eating Disorders. London. 4. Józefik B. (1996) Anoreksja i bulimia psychiczna. Rozumienie i leczenie zaburzeƒ od ywiania si. Kraków. 5. Morgan C.D., Wiederman M.W., Pryor T.L. (1995) Sexual functioning and attitudes of eating disordered women: a follow up study. J. Sex. Marital Ther. 21 (2), 67-77. 6. Mustein B.I., Holden C.C. (1979) Sexual behavior and correlates among college students. Adolescence. 14, 625-639. 7. Quadflieg N., Fichter M.M. (2003) The course and outcome of bulimia nervosa. Eur. Child Adolesc. Psychiatry. 12, suppl. 1, 109-199. 8. Rorty M., Yager J., Rossotto E. (1993) Why and how do women recover from bulimia nervosa. The subjective appraisals of forty women recovered a year or more. Int. J. Eat. Disord. 14, 249-260. 9. Sarol-Kulka A., Kulka Z. (2005) Obraz w asnego cia a a seksualnoêç kobiet z zaburzeniami od ywiania si. Post py Psychiatrii i Neurologii. 14 (2), 115-122. 10. Steinhausen H.C., Seidel R. (1993) Outcome in adolescent in eating disorders. Int. J. Eat. Disord. 14, 487-496. 11. Steinhausen H.C., Vollrath M. (1993) The self-image of adolescent patients with eating disorders. Int. J. Eat. Disord. 13, 221-222. 12. Wiederman M.W. (1996) Women, sex and food: a review of research on eating disorders and sexuality. The Journal of Sex Reaserch. Vol. 33, 4, 301-311. 13. Wiederman M.W., Pryor T. (1997) Body dissatisfaction and sexuality among women with bulimia nervosa. Int. J. Eat. Didord. 21 (4), 361-365. Przeglàd Seksuologiczny, lipiec/wrzesieƒ 2009, nr 19 21