BADANIA NAUKOWE I INNOWACYJNOŚĆ W ROLNICTWIE Stanisław Krasowicz Tamara Jadczyszyn Wiesław Oleszek Puławy, 2011
Rozwój prac naukowych zawsze jest najbardziej produktywny tam, gdzie jest największy nacisk potrzeb, gdzie sytuacja jest najtrudniejsza /B. Andreae 1974/ Rolnictwo dział gospodarki narodowej o dużej skali i liczbie problemów trudnych, wymagający innowacji.
Przesłanki innowacyjności w rolnictwie Stan aktualny polskiego rolnictwa i jego zróżnicowanie według regionów i grup gospodarstw; Koncepcja rozwoju zrównoważonego; Zasady WPR UE; PROW 2007-2013; Konkurencyjność; Samowystarczalność żywnościowa kraju i bezpieczeństwo żywnościowe; Możliwość efektywnego wykorzystania wyników badań naukowych w praktyce; Płaszczyzna współpracy nauk rolniczych z przemysłem; Możliwość pozyskania środków na badania i rozwój.
Funkcje nauki wobec rolnictwa L.p Funkcja Zakres oddziaływania i oceny 1. Twórcza źródło postępu biologicznego, technicznego, technologicznego i ekonomicznego 2. Analityczna wieloaspektowa ocena stanu aktualnego rolnictwa i jego elementów składowych 3. Wartościująca ocena, które z wcześniejszych osiągnięć są nadal wartościowe, aktualne i przydatne dla rozwoju rolnictwa 4. Adaptacyjna ocena, które z osiągnięć zagranicznych można zastosować w Polsce i w regionie
W działalności IUNG-PIB (statutowa i program wieloletni) znaczące miejsce zajmują badania w dziedzinie kształtowania środowiska, oddziaływania rolnictwa na środowisko przyrodnicze oraz w zakresie doskonalenia technologii produkcji roślinnej.
Kierunki badań środowiskowych 1. Rozpoznanie i ocena przyrodniczych warunków produkcji rolnej. 2. Opracowanie zasad i metod ochrony gleb oraz rekultywacja gruntów. 3. Określenie roli drobnoustrojów w kształtowaniu żyzności gleby. 4. Rozpoznanie stanu agrochemicznego gleb kraju oraz opracowanie zasad i technik nawożenia. 5. Opracowanie systemów uprawowych efektywnych ekonomicznie i zwiększających żyzność gleby. 6. Ocena wpływu działalności człowieka na środowisko, wyznaczanie obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW) i obszarów problemowych rolnictwa (OPR).
Kierunki badań agrotechnicznych IUNG I. Charakteryzujący się opracowaniem podstawowych zaleceń agrotechnicznych dla roślin uprawy polowej publikowanych w formie wydawanych cyklicznie Zaleceń Agrotechnicznych IUNG (poczynając od lat 50.); II. Wyróżniający się opracowaniem i upowszechnianiem kompleksowych technologii produkcji zbóż i roślin pastewnych (lata 70 i 80.); III. Przypadający na lata 90., cechujący się dostosowaniem technologii do wymagań produkcji rynkowej, zróżnicowanej kondycji ekonomicznej gospodarstw i wymogów ochrony środowiska oraz pozostający pod wpływem procesów integracyjnych z UE i Wspólnej Polityki Rolnej; IV. Lata 2000-2010, rozszerzenie badań o aspekty jakości plonów, bezpieczeństwo żywnościowe, optymalizację technik i technologii produkcji rolniczej.
Działalność IUNG jest wyraźnie ukierunkowana na problemy rozwoju zrównoważonego rolnictwa i na wspieranie decyzji praktyki gospodarczej oraz władz administracyjnych i samorządowych. Ważną formą działalności jest też wspieranie innowacyjności gospodarstw rodzinnych.
Wspieranie innowacyjności w rolnictwie jako przesłanka działań strategicznych Umiejętność obiektywnej diagnozy stanu aktualnego rolnictwa np. analizy przestrzenne; Krytyczna ocena przydatności wyników badań naukowych w praktyce; Dostrzeganie barier i czynników ograniczających wdrażanie postępu technologicznego; Kompleksowa ocena skutków zastosowania nowych rozwiązań w praktyce; Propozycje instrumentów organizacyjnosystemowych, prawnych i finansowych wspierających procesy innowacyjności.
Główne uwarunkowania polskiego rolnictwa przyrodnicze: gleby ponad 30% gleby słabe i bardzo słabe, agroklimat różnica Suwałki Opole ponad 15 pkt (w skali 100 pkt), zagrożenia erozją wodną około 28,5% kraju, ONW 53% powierzchni UR, zmniejszanie się zawartości próchnicy, 32,5% powierzchni objęte ochroną przyrody.
Główne uwarunkowania polskiego rolnictwa organizacyjno-ekonomiczne: 1,891 mln gospodarstw (2010) w tym powyżej 1 ha 1,484mln, średnia pow. gospodarstwa rolnego - 6,82 ha UR w tym gosp. powyżej 1 ha 9,79 ha UR, 70% zatrudnionych pracuje w niepełnym wymiarze czasu pracy, gospodarstwa rodzinne wielokierunkowe, rozproszenie i mała skala produkcji rolniczej (towarowej), poziom kultury rolnej i intensywności rolnictwa, niższe dopłaty dla rolników w porównaniu do innych krajów UE.
Poziom nawożenia mineralnego (2008-2009) zachodniopomorskie 136 pomorskie 134 kujawsko-pomorskie 184 warmińsko-mazurskie 130 95 podlaskie lubuskie 140 wielkopolskie 165 mazowieckie 107 Polska 129 kg NPK/ha UR dolnośląskie 175 opolskie 193 116 133 śląskie łódzkie małopolskie 69 świętokrzyskie 99 lubelskie 114 podkarpackie 65
Średnie plony zbóż (2008-2009) zachodniopomorskie 3,60 pomorskie 3,39 kujawsko-pomorskie 3,54 warmińsko-mazurskie 3,46 2,70 podlaskie lubuskie 3,12 wielkopolskie 3,48 mazowieckie 2,77 Polska 3,35 t/ha dolnośląskie 4,17 opolskie 5,04 3,62 2,97 śląskie łódzkie małopolskie 3,29 świętokrzyskie 2,98 lubelskie 3,18 podkarpackie 3,20
Cechy charakterystyczne działalności naukowej IUNG-PIB 1. Wielopłaszczyznowość działalności: program działalności statutowej; programy wieloletnie (IUNG-PIB, IHAR-PIB); projekty badawcze, krajowe, zagraniczne; projekty w ramach 7PR UE. 2. Tworzenie, wzbogacanie i wielostronne wykorzystanie zasobów informacji o środowisku rolniczym Polski (Zintegrowany System Informacji o Przestrzeni Rolniczej). 3. Kompleksowość ocen, dokonywanych w układzie: warunki przyrodnicze technologia ekonomika - ekologia 4. Ocena problemów rozwoju zrównoważonego na różnych poziomach zarządzania (pole, gospodarstwo, gmina, region, kraj).
Cechy charakterystyczne działalności naukowej IUNG-PIB 5. Łączenie badań podstawowych (poznawczych) ze stosowanymi w praktyce (utylitarnymi). 6. Bezpośrednia i pośrednia (poprzez doradców) współpraca z praktyką. 7. Podejmowanie nowych problemów badawczych np. produkcja biomasy na cele energetyczne, ocena gospodarki glebową materią organiczną.
Ważniejsze prace IUNG-PIB dla rolnictwa 1. Opracowanie i wdrożenie systemu zrównoważonego doradztwa nawozowego w Polsce. Nagroda MRiRW - 2008 Program komputerowy NAW-3: przygotowanie planów nawożenia i zakupu nawozów oraz materiału siewnego, obliczanie kosztów zakupu podstawowych środków produkcji, prowadzenie dokumentacji pól w gospodarstwie. Zalecenia i porady mogą być realizowane dla 43 gatunków roślin uprawnych. Nawożenie jako czynnik plonotwórczy i element kosztów produkcji
Ważniejsze prace IUNG-PIB dla rolnictwa 2. Wspieranie decyzji w zakresie nawożenia. - system doradztwa nakierowany na zabezpieczenie potrzeb pokarmowych roślin i sterowanie zasobnością gleb Program komputerowy Naw Sald: 1.Nawożenie fosforem i potasem, Podstawa wyliczenia dawek pobranie składników z plonami, Uwzględnienie składników pozostawianych na polu w produktach ubocznych. Korygowanie dawek w zależności od zasobności gleb. 2.Nawożenie azotem: Pokrycie całkowitego zapotrzebowania roślin; Uwzględnienie innych źródeł azotu.
Ważniejsze prace IUNG-PIB dla rolnictwa 3. Ocena nowych nawozów i substancji użyźniających glebę: - /Ustawa o nawozach i nawożeniu/, - ocena odpadów komunalnych i ścieków z punktu widzenia ich przydatności do rekultywacji i użyźniania gleb. Testowanie przydatności nawozów i produktów odpadowych wzbogacających glebę w substancję organiczną (osady ściekowe, komposty przemysłowe) oraz produktów o działaniu odkwaszającym. Przygotowywanie opinii o nawozach zgodnie z ustawą o nawozach i nawożeniu oraz przepisami wykonawczymi.
Ważniejsze prace IUNG-PIB dla rolnictwa 4. Ocena oddziaływania gospodarki nawozowej na jakość gleb i wód w Polsce. Nagroda MRiRW 2010.
Ważniejsze prace IUNG-PIB dla rolnictwa 5. Opracowanie i wydanie drukiem monografii pt.: Udział polskiego rolnictwa w dopływie związków azotu i fosforu do Bałtyku we współpracy z Morskim Instytutem Rybackim w Gdyni.
Ważniejsze prace IUNG-PIB dla rolnictwa 6. Opracowanie naukowych podstaw rolnictwa ekologicznego oraz jego promocja i upowszechnianie. Nagroda Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi (2006r.). Z uwagi na duże zróżnicowanie warunków przyrodniczych i organizacyjnoekonomicznych w Polsce mogą współistnieć trzy systemy rolnicze: industrialny, zrównoważony i ekologiczny. Jednak dominującym powinno być rolnictwo zrównoważone, zapewniające realizację podstawowej funkcji obszarów wiejskich jaką jest zapewnienie samowystarczalności żywnościowej kraju. Przestrzenne zróżnicowanie syntetycznego wskaźnika przydatności do produkcji ekologicznej (SŚWP) w gminach.
Ważniejsze prace IUNG-PIB dla rolnictwa 7. _ Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Ministerstwo Środowiska Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej Spis treści (A) Prawo chroniące środowisko w obszarze rolnictwa (B) Urządzanie i zarządzanie gospodarstwem rolnym w rolnictwie zrównoważonym (C) Ochrona wód (D) Ochrona gruntów rolnych (E) Ochrona powietrza (F) Ochrona krajobrazu i zachowanie bioróżnorodności (G) Infrastruktura obszarów wiejskich (H) Skrócony zbiór zasad dobrej praktyki rolniczej dla potrzeb wdrażania Dyrektywy Azotanowej (I) Załączniki
Ważniejsze prace IUNG-PIB dla rolnictwa 8. Wspieranie produkcji zbóż w Polsce. Zboża jako: źródło pokrycia potrzeb konsumpcyjnych i paszowych surowiec dla przemysłu miara pozycji i konkurencyjności Polski wobec innych krajów UE miara wykorzystania potencjału rolniczej przestrzeni produkcyjnej miara poziomu kultury rolnej surowiec energetyczny (bioetanol, spalanie) czynnik decydujący o sytuacji ekonomicznej gosp. rolniczych Wyniki wieloletnich badań środowiskowych i technologicznych IUNG-PIB w Puławach stanowią podstawę do obiektywnej oceny możliwości produkcji zbóż w Polsce.
Ważniejsze prace IUNG-PIB dla rolnictwa 9. Ocena możliwości i efektywności wykorzystania biomasy i tradycyjnych ziemiopłodów na cele energetyczne. Prognoza zapotrzebowania gruntów pod produkcję na cele energetyczne do 2020 r. Rzepak na estry (1,5 mln ton) - 500 tys. ha Zboża na bioetanol (2,4 mln ton) - 600 tys. ha Surowce do produkcji biogazu - 200-300 tys. ha Biomasa stała - 400-500 tys. ha Razem - 1,7-1,9 mln ha Warunki podstawowe spełnienia założeń: wzrost plonów głównych ziemiopłodów w celu zabezpieczenia samowystarczalności żywnościowej kraju, uzasadniona uzasadniona ekonomicznie ekonomicznie intensyfikacja intensyfikacja produkcji, racjonalne wykorzystanie gruntów, poprawa produkcji, agrotechniki. racjonalne wykorzystanie gruntów, poprawa agrotechniki.
Ważniejsze prace IUNG-PIB dla rolnictwa 10. Produkcja sadzonek wolnych od wirusów i wiroida utajonego oraz restrukturyzacja odmianowa chmielu na plantacjach produkcyjnych. Nagroda Prezesa Oddziału PAN w Lublinie 2008 Nagroda MRiRW - 2009 hodowla nowych odmian chmielu i tytoniu w kierunku jakości i odporności z wykorzystaniem metod tradycyjnych oraz biotechnologicznych i cytogenetycznych
Ważniejsze prace IUNG-PIB dla rolnictwa 11. Ocena możliwości wykorzystania substancji specyficznych roślin w przemyśle spożywczym, paszowym, farmaceutycznym i ochronie roślin. (badania fitochemiczne). Badania budowy chemicznej, aktywności i możliwości praktycznego wykorzystania biologicznie czynnych substancji swoistych roślin.
12. Opracowanie mapy obszarów problemowych rolnictwa (OPR) w Polsce. Ważniejsze prace IUNG-PIB dla rolnictwa
Nauka, biznes, rolnictwo nowe możliwości współpracy MISJA NAUK ROLNICZYCH Wspieranie decyzji na różnych poziomach zarządzania (kraj, region, gmina, gospodarstwo, pole) IUNG-PIB wyniki badań naukowych Rozwiązania innowacyjne o charakterze kompleksowym WODR (CDR) doradztwo Rolnicy, przedsiębiorcy rolni praktyka MRiRW, agendy, władze administracyjne i samorządowe różnych szczebli Przemysł jako element agrobiznesu Innowacyjność w rolnictwie to konieczność, szansa oraz wyzwanie dla nauki i przemysłu
Nauka, biznes, rolnictwo nowe możliwości współpracy Problem podstawowy: Jak poprawić efektywność transferu wyników badań naukowych do praktyki? Bariery: - duża liczba i rozproszenie odbiorców (rolników); - zróżnicowanie chłonności grup gospodarstw na postęp; - konkurencja ze strony innych instytutów, uczelni oraz firm; - sytuacja ekonomiczna polskiego rolnictwa; - system parametrycznej oceny jednostek naukowych; - złożoność, wieloaspektowość problemów rozwoju obszarów wiejskich; Formy transferu: - publikacje - ekspertyzy (opinie) - programy rozwoju - Internet -doświadczalnictwo -systemy doradztwa o charakterze kompleksowym
WNIOSKI 1. Na przykładzie działalności Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa - Państwowego Instytutu Badawczego w Puławach można stwierdzić, że nauki rolnicze posiadają duży potencjał naukowy i są ukierunkowane na rozwiązywanie problemów istotnych dla polskiego rolnictwa. 2. Wkład nauki w rozwój rolnictwa polskiego należy oceniać w dłuższym okresie czasu, uwzględniając, między innymi wpływ badań na kształtowanie środowiska rolniczego i wdrażanie przyjaznych dla środowiska technologii i systemów produkcji.
WNIOSKI 3. Problemami perspektywicznymi są: poprawa efektywności transferu wyników badań do praktyki rolniczej, nakierowana na zwiększenie innowacyjności i konkurencyjności polskiego rolnictwa; zacieśnienie współpracy nauk rolniczych z biznesem i przemysłem; oferowanie praktyce rolniczej rozwiązań kompleksowych opartych na wynikach najnowszych badań agrotechnicznych i wykorzystaniu środków produkcji pochodzenia przemysłowego efektywnych i bezpiecznych dla środowiska przyrodniczego oraz zdrowia ludzi i zwierząt.
Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa - Państwowy Instytut Badawczy BADANIA NAUKOWE I INNOWACYJNOŚĆ W ROLNICTWIE DZIĘKUJEMY ZA UWAGĘ Stanisław Krasowicz Tamara Jadczyszyn Wiesław Oleszek Puławy, 2011