Gorzów Wlkp.-Karnin, stan. 169 (23 AZP 46-12)

Gorzów Wlkp.-Karnin, stan. 169 (23 AZP 46-12) Wyniki ratowniczych badań archeologicznych w związku z budową drogi ekspresowej S3 Gorzów Wlkp. Międzyrzecz Płn Inwestor: Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w Zielonej Górze 65-950 Zielona Góra, ul. Bohaterów Westerplatte 31 Wykonawca: AKME Zdzisław Wiśniewski Sp. z o.o. 50-056 Wrocław, ul. Wierzbowa 3 Autorzy opracowania: mgr Anna Bilińska (kierownik badań) mgr Paweł Duma mgr Przemysław Guszpit mgr Agata Woźniak Joanna Wójcik Jacek Wojcieszak Marcin Wójcik Wrocław 2010

Spis treści Zagadnienia wstępne i informacje o stanowisku... 3 Wyniki ratowniczych badań archeologicznych... 11 Charakterystyka odkrytych obiektów i faz użytkowania stanowiska... 55 Wnioski końcowe... 61 2

Zagadnienia wstępne i informacje o stanowisku W okresie 5-20 maja i 10-15 września 2008 r. firma AKME Zdzisław Wiśniewski Sp. z o.o. z Wrocławia przeprowadziła na podstawie decyzji nr 12/G/2008 z dnia 7 lutego 2008 r. wydanej przez Lubuskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Zielonej Górze, Delegatura w Gorzowie Wlkp. wyprzedzające, ratownicze badania archeologiczne na stanowisku Gorzów (23 AZP 46-12), pow. Gorzów Wlkp., woj. lubuskie (ryc. 1). Badania podjęto w związku z planowaną budową odcinka drogi ekspresowej S3 Gorzów Wlkp. Międzyrzecz Płn. w woj. lubuskim (nr stanowiska na obszarze inwestycji: Gorzów Wlkp.-Karnin S3-2). Inwestorem przedsięwzięcia jest Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w Zielonej Górze. Prace archeologiczne przeprowadził zespół w składzie: mgr Anna Bilińska (kierownik badań), mgr Przemysław Guszpit, mgr Agata Woźniak, Joanna Wójcik, Jacek Wojcieszak, Marcin Wójcik. Ryc. 1. Gorzów Lokalizacja stanowiska na mapie 1:10000 na tle badanego w ramach AZP obszaru 46-12. 3

Stanowisko Gorzów (lokalizacja: 52 42`23``N, 15 14`31``E) odkryte zostało w 1986 r. przez T. Sczurka i T. Seniowa z Muzeum w Gorzowie Wlkp. Na powierzchni stanowiska znaleziono 3 odłupki krzemienne (ślad osadnictwa z epoki kamienia) oraz 10 fr. ceramiki pradziejowej (osada). W 2006 r. w czasie powtórnych badań powierzchniowo-sondażowych prowadzonych przez A. Jaszewską i P. Wawrzyniaka (Pracownia Archeologiczno-Konserwatorska Alina Jaszewska w Zielonej Górze) odkryto i wydzielono: ślad osadniczy z epoki kamienia (na podstawie 4 odłupków krzemiennych), osadę pradziejową (na podstawie 11 fr. ceramiki) i osadę z okresu nowożytności (na podstawie 48 fr. ceramiki) - por. karta KESA stanowiska w załączniku. Omawiane stanowisko usytuowane jest na terasie wyższej doliny Warty na średniej wysokości 19,8-20,0 m n.p.m. (ryc. 2) w terenie nieeksponowanym i zajmuje pole orne na działkach geodezyjnych nr 59/3, 162/5 i 162/6, obręb Gorzów Wlkp.-Zieleniec, których obecnym właścicielem jest GDDKiA. Fot. 1. Gorzów Północna część stanowiska w trakcie badań archeologicznych. 4

Ryc. 2. Gorzów Plan warstwicowy stanowiska. 5

6

Fot. 2. Gorzów Ar 27, ćwiartki C i D, plan. Fot. 3. Gorzów Ar 35, ćwiartki C i D, plan. 7

Fot. 4. Gorzów Ar 47, ćwiartki C i D, profil. Fot. 5. Gorzów Ar 48, ćwiartki C i D, profil. 8

Fot. 6. Gorzów Ar 50, ćwiartki A i B, plan. Fot. 7. Gorzów Ar 69, ćwiartki D i B, plan. 9

Fot. 8. Gorzów Ar 88, ćwiartki A i C, plan. Fot. 9. Gorzów Ar 88, ćwiartki D i B, plan. 10

Wyniki ratowniczych badań archeologicznych W 2008 r. badaniami wykopaliskowymi objęto początkowo obszar 50 arów w ramach stanowiska, zgodnie z założeniem GDDKiA odnośnie obszaru przeznaczonego do badań archeologicznych. W drugim etapie prac obszar ten powiększono o kolejne 12 arów, zgodnie z decyzjami LWKZ oraz GDDKiA. W sumie do badań przeznaczonych zostało 62 ary w ramach hektara 1 o numerach: 14-19, 24-30, 35-40, 45-50, 55, 65-70, 77, 87-90 oraz w ramach hektara 2 o numerach: 21, 41-48, 58, 61-68, 81-87 (ryc. 2, 3; fot. 1-9). Warstwę humusu ornego o średniej miąższości 0,30 m usunięto przy pomocy sprzętu ciężkiego pod nadzorem osób uprawnionych do przeprowadzenia badań. Nie stwierdzono pod nią wyraźnie odcinającego się podglebia, poniżej zalegał piaszczysty (w zach. części) lub ilasty (we wsch. części) stanowiska calec (fot. 1-9). W kolejnym etapie doczyszczono profile wykopu i jego powierzchnię na poziomie calca. Wykonano dokumentację rysunkową i fotograficzną powierzchni przeznaczonej do badań i przystąpiono do metodycznej eksploracji zlokalizowanych 54 obiektów archeologicznych (ryc. 3). Obiekt nr 1 (ryc. 4; fot. 10, 11) Zlokalizowany został na arach: 30, 40, na średniej wysokości 19,90 m n.p.m. W rzucie poziomym rysował się jako zaciemnienie o nieregularnej granicy kształtem przypominający wydłużony owal o wymiarach 3,40 1,80 m, dłuższą osia zorientowany z SW na NE. Obiekt został podzielony na dwie połowy wzdłuż dłuższej osi. Profil ujawnił, że obiekt był zagłębiony w podłoże maksymalnie na 0,3 m i rysował się jako płytka niecka o lekko falistym dnie. Wypełnisko stanowiła zbita brunatna gleba. Funkcja: jama gospodarcza Chronologia: kultura łużycka Materiał zabytkowy: 64 fragmenty ceramiki (nr inw. 1/46-12-23/2008) 11

Fot.10. Gorzów Wlkp.-Karnin stan. 169 (23 AZP 46-12). Ar 30, obiekt 1. Fot. 11. Gorzów Wlkp.-Karnin 169 (23 AZP 46-12). Ar 30, obiekt 1, profil. Ryc. 4. Gorzów Wlkp.-Karnin 169 (23 AZP 46-12). Ar 30, obiekt 1, rzut i profil. 12

Obiekt nr 2 (ryc. 5) Zlokalizowany został na arze 21, na wysokości 19,88 m n.p.m.w rzucie poziomym rysował się jako owal o wymiarach 0,50 0,30 m. Po przecięciu w profilu rysował się, jako prostokątny o maksymalnej głębokości 0,15 m. Wypełnisko stanowiła ciemna, mocno przepieszczona próchnica. Funkcja: jama posłupowa (?) Chronologia: nowożytność Materiał zabytkowy ruchomy: brak Obiekt nr 3 (ryc. 5) Zlokalizowany został na arze 21, na wysokości 19,86 m n.p.m. W rzucie poziomym rysował się jako elipsa o wymiarach 0,80 0,30 m. Po przecięciu w profilu rysował się jako nieregularna niecka o głębokości 0,35 m. Wypełnisko stanowiła czarna, mocno przepiaszczona próchnica. Funkcja: jama posłupowa (?) Chronologia: nowożytność Materiał zabytkowy ruchomy: brak Obiekt nr 4 (ryc. 5) Zlokalizowany został na arze 21, na wysokości 19,82 m n.p.m. W rzucie poziomym rysował się, jako owal o wymiarach 0,55 0,40 m. Po przecięciu w profilu rysował się jako półkolisty o głębokości 0,15 m. Wypełnisko stanowiła brunatna, lekko przepiaszczona próchnica. Funkcja: jama posłupowa (?) Chronologia: nowożytność 13

Materiał zabytkowy ruchomy: brak Obiekt nr 5 (ryc. 5) Zlokalizowany został na arze 21, na wysokości 19,86 m n.p.m. W rzucie poziomym rysował się jako owal o wymiarach 0,55 0,45 m. Po przecięciu w profilu rysował się jako niecka z płaskim dnem zagłębiona w podłoże na 0,25 m. Wypełnisko stanowiła brunatna próchnica z nielicznymi piaszczystymi wtrętami. Funkcja: jama posłupowa (?) Chronologia: nowożytność Materiał zabytkowy ruchomy: brak Obiekt nr 6 (ryc. 5) Zlokalizowany został na arze 21, na wysokości 19,85 m n.p.m. W rzucie poziomym rysował się jako nieregularny trapez o wymiarach 0,65 0,60 m. Po przecięciu w profilu rysował się jako trapez zagłębiony w podłoże 0,3 m. Wypełnisko stanowiła brunatna próchnica z nielicznymi piaszczystymi wtrętami. Funkcja: jama posłupowa (?) Chronologia: nowożytność Materiał zabytkowy ruchomy: brak Obiekt nr 7 (ryc. 5) Zlokalizowany został na arze 21, na wysokości 19,84 m n.p.m. W rzucie poziomym rysował się jako nieregularny owal o wymiarach 0,55 0,60 m. Po przecięciu w profilu rysował się jako niecka o parabolicznym dnie o głębokości 0,25 m. Wypełnisko stanowiła brunatna, przepiaszczona próchnica. Funkcja: jama posłupowa (?) Chronologia: nowożytność Materiał zabytkowy ruchomy: brak Obiekt nr 8 (ryc. 5) Zlokalizowany został na arze 21, na wysokości19,83 m n.p.m. W rzucie poziomym rysował się jako owal o wymiarach 0,55 0,50 m. Po przecięciu w profilu rysował się jako niecka o nieregularnym parabolicznym dnie o głębokości 0,4 m. Wypełnisko stanowiła brunatna, przepiaszczona próchnica. Funkcja: jama posłupowa (?) 14

Chronologia: nowożytność Materiał zabytkowy ruchomy: brak Ryc. 5. Gorzów Ar 21, obiekty 2-9, rzuty i profile. Obiekt nr 9 (ryc. 5) Zlokalizowany został na arze 21, na wysokości 19,87 m n.p.m. W rzucie poziomym rysował się, jako owal o wymiarach 0,35 0,20 m. Po przecięciu w profilu rysował się jako niecka o parabolicznym dnie o głębokości 0,3 m. Wypełnisko stanowiła brunatna, przepiaszczona próchnica. Funkcja: jama posłupowa (?) Chronologia: nowożytność Materiał zabytkowy ruchomy: brak 15

Obiekt nr 10 (ryc. 8, fot. 12) Zlokalizowany był na arze 21, na wysokości 19,85 m n.p.m. W rzucie poziomym rysował się jako okrągły o średnicy 0,35 m. Po przecięciu w profilu rysował się, jako trapez zagłębiony w podłoże na 0,35 m. Wypełnisko stanowiła brunatna, przepiaszczona próchnica. Funkcja: jama posłupowa (?) Chronologia: nowożytność Materiał zabytkowy ruchomy: brak Fot. 12. Gorzów Wlkp.- Karnin 169 (23 AZP 46-12). Ar 21, obiekt 10, rzut. Obiekt nr 11 (ryc. 7) Zlokalizowany był na arze 30, na wysokości 19,82 m n.p.m. W rzucie poziomym rysował się jako kwadratowy o wymiarach 0,35 0,35 m. Po przecięciu w profilu rysował się jako odwrotnie stożkowaty o głębokości 0,15 m. Wypełnisko stanowiła brunatna, przepiaszczona próchnica. Funkcja: jama posłupowa (?) Chronologia: nowożytność Materiał zabytkowy ruchomy: brak Obiekt nr 12 (ryc. 7) Zlokalizowany był na arze 30, na wysokości 19,83 m n.p.m. W rzucie poziomym rysował się jako owalny o wymiarach 0,35 0,25 m. Po przecięciu w profilu rysował się, jako nieckowaty zagłębiony w podłoże na 0,25 m. Wypełnisko stanowiła brunatna, mocno przepiaszczona próchnica. Funkcja: jama posłupowa (?) Chronologia: nowożytność Materiał zabytkowy ruchomy: brak 16

Ryc. 7 Gorzów Ar 30, obiekty 11-17, rzuty i profile. Obiekt nr 13 (ryc. 7) Zlokalizowany został na arze 30, na wysokości 19,88 m n.p.m. W rzucie poziomym rysował się jako trapez o wymiarach 0,30 0,25 m. Po przecięciu w profilu rysował się jako prostokąt o głębokości 0,08 m. Wypełnisko stanowiła brunatna, mocno przepiaszczona, próchnica. Funkcja: jama posłupowa (?) Chronologia: nowożytność Materiał zabytkowy ruchomy: brak Obiekt nr 14 (ryc. 7) Zlokalizowany był na arze 30, na wysokości 19,90 m n.p.m. W rzucie poziomym rysował się jako owal o wymiarach 0,4 0,3 m. Po przecięciu w profilu miał kształt trapezowaty i był zagłębiony w podłoże na 0,4 m. Wypełnisko stanowiła brunatna, miejscami przepiaszczona, próchnica. Funkcja: jama posłupowa (?) 17

Chronologia: nowożytność Materiał zabytkowy ruchomy: brak Obiekt nr 15 (ryc. 7) Zlokalizowany był na arze 30, na wysokości 19,88 m n.p.m. W rzucie poziomym rysował się jako owal o wymiarach 0,5 0,4 m. Po przecięciu w profilu miał kształt prostokątny i był zagłębiony w podłoże na 0,35 m. Wypełnisko stanowiła brunatna, miejscami przepiaszczona, próchnica. Funkcja: jama posłupowa (?) Chronologia: nowożytność Materiał zabytkowy ruchomy: brak Obiekt nr 16 (ryc. 7) Zlokalizowany był na arze 30, na wysokości 19,87 m n.p.m. W rzucie poziomym rysował się jako prostokąt o wymiarach 0,45 0,25 m. Po przecięciu w profilu miał kształt trapezowy i był zagłębiony w podłoże na 0,35 m. Wypełnisko stanowiła brunatna, mocno przepiaszczona, próchnica. Funkcja: jama posłupowa (?) Chronologia: nowożytność Materiał zabytkowy ruchomy: brak Obiekt nr 17 (ryc. 7) Zlokalizowany był na arze 30, na wysokości 19,85 m n.p.m. W rzucie poziomym rysował się jako kwadrat o wymiarach 0,3 0,3 m. Po przecięciu w profilu miał kształt prostokątny i był zagłębiony w podłoże na 0,15 m. Wypełnisko stanowiła brunatna, lekko przepiaszczona, próchnica. Funkcja: jama posłupowa (?) Chronologia: nowożytność Materiał zabytkowy ruchomy: brak Obiekt nr 18 (ryc. 8, fot. 13) Zlokalizowany był na arze 21, na wysokości 19,82 m n.p.m. W rzucie poziomym rysował się jako kolisty o średnicy 0,35 m. Po przecięciu w profilu miał kształt nieckowaty i był zagłębiony w podłoże na 0,15 m. Wypełnisko stanowiła brunatna, przepiaszczona, próchnica. 18

Funkcja: jama posłupowa (?) Chronologia: kultura łużycka Materiał zabytkowy ruchomy: 6 fragmentów ceramiki (nr inw. 2/46-12-23/2008) Fot.13. Gorzów Ar 21, obiekt 18, rzut. Obiekt nr 19 (ryc. 8) Zlokalizowany był na arze 21, na wysokości 19,85 m n.p.m. W rzucie poziomym miał kształt kolisty o średnicy 0,25 m. Po przecięciu w profilu miał kształt nieckowaty zagłębiony w podłoże na 0,2 m. Wypełnisko stanowiła brunatna, mocno przepiaszczona, próchnica. Funkcja: jama posłupowa (?) Chronologia: nieokreślona Materiał zabytkowy ruchomy: brak 19

Ryc. 8. Gorzów (23 AZP 46-12). Ar 21, obiekty 10, 18, 19. Rzuty i profile. Obiekt nr 20 (ryc. 9, fot. 14, 15) Zlokalizowany był na arach 16 i 26, na wysokości 19,90 m n.p.m. W rzucie poziomym miał kształt wydłużonego owalu o wymiarach 3,3 2 m, dłuższą osią skierowanego z W na E. Obiekt był częściowo naruszony przez współczesny wkop drenażowy. Po przecięciu w profilu miał kształt nieckowaty i był zagłębiony w podłoże maksymalnie na 0,25 m. Wypełnisko stanowiła ciemna, zbita, próchnica, przepiaszczona w części stropowej obiektu. Funkcja: jama gospodarcza Chronologia: kultura łużycka Materiał zabytkowy ruchomy: 46 fragmentów ceramiki (nr inw. 3/46-12-23/2008) 20

Fot. 14. Gorzów Wlkp.-Karnin 169 (23 AZP 46-12). Ar 26, obiekt 20 Fot. 15. Gorzów Wlkp.-Karnin 169 (23 AZP 46-12). Ar 26, obiekt 20, profil. Obiekt nr 21 (ryc. 9, fot. 16, 17) Zlokalizowany był na arach 15, 25, 26, na wysokości 19,90 m n.p.m. W rzucie poziomym miał kształt wydłużonego owalu o wymiarach 3,4 1,8 m. Swoją dłuższą osią skierowany był z W na E. Po przecięciu w profilu miał kształt nieckowaty o maksymalnym zagłębieniu w podłoże na 0,45 m. Wypełnisko stanowiła ciemna, zbita, lekko przepiaszczona w partii stropowej próchnica. Funkcja: jama gospodarcza Chronologia: kultura łużycka Materiał zabytkowy ruchomy: 40 fragmentów ceramiki (nr inw. 4/46-12-23/2008) 21

Fot. 16. Gorzów Wlkp.-Karnin 169 (23 AZP 46-12). Ar 15, 25, 26; obiekt 21. Fot. 17. Gorzów Wlkp.-Karnin 169 (23 AZP 46-12). Ar 15, 25, 26; obiekt 21; profil. Obiekt nr 21a (ryc. 9) Zlokalizowany był na arze 26, na wysokości 19,89 m n.p.m. W rzucie poziomym rysował się jako owal o wymiarach 0,4 0,3 m. Po przecięciu w profilu miał kształt odwrotnie stożkowaty o głębokości 0,1 m. Wypełnisko stanowiła brunatna, przepiaszczona próchnica. Funkcja: jama posłupowa Chronologia: nieokreślona Materiał zabytkowy ruchomy: brak 22

Obiekt nr 22 (ryc. 9) Zlokalizowany został na arze 26, na wysokości 19,91 m n.p.m. W rzucie poziomym rysował się jako owal o wymiarach 0,5 0,35 m. Po przecięciu w profilu rysował się parabolicznie. Był zagłębiony w podłoże na 0,3 m. Wypełnisko stanowiła brunatna, miejscami mocno przepiaszczona próchnica. Funkcja: jama posłupowa Chronologia: nieokreślona Materiał zabytkowy ruchomy: brak Ryc. 9. Gorzów Wlkp.-Karnin 169 (23 AZP 46-12). Ar 26, obiekty 20, 21, 21a. Rzut i profil. Obiekt nr 23 (ryc. 10; fot. 18, 19) Zlokalizowany był na arze 26, na wysokości 19,88 m n.p.m. W rzucie poziomym rysował się jako owal o wymiarach 1,15 1,05 m. Obiekt w części wschodniej był częściowo naruszony przez wkop drenażowy. Po przecięciu w profilu posiadał kształt nieckowaty i był zagłębiony maksymalnie na 0,1 m. Wypełnisko stanowiła brunatna, przepiaszczona w stropie próchnica. Funkcja: nieokreślona Chronologia: późne średniowiecze Materiał zabytkowy ruchomy: 2 fragmenty ceramiki (nr inw. 5/46-12-23/2008) 23

Fot. 18. Gorzów Ar 26, obiekt 23 Fot. 19. Gorzów Ar 23, obiekt 23, profil. Obiekt nr 24 (ryc. 10; fot. 20, 21) Zlokalizowany był na arze 26, na wysokości 19,87 m n.p.m. W rzucie poziomym rysował się jako owal o wymiarach 0,9 0,6 m. Po przecięciu w profilu miał kształt nieckowaty o maksymalnej głębokości 0,3 m. Wypełnisko stanowiła brunatna, przepiaszczona próchnica. Funkcja: jama zasobowa (?) Chronologia: kultura łużycka Materiał zabytkowy ruchomy: 9 fragmenty ceramiki (nr inw. 6/46-12-23/2008) 24

Ryc. 10. Gorzów Ar 26, obiekty 23, 24. Rzuty i profile. Fot. 20. Gorzów Ar 26, obiekt 24. Fot. 21. Gorzów Ar 26, obiekt 24, profil. 25

Obiekt nr 25 (ryc. 11; fot. 22, 23) Zlokalizowany był na arze 25, na wysokości 19,77 m n.p.m. W rzucie poziomym rysował się jako wydłużony owal o wymiarach 1,8 1 m. Swoją dłuższą osią skierowany był z W na E. Po przecięciu w profilu rysował się jako nieckowaty o maksymalnym zagłębieniu w podłoże na 0,2 m. Wypełnisko stanowiła brunatna, miejscami przepiaszczona próchnica. Funkcja: jama zasobowa (?) Chronologia: kultura łużycka Materiał zabytkowy ruchomy: 4 fragmenty ceramiki (nr inw. 7/46-12-23/2008) Ryc. 11. Gorzów Wlkp.-Karnin 169 (23 AZP 46-12). Ar 25, obiekt 25, rzut i profil. Fot. 22. Gorzów Wlkp.-Karnin 169 (23 AZP 46-12). Ar 25, obiekt 25. 26

Fot. 23. Gorzów Wlkp.-Karnin 169 (23 AZP 46-12). Ar 25, obiekt 25, profil. Obiekt nr 26 (ryc. 12) Zlokalizowany został na arze 35, na wysokości 19,80 m n.p.m. W rzucie poziomym rysował się jako owal o wymiarach 1 0,7 m. Po przecięciu w profilu miał kształt nieckowaty i był zagłębiony w podłoże na 0,1 m. Wypełnisko stanowiła brunatna, mocno przepiaszczona próchnica. Funkcja: nieokreślona Chronologia: kultura łużycka Materiał zabytkowy ruchomy: 3 fragmenty ceramiki (nr inw. 8/46-12-23/2008) Obiekt nr 27 (ryc. 12, fot. 24) Zlokalizowany został na arze 35, na wysokości 19,79 m n.p.m. W rzucie poziomym rysował się jako owal o wymiarach 1,1 0,8 m. W partii północnej obiekt był częściowo naruszony prze działalność zwierząt. Po przecięciu w profilu miał kształt nieckowaty i był zagłębiony w podłoże na 0,1 m. Wypełnisko stanowiła brunatna, miejscami przepiaszczona próchnica. Funkcja: jama odpadkowa Chronologia: kultura łużycka Materiał zabytkowy ruchomy: 2 fragmenty ceramiki (nr inw. 9/46-12-23/2008) 27

Ryc. 12. Gorzów Ar 35, obiekty 26, 27. Rzuty i profile. Fot. 24. Gorzów Wlkp.-Karnin 169 (23 AZP 46-12). Ar 35, obiekt 27. Obiekt nr 28 (fot. 25, 26) Zlokalizowany był na arze 46, na wysokości 19,80 m n.p.m. W rzucie poziomym rysował się jako owal o wymiarach 1,1 0,6 m. Po przecięciu w profilu miał kształt nieckowaty i był zagłębiony w podłoże na 0,15 m. Wypełnisko stanowiła brunatna, mocno przepiaszczona próchnica. Funkcja: nieokreślona Chronologia: nieokreślona Materiał ruchomy zabytkowy: brak 28

Fot. 25. Gorzów Wlkp.-Karnin 169 (23 AZP 46-12). Ar 46, obiekt 28. Fot. 26. Gorzów Wlkp.-Karnin 169 (23 AZP 46-12). Ar 46, obiekt 28, profil. Obiekt nr 29 (ryc. 13; fot. 27, 28) Zlokalizowany był na arach 47,48; na wysokości 19,84 m n.p.m. W rzucie poziomym rysował się jako wydłużony owal o wymiarach 3,4 1,4 m, dłuższą osią zorientowany z W na E. Obiekt w partii centralnej był przecięty przez współczesny wkop drenażowy. Ze względu na rozmiary podzielony został na cztery ćwiartki eksplorowane naprzemiennie. Profile ujawniły, że obiekt był zagłębiony w podłoże maksymalnie na 0,3 m i rysował się jako płytka niecka o mocno falistym dnie. Wypełnisko stanowiła zbita, brunatna, przepiaszczona (w stropie) próchnica. Funkcja: jama gospodarcza Chronologia: kultura łużycka Materiał ruchomy zabytkowy: 11 fragmentów ceramiki (nr inw. 10/46-12-23/2008) 29

Fot. 27. Gorzów Ar 47,48, obiekt 29. Fot. 28. Gorzów Ar 47,48; obiekt 29, profil, ćwiartka C Obiekt nr 30 (ryc. 13; fot. 29) Zlokalizowany był na arach 47, 48; na wysokości 19,85 m n.p.m. W rzucie poziomym rysował się jako wydłużony owal o wymiarach 2,6 1,3 m, dłuższą osią zorientowany z W na E. Skrajna, wschodnia, część obiektu zniszczona była przez współczesny wkop drenażowy. Po przecięciu w profilu obiekt miał zarys nieckowaty o maksymalnej głębokości 0,2 m. Wypełnisko stanowiła brunatna, miejscami przepiaszczona próchnica. Funkcja: jama gospodarcza Chronologia: kultura łużycka Materiał zabytkowy ruchomy: 9 fragmentów ceramiki (nr inw. 11/46-12-23/2008) 30

Fot. 29. Gorzów Ar 47,48; obiekt 30. Ryc. 13. Gorzów Ar 47, 48. Obiekty 29, 30. Rzuty i profile. Obiekt nr 31 (ryc. 14, fot. 30) Zlokalizowany był na arze 48, na wysokości 19,88 m n.p.m. W rzucie poziomym rysował się jako owalny o wymiarach 0,55 0,45 m. Po przecięciu w profilu miał kształt półkolisty i był zagłębiony w podłoże na 0,2 m. Wypełnisko stanowiła brunatna, mocno przepiaszczona próchnica. Funkcja: jama posłupowa (?) Chronologia: nieokreślona Materiał zabytkowy ruchomy: brak 31

Fot. 30. Gorzów Ar 48, obiekt 31. Ryc. 14. Gorzów Ar 48, obiekt 31, rzut i profil. Obiekt nr 32 (ryc. 15) Zlokalizowany został na arze 49, na wysokości 19,84 m n.p.m. W rzucie poziomym rysował się jako owal o wymiarach 0,8 0,7 m. Po przecięciu w profilu miał kształt nieckowaty i był zagłębiony w podłoże na 0,15 m. Wypełnisko stanowiła brunatna, mocno przepiaszczona próchnica. Funkcja: jama posłupowa (?) Chronologia: nieokreślona Materiał ruchomy zabytkowy: brak 32

Ryc. 15. Gorzów Ar 49, obiekt 32, rzut i profil. Obiekt nr 33 (ryc. 16-18; fot. 31-34) Zlokalizowany był na arach 14, 24, 35, 45, 55, 66, 77, 87, na średniej wysokości 19,85 m n.p.m. W rzucie poziomym rysował się jako wydłużony prostokąt o długości ok. 85 m i szerokości 1-1,7 m. Po przecięciu w profilach obiekt miał kształt nieckowaty lub odwrotnie stożkowaty i był zagłębiony w podłoże na 0,2 do 0,3 m. Wypełnisko stanowiła brunatna, miejscami mocno przepiaszczona próchnica. Funkcja: obiekt rowkowy, rolniczy (?) Chronologia: nowożytność Materiał ruchomy zabytkowy: brak Ryc. 16. Gorzów Ar obiekt 33 fragment. Rzut i profile. 33

Ryc. 17. Gorzów Wlkp.- Karnin 169 (23 AZP 46-12). Ar 14, obiekt 33 fragment, rzut i profile. Ryc. 18. Gorzów Wlkp.- Karnin 169 (23 AZP 46-12). Ar 24, obiekty 33 - fragment, 42. Rzuty i profile 34

Fot. 31. Gorzów Ar 24, fragment obiektu 33. Fot. 32. Gorzów Ar 14,24,35. Fragment obiektu 33. 35

Fot. 33. Gorzów Wlkp.-Karnin 169 (23 AZP 46-12). Ar 35, obiekt 33, profil. Fot. 34. Gorzów Wlkp.-Karnin 169 (23 AZP 46-12). Ar, obiekt 33, profil 2. Obiekt nr 34 (ryc. 19; fot. 35, 36) Zlokalizowany był na arze 81, na wysokości 19,81 m n.p.m. W rzucie poziomym rysował się jako owal o wymiarach 1,05 1 m. Obiekt w partii centralnej był uszkodzony przez współczesny wkop drenażowy. Po przecięciu w profilu miał kształt nieckowaty i był zagłębiony w podłoże na 0,15 m. Wypełnisko stanowiła brunatna, miejscami słabo przepiaszczona próchnica. Funkcja: nieokreślona Chronologia: nieokreślona Materiał zabytkowy ruchomy: brak 36

Fot. 35. Gorzów Ar 81, obiekt 34. Fot. 36. Gorzów Ar 81, obiekt 34, profil. Ryc. 19. Gorzów Ar 81, obiekt 34, rzut i profil. 37

Obiekt nr 35 Vacat Obiekt nr 36 (ryc. 20; fot. 37, 38) Zlokalizowany był na arze 18, na wysokości 19,96 m n.p.m. W rzucie poziomym rysował się jako nieregularny o wymiarach ok. 2,3 0,88 m. Po przecięciu w profilu miał kształt paraboliczny i był zagłębiony w podłoże na 0,48 m. Wypełnisko stanowiła brunatna, przepiaszczona próchnica. Funkcja: jama zasobowa (?) Chronologia: kultura łużycka Materiał zabytkowy ruchomy: 6 fragmentów ceramiki (nr inw. 12/46-12-23/2008) Fot. 37. Gorzów Ar 18, obiekt 36, rzut. Fot. 38. Gorzów Ar 18, obiekt 36, profil. 38

Ryc. 20. Gorzów (23 AZP 46-12). Ar 18, obiekt 36, rzut i profil. Obiekt nr 37 (ryc. 21, 22; fot. 39-42) Zlokalizowany był na arze 18, na wysokości 19,88 m n.p.m. W rzucie poziomym rysował się jako wydłużony owal o wymiarach 6,78 2,3 m, dłuższą osią skierowany z WS na NE. Obiekt został podzielony na cztery ćwiartki, które były eksplorowane z zachowaniem środkowych profili o szerokości 0,2 m. Po przecięciu w profilu zauważalne było, że północno-wschodnia część obiektu jest znacznie obniżona tworząc kształt nieckowaty o maksymalnej głębokości 0,6 m. Pozostała część obiektu zagłębiona była na 0,2 m. Wypełnisko w obniżonej części stanowiła brunatna, zbita próchnica. W pozostałej części próchnica była lekko przepiaszczona. Funkcja: budynek mieszkalny Chronologia: kultura łużycka Materiał zabytkowy ruchomy: 78 fragmentów ceramiki (nr inw. 13/46-12-23/2008) 39

Fot. 39. Gorzów Ar 18, obiekt 37. Fot. 40. Gorzów Ar 18, obiekt 37, profil WS-NE. Fot. 41. Gorzów Ar 18, obiekt 37, profil NE-WS. 40

Fot. 42. Gorzów Ar. 18, obiekt 37, profil NE WS. Ryc. 21. Gorzów Wlkp.-Karnin 169 (23 AZP 46-12). Ar 18, obiekt 37 rzut, obiekty 38, 46, 53, 54, 55 rzuty i profile. 41

Ryc. 22. Gorzów (23 AZP 46-12). Ar 18, obiekt 37, profile. 42

Obiekt nr 38 (ryc. 21; fot. 43, 44) Zlokalizowany był na arze 18, na wysokości 19,87 m n.p.m. W rzucie poziomym rysował się jako wydłużony owal o wymiarach 2,9 1,8 m dłuższą osią skierowany z WS na NE. Po przecięciu w profilu miał kształt nieckowaty i był zagłębiony w podłoże na 0,28 m. Wypełnisko stanowiła brunatna, przepiaszczona (w stropie) próchnica. Funkcja: jama zasobowa (?) Chronologia: kultura łużycka Materiał zabytkowy ruchomy: 8 fragmentów ceramiki (nr inw. 14/46-12-23/2008) Fot. 43. Gorzów Ar 18, obiekt 38 Fot. 44. Gorzów Ar 18, obiekt 38, profil. Obiekt nr 39 Vacat Obiekt nr 40 (ryc. 23, 24; fot. 45, 46) Zlokalizowany był na arze 16, na wysokości 19,86 m n.p.m. W rzucie poziomym rysował się jako wydłużony owal o wymiarach 5,4 1,64 m, dłuższą osią skierowany z WS 43

na NE. Obiekt został podzielony na cztery ćwiartki, które były kolejno eksplorowane z pozostawieniem środkowych profili o szerokości 0,2 m. Obiekt po przecięciu w profilach rysował się jako nieckowaty, miejscami mocno pofalowany. Był zagłębiony w podłoże maksymalnie na 0,44 m. Wypełnisko stanowiła brunatna, miejscami przepiaszczona próchnica. Funkcja: budynek mieszkalny Chronologia: kultura łużycka Materiał zabytkowy ruchomy: 31 fragmentów ceramiki (nr inw. 15/46-12-23/2008) Ryc. 23. Gorzów Wlkp.- Karnin 169 (23 AZP 46-12). Ar 16, obiekt 40, rzut. Ryc. 24. Gorzów Ar 16, obiekt 40, profile. 44

Fot. 45. Gorzów (23 AZP 46-12). Ar 16, obiekt 40. Fot. 46. Gorzów (23 AZP 46-12). Ar 16, obiekt 40, profil WS-NE. Obiekt nr 41 (ryc. 25; fot. 47, 48) Zlokalizowany był na arze 15, na wysokości 19,83 m n.p.m. W rzucie poziomym rysował się jako owalny o wymiarach 1,1 0,64 m. Po przecięciu w profilu posiadał kształt paraboliczny i był zagłębiony w podłoże na 0,12 m. Wypełnisko stanowiła brunatna, przepiaszczona próchnica. Funkcja: nieokreślona Chronologia: kultura łużycka Materiał zabytkowy ruchomy: 2 fragmenty ceramiki (nr inw. 16/46-12-23/2008) 45

Ryc. 25. Gorzów Ar 15, obiekt 41, rzut i profil. Fot. 47. Gorzów Ar 15, obiekt 41. Fot. 48. Gorzów Ar 15, obiekt 41, profil. 46

Obiekt nr 42 (ryc. 18; fot. 49, 50) Zlokalizowany był na arze 24, na wysokości 19,85 m n.p.m. W rzucie poziomym rysował się jako prostokąt o wymiarach 1,38 1,02 m. Po przecięciu w profilu miał kształt nieckowaty i był zagłębiony w podłoże na 0,26 m. Wypełnisko stanowiła brunatna, zawierająca wtręty żelaza próchnica. Funkcja: jama zasobowa Chronologia: kultura łużycka Materiał zabytkowy ruchomy: 4 fragmenty ceramiki (nr inw. 17/46-12-23/2008) Fot. 49. Gorzów Ar 15, obiekt 42. Fot. 50. Gorzów Ar 24, obiekt 42, profil. Obiekt nr 43 (ryc. 26, fot. 51) Zlokalizowany był na arach 14, 15, na wysokości 19,88 m n.p.m. W rzucie poziomym rysował się jako owal o wymiarach 1,1 0,86 m. Po przecięciu w profilu miał kształt paraboliczny i był zagłębiony w podłoże na 0,22 m. Wypełnisko stanowiła brunatna, miejscami zawierająca żelaziste wytrącenia próchnica. Funkcja: jama zasobowa (?) 47

Chronologia: kultura łużycka Materiał zabytkowy ruchomy: 3 fragmenty ceramiki (nr inw. 18/46-12-23/2008) Ryc. 26. Gorzów (23 AZP 46-12). Ar 14, 15. Obiekt 43, rzut i profil. Fot. 51. Gorzów Wlkp.- Karnin 169 (23 AZP 46-12). Ar 14, obiekt 43, profil. Obiekt nr 44 (fot. 52) Zlokalizowany był na arze 19, na wysokości 19,88 m n.p.m. W rzucie poziomym rysował się jako owal o wymiarach 0,64 0,4 m. Po przecięciu w profilu rysował się jako nieckowaty i był zagłębiony w podłoże na 0,12 m. Wypełnisko stanowiła brunatna, miejscami przepiaszczona a próchnica. Funkcja: jama posłupowa Chronologia: kultura łużycka Materiał ruchomy zabytkowy: 5 fragmentów ceramiki (nr inw. 19/46-12-23/2008) 48

Fot. 52. Gorzów (23 AZP 46-12). Ar 19, obiekt 44, profil. Obiekt nr 45 (ryc. 26) Zlokalizowany był na arze 40, na wysokości 19,83 m n.p.m. W rzucie poziomym rysował się jako owalny o wymiarach 0,44 0,36 m. Po przecięciu w profilu miał kształt wannowaty i był zagłębiony w podłoże na 0,12 m. Wypełnisko stanowiła brunatna, miejscami mocno przepiaszczona próchnica. Funkcja: jama posłupowa Chronologia: nieokreślona Materiał zabytkowy ruchomy: brak Fot. 53. Gorzów Ar 40, obiekt 45. Obiekt nr 46 (ryc. 20) Zlokalizowany był na arze 18, na wysokości 19,88 m n.p.m. W rzucie poziomym rysował się jako kolisty o średnicy 0,2 m. Po przecięciu w profilu miał kształt wannowaty i był zagłębiony w podłoże na 0,14 m. Wypełnisko stanowiła brunatna, mocno przepiaszczona próchnica. Funkcja: jama posłupowa Chronologia: nieokreślona 49

Materiał ruchomy zabytkowy: brak Obiekt nr 47 (fot. 54) Zlokalizowany był na arze 39, na wysokości 19,85 m n.p.m. W rzucie poziomym rysował się jako kolisty o średnicy 0,32 m. Po przecięciu w profilu miał kształt wannowaty i był zagłębiony w podłoże na 0,18 m. Wypełnisko stanowiła brunatna, mocno przepiaszczona próchnica. Funkcja: jama posłupowa Chronologia: nieokreślona Materiał ruchomy zabytkowy: brak Obiekt nr 48 (ryc. 26, fot. 55) Zlokalizowany był na arze 39, na wysokości 19,84 m n.p.m. W rzucie poziomym rysował się jako owalny o wymiarach 0,42 0,34 m. Po przecięciu w profilu miał kształt nieckowaty i był zagłębiony w podłoże na 0,16 m. Wypełnisko stanowiła brunatna, mocno przepiaszczona próchnica. Funkcja: jama posłupowa Chronologia: nieokreślona Materiał ruchomy zabytkowy: brak Fot. 55. Gorzów (23 AZP 46-12). Ar 39, obiekt 48. 50

Ryc. 27. Gorzów Ar 39, obiekty 1, 45, 48, 50, 51, 52 rzuty i profile. Obiekt nr 49 (fot. 56) Zlokalizowany był na arze 40, na wysokości 19,82 m n.p.m. W rzucie poziomym rysował się jako kolisty o średnicy ok. 0,31 m. Po przecięciu w profilu miał kształt paraboliczny i był zagłębiony w podłoże na 0,08 m. Wypełnisko stanowiła brunatna, mocno przepiaszczona próchnica. Funkcja: jama posłupowa Chronologia: nieokreślona Materiał ruchomy zabytkowy: brak 51

Fot. 56. Gorzów Wlkp.- Karnin 169 (23 AZP 46-12). Ar 40, obiekt 49. Obiekt nr 50 (ryc. 27) Zlokalizowany był na arze 39, na wysokości 19,82 m n.p.m. W rzucie poziomym rysował się jako owalny o wymiarach 0,54 0,4 m. Po przecięciu w profilu miał kształt nieckowaty i był zagłębiony w podłoże na 0,1 m. Wypełnisko stanowiła brunatna, przepiaszczona próchnica. Funkcja: jama posłupowa Chronologia: nieokreślona Materiał ruchomy zabytkowy: brak Obiekt nr 51 (ryc. 27; fot. 57) Zlokalizowany był na arze 39, na wysokości 19,86 m n.p.m. W rzucie poziomym rysował się jako kolisty o średnicy 0,3 m. Po przecięciu w profilu miał kształt wannowaty i był zagłębiony w podłoże na 0,18 m. Wypełnisko stanowiła brunatna, przepiaszczona próchnica. Funkcja: jama posłupowa Chronologia: nieokreślona Materiał ruchomy zabytkowy: brak 52

Fot. 57. Gorzów Wlkp.- Karnin 169 (23 AZP 46-12). Ar 39, obiekt 51, profil. Obiekt nr 52 (ryc. 27; fot. 58) Zlokalizowany był na arze 39, na wysokości 19,83 m n.p.m. W rzucie poziomym rysował się jako owalny o wymiarach 0,44 0,36 m. Po przecięciu w profilu miał kształt nieckowaty i był zagłębiony w podłoże na 0,16 m. Wypełnisko stanowiła brunatna, przepiaszczona próchnica. Funkcja: jama posłupowa Chronologia: nieokreślona Materiał ruchomy zabytkowy: brak Fot. 58. Gorzów Ar 39, obiekt 52, profil. Obiekt nr 53 (ryc. 21) Zlokalizowany był na arze 18, na wysokości 19,87 m n.p.m. W rzucie poziomym rysował się jako kolisty o średnicy ok. 0,2 m. Po przecięciu w profilu miał kształt odwrotnie stożkowaty i był zagłębiony w podłoże na 0,16 m. Wypełnisko stanowiła brunatna, mocno przepiaszczona próchnica. 53

Funkcja: jama posłupowa Chronologia: nieokreślona Materiał zabytkowy ruchomy: brak Obiekt nr 54 (ryc. 21) Zlokalizowany był na arze 18, na wysokości 19,84 m n.p.m. W rzucie poziomym rysował się jako kolisty o średnicy 0,2 m. Po przecięciu w profilu miał kształt nieckowaty i był zagłębiony w podłoże na 0,1 m. Wypełnisko stanowiła brunatna, mocno przepiaszczona próchnica. Funkcja: jama posłupowa Chronologia: nieokreślona Materiał zabytkowy ruchomy: brak Obiekt nr 55 (ryc. 21) Zlokalizowany był na arze 18, na wysokości 19,87 m n.p.m. W rzucie poziomym rysował się jako kolisty o średnicy 0,2 m. Po przecięciu w profilu miał kształt nieckowaty i był zagłębiony w podłoże na 0,18 m. Wypełnisko stanowiła brunatna, mocno przepiaszczona próchnica. Funkcja: jama posłupowa Chronologia: nieokreślona Materiał zabytkowy ruchomy: brak 54

Charakterystyka odkrytych obiektów i faz użytkowania stanowiska Badania na stanowisku Gorzów doprowadziły do odkrycia 54 obiektów archeologicznych. Wydzielono je pod względem funkcjonalnym na: jamy posłupowe, jamy zasobowe, jamy gospodarcze, budynki mieszkalne, rów melioracyjny oraz obiekty o nieokreślonej funkcji. Na podstawie analizy pozyskanych zabytków ruchomych fragmentów ceramiki naczyniowej odkrytych zostało 18 obiektów datowanych na kulturę łużycką, 1 obiekt późnośredniowieczny, 17 obiektów o chronologii nowożytnej. W pozostałych obiektach nie pozyskano materiału datującego i nie można sprecyzować ich chronologii. Na podstawie powyższych danych wyznaczono następujące fazy zagospodarowania stanowiska. Prawdopodobnie najstarszą fazą zagospodarowania stanowiska reprezentuje kompleks obiektów związane z osadą kultury łużyckiej (pozostałości po budynkach mieszkalnych obiekty 37, 40 wraz z obiektami towarzyszącymi jamy gospodarcze lub zasobowe obiekty nr 1, 20, 22, 24, 25, 29, 30, 36, 42, 43; oraz jamy posłupowe obiekty nr 18, 44). Budynki mieszkalne w typie płytkich ziemianek wzniesiono najpewniej w konstrukcji plecionkowej (ob. 40) lub słupowo-plecionkowej (ob. 37 przyjmując, że jamy posłupowe nr 46, 53 i 54 z których nie pozyskano materiału datującego związane są konstrukcyjnie z omawianym budynkiem). W obiekcie tym ponadto zaobserwowano przegłębienie pełniące role jamy zasobowej wewnątrz budynku. Ciemniejsze wypełnisko spągu tej jamy sugeruje, że pierwotnie mogła ona mieć wymoszczenie z mchu lub faszyny pełniące rolę izolacji od podłoża. Podobna sytuację zaobserwowano w jamach oznaczonych numerami 21 i 38. Obiekty gospodarcze i zasobowe miały prawdopodobnie plecionkową konstrukcję ścian, co sugerują znajdowane w ich zasypiskach grudki polepy. Z obiektów kultury łużyckiej (głównie mieszkalnych oraz gospodarczych) pozyskano stosunkowo bogaty materiał ceramiczny (tabl. 1-4, zestawienie w załączniku). Jest on typowy dla lubusko-zachodniowielkopolskiej grupy kultury łużyckiej z przełomu V okresu epoki brązu i Halsztatu C. Naczynia o formach garnków esowatych, dwustożkowatych waz i czarek reprezentowane są wyłącznie przez formy grubościenne, wykonane z gliny schudzonej piaskiem o rozmaitej grubości frakcji, a nawet drobnym tłuczniem. Ich wypał nie jest zbyt staranny, zewnętrz ściany naczyń są barwy brązowo-ceglastej, natomiast przełamy głównie dwubarwne we wnętrzu brunatno-czarne. Ponadto z obiektu nr 37 pozyskano gładzik(?) kamienny. 55

Odkryte obiekty pochodzące z kultury łużyckiej koncentrowały się w północnozachodniej części pierwotnie oznaczonego stanowiska. Jest wielce prawopodobne, że uchwycony został w tym miejscu tylko fragment osady ciągnącej się dalej w kierunku północnym. Druga faza reprezentowana jest przez pojedynczy obiekt późnośredniowieczny, oznaczony nr 23 (ślad osadniczy). Trzecia faza wiąże się z okresem nowożytnym (pozostałości jam posłupowych, obiekty nr 2-17, po ogrodzeniach (?) i rów melioracyjny obiekt nr 33). Obiekty te wiążą się zapewne z zagospodarowaniem pól ornych należących do pobliskiej wsi Zieleniec (obecnie wchłoniętej przez miasto Gorzów Wlkp.) Nie potwierdzono odkrytego podczas AZP horyzontu związanego z epoką kamienia. 56

Tabl. 1. Gorzów Obiekt nr 1 wybór ceramiki naczyniowej. 57

Tabl. 2. Gorzów Obiekt nr 20 wybór ceramiki naczyniowej. 58

Tabl. 3. Gorzów Obiekt nr 21 wybór ceramiki naczyniowej. 59

Tabl. 2. Gorzów Wybór zabytków: a-d ob. nr 37, e ob. nr 40; a, c-e ceramika naczyniowa, b gładzik(?) kamienny 60

Wnioski końcowe W wyniku wyprzedzających badań archeologicznych na omawianym stanowisku potwierdzono jego osadniczy charakter o chronologii od schyłku epoki brązu po współczesność. Ślady archeologiczne koncentrowały się w północno-zachodniej części oznaczonego pierwotnie stanowiska, które wykracza na północ poza granicę inwestycji. Niestety szanse na dalsze odkrycia są znikome, bowiem bezpośrednio za badanym obszarem w kierunku północnym sąsiadują wzniesione na przełomie XIX i XX oraz na początku XX w. zabudowania mieszkalne i gospodarcze dawnej wsi Zieleniec, które najpewniej zniszczyły starsze obiekty i nawarstwienia archeologiczne. Na podstawie wyników badań należy stwierdzić, ze etap terenowy na badanym stanowisku został zakończony i nie wymaga kontynuacji, jednakże wskazany jest nadzór archeologiczny podczas prac ziemnych bezpośrednio poprzedzających inwestycję budowlaną. 61