Organizacje międzynarodowe

Brygida Kuźniak Marcin Marcinko Milena Ingelevič-Citak Organizacje międzynarodowe 5. wydanie

PODRĘCZNIKI PRAWNICZE B. Kuźniak, M. Marcinko, M. Ingelevič-Citak Organizacje międzynarodowe

W sprzedaży: A. Łazowski, A. Zawidzka-Łojek PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE, wyd. 2 Podręczniki Prawnicze J. Barcik, T. Srogosz PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE, wyd. 3 Studia Prawnicze K. Bagan-Kurluta PRAWO PRYWATNE MIĘDZYNARODOWE, wyd. 5 Podręczniki Prawnicze J. Barcik PRAWO PRYWATNE MIĘDZYNARODOWE. ZAGADNIENIA SYSTEMOWE, wyd. 3 Studia Prawnicze

dr hab. Brygida Kuźniak dr Marcin Marcinko dr Milena Ingelevič-Citak Organizacje międzynarodowe 5. wydanie zmienione i uaktualnione WYDAWNICTWO C.H.BECK WARSZAWA 2017

Wydawca: Wioletta Żelazowska Piąte wydanie opracowali: Brygida Kuźniak, Marcin Marcinko, Milena Ingelevič-Citak, dr Piotr Obacz (cz. I rozdz. V, cz. II rozdz. VIII) oraz Piotr Turek (cz. II rozdz. IV 36) Publikacja dofinansowana przez Uniwersytet Jagielloński. Recenzja: em. prof. UJ, dr hab. Kazimierz Lankosz Wydawnictwo C.H.Beck 2017 Wydawnictwo C.H.Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa Skład i łamanie: TiM-Print, Warszawa Druk i oprawa: Elpil, Siedlce ISBN 978-83-255-9967-6 ISBN e-book 978-83-255-9968-3

Spis treści Wykaz skrótów... XI Wykaz literatury... XV Ważniejsze strony internetowe... XXI Przedmowa...XXIII I. Część ogólna Rozdział I. Rozważania ogólne... 3 1. Organizacja międzynarodowa, prawo organizacji międzynarodowych definicje... 3 2. Klasyfikacja organizacji międzynarodowych... 4 1. Organizacje rządowe, pozarządowe i mieszane... 4 2. Organizacje globalne i partykularne... 6 3. Organizacje ogólne i wyspecjalizowane... 7 4. Organizacje otwarte, półotwarte i zamknięte... 8 5. Organizacje tradycyjne i ponadpaństwowe... 9 6. Organizacje koordynujące i integrujące... 9 7. Inne podziały organizacji międzynarodowych... 9 3. Organizacja międzynarodowa uczestnik społeczności międzynarodowej... 10 4. Organizacja międzynarodowa podmiot prawa międzynarodowego... 11 5. Utworzenie organizacji międzynarodowej... 13 6. Struktura organizacji międzynarodowych... 15 7. Osoby fizyczne w organizacjach międzynarodowych... 16 Rozdział II. Uchwały organizacji międzynarodowych... 18 8. Źródła prawa międzynarodowego... 18 9. Miękkie prawo międzynarodowe... 24 Rozdział III. II Konwencja wiedeńska o prawie traktatów z 1986 r.... 26 10. Prawo traktatów... 26 11. Definicja traktatu, zdolność do zawierania traktatów... 28 12. Sposoby zawarcia traktatu... 29 1. Rokowania (negocjacje/pertraktacje)... 29 2. Ustalenie autentyczności tekstu / parafowanie... 30 3. Podpisanie/wymiana dokumentów stanowiących traktat... 30 4. Przyjęcie umowy... 31 13. Zastrzeżenia... 33 14. Stosowanie traktatu w czasie i w przestrzeni... 35

VI Spis treści 15. Interpretacja traktatu... 35 16. Obowiązek nieudaremniania traktatu, pacta sunt servanda... 37 17. Umowy a państwa i organizacje międzynarodowe niebędące stronami... 38 18. Nieważność traktatu... 39 19. Wygaśnięcie traktatu... 41 Rozdział IV. Sukcesja członkostwa w organizacjach międzynarodowych... 44 Rozdział V. Zarys historii organizacji międzynarodowych... 49 20. Wybrane historyczne koncepcje współpracy międzynarodowej oraz współczesne teorie organizacji międzynarodowych... 50 1. Wybrane historyczne koncepcje współpracy międzynarodowej... 50 2. Współczesne teorie organizacji międzynarodowych... 52 21. Uwarunkowania i fazy rozwoju organizacji międzynarodowych... 54 1. Uwarunkowania rozwoju organizacji międzynarodowych na przestrzeni wieków... 54 2. Historyczny rozwój organizacji międzynarodowych jako instytucji międzynarodowych... 55 22. Rozwój pozarządowych międzynarodowych organizacji... 59 23. Wnioski z historii: wyzwania stojące przed współczesnymi organizacjami międzynarodowymi... 61 II. Część szczegółowa Rozdział I. ONZ organizacja uniwersalna... 65 24. ONZ charakterystyka ogólna... 66 25. Organy główne ONZ... 71 1. Zgromadzenie Ogólne... 71 2. Rada Bezpieczeństwa... 72 2.1. Zakaz użycia siły na tle postanowień KNZ... 77 3. Rada Gospodarcza i Społeczna... 78 4. Rada Powiernicza... 79 5. Sekretariat... 79 6. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości... 80 26. Organy pomocnicze w systemie ONZ... 84 27. Organizacje wyspecjalizowane ONZ... 98 1. Międzynarodowa Organizacja Pracy... 98 2. Światowa Organizacja Zdrowia... 100 3. Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury... 102 4. Organizacja do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa... 104 5. Światowa Organizacja Meteorologiczna... 106 6. Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny... 107 7. Powszechny Związek Pocztowy... 109 8. Międzynarodowa Organizacja Morska... 110 9. Organizacja Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego... 111 10. Światowa Organizacja Własności Intelektualnej... 112 11. Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Rozwoju Przemysłowego... 113

Spis treści VII 12. Międzynarodowy Fundusz Rozwoju Rolnictwa... 114 13. Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej... 114 14. Światowa Organizacja Turystyki... 115 Rozdział II. Unia Europejska... 117 28. Prawo europejskie definicja i zasady... 117 29. Pierwotne prawo wspólnotowe i unijne rozwój... 119 1. Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (TEWWiS)... 121 2. Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (TEWEA) i Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą (TEWG)... 122 3. Zunifikowanie instytucji Wspólnot Konwencja o pewnych instytucjach wspólnych dla Wspólnot Europejskich, Traktat o fuzji instytucji... 123 4. Jednolity akt europejski... 123 5. Traktat o Unii Europejskiej... 123 6. Traktat amsterdamski... 126 7. Traktat nicejski... 128 8. Konstytucja europejska... 128 9. Traktat z Lizbony... 129 30. Unia Europejska charakterystyka... 131 1. Wertykalny i horyzontalny rozwój UE... 131 2. Unia Europejska opis, definicja... 132 3. Unia Europejska organy... 133 4. Unia Europejska po wejściu w życie Traktatu z Lizbony... 136 31. Pochodne prawo wspólnotowe i unijne... 139 Rozdział III. Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego... 142 32. Zagadnienia wprowadzające... 143 33. Geneza, cele i zasady działania Paktu... 146 1. Powstanie NATO... 146 2. Cele i zasady działania NATO... 147 34. Struktura Paktu... 150 1. Struktury polityczne... 150 2. Struktury wojskowe... 153 3. Członkostwo w NATO... 157 4. Struktury partnerstwa i współpracy z NATO... 159 35. Działalność Paktu w okresie postzimnowojennym... 167 1. Transformacja NATO... 167 2. Reagowanie na nowe zagrożenia w dziedzinie bezpieczeństwa... 168 3. Rola NATO w operacjach pokojowych/operacjach wspierania pokoju... 173 4. Obowiązek przestrzegania i stosowania międzynarodowego prawa humanitarnego w operacjach prowadzonych przez NATO... 181 5. Pozostałe obszary działalności... 187 Rozdział IV. Wybrane pozawspólnotowe/pozaunijne organizacje europejskie... 189 36. Rada Europy... 191 1. Informacje ogólne... 191 2. Struktura i akty prawne Rady Europy... 193

VIII Spis treści 3. Europejska Konwencja Praw Człowieka i Europejski Trybunał Praw Człowieka... 198 37. Wybrane orzecznictwo ETPC... 202 38. Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie... 227 1. Proces helsiński geneza i rozwój historyczny... 227 2. Podmiotowość prawna OBWE... 230 3. Zakres działalności OBWE... 232 4. Struktura instytucjonalna OBWE... 236 Rozdział V. Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża... 242 39. Rys historyczny... 243 40. Podstawy prawne działalności i charakter prawny MKCK... 246 41. Struktura MKCK... 249 42. Cele i zasady działania MKCK... 251 43. Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża a Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca... 259 Rozdział VI. Wybrane pozaeuropejskie organizacje regionalne o charakterze ogólnym... 270 44. Zagadnienia wprowadzające... 271 45. Organizacja Państw Amerykańskich... 272 1. Geneza, cele i zasady działania Organizacji Państw Amerykańskich... 272 2. Struktura Organizacji Państw Amerykańskich... 276 3. Zakres działalności Organizacji Państw Amerykańskich... 282 46. Organizacja Jedności Afrykańskiej/Unia Afrykańska... 297 1. Organizacja Jedności Afrykańskiej ogólna charakterystyka... 297 2. Geneza, cele i zasady działania Unii Afrykańskiej... 302 3. Struktura Unii Afrykańskiej... 306 4. Zakres działalności Unii Afrykańskiej... 315 47. Liga Państw Arabskich... 325 1. Geneza, cele i zasady działania Ligi Państw Arabskich... 325 2. Struktura Ligi Państw Arabskich... 326 3. Zakres działalności Ligi Państw Arabskich... 329 Rozdział VII. Wybrane międzynarodowe organizacje gospodarczo-finansowe... 337 48. Zagadnienia wprowadzające... 337 49. Światowa Organizacja Handlu (WTO)... 338 1. Geneza, cele i zasady działania WTO... 338 2. Struktura organizacyjna WTO... 340 50. Międzynarodowy Fundusz Walutowy... 342 1. Geneza, cele i zasady działania MFW... 342 2. Struktura organizacyjna MFW... 343 51. Bank Światowy... 345 1. Geneza, cele i zasady działania Banku Światowego... 345 2. Grupa Banku Światowego... 346 Rozdział VIII. Amnesty International i Greenpeace jako wiodące przykłady międzynarodowych organizacji pozarządowych... 349

Spis treści IX 52. Amnesty International... 349 1. Rys historyczny... 349 2. Cele i zasady działania Amnesty International... 356 3. Struktura Amnesty International... 359 53. Greenpeace... 366 1. Rys historyczny... 366 2. Cele i zasady działania Greenpeace... 370 3. Struktura Greenpeace... 372 Rozdział IX. Inne wybrane pozarządowe organizacje międzynarodowe... 376 54. Uwagi wstępne... 376 55. Rotary International... 377 1. Rys historyczny... 377 2. Cele i zasady działania Rotary International... 379 3. Struktura Rotary International... 380 56. Human Rights Watch... 382 1. Rys historyczny... 382 2. Cele i zasady działania Human Rights Watch... 383 3. Struktura Human Rights Watch... 384 57. Międzynarodowa Rada Nauki (International Council for Science, ICSU)... 385 1. Rys historyczny... 385 2. Cele i zasady działania Międzynarodowej Rady Nauki... 385 3. Struktura Międzynarodowej Rady Nauki... 386 58. Międzynarodowe Towarzystwo Nauk Politycznych (International Political Science Association, IPSA)... 387 1. Rys historyczny... 387 2. Cele i zasady działania Międzynarodowego Towarzystwa Nauk Politycznych... 387 3. Struktura Międzynarodowego Towarzystwa Nauk Politycznych... 388 59. Podsumowanie... 388 III. Gry edukacyjne Gra Dyplo-mata... 393 Gra Zostań królem organizacji międzynarodowych... 425 Indeks rzeczowy... 465

Wykaz skrótów AI... Amnesty International AGM... Greenpeace International Annual General Meeting ANZUS... Pakt Bezpieczeństwa Pacyfiku (Pacific Security Treaty) ASEAN... Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo Wschodniej (Association of South-East Asian Nations) BGBl... Bundesgesetzblatt CENTO... Organizacja Paktu Centralnego (Central Treaty Organization) Conf.... Conference CYIL... Czech Yearbook of International Law Doc.... Document EKPC... Europejska Konwencja Praw Człowieka (Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.) ETPC... Europejski Trybunał Praw Człowieka EURATOM/EWEA... Europejska Wspólnota Energii Atomowej EWG... Europejska Wspólnota Gospodarcza EWWiS... Europejska Wspólnota Węgla i Stali FAO... Organizacja do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa (Food and Agricultural Organization) GO... organizacja międzyrządowa (Governmental Organization) HRW... Human Rights Watch IAEA... Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej (International Atomic Energy Agency) IBRD... Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (International Bank for Reconstruction and Development) ICAO... Międzynarodowa Organizacja Lotnictwa Cywilnego (Internatio nal Civil Aviation Organization) ICJ Reports... International Court of Justice Reports Judgements, Advisory Opinions and Orders ICSU... International Council for Scientific Unions IFAD... Międzynarodowy Fundusz Rozwoju Rolnictwa (International Fund for Agricultural Development) IFOR... Siły Implementacyjne ILM... International Legal Materials ILO... Międzynarodowa Organizacja Pracy (International Labour Organization) ILR... International Law Reports IMO... Międzynarodowa Organizacja Morska (International Maritime Or ga nization)

XII Wykaz skrótów IMF... Międzynarodowy Fundusz Walutowy (International Monetary Fund) INGO... międzynarodowa organizacja pozarządowa (International Non governmental Organization) IRRC... International Review of the Red Cross ISAF... Międzynarodowe Siły Wsparcia Bezpieczeństwa (International Security Assistance Force) ITU... Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny (International Telecommunication Union) JAE... Jednolity Akt Europejski Karta NZ... Karta Narodów Zjednoczonych KFOR... Siły Pokojowe w Kosowie KWPT... Konwencja wiedeńska o prawie traktatów z 23.5.1969 r. (Dz.U. z 1990 r. Nr 74, poz. 439, zał.) KWPT 86... Konwencja wiedeńska o prawie traktatów między państwami a organizacjami międzynarodowymi oraz między organizacjami międzynarodowymi z 1986 r. LN... Liga Narodów LPA... Liga Państw Arabskich MAP... Plan Działań na Rzecz Członkostwa w NATO (Membership Action Plan) MCK... Międzynarodowy Czerwony Krzyż MKCK... Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża MPH... Międzynarodowe prawo humanitarne MRN/ISCU... Międzynarodowa Rada Nauki (International Council for Science) MSZ... Ministerstwo Spraw Zagranicznych MTS... Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości MTNP/IPSA... Międzynarodowe Towarzystwo Nauk Politycznych (International Political Science Association) NAC... Rada Północnoatlantycka (North-Atlantic Council) NATO... Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego (North Atlantic Treaty Organization) NGO... organizacja pozarządowa (Non Governmental Organization) NRC... Rada NATO Rosja (NATO Russia Council) NZ... Narody Zjednoczone OBWE... Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie OJA... Organizacja Jedności Afrykańskiej ONZ... Organizacja Narodów Zjednoczonych OPA... Organizacja Państw Amerykańskich OWP... Organizacja Wyzwolenia Palestyny PA... Parlament Arabski PAN... Polska Akademia Nauk PAP-T... Plan Działań Partnerstwa Przeciwko Terroryzmowi (Partnership Action Plan Against Terrorism) PCK... Polski Czerwony Krzyż PfP... Partnerstwo dla Pokoju (Partnership for Peace) PJC... Stała Wspólna Rada NATO Rosja (Permament Joint Council) PiP... Państwo i Prawo

Wykaz skrótów XIII RCC... Rotary Club of Chicago RF... Rotary Foundation RG-S... Rada Gospodarcza i Społeczna RI... Rotary International SEATO... Organizacja Paktu Azji Południowo-Wschodniej (Southeast Asia Treaty Organization) SFOR... Siły Stabilizacyjne SM... Sprawy Międzynarodowe SOFA... umowa dotycząca statusu sił zbrojnych (Status of Forces Agreement) STSM... Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej TA... Traktat amsterdamski TEURATOM/TEWEA Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej TEWG... Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą TEWWiS... Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali TFUE... Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej TK-E... Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy TL... Traktat lizboński TS UE... Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej TUE... Traktat o Unii Europejskiej TWE... Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską UA... Unia Afrykańska UE... Unia Europejska UIA... Union of International Organizations UN... United Nations UNESCO... Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Wychowania, Nauki i Kultury (United Nations Educational Scientific and Cultural Organization) UNIDO... Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Rozwoju Przemy słowego (United Nations Industrial Development Organization) UNTS... Zbiór traktatów publikowany przez Sekretariat ONZ (United Nations Treaty Series) UPU... Powszechny Związek Pocztowy (Universal Postal Union) UW... Układ Warszawski UZE... Unia Zachodnioeuropejska WE... Wspólnota Europejska WHO... Światowa Organizacja Zdrowia (World Health Organization) WIPO... Światowa Organizacji Własności Intelektualnej (World Intellec tual Property Organization) WMO... Światowa Organizacja Meteorologiczna (World Meteorological Organization) WTO... Światowa Organizacja Handlu (World Trade Organization) ZSRR... Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich

Wykaz literatury Wybrane monografie, podręczniki i encyklopedie M. Alth, M. Szpunar, Prawo europejskie, Warszawa 2011. J. E. Alvarez, International Organizations as Law-makers, Oxford 2005. L. Antonowicz, Podręcznik prawa międzynarodowego, Warszawa 2011. M. Banasik, Zdolności NATO do działań ekspedycyjnych w przyszłym środowisku bezpieczeństwa międzynarodowego, Warszawa 2015. J. Barcik, T. Srogosz, Prawo międzynarodowe publiczne, Warszawa 2017. J. Barcik, A. Wentkowska, Prawo Unii Europejskiej, Warszawa 2014. J. Barcz, Unia Europejska na rozstajach. Traktat z Lizbony. Dynamika i główne kierunki reformy ustrojowej, Warszawa 2010. J. Barcz, M. Górka, A. Wyrozumska, Instytucje i prawo Unii Europejskiej, Warszawa 2015. Basic Facts about the United Nations, New York 2014. F. Benoît-Rohmer, H. Klebes, Prawo Rady Europy. W stronę ogólnoeuropejskiej przestrzeni prawnej, Warszawa 2006. J. Białocerkiewicz, Prawo międzynarodowe publiczne. Zarys wykładu, Olsztyn 2007. R. Bierzanek, J. Symonides, Prawo międzynarodowe publiczne, Warszawa 2005. P. Bieś-Srokosz (red.), Współczesne kierunki zmian administracji publicznej, Częstochowa 2016. C.D. Birkbeck, The World Intellectual Property Organization (WIPO): A Reference Guide, Cheltenham-Northampton 2016. M. Brown, J. May, The Greenpeace Story, London New York 1991. I. Brownlie, Principles of Public International Law, Oxford 1998. F. Bugnion, The International Committee of the Red Cross and the Protection of War Victims, Geneva 2003. J.-L. Burbain, Le Conseil de l Europe, Paris 1985. E. Cała-Wacinkiewicz, Charakter prawny Unii Europejskiej w świetle prawa międzynarodowego, Warszawa 2007. J. Combacau, Droit international public, Paris 1995. H. Coursier, The International Red Cross, Geneva 1961. W. Czapliński, A. Wyrozumska, Prawo międzynarodowe publiczne. Zagadnienia systemowe, Warszawa 2014. J. Czaputowicz, Teorie stosunków międzynarodowych, Warszawa 2007. K. Czernichowski, Integracja afrykańska uwarunkowania, formy współpracy, instytucje, Warszawa 2010. E. Cziomer (red.), NATO u progu XXI wieku, Kraków 2000. R. Czulda, R. Łoś (red.), NATO wobec wyzwań współczesnego świata, Warszawa Łódź 2013. P. Daranowski, J. Połatyńska (red.), Prawo międzynarodowe publiczne. Wybór orzecznictwa, Warszawa 2011.

XVI Wykaz literatury W. Dobrzycki, System międzyamerykański, Warszawa 2002. Z. Doliwa-Klepacki, Encyklopedia organizacji międzynarodowych, Warszawa 1999. Z. Doliwa-Klepacki, Encyklopedia teorii i praktyki organizacji międzynarodowych, tom 1 i 2, Warszawa 1990. A. Domagała, Interwencjonizm humanitarny NATO, Bydgoszcz 2014. A. Durand, The International Committee of the Red Cross, Geneva 1982. H. Edström, D. Gyllensporre (red.), Pursuing Strategy. NATO Operations from the Gulf War to Gaddafi, Basingstoke 2012. Europejska Komisja przeciwko Rasizmowi i Nietolerancji ECRI, Biuletyn/Biuro Informacji Rady Europy 2005, Nr 4. P. Filipek, B. Kuźniak, Prawo międzynarodowe publiczne. Testy. Kazusy. Tablice, Warszawa 2014. A. Florczak, A. Lisowska (red.), Organizacje międzynarodowe w działaniu, Wrocław 2014. D. P. Forsythe, B. A. J. Rieffer-Flanagan, The International Committee of the Red Cross: A Neutral Humanitarian Actor, wyd. 2, London New York 2016. D. P. Forsythe, The Humanitarians: The International Committee of the Red Cross, Cambridge 2005. M. Frankowska, Prawo traktatów, Warszawa 2007. J. Galster, Z. Witkowski, Kompendium wiedzy o Unii Europejskiej, Toruń 2002. L. Garlicki (red.), Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Tom I. Komentarz do artykułów 1 18, Warszawa 2010. L. Garlicki (red.), Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Tom II. Komentarz do artykułów 19 59 oraz do Protokołów dodatkowych, Warszawa 2011. P. Gas, W. Unge (red.), Wymiar Wschodni NATO, Kraków 2006. I. Gawłowicz, Wybrane organizacje międzynarodowe, Szczecin 1998. R. Geiß, A. Zimmermann, S. Haumer (red.), Humanizing the Laws of War The Red Cross and the Development of International Humanitarian Law, Cambridge 2017. L. Gelberg, Zarys prawa międzynarodowego, Warszawa 1979. J. Gilas, Prawo międzynarodowe, Toruń 1999. W. Gizicki (red.), Organizacje międzynarodowe wobec politycznych i społecznych problemów świata, Toruń 2012. K. Głuszyńska, K. Lankosz (red.), Rada Europy 60 lat na rzecz jedności europejskiej, Bielsko-Biała 2009. W. Góralczyk, S. Sawicki, Prawo międzynarodowe publiczne w zarysie, Warszawa 2015. G. Grabowska, Funkcjonariusze międzynarodowi, Katowice 1988. B. Gronowska, T. Jasudowicz, M. Balcerzak, M. Lubiszewski, R. Mizerski, Prawa człowieka i ich ochrona, Toruń 2010. T. Grzeszczyk, Organizacje międzynarodowe. Poradnik metodyczny, Warszawa 1997. H. Haug, Humanity for All. The International Red Cross and Red Crescent Movement, Berne Stuttgart Vienna 1993. M. Herdegen, Völkerrecht, München 2006. S. Hopgood, Keepers of the Flame: Understanding Amnesty International, New York 2006. K. Ipsen, Völkerrecht, München 2004. M. Jabłoński, S. Jarosz-Żukowska, Prawa człowieka i systemy ich ochrony. Zarys wykładu, Wrocław 2004. J. Jaskiernia (red.), Wpływ standardów międzynarodowych na rozwój demokracji i ochronę praw człowieka. T. 2, Warszawa 2013. J. Jaskiernia, Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy, Warszawa 2000.

Wykaz literatury XVII W. de Jonge, B. McGonigle Leyh, A. Mihr, L. van Troost (red.), 50 Years of Amnesty International Reflections and Perspectives, Utrecht 2011. J. Kaczmarek, Rada Europy, Wrocław 2002. K. Karski, Osoba prawna prawa wewnętrznego jako podmiot prawa międzynarodowego, Warszawa 2009. H. Keller, A. Stone Sweet, A Europe of Rights: The Impact of the ECHR on National Legal Systems, Oxford 2008. H. Kelsen, The Law of the United Nations, A Critical Analysis of Its Fundamental Problems, wyd. 1, London 1951. M. M. Kenig-Witkowska (red.), Prawo instytucjonalne Unii Europejskiej, Warszawa 2015. R. Kicker, M. Möstl, Standard-setting through monitoring? The role of Council of Europe expert bodies in the development of human rights, Strasburg 2012. A. Klafkowski, Encyklopedia prawa międzynarodowego i stosunków międzynarodowych, Warszawa 1976. T. E. J. Kleinsorge (red.), Council of Europe (CoE), Alphen aan den Rijn 2015. Z. M. Klepacki, Organy organizacji międzynarodowych, Warszawa 1973. Z. M. Klepacki, Rada Europy, Białystok 1991. K. Kocot, Organizacje międzynarodowe. Systematyczny zarys zagadnień prawa międzynarodowego, Wrocław Warszawa Kraków Gdańsk 1971. M. Kolb, The European Union and the Council of Europe, New York 2013. S. Koziej, Strategie bezpieczeństwa NATO i UE, Warszawa 2008. G. Krawiec, Europejskie prawo administracyjne, Warszawa 2009. K. Kubiak, P. Mickiewicz (red.), NATO w dobie transformacji. Siły zbrojne w transatlantyckim systemie bezpieczeństwa początku XXI wieku, Toruń 2008. R. Kupiecki, NATO u progu XXI wieku, Warszawa 2000. R. Kupiecki, Od Londynu do Waszyngtonu. NATO w latach dziewięćdziesiątych, Warszawa 1998. R. Kupiecki, Siła i solidarność. Strategia NATO 1949 1989, Warszawa 2012. B. Kuźniak, Organizacje międzynarodowe, Warszawa 2012. B. Kuźniak, Przestrzeń operacyjna prawa międzynarodowego publicznego. Perspektywa polska, Warszawa 2012. B. Kuźniak (red.), Sądy i trybunały oraz pozasądowe sposoby załatwiania sporów międzynarodowych. Perspektywa polska, Warszawa 2015. B. Kuźniak, A. Capik, Traktat Amsterdamski. Komentarz. Tom 1, Warszawa 2000. B. Kuźniak, A. Capik, Traktat Amsterdamski. Komentarz. Tom 2, Warszawa 2001. B. Kuźniak, A. Capik, Traktat Nicejski. Komentarz, Warszawa 2002. R. Kuźniar et al., Bezpieczeństwo międzynarodowe, Warszawa 2012. K. Lankosz, Interpretacja statutów organizacji międzynarodowych, Kraków 1985. K. Lankosz (red.), Międzynarodowe prawo humanitarne konfliktów zbrojnych, Dęblin 2006. K. Lankosz (red.), Traktat o Unii Europejskiej. Komentarz, Warszawa 2003. E. Latoszek, M. Proczek, Organizacje międzynarodowe we współczesnym świecie, Warszawa 2006. E. Latoszek, M. Proczek, Organizacje międzynarodowe. Założenia, cele, działalność, Warszawa 2001. J. Lindley-French, The North Atlantic Treaty Organization: The Enduring Alliance, London New York 2006. A. Łazowski, A. Zawidzka, Prawo międzynarodowe publiczne, Warszawa 2011. E. Łaźniewska, P. Deszczyński (red.), Kompendium wiedzy o organizacjach międzynarodowych, Warszawa 2011.

XVIII Wykaz literatury T. Łoś-Nowak (red.), Organizacje w stosunkach międzynarodowych. Istota mechanizmy zasięg, Wrocław 2009. H. Machińska (red.), 60 lat Rady Europy: tworzenie i stosowanie standardów prawnych, Warszawa 2009. A. J. Madera, Organizacje międzynarodowe wybrane zagadnienia, Kraków Rzeszów 2006. J. Machowski, Organizacje międzynarodowe, Warszawa 1956. M. Marcinko, P. Łubiński, Wybrane zagadnienia z zakresu międzynarodowego prawa humanitarnego, Kraków 2009. M. Marszałek, Operacje reagowania kryzysowego NATO. Istota uwarunkowania planowanie, Warszawa 2013. J. Menkes (red.), Prawo międzynarodowe problemy i wyzwania. Księga pamiątkowa prof. Renaty Sonnenfeld-Tomporek, Warszawa 2006. J. Menkes, A. Wasilkowski, Organizacje międzynarodowe. Prawo instytucjonalne, Warszawa 2010. J. Menkes, A. Wasilkowski, Organizacje międzynarodowe. Wprowadzenie do systemu, Warszawa 2004. C. Mik, Europejskie prawo wspólnotowe. Zagadnienia teorii i praktyki, Warszawa 2000. C. Mik, W. Czapliński, Traktat o Unii Europejskiej. Komentarz, Warszawa 2005. B. Mikołajczak, J. Nowakowska-Małusecka (red.), Prawo organizacji międzynarodowych wobec problemów współczesnego świata. Księga Jubileuszowa dedykowana Pani Profesor Genowefie Grabowskiej, Bydgoszcz Katowice 2014. A. Mowbray, Cases, Materials, and Commentary on the European Convention on Human Rights, Oxford 2012. S. E. Nahlik, Prawo międzynarodowe i stosunki międzynarodowe, z. 1, Kraków 1981. S. E. Nahlik, Wstęp do nauki prawa międzynarodowego, Warszawa 1967. J. Nęcki, L. Górniak, J. Rosiński, Negocjacje w Unii Europejskiej, Kraków 2001. M. Niełaczna, Europejski Komitet Zapobiegania Torturom. Między kontrolą a standaryzacją, Warszawa 2010. J. Nowakowska-Małusecka (red.), New Challenges for International Organizations, Katowice 2016. J. Nowakowska-Małusecka, Odpowiedzialność karna jednostek za zbrodnie popełnione w byłej Jugosławii i w Rwandzie, Katowice 2000. M.A. Nowicki (op.), Europejski Trybunał Praw Człowieka. Wybór orzeczeń 2010, Warszawa 2011. M.A. Nowicki (op.), Europejski Trybunał Praw Człowieka. Wybór orzeczeń 2012, Warszawa 2013. M.A. Nowicki, Wokół Konwencji Europejskiej. Komentarz do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, wyd. VI, Warszawa 2013. E. J. Osmańczyk, Encyklopedia ONZ i stosunków międzynarodowych, Warszawa 1986. P. Ostaszewski, Międzynarodowe stosunki polityczne. Zarys wykładów, wyd. 2, Warszawa 2010. S. Parzymies, I. Popiuk-Rysińska (red.), Udział Polski w organizacjach międzynarodowych, Warszawa 2012. M. Perkowski, Podmiotowość prawa międzynarodowego współczesnego uniwersalizmu w złożonym modelu klasyfikacyjnym, Białystok 2008. M.J. Peterson, The UN General Assembly, London New York 2006. J. Pieńkos, Prawo międzynarodowe publiczne, Kraków 2004. M. Pietraś, J. Olchowski (red.), NATO w pozimnowojennym środowisku (nie)bezpieczeństwa, Lublin 2011.

Wykaz literatury XIX M. Pietraś, K. A. Wojtaszczyk, Rola Organizacji Narodów Zjednoczonych w kształtowaniu ładu międzynarodowego, Warszawa 2017. X. Pinon, Le Conseil de l Europe. Une organisation au service de l homme, Paris 2011. Repertory of Practice of United Nations Organs. Repertory of Practice of United Nations Organs Supplement No. 10 (2000 2009). V. Ritterberger, B. Zangl, A. Kruck, Intergational Organization, New York 2012. Z. Rybicki (red.), Mała encyklopedia prawa, Warszaw.a 1980. D. Sarooshi, International Organizations and Their Exercise of Sovereign Power, Oxford 2005. M. N. Shaw, Prawo międzynarodowe, wyd. 3, Warszawa 2011 [2006]. H. G. Shermers, N. M. Blokker, International Institutional Law. Unity within Diversity, Leiden Boston 2011. L. Sievers, S. Daws, The Procedure of the UN Security Council, Oxford 2014. J. Sozański, Prawo traktatów. Zarys współczesny, Warszawa Poznań 2008. O. C. Stoetzer, The Organization of American States, New York 1993. J. Symonides (red.), Organizacja Narodów Zjednoczonych. Bilans i perspektywy, Warszawa 2006. R. Szafarz, Sukcesja państw w odniesieniu do traktatów we współczesnym prawie międzynarodowym, Wrocław Warszawa Kraków Gdańsk Łódź 1982. J. Tyranowski, Sukcesja państw a traktaty w sprawie granic, Poznań 1979. D. Weistock (ed.), Global Justice, Global Institutions, Calgary 2007. R. Weyler, Greenpeace: The Inside Story. How a Group of Ecologists, Journalists and Visionaries Changed the World, New York 2004. J. Worrall, International Institutions of the Middle East: The GCC, Arab League and Arab Maghreb Union, New York 2017. I. Wróbel, Organizacje i ugrupowania międzynarodowe wobec wyzwań XXI wieku. Multilateralna współpraca państw w świecie postzimnowojennym, Wrocław 2006. A. Wyrozumska, Umowy międzynarodowe. Teoria i praktyka, Warszawa 2006. S. Zarychta, Doktryny i Strategie NATO 1949 2012, Gdynia 2012. S. Zarychta, Struktury militarne NATO, Warszawa 2013. R. Zięba (red.), Bezpieczeństwo międzynarodowe po zimnej wojnie, Warszawa 2008. P. Żurawski vel Grajewski, Bezpieczeństwo międzynarodowe. Wymiar militarny, Warszawa 2012. С. Егоров (red.), Международное право. Учебник, Москва 2014.