DRZEWOSTAN Pojęcie Cechy Dynamika rozwoju
Pojęcie Drzewostan zespół drzew, tworzących główny składnik leśnej szaty roślinnej, które rosnąc w bliskim sąsiedztwie wzajemnie oddziałują na siebie i wraz z innymi komponentami lasu kształtują w specyficzny sposób warunki środowiska leśnego, a przy tym same w swym indywidualnym i zespołowym życiu pozostają pod wielostronnym wpływem tego środowiska (Obmiński 1977) Drzewostanem nazywamy też część lasu, różniącą się od swego otoczenia: sposobem powstania, wiekiem, składem gatunkowym, zwarciem, zagęszczeniem, jakością techniczną drzew, siedliskiem, obecnością nalotów lub podrostów itp., a która dzięki zajmowaniu większej powierzchni pozwala na odrębny sposób jej zagospodarowania (Szymański 2000)
CECHY 1. Pochodzenie 2. Wiek 3. Wysokość i grubość 4. Wielkość i kształt 5. Skład gatunkowy 6. Budowa pionowa 7. Zagęszczenie 8. Zwarcie 9. Jakość 10. Struktura
1. Pochodzenie W sensie genetycznym: - proweniencja, ekotyp W sensie hodowlanym (sposób powstania): A: generatywne lub wegetatywne B: naturalne lub sztuczne
ad A Generatywne: Drzewostany powstałe z nasion: - bezpośrednio: samosiew, siew - pośrednio: siewki, sadzonki Drzewostany takie tworzą gospodarstwo wysokopienne Wegetatywne: Drzewostany powstałe z odrośli, odkładów lub zrzezów: - odrośla (z korzeni lub pnia) tworzą np.: Wb, Os, Ol, Lp, Gb, Db, - odkłady tworzą np.: Św, Wb, płożące krzewy - ze zrzezów można odnawiać np.: Tp, Wb Drzewostany takie tworzą gospodarstwo niskopienne
ad B Naturalne: Drzewostany zarówno - generatywnego (samosiew, zoochoria), jak i - wegetatywnego (odrośla, odkłady) pochodzenia. Sztuczne: Drzewostany zarówno - generatywnego (siew, sadzenie), jak i - wegetatywnego (zrzezy) pochodzenia.
Jak rozpoznać pochodzenie drzewostanu? (gdy nie dysponujemy dokumentacją drzewostanową) Przygotowanie gleby - ślady przygotowania wskazują na sztuczne pochodzenie Rozmieszczenie drzew - regularne, schematyczne wskazuje na pochodzenie sztuczne - losowe lub grupowe wskazuje na pochodzenie naturalne Liczba pni wyrastających z korzenia - pojedyncze pnie wskazują na ziarnówki - wielokrotne pnie z tego samego korzenia na odrośla Wiek drzew - wyrównany wiek sugeruje pochodzenie sztuczne - różnica wieku powyżej 10-20 lat naturalne
2. Wiek W zasadzie nie spotyka się drzewostanów absolutnie równowiekowych (różne lata nasienne; przedrosty, poprawki) Najczęściej spotyka się drzewostany względnie równowiekowe lub różnowiekowe Za równowiekowe uznaje się drzewostany, w których różnica wieku między drzewami nie przekracza jednej klasy (lub podklasy) wieku Do 40 roku życia jest to więc różnica 10, a powyżej 40 roku życia 20 lat Gdy różnica ta jest większa drzewostany różnowiekowe
Z wiekiem drzewostany przechodzą przez następujące etapy wzrostu i rozwoju, zwane fazami rozwojowymi : 1 uprawa (nalot) 2 młodnik (podrost) 3 tyczkowina 4 drągowina 5 drzewostan dojrzewający 6 drzewostan dojrzały 7 starodrzew
Fazy te można określić za pomocą kryteriów ekologicznych i rozwojowych oraz niektórych kryteriów przyrostowych, które są wspólne dla wszystkich gatunków drzew. Wiek wchodzenia w poszczególne fazy, jak też osiągane pierśnice i inne parametry techniczne, są natomiast zależne od gatunku, jak również od warunków wzrostu.
L p 1 Uprawa (Nalot) 2 Młodnik (Podrost) Faza Kryteria rozwojowe Kryteria ekologiczne do momentu zwarcia, różnice w przyroście wynikające z mikrosiedliska do pierwszych objawów oczyszczania, zwarcie szybko rośnie, bardzo duża dynamika pionowego przemieszczania 3 Tyczkowina maksymalne zwarcie (silne), intensywne oczyszczanie (stała liczba okółków) i wydzielanie, duża dynamika 4 Drągowina zwarcie pełne, zmniejsza się intensywność oczyszczania i wydzielania, mniejsza dynamika, rozpoczyna się dojrzewanie fizjologiczne 5 Drzewostan dojrzewający 6 Drzewostan dojrzały zwarcie umiarkowane, mała dynamika, wydzielanie mniej zależne od ocienienia, intensywne dojrzewanie fizjologiczne zwarcie przerwane, wydzielanie przygodne, pełnia dojrzałości fizjologicznej 7 Starodrzew zwarcie luźne, nasila się wydzielanie przygodne, spada wydajność fizjologiczna indywidualny wzrost, silne zagrożenie przez czynniki abiotyczne i biotyczne rozpoczyna się konkurencja (światło, woda, sole); zaczyna się kształtować specyficzny fitoklimat nasilona konkurencja; powstaje specyficzny fitoklimat zmniejsza się konkurencja; w pełni wykształcony fitoklimat konkurencja między drzewami matecznymi maleje, ale zaczyna się konkurencja z młodym pokoleniem; typowy fitoklimat leśny nasila się konkurencja drzew matecznych i młodego pokolenia; fitoklimat mniej specyficzny młode pokolenie zdobywa przestrzeń (zaczyna przeważać) i stopniowo tworzy własny fitoklimat
Lp Faza rozwoju 1 Uprawa (Nalot) 2 Młodnik (Podrost) Przyrosty ( ) duże różnice wzrostu między gatunkami zbliża się i osiągnięta zostaje kulminacja H 3 Tyczkowina kulminacja H trwa, H/D >100 Dodatkowe kryteria Pierśnica (cm) Wiek do: (lata) So Db (1) 10 20 (5) 20 35 10 30 50 4 Drągowina kulminacja D, H/D < 100 11-20 50 80 5 Drzewostan dojrzewający kulminacja V, słabnie D oraz gałęzi (koron) 21-35 80 100 6 Drzewostan dojrzały bieżący V = przeciętny V 36-50 100 130 7 Starodrzew bieżący V < przeciętny V > 50 > 100 >130
Lp Faza Zabiegi Uwagi 1 Uprawa (Nalot) 2 Młodnik (Podrost) oczyszczanie: zwalczanie chwastów ; poprawki; czyszczenia wczesne: regulacja składu gatunkowego - przedrosty, miękkie liściaste (Wb, Os, Brz) i inne lekkonasienne (So, Md,); przerzedzenia; ogławianie przerostów; czyszczenia późne: regulacja składu gatunkowego - miękkie liściaste (Wb, Os, Brz) i inne (So); regulacja zwarcia; ogławianie przerostów i rozpieraczy; 3 Tyczkowina trzebieże wczesne (nawroty co 3-5 lat): stan 4 Drągowina sanitarny, pielęgnacja drzewostanu (jakość, przyrost) i siedliska, pozyskanie pierwszych użytków 5 Drzewostan dojrzewający 6 Drzewostan dojrzały trzebieże późne (nawroty 5-8 lat), cięcia prześwietlające, pielęgnacja drzewostanu (pielęgnacja zapasu) i siedliska, pozyskanie - cenniejsze użytki użytkowanie rębne, odnowienie; cięcia przygodne i sanitarne 7 Starodrzew cięcia przygodne i sanitarne; użytkowanie rębne, odnowienie selekcja negatywna zdecydowanie przeważa selekcja pozytywna zdecydowanie przeważa selekcja negatywna w młodym pokoleniu
3. Wysokość i grubość Zróżnicowanie wysokości i grubości drzew w drzewostanach podlega nieco innym prawidłowościom, co uwidacznia się między innymi w odmiennej strukturze tych cech (innej asymetrii i skośności krzywej). Od wysokości drzewostanu zależy m. in. wewnętrzna przestrzeń, w której może się kształtować fitoklimat leśny. Ma ona też znaczenie dla pionowej budowy drzewostanu (i lasu). Grubość drzew w drzewostanie jest związana głównie z cechami zwarcia i zagęszczenia, które decydują o fitoklimacie wnętrza drzewostanu i przestrzeni życiowej drzew. Wysokość drzew silniej reaguje natomiast na zmiany klimatu zewnętrznego.
Na ogół w drzewostanie mierzy się grubość wszystkich drzew powyżej 7 cm pierśnicy (d 1,3 m) i przedstawia ich frekwencję w klasach grubości. Sposób określania wysokości drzew w drzewostanie zależy m. in. od jego wieku. W młodszych drzewostanach określa się wysokość górną, a w starszych średnią. W tym celu: - w młodnikach mierzy się tylko wysokości drzew I klasy Krafta, - w drągowinach mierzy się wysokości 20 % najgrubszych drzew, - w starszych drzewostanach mierzy się 10 % drzew (we wszystkich klasach grubości, co pozwala na wykreślenie krzywej wysokości )
Stosunek wysokości do grubości (h/d) jest bardzo ważnym wskaźnikiem odporności drzew na zginanie i łamanie. Na ogół nie powinien on być wyższy od 100, a w drzewostanach silnie zagrożonych przez wiatr lub śnieg znacznie niższy od tej wartości
4. Wielkość i kształt Wielkość drzewostanu samodzielnego w sensie ekologicznym (w którym może powstać fitoklimat leśny) jest względna zależy od stopnia zamknięcia jego brzegów. Nawet przy zamkniętych brzegach musiałby taki drzewostan mieć od 0,5 do 1 ha Drzewostany wydzielane w trakcie urządzania lasu mają przynajmniej 0,5 ha Według Bauera (za Szymańskim 2000) drzewostany od 0,5 do 1 ha zalicza się do małych, a powyżej 1 ha do dużych
Poniżej 0,5 ha mówi się o grupach lub kępach : - grupa mała: 1-3 arów - grupa duża: 4-10 arów - kępa: 11-50 arów (wg Scamoniego) Wielkość i kształt wydzieleń (drzewostanów) zależy m. in. od siedliska, topografii, czy infrastruktury Kształty drzewostanów (wydzieleń) mogą być nieregularne, koliste, kwadratowe lub wydłużone. W tym ostatnim przypadku mówi się często o smugach (około 1H, czyli 20-30 m) lub pasach (2H, czyli 40-60 m).
5. Skład gatunkowy Ze względu na tę cechę drzewostany można określać jako lite lub mieszane Lite bezwzględnie (brak domieszki) lub względnie (< 10% domieszki) jednogatunkowe. - Domieszki < 10% określa się jako sporadyczne. - Udział poszczególnych gatunków musi wynosić przynajmniej 10 % aby zostały uwzględnione w składzie drzewostanu. Mieszane - mogą zawierać różne gatunki liściaste, różne gatunki iglaste, lub różne gatunki liściaste i iglaste jednocześnie.
Gatunek dominujący nazywamy głównym lub podstawowym, a pozostałe domieszkowymi. Skład gatunkowy określa się np.: 6So 4Db (drzewostan dębowo-sosnowy), 5Bk 3Jd 2Św (drzewostan świerkowo-jodłowo-bukowy) Drzewostan o zmieszaniu równomiernym: 5So 5Db, można nazwać sosnowo-dębowym lub dębowo-sosnowym. W naturze występują zwykle drzewostany mieszane, ale na skrajnych siedliskach mogą powstawać w sposób naturalny również drzewostany lite: - olszyny na terenach podmokłych, sośniny na sandrach, świerczyny w reglu górnym.
Wyróżnia się następujące formy zmieszania: A według ugrupowania (rozmieszczenia i kształtu): jednostkowe, grupowe, kępowe, rzędowe, smugowe i pasowe. B według czasu trwania: - trwałe (produkcyjne, pielęgnacyjne, biocenotyczne) - przejściowe (przedplon, podgon). Przedplonu (osłony przed nadmierną insolacją i przymrozkami) wymagają gatunki klimaksowe (Jd, Bk), a tworzą go gatunki pionierskie (Brzb, So, Os, Md, Olsz, Olz, Jb). Podgonu (pobudzenia do szybszego wzrostu na wysokość) potrzebują m. in. Db, Bk i Jd, a mogą go tworzyć: So, Brz, Olcz oraz wszystkie inne gatunki rosnące szybciej niż gatunek główny.
C według wzajemnego położenia koron (zwarcia): - poziome (korony obok siebie), - pionowe (w drzewostanach dwu- i wielopiętrowych) (np. drugie piętro Db, Bk, Gb pod So albo Bk, Gb pod Db, - schodkowe (korony leżą względem siebie ukośnie, schodkowo) D według składu docelowego: - początkowe (wprowadzone na uprawie, lecz eliminowane przed użytkowaniem rębnym), - końcowe (wprowadzane w różnym czasie, ale dożywające użytkowania rębnego)
Zalety drzewostanów mieszanych Aby zalety drzewostanów mieszanych ujawniły się w jak najwyższym stopniu - pożądane jest mieszanie: - gatunków iglastych z liściastymi, - światłożądnych z cienioznośnymi, - płytko korzeniących się z korzeniącymi się głęboko Dzięki temu: - wykorzystywana jest optymalnie przestrzeń i zasoby (powietrze, światło, woda, gleba), - optymalnie przebiega rozkład ścioły i pielęgnacja gleby, - optymalnie kształtuje się stabilność i produkcyjność drzewostanów
Do iglastych należy wprowadzać zwłaszcza Gb, Lp, Jw i Bk. Do litych drzewostanów świerkowych, jodłowych czy bukowych na pogórzu i w górach dobrze jest wprowadzać domieszki drzew światłożądnych (Md, So), pod którymi inicjowane jest naturalne odnowienie.
Przy planowaniu odnowienia o składzie mieszanym należy odpowiedzieć na następujące pytania: 1. Jak zasobne jest siedlisko i jakie są wymagania planowanych gatunków? 2. Które gatunki mają produkować cenne drewno i jaki ma być ich udział, a które mają pielęgnować drzewostan główny i glebę? 3. Jakie jest tempo wzrostu wprowadzanych gatunków w młodości i jakie formy domieszek należy zastosować? 4. Kiedy planowane gatunki osiągają dojrzałość rębną i które z nich mają dostarczać użytków przedrębnych?
6. Budowa pionowa Wykształcanie się pięter w drzewostanie wynika zazwyczaj z jego zróżnicowania co do: - składu gatunkowego (tempo i potencjał wzrostu, cienioznośność) - wieku drzew (wynikającego ze sposobu odnowienia), (niekiedy obu tych czynników jednocześnie) Budowa drzewostanu decyduje o wielu czynnościach gospodarczych (wybór rębni i sposobu odnowienia oraz sposobu pielęgnacji drzewostanu) W lasach zagospodarowanych wyróżniamy drzewostany: jednopiętrowe, dwupiętrowe i wielopiętrowe
Drzewostany jednopiętrowe Zdecydowanie przeważające Najczęściej są to drzewostany równowiekowe, z typowym zwarciem poziomym Budowa taka nie zawsze jest konsekwencją zrębów zupełnych i sztucznych upraw plantacyjnych, ponieważ w naturze (skrajne warunki siedliskowe, sukcesja po zaburzeniach) drzewostany jednopiętrowe również się spotyka Nawet w drzewostanach zdecydowanie jednopiętrowych w pułapie koron można wyodrębnić drzewostan główny i podrzędny, jest to jednak odrębne zagadnienie
W drzewostanach dwupiętrowych: Górne piętro tworzą najczęściej gatunki światłożądne (So, Md), a dolne cienioznośne lub cieniolubne (Db, Bk, Gb); zwarcie pionowe Górne piętro pełni głównie funkcje produkcyjne, natomiast dolne funkcje pielęgnacyjne Spotykane na niżu drzewostany dwupiętrowe mają przeważnie charakter sztuczny (podsiew, podsadzenia), mogą powstawać jednak również w sposób naturalny (jako przejściowe ogniwo sukcesji)
W wyniku masowej akcji podsiewu żołędzi w monokulturach sosnowych (lata trzydzieste ubiegłego stulecia; reakcja na gradacje owadów): - na słabych siedliskach ostały się skąpe podszyty o znaczeniu wyłącznie biocenotycznym, - na lepszych siedliskach powstały dość gęste podszyty o znaczeniu biocenotycznym i drugie piętro o znaczeniu pielęgnacyjnym, - na bogatych siedliskach wykształciły się piętra dębowe (drugie i częściowo pierwsze) o znaczeniu biocenotycznym, pielęgnacyjnym i produkcyjnym (stanowiące istotny krok w kierunku przebudowy monokultur na drzewostany mieszane)
Drzewostany wielopiętrowe Są zazwyczaj różnowiekowe, a tworzą je głównie gatunki cieniste Jeśli powstały w wyniku klasycznej rębni jednostkowoprzerębowej, to pięter jest wiele i wręcz trudno je rozróżnić i policzyć Poszczególne piętra mogą wykazywać zwarcie zarówno pionowe, jak i schodkowe Drzewostany takie spotyka się u nas bardzo rzadko (grądy wysokie w Puszczy Białowieskiej, świerkowo-jodłowo-bukowe lasy dolnoreglowe w Karpatach).
Lasy pierwotne i naturalne Nie zawsze mają budowę wielopiętrową. Jako przejściowe ogniwa sukcesji mają one często budowę dwupiętrową, a na skrajnych siedliskach i w wyniku zaburzeń o dużym zasięgu mogą powstawać lasy jednopiętrowe - lite sośniny na wydmach, lite buczyny na skałach wapiennych, osiczyna lub sośnina po pożarze. Występowanie gatunków cienistych w składzie drzewostanu zazwyczaj prowadzi do jego wielopiętrowości.
6 a. Klasyfikacja drzew w drzewostanach jednopiętrowych Zjawisko wysokościowego różnicowania się drzew i rozwarstwiania się pułapu koron w drzewostanie znajduje wyraz między innymi w tzw. klasach biologicznych (i innych klasyfikacjach trzebieżowych), Ułatwiają one wykonywanie cięć pielęgnacyjnych (zwłaszcza trzebieży) w drzewostanach. Klasyfikacje te zaczęto tworzyć w XIX wieku w związku z potrzebą pielęgnacji zakładanych wówczas masowo równowiekowych drzewostanów sosnowych i świerkowych Dotychczasowe klasyfikacje są stale modyfikowane, jednocześnie powstają nowe.
Seebach (1843), drzewa: 1) dominujące, 2) opanowane, 3) przygłuszone i 4) wydzielone. Burkchardt (1848), drzewa: 1) panujące, 2) współpanujące, 3) umiarkowanie panujące, 4) słabo panujące, 5) z opanowanymi wierzchołkami, 6) ucieśnione i obumarłe. (1-4: drzewostan główny, 5-6: drzewostan podrzędny).
Kraft (1884) - zaproponował dobrze przemyślaną klasyfikację biologiczną, która do dziś jest stosowana (zwłaszcza w badaniach naukowych). Przydziela ona drzewa do poszczególnych klas wyłącznie na podstawie stanowiska socjalnego, czyli miejsca zajmowanego w sklepieniu leśnym (względna wysokość drzew i prawidłowość rozwoju koron):
I. Drzewostan główny: 1) drzewa górujące wystają ponad główny pułap, dobrze rozwinięte korony; 2) drzewa panujące tworzą główny pułap, dobrze rozwinięte korony; 3) drzewa współpanujące dość korzystnie usytuowane w pułapie, korony dość dobrze rozwinięte, ale nieco ściśnięte. II. Drzewostan podrzędny: 4) drzewa opanowane nieco poniżej głównego pułapu, korony zdeformowane: a) korony wkleszczone pomiędzy inne, ściśnięte w dolnej części, b) korony częściowo podokapowe, tylko sam wierzchołek jeszcze wolny; 5) drzewa przygłuszone całkowicie pod okapem: a) korony jeszcze żywe (u gatunków cienistych), b) korony obumierające lub martwe (posusz).
Związek Niemieckich Leśnych Zakładów Doświadczalnych (1902) - zaproponował klasyfikację, w której po raz pierwszy uwzględniono oprócz kryteriów biologicznych (względna wysokość i budowa korony) również kryteria gospodarcze (jakość strzały). Ze względów praktycznych wyeksponowano w tej klasyfikacji dobrze ukształtowane drzewa należące do 2. klasy Krafta (główny składnik drzewostanu). Klasyfikacja ta stanowiła też pierwszą próbę ingerencji w dobór naturalny (zalążek idei selekcyjnej), poprzez wyróżnienie w drzewostanie drzew pełnowartościowych i wadliwych, ze wskazaniem na konieczność stopniowego usuwania tych ostatnich.
I. Drzewa panujące (usytuowane w górnym pułapie koron): 1) pełnowartościowe prawidłowo ukształtowana korona i strzała; 2) wadliwe źle uformowana korona lub strzała II. Drzewa opanowane (znikomy udział w górnym pułapie): 3) opóźnione z koroną jeszcze wolną; 4) przygłuszone zdolne jeszcze do życia (pielęgnujące); 5) obumierające i obumarłe oraz pochyłe (bez znaczenia pielęgnacyjnego).
Trzebież duńska (1896) - była jeszcze bardziej zaawansowana w kierunku doboru sztucznego (selekcji). Klasyfikacja ta po raz pierwszy skoncentrowała się na drzewach najlepszych i stosunku innych drzew do nich. Wyróżniono w niej 4 klasy gospodarcze : A drzewa główne (dobrze rozwinięta strzała i korona); B drzewa szkodliwe (uciskające korony drzew głównych); C drzewa pożyteczne (pielęgnujące strzały drzew głównych); D drzewa obojętne (bez wpływu na główne, pielęgnujące glebę).
Schaedelin (1931) - opracował klasyfikację o fundamentalnym znaczeniu dla szeroko pojętej selekcji w pielęgnacji drzewostanów. Przejawia się w niej dążność do lepszego ujęcia wartości poszczególnych drzew. Po raz pierwszy zastosował on trójcyfrowy klucz oceny drzew:
W setkach określa się stanowisko drzewa: 100 panujące (1 + 2 K) 200 współpanujące (3 K) 300 opanowane (4 K) 400 przygłuszone (5 K) W dziesiątkach określa się jakość strzały: 10 dobra 20 średnia 30 zła W jednostkach określa się żywotność i jakość korony: 1 dobra 2 średnia 3 zła
Daniłow (1949) i Woropanow (1950) zaproponowali skomplikowane klasyfikacje (kilkanaście klas), uwzględniające trudno uchwytne cechy rozwojowe drzew (rozwój stadialny). - Ilmurzyński z IBL (1951) opracował bardzo rozbudowaną klasyfikację uwzględniającą: tempo wzrostu i rozwoju drzew, jakość strzały i korony oraz wartość hodowlaną.
Trzebież selekcyjna - (oparta na radzieckiej instrukcji trzebieżowej, stosowana w Polsce od około 1960 roku) - polega na popieraniu w drzewostanie odpowiedniej liczby równomiernie rozmieszczonych drzew dorodnych, poprzez usuwanie z ich pobliża drzew szkodliwych, a pozostawianie pożytecznych: Dorodne drzewa jakościowo najlepsze, stanowiące trzon drzewostanu, będące przedmiotem pielęgnacji. Pożyteczne drzewa o cechach wyraźnie gorszych, pielęgnujące drzewa dorodne oraz glebę; usuwane gdy przestają pełnić te funkcje. Szkodliwe drzewa przeszkadzające w rozwoju drzew dorodnych i pożytecznych oraz stanowiące zagrożenie dla ich zdrowia. Usuwa się je w pierwszej kolejności (ale stopniowo).
Leidbundgut (kongres IUFRO 1956) zaproponował bardzo rozbudowaną klasyfikację, zmodyfikowaną następnie przez van Miegroeta (~ 1960) oraz Bernadzkiego (1974). Narazie się nie przyjęła (podobnie jak wiele poprzednich). Najnowsze koncepcje trzebieży uwzględniają fakt występowania biogrup w drzewostanach.
7. Zagęszczenie Cecha ta oznacza liczbę drzew rosnących na jednostce powierzchni. Wynika ona więc zarówno z zagęszczenia inicjalnego (nalot, więźba na uprawie), jak też z tempa rozluźniania drzewostanu (naturalne wydzielanie się drzew, cięcia). Rozmieszczenie drzew w drzewostanie może być regularne, losowe albo skupinowe (biogrupowe). Naturalnie powstałe drzewostany odznaczają się bardziej losowym rozmieszczeniem osobników, natomiast powstałe sztucznie regularnym.
Z wiekiem poziome rozmieszczenie drzew w drzewostanach naturalnych i sztucznych upodabnia się. Od zagęszczenia i rozmieszczenia drzew w drzewostanie zależy między innymi intensywność konkurencji lub kooperacji między drzewami. Występowanie biogrup w drzewostanie nasila się w miarę pogarszania się warunków środowiskowych (górna i północna granica lasu, granica lasu ze stepem). W biogrupach drzewa są często zrośnięte korzeniami, a kooperacja przeważa nad konkurencją.
8. Zwarcie Jest to stosunek powierzchni rzutów koron drzew (p) do powierzchni drzewostanu (P): Z = p/p Czynnik ten ma duży wpływ na kształtowanie się fitoklimatu leśnego, a zwłaszcza na stosunki świetlne w drzewostanie. Od niego w dużym stopniu zależy pokrój koron oraz zbieżystość i oczyszczenie pni drzew.
Szacunkowo określa się zwarcie przy użyciu następującej skali: 0,3 - brak 0,4 - luźne 0,5-0,6 - przerwane 0,7-0,8 - umiarkowane 0,9-1,0 - pełne 1,1-1,2 - silne Zwarcie a ażurowość? Zwarcie a zagęszczenie?
9. Jakość Cecha ta zależy od: - genotypu (cech wrodzonych) - środowiska (siedlisko, zagęszczenie, zwarcie, oddziaływanie czynników biotycznych) - zabiegów gospodarczych (ochrona, pielęgnacja, podkrzesywanie).
10. Struktura Jest to frekwencja osobników w uporządkowanych (rosnąco) przedziałach wartości danej cechy. Nie należy mylić struktury z budową drzewostanu. Struktura drzewostanu jako cecha syntetyczna jest wyrazem wielu przejawów życia w drzewostanie. Pozwala ona odtworzyć historię jego powstania i rozwoju, określić prawidłowość tego rozwoju, bądź charakter zaburzeń, przez które drzewostan przechodził.
DYNAMIKA ROZWOJU DRZEWOSTANU Dynamika - zmiany (procesy) zachodzące w czasie (z różną prędkością). Dynamika drzewostanu obejmuje między innymi: - cykle dobowe (fizjologiczne, przyrostowe), - cykle sezonowe (fenologiczne, fizjologiczne, przyrostowe), - cykle wieloletnie i procesy kierunkowe (fazy rozwojowe; fluktuacje, degeneracje i regeneracje, sukcesje i regresje).
Z fazami rozwojowymi wiążą się zjawiska: - wypadania drzew, - przemieszczania się koron drzew względem siebie, - oczyszczania się drzew z gałęzi, - wydzielania się drzew z drzewostanu, - starzenia się drzewostanów (przemiany pokoleń).
W warunkach naturalnych - regulacja składu gatunkowego drzewostanów następuje w takich procesach jak: sukcesja, fluktuacja, regeneracja. W warunkach sztucznych - skład gatunkowy jest regulowany przez człowieka: - przy powtarzaniu pionierskich lub pośrednich ogniw sukcesji tworzy on tzw. plagioklimaks - przy wykorzystaniu naturalnych procesów i zgodności składu gatunkowego z potencjałem siedliska może kształtować drzewostany (fitocenozy leśne) zbliżone do klimaksowych. Rębnie i zabiegi pielęgnacyjne stosowane w leśnictwie są próbą naśladowania naturalnych procesów dynamicznych.
Pytania Ekologiczna i urządzeniowa definicja drzewostanu? Ściana, a brzeg drzewostanu? Charakterystyczne cechy okrajka? Generatywne a wegetatywne pochodzenie drzewostanu? Naturalne, a sztuczne pochodzenie drzewostanu? Jakie drzewostany uznaje się za różnowiekowe? Charakterystyka poszczególnych faz rozwojowych drzewostanu? Najważniejsze czynności hodowlane wykonywane w poszczególnych fazach rozwojowych drzewostanu? Wysokość, czy grubość drzew w drzewostanie reaguje silniej na zmiany klimatu zewnętrznego? W jaki sposób określa się wysokość: młodnika, drągowiny, starszego drzewostanu? Znaczenie wskaźnika H/D dla odporności drzew na silne wiatry i okiść śnieżną? Jaki drzewostan możemy nazwać samodzielnym ekologicznie?
Pytania c.d. (1) Kryteria rozróżniania drzewostanu dużego i małego? Kryteria rozróżniania części drzewostanu: małej grupy, dużej grupy, kępy? Jak nazwiemy drzewostan, w którego składzie jest: 2% Brz, 30% Bk, 10% Db, 50% So i 8% Św? W jakich warunkach mogą powstawać lite drzewostany naturalne? Formy zmieszania według: ugrupowania, czasu trwania, zwarcia oraz składu docelowego? Charakterystyka przedplonu i podgonu? Zalety drzewostanów mieszanych? Co należy rozważyć przy planowaniu odnowienia o składzie mieszanym? Od czego zależy pionowa budowa drzewostanu? Drzewostany: jedno-, dwu- i wielopiętrowe? Budowa pionowa lasów naturalnych? Potrzeba klasyfikacji drzew w drzewostanach jednopiętrowych? Klasyfikacja Krafta, a klasyfikacja Schaedelina?
Pytania c.d. (2) Zasady trzebieży selekcyjnej, stosowane od 1960 roku w Polsce? Rodzaje poziomego rozmieszczenia drzew w drzewostanach? Powstawanie biogrup w drzewostanach? Zakładanie rot i ich rozwój? Znaczenie zwarcia drzewostanu dla fitoklimatu leśnego oraz ukształtowania koron i pni drzew? Skala służąca do określania zwarcia? Zwarcie drzewostanu, a jego ażurowość i zagęszczenie? Od czego zależy jakość drzewostanu? Dwójka, a bliźniak? Jakie mogą być przyczyny krzywizny pni drzew? Udział drzew wadliwych, a wysokość n.p.m.? Budowa pionowa, a struktura drzewostanu? Struktura wysokości, a struktura grubości drzewostanu? Struktura biologiczna drzewostanu?
Pytania c.d. (3) Struktura grubości boru sosnowego, a jakość siedliska? Struktura grubości boru sosnowego, a jego wiek? Struktura grubości drzewostanu różnowiekowego? Struktura grubości wielogatunkowych drzewostanów naturalnych? Struktura mieszanego drzewostanu świerkowo-bukowo-jodłowego, zmierzającego do klimaksu? Struktura drzewostanu, a nasilenie różnego rodzaju trzebieży? Jakie procesy składają się na dynamikę drzewostanu? Jakie zjawiska dynamiczne wiążą się z fazami rozwojowymi drzewostanu? Regulacja składu gatunkowego w warunkach naturalnych i sztucznych? Wypadanie, a wydzielanie się drzew? Przyrost wysokości i grubości oraz intensywność wydzielania się drzew, po wejściu drzewostanu w fazę młodnika? Zalety i wady gęstej więźby początkowej upraw leśnych? Cykl faz rozwojowych w naturalnych drzewostanach klimaksowych?