Karolina SMÊTKIEWICZ Urz¹d Miasta Uniejów ul. B³. Bogumi³a 13, 99-210 Uniejów e-mail: karolinasmetkiewicz@gmail.com Beata KÊPIÑSKA IGSMiE PAN ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków e-mail: bkepinska@interia.pl Technika Poszukiwañ Geologicznych Geotermia, Zrównowa ony Rozwój nr 2/2014 WARSZTATY SZKOLENIOWE I INFORMACYJNE NA TEMAT GEOTERMALNYCH SYSTEMÓW CIEP OWNICZYCH W EUROPIE I PRZYK AD DOBRYCH PRAKTYK W UNIEJOWIE (Projekt GeoDH) STRESZCZENIE W artykule przedstawiono informacjê o Warsztatach szkoleniowych i informacyjnych dotycz¹cych tematyki geotermalnego ciep³ownictwa sieciowego w Europie, z uwzglêdnieniem wybranych miejscowoœci polskich, w których funkcjonuj¹ geotermalne systemy grzewcze. Warsztaty zosta³y zorganizowane w Uniejowie w dniach 13 14 paÿdziernika 2014 r. przez Instytut Gospodarki Surowcami i Energi¹ PAN w ramach unijnego Projektu IEE Promowanie geotermalnych systemów centralnego ogrzewania w Europie (GeoDH). G³ównym celem Warsztatów by³o przekazanie aktualnej i wszechstronnej wiedzy zwi¹zanej z wykorzystywaniem energii geotermalnej w ciep³ownictwie oraz przedstawienie europejskich i polskich dobrych praktyk w tej dziedzinie. Kolejnym istotnym celem spotkañ by³o wzmocnienie przekonania o potrzebie propagowania dzia³alnoœci geotermalnej, wypracowania sprzyjaj¹cych warunków politycznych, prawnych i finansowych dla rozwoju ciep³ownictwa geotermalnego w Polsce (wzorem wielu innych krajów europejskich) oraz o koniecznoœci anga owania w te dzia³ania ze strony przedstawicieli ró nych œrodowisk spo³ecznych i gospodarczych samorz¹dowców, polityków, inwestorów, ciep³owników, instytucji finansuj¹cych oraz spo³ecznoœci lokalnych. S OWA KLUCZOWE Energia geotermalna, geotermalne systemy ciep³ownicze, szkolenia, popularyzacja, Projekt GeoDH, Uniejów * * * Energia geotermalna jest perspektywicznym Ÿród³em dla ciep³ownictwa sieciowego, nadaj¹cym siê do zastosowania na znacznie wiêksz¹ ni dotychczas skalê odpowiednie zasoby w tym zakresie posiada bowiem wiele krajów Europy, w tym tak e Polska, a rozwój tej dziedziny przyczyni siê m.in. do osi¹gania istotnych gospodarczo, ekologicznie i spo- ³ecznie celów, w tym m.in. wzrostu bezpieczeñstwa energetycznego i wype³niania celów krajowych i miêdzynarodowych. 51
Promowaniu geotermalnych systemów ciep³owniczych s³u y³ Projekt unijny IEE Promote geothermal district heating systems in Europe (GeoDH) Promowanie geotermalnych systemów centralnego ogrzewania w Europie realizowany w 2012 2014 r. Uczestniczy³y w nim zespo³y z 10 pañstw, równie z Polski (Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi¹ PAN), a koordynatorem by³a Europejska Rada Energii Geotermalnej. Szczegó³owe informacje o Projekcie znajduj¹ siê na stronie Geothermal District Heating (www.geodh.eu). Inicjatorzy i partnerzy Projektu GeoDH wyrazili zgodne przekonanie, e warunkiem zwiêkszania udzia³u geotermii w rynkach ciep³owniczych jest usuwanie trudnoœci prawnych, administracyjnych i finansowych. W tych zakresach wykonano wiêc stosowne opracowania i przeprowadzono ró norodne dzia³ania, m.in.: przedstawienie potencja³u zasobowego dla geotermalnych systemów c.o. w krajach partnerów Projektu w powi¹zaniu z istniej¹cymi sieciami c.o. i zapotrzebowaniem na ciep³o, opracowanie propozycji ramowych uregulowañ prawnych dla geotermalnego c.o., przedstawienie propozycji skutecznych sposobów finansowania i zarz¹dzania projektami ciep³ownictwa geotermalnego (na podstawie sprawdzonych rozwi¹zañ z niektórych krajów), opracowanie bazy dobrych praktyk z zakresu geotermalnych sieci c.o. w Europie, przeprowadzenie warsztatów szkoleniowych dotycz¹cych ciep³ownictwa geotermalnego, konferencji informacyjnych maj¹cych na celu przedstawienie wyników Projektu, popularyzacja jego prac. W 2014 r. we wszystkich krajach, których dotyczy³ Projekt GeoDH, odby³y siê m.in. cykle warsztatów szkoleniowych, informacyjnych oraz wizyt studyjnych s³u ¹cych poszerzaniu wiedzy o geotermalnych sieciach grzewczych, upowszechnianiu wyników Projektu i demonstracji przyk³adów dobrych praktyk. W Polsce spotkania takie zorganizowa³ Instytut Gospodarki Surowcami i Energi¹ PAN w Krakowie, a odby³y siê one 13 i 14 paÿdziernika 2014 r. w Uniejowie, w sali rycerskiej zamku arcybiskupów gnieÿnieñskich. Miasto to sta³o siê miejscem spotkania przedstawicieli œrodowiska naukowego zwi¹zanego z problematyk¹ wykorzystania wód geotermalnych oraz firm, samorz¹dów i ró norodnych instytucji z ca³ej Polski zainteresowanych ciep³ownictwem geotermalnym. Podczas rozpoczêcia Warsztatów burmistrz Uniejowa Józef Kaczmarek podkreœli³, e dynamiczny rozwój miasta w ostatnich latach mo na zawdziêczaæ w³aœnie zagospodarowaniu wód geotermalnych. Geotermia sta³a siê szans¹, któr¹ w³adze i mieszkañcy potrafili umiejêtnie wykorzystaæ, otrzymuj¹c ponadto odpowiednie wsparcie z zewn¹trz. W efekcie Uniejów jest najm³odszym w Polsce uzdrowiskiem termalnym i jedyn¹ miejscowoœci¹ uzdrowiskow¹ w województwie ³ódzkim. Prze ywa rozkwit turystyczny, stanowi¹c dobry przyk³ad tego, jak efektywne wykorzystanie wód geotermalnych mo e przyczyniæ siê do wielu pozytywnych przemian przyrodniczych, gospodarczych i spo³ecznych ca³ego regionu. Warsztaty szkoleniowe (13.10.2014 r.) mia³y na celu przybli enie podstawowej wiedzy dotycz¹cej geotermalnych systemów grzewczych pracownikom sektora ciep³ownictwa 52
sieciowego (c.o.), technikom, decydentom, pracownikom samorz¹dowym, a tak e innym zainteresowanym firmom i osobom. Mia³o to u³atwiæ poznanie niewykorzystywanego potencja³u, technologii i mo liwoœci szerszego rozwoju geotermalnego ciep³ownictwa sieciowego, lepsze zrozumienie problematyki, zwiêkszenie stopnia przekonania co do zasadnoœci budowy takich sieci, a tak e ich wspierania i podejmowania pozytywnych decyzji administracyjnych zatwierdzaj¹cych stosowne projekty. Poszczególne zagadnienia i materia³y informacyjne zosta³y opracowane przez specjalistów zaanga owanych w Projekt GeoDH. W ramach Warsztatów szkoleniowych zosta³a poruszona wszechstronna tematyka dotycz¹ca geotermalnych systemów grzewczych i kwestii towarzysz¹cych. W pierwszej sesji dr hab. in. Beata Kêpiñska (IGSMiE PAN) przedstawi³a temat wykorzystania energii geotermalnej (potencja³ zasobowy dla geotermalnego ciep³ownictwa sieciowego w Europie (oraz dostêpne w przegl¹darce internetowej mapy w skali regionalnej), realizowane projekty ciep³ownictwa geotermalnego w Europie i na tym tle sytuacje w Polsce, udostêpnianie zasobów geotermalnych, technologie wiertnicze, eksploatacjê i zarz¹dzanie zasobami energii geotermalnej w sieciach ciep³owniczych. Sesja druga prowadzona przez dra in. Leszka Paj¹ka zosta³a poœwiêcona technologiom ciep³ownictwa sieciowego (infrastruktura, zapotrzebowanie na ciep³o, Ÿród³a ciep³a, sieæ ciep³ownicza, zak³ad geotermalny: podstawowe elementy, projektowanie geotermalnej sieci c.o., chemizm wód). Kolejna grupa zagadnieñ przedstawionych przez dr hab. in. Barbarê Tomaszewsk¹ dotyczy³a aspektów prawnych, ekonomicznych i spo³ecznych wykorzystania wód geotermalnych w ciep³ownictwie (przepisy i normy, propozycje ramowych uregulowañ prawnych, ubezpieczenie ryzyka, koszty finansowe, analizy inwestycyjne, aspekty œrodowiskowe i spo³eczne geotermii). Na zakoñczenie Warsztatów szkoleniowych zaprezentowano przyk³ady dobrych praktyk geotermalnych sieci ciep³owniczych w Polsce. Doœwiadczeniami z ponad dwudziestu lat funkcjonowania zak³adu PEC Geotermia Podhalañska S.A. podzieli³ siê prezes Czes³aw Œlimak, natomiast eksploatacjê wód geotermalnych na terenie Mszczonowa i dzia³ania Geotermii Mazowieckiej S.A. przybli y³ dr in. Wies³aw Bujakowski, kierownik Zak³adu Odnawialnych róde³ Energii i Badañ Œrodowiskowych IGSMiE PAN. Warsztaty informacyjne (14.10.2014 r.) rozpoczê³a prezentacja za³o eñ, celów i g³ównych wyników Projektu GeoDH dokonana przez Beatê Kêpiñsk¹. Przedstawiono m.in. wykonane w jego ramach dog³êbne opracowania i raporty, w tym: poradnik dla finansistów, modele dzia³alnoœci biznesowej w ciep³ownictwie geotermalnym, przewodnik zarz¹dzania projektem geotermalnym, sposoby finansowania geotermalnych projektów ciep³owniczych (z powodzeniem stosowane w kilku krajach). Zagadnienia dzia³aj¹cych ju w Europie funduszy ubezpieczenia ryzyka w projektach geotermalnych przybli y³a Barbara Tomaszewska. Grupê zagadnieñ technologicznych i kierunków rozwoju w tym zakresie omówi³ Leszek Paj¹k. Wiele z omawianych zagadnieñ i przedstawianych materia³ów by³o kilka dni wczeœniej prezentowanych podczas cyklu miêdzynarodowych konferencji European Conferences on Geothermal District Heating 22 23 wrzeœnia 2014 r. w Brukseli, w której uczestniczy³o oko³o 100 osób (w tym przedstawiciele instytucji UE zajmuj¹cych siê energetyk¹ i OZE, cz³onkowie Parlamentu Europejskiego, decydenci z kilku krajów, specjaliœci 53
z bran y, partnerzy Projektu GeoDH, inni interesariusze). Ca³oœæ materia³ów z tych konferencji jest dostêpna na stronie internetowej (geodh.eu/events/european-conference-ongeothermal-district-heating). Wprowadzenia do wizyty studyjnej w obiektach wykorzystuj¹cych energiê geotermaln¹ w Uniejowie dokonali przedstawiciele Zarz¹du Geotermii Uniejów Sp. z o.o. mgr in. Jacek Kurpik oraz dr Ryszard Kaliñski. Zaprezentowali oni pocz¹tki projektu eksploatacji i zagospodarowania wód geotermalnych w Uniejowie, a tak e obecny plan i plany wykorzystania tego surowca. Nastêpnie dr Karolina Smêtkiewicz przedstawi³a zagadnienia spo- ³eczne zwi¹zane z wykorzystaniem wód geotermalnych w Uniejowie i z rozwojem turystycznym tej miejscowoœci. Na zakoñczenie Warsztatów uczestnicy zwiedzili instalacje ciep³ownicze Geotermii Uniejów Sp. z o.o. oraz obiekty turystyczne ogrzewane energi¹ geotermaln¹ (kompleks termalno-basenowy Termy Uniejów, Zagrodê M³ynarsk¹, Kasztel Rycerski, Zamek). Uczestnikom Warsztatów zosta³y przekazane informacje o tym, w jaki sposób uniejowskie wody geotermalne s¹ wykorzystywane w celach gospodarczych nie tylko do ogrzewania budynków, podgrzewania murawy boiska pi³karskiego, lecz tak e do balneoterapii, rekreacji, a ostatnio tak e do przygotowywania produktów spo ywczych (np. ogórków kiszonych). Uczestnicy otrzymali tak e materia³y informacyjne o geotermii w Uniejowie oraz pakiety promocyjne o atrakcjach turystycznych tego miasta i gminy. Przekazane podczas cyklu Warsztatów wiadomoœci powinny przyczyniæ siê do wzmocnienia przekonania o potrzebie wykorzystania wód geotermalnych Polsce oraz do wypracowania bardziej sprzyjaj¹cych warunków dla rozwoju ciep³ownictwa geotermalnego. Mo e to nast¹piæ poprzez wsparcie decyzyjnoœci o inwestowaniu w geotermiê, a tak e poprawê procedur administracyjno-prawnych oraz warunków finansowania. Na podkreœlenie zas³uguj¹ opracowane dla potrzeb omówionych Warsztatów wartoœciowe materia³y informacyjne i podrêcznik, które s¹ Ÿród³em aktualnej wiedzy i informacji z zakresu geotermalnego ciep³ownictwa sieciowego i szerszej tematyki. S¹ one przydatne dla szerokich krêgów pracowników administracji lokalnej i regionalnej, decydentów, specjalistów z ró nych dziedzin, studentów, innych zainteresowanych osób i instytucji (tak e w Polsce), a ich dostêpnoœæ u³atwi wkrótce umieszczenie ich na stronie internetowej Projektu (www.geodh.eu). Efektami prac i dzia³añ wykonanych w ramach Projektu GeoDH s¹ m.in.: zwiêkszenie poziomu wiedzy wœród przedstawicieli administracji i samorz¹dów ró nych szczebli, decydentów, operatorów sieci ciep³owniczych i innych osób na temat zasobów oraz mo liwoœci i korzyœci stosowania energii geotermalnej w ciep³ownictwie w rejonach ich dzia³ania, poprawa wiedzy na temat obecnego stanu w zakresie regulacji i barier krajowych dla geotermalnego ciep³ownictwa, a tak e dostarczenie organom ustawodawczym i innym w³aœciwym podmiotom rekomendacji dotycz¹cych sposobów usuwania tych przeszkód, poprawy przepisów regionalnych i lokalnych, poznanie przez decydentów odpowiedzialnych za regionaln¹ i lokaln¹ politykê energetyczn¹ optymalnych technologii geotermalnych sieci ciep³owniczych, ich kosztów i mo liwoœci finansowania, 54
prezentacja przyk³adów dobrych praktyk dotycz¹cych geotermalnych sieci ciep³owniczych, co przyczyni siê do zwiêkszenia motywacji w³adz ró nych szczebli w wybranych regionach do podobnych dzia³añ, wzrost liczby geotermalnych systemów ciep³owniczych w krajach uczestnicz¹cych w Projekcie GeoDH. Kluczowym warunkiem osi¹gniêcia za³o onych celów Projektu GeoDH jest wspó³praca miêdzy partnerami oraz aktywny udzia³ m.in. osób decyzyjnych na szczeblach krajowych, samorz¹dów regionalnych i lokalnych, operatorów sieci ciep³owniczych itp. Spora frekwencja i obecnoœæ na Warsztatach osób zainteresowanych problematyk¹ wykorzystania wód geotermalnych w systemach ciep³owniczych oraz osób zaanga owanych w dzia³ania na rzecz rozwoju geotermii pozwalaj¹ mieæ nadziejê, e sytuacja zwi¹zana z wykorzystywaniem tych wód bêdzie ulegaæ poprawie, a dzia³alnoœæ geotermalna bêdzie cieszyæ siê coraz wiêkszym uznaniem i poparciem wielu œrodowisk politycznych, gospodarczych i spo³ecznych, tak e w Polsce. Niniejszy artyku³ dotyczy Projektu Promocja geotermalnego centralnego ogrzewania w Europie, akronim GEODH, nr kontraktu IEE/11/813/S12.616373 Strony internetowe: http://geodh.eu/ http://geodh.eu/events/european-conference-on-geothermal-district-heating/ Uniejów: zamek arcybiskupów gnieÿnieñskich miejsce Warsztatów Projektu GeoDH (13 14.10.2014). Zamek jest od kilku lat rewitalizowany m.in. dziêki projektom zwi¹zanym z modernizacj¹ i budow¹ obiektów infrastruktury uzdrowiskowej (Uniejów prze ywa dynamiczny rozwój gospodarczy dziêki wykorzystywaniu energii geotermalnej w ciep³ownictwie sieciowym, lecznictwie i rekreacji). Fot. B. Kêpiñska 55
Warsztaty Projektu GeoDH w Uniejowie (13 14.10.2014): uczestnicy podczas wyk³adów w sali rycerskiej. Fot. K. Smêtkiewicz TRAINING AND PROMOTIONAL WORKSHOPS ON GEOTHERMAL DISTRICT HEATING SYSTEMS IN EUROPE AND GOOD PRACTISE CASE IN UNIEJÓW (The GeoDH Project) ABSTRACT The paper presents the Training and Information Workshops on Geothermal district heating systems in Europe (including selected localities in Poland where such systems are operational) organized in Uniejów, 13 14 October 2014, by the Mineral and Energy Economy Research Institute of PAS in frame of the EU IEE Project Promotion of geothermal district heating systems in Europe (GeoDH). The main objective of the Workshops was to provide a current and comprehensive knowledge related to the use of geothermal energy for heating and presentation of good European and Polish practices in this area. Another important purpose of the meetings was to strengthen the awareness of the need to promote geothermal activity, to introduce favorable political, legal and financial tools for the development of geothermal heating in Poland (following the cases of several other European countries) and to engage in these activities the representatives of various social and economic environments local authorities, politicians, investors, heating engineers, financing institutions and local communities. KEY WORDS Geothermal energy, geothermal district heating, training, dissemination, GeoDH Project, Uniejów