Uprawnienia Rzecznika Praw Obywatelskich w świetle Konstytucji RP Anna Błaszczak Zespół Prawa Konstytucyjnego i Międzynarodowego Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji oraz w innych aktach normatywnych (art. 208 ust. 1 Konstytucji RP).
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej Właściwość Rzecznika obejmuje zatem wyłącznie sprawy o ochronę wolności i praw człowieka i obywatela (zob. art. 1 ust. 3 ustawy o RPO). Cecha ta w sposób istotny odróżnia Rzecznika np. od organów prokuratury (zob. art. 2 ustawy o prokuraturze).
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej Rzecznik Praw Obywatelskich jest w swojej działalności niezawisły, niezależny od innych organów państwowych i odpowiada jedynie przed Sejmem na zasadach określonych w ustawie (art. 210 ust. 1 Konstytucji RP).
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej Każdy ma prawo wystąpienia, na zasadach określonych w ustawie, do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej (art. 80 Konstytucji RP).
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej Poza zakresem kompetencji Rzecznika pozostają działania lub zaniechania osób fizycznych czy też innych podmiotów prawa prywatnego. W takich sytuacja Rzecznik może jednak badać, czy właściwe organy lub instytucje w odpowiedni sposób zareagowały na naruszenie prawa przez podmioty prywatne.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej Kompetencje Rzecznika dotyczą wyłącznie działań bądź zaniechań organów krajowych. Kompetencje te nie dotyczą działań instytucji lub organów Unii Europejskiej. -
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej Sfera związana z badaniem skarg na działalność instytucji lub organów Unii Europejskiej objęta jest właściwością Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich. www.ombudsman.europa.eu
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej Rzecznik podejmuje czynności jeżeli poweźmie wiadomość wskazującą na naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela. Podjęcie czynności następuje: -na wniosek obywateli lub ich organizacji, -na wniosek organów samorządów, -na wniosek Rzecznika Praw Dziecka, -z własnej inicjatywy.
Sprawy podjęte z inicjatywy Rzecznika w roku 2010: 1400 1200 1000 Sprawy podjęte z inicjatywy Rzecznika 61 105 334 800 600 400 200 0 357 44 157 70 253 869 73 12 589 578 15 7 108 13 35 67 148 70 126 94 110 102 284 80 115 68 78 76 81 136 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 sprawy podjęte do prowadzenia indywidualnego sprawy podjęte w formie wystąpienia generalnego pozostałe
Wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich: Wniosek kierowany do Rzecznika jest wolny od opłat, nie wymaga zachowania szczególnej formy, lecz powinien zawierać oznaczenie wnioskodawcy oraz osoby, której wolności i praw sprawa dotyczy a także określać przedmiot sprawy.
Jak można złożyć wniosek do RPO: Wniosek kierowany do Rzecznika można złożyć w formie pisemnej na adres: Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich Aleja Solidarności 77 00 090 WARSZAWA
Jak można złożyć wniosek do RPO: Wniosek kierowany do Rzecznika można złożyć w formie ustnej: - Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich w Warszawie, - Biuro Pełnomocnika Terenowego RPO w Gdańsku, Katowicach i Wrocławiu, - stałe przyjęcia interesantów w Częstochowie, Krakowie, Lublinie, Olsztynie i Wałbrzychu.
Jak można złożyć wniosek do RPO: Wniosek kierowany do Rzecznika można złożyć: - drogą poczty elektronicznej: biurorzecznika@brpo.gov.pl - faxem na numer: 22 827 64 53 - telefonicznie pod numerem: 22 55 17 760, 22 55 17 811 - poprzez formularz elektroniczny: www.rpo.gov.pl
Formularz elektroniczny:
Wpływ spraw do Biura Rzecznika w roku 2010 : Wpływ w Biurze RPO w 2010 r. 16 000 14 000 12 000 10 000 8 000 6 000 4 000 2 000 0 15693 14324 15004 11620 7404 6609 7384 5473 5178 4908 4874 4673 I kwartał II kwartał III kwartał IV kwartał wpływ ogółem sprawy nowe odpowiedzi
Wpływ nowych spraw do Biura Rzecznika: Ogólny wpływ spraw nowych w latach 1988-2010 50000 18936 18114 17243 20952 27632 33252 29912 28094 31122 30251 34954 31532 33735 30576 32016 33604 27602 26023 29286 27872 31406 26575 44936 45000 40000 35000 30000 25000 20000 15000 10000 5000 0
Sposób rozpatrzenia spraw: Rzecznik po zapoznaniu się z KAŻDYM skierowanym do niego wnioskiem może: 1. podjąć sprawę, 2. poprzestać na wskazaniu wnioskodawcy przysługujących mu środków działania, 3. przekazać sprawę według właściwości, 4. nie podjąć sprawy.
Sposób rozpatrzenia spraw: Sposób rozpatrzenia spraw w 2010 r. 6,1% 34,5% Podjęto do prowadzenia Udzielono wyjaśnień, wskazano wnioskodawcy przysługujące środki działania Inne 59,4%
Przedmiotowy rozkład spraw podjętych w roku 2010: Przedmiotowy rozkład spraw podjętych 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% 21,7 20,0 15,6 8,2 6,7 6,3 prawo karne prawo karne wykonawcze administracja publiczna, zdrowie i ochrona praw cudzoziemców prawo pracy i zabezpieczenie społeczne prawo administracyjne i sprawy mieszkaniowe prawo gospodarcze, daniny publiczne i ochrona praw konsumentów
Najważniejsze uprawnienia Rzecznika: Prowadząc postępowanie Rzecznik ma prawo: - zbadać każdą sprawę na miejscu, - żądać złożenia wyjaśnień, przedłożenia informacji o stanie sprawy prowadzonej przez sądy lub prokuraturę, a także po zakończeniu sprawy i zapadnięciu rozstrzygnięcia żądać do wglądu w BRPO akt sądowych i prokuratorskich, - skierować wystąpienie do organu, w którego działalności stwierdził naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela.
Najważniejsze uprawnienia Rzecznika: Wystąpienia generalne Rzecznika mogą zawierać: opinie i wnioski co do sposobu załatwienia sprawy, żądanie wszczęcia postępowania dyscyplinarnego, wniosek o podjęcie inicjatywy ustawodawczej, wniosek o wydanie lub zmianę innych aktów prawnych.
Wystąpienia generalne Rzecznika Praw Obywatelskich w roku 2010: 120 100 80 60 40 20 0 101 72 Problemowy rozkład wystąpień generalnych 41 39 35 34 prawo karne prawo konstytucyjne i międzynarodowe prawo karne wykonawcze administracja publiczna, zdrowie i ochrona praw cudzoziemców prawa żołnierzy i funkcjonariuszy służb publicznych prawo pracy i zabezpieczenie społeczne
Wystąpienia generalne Rzecznika Praw Obywatelskich w roku 2010: Wiodący adresaci wystąpień Rzecznika 80 70 60 50 40 30 20 10 0 70 56 34 27 22 21 20 Sąd Najwyższy Ministerstwo Sprawiedliwości Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji Ministerstwo Zdrowia Prezes Rady Ministrów Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Trybunał Konstytucyjny
Kompetencje Rzecznika Trybunał Konstytucyjny: Rzecznik może: - inicjować postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym (tzw. wniosek abstrakcyjny), -zgłosić udział w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawach skarg konstytucyjnych i brać udział w tym postępowaniu.
Kompetencje Rzecznika Trybunał Konstytucyjny: Wnioski do Trybunału Konstytucyjnego oraz skargi konstytucjne, do których przystąpił Rzecznik 50 40 30 20 10 0 8 15 27 10 8 10 19 9 12 7 28 26 10 21 21 21 11 14 15 18 14 10 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 TKZ SK
Kompetencje Rzecznika Trybunał Konstytucyjny: 25 20 15 19 18 22 13 14 11 16 10 5 5 6 8 7 8 6 2 7 2 2 0 2006 2007 2008 2009 2010 uwzględnione oddalone umorzone w toku
Kompetencje Rzecznika postępowanie cywilne: Rzecznik może: - żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych, - wziąć udział w każdym toczącym się postępowaniu, - wnosićśrodki odwoławcze, w tym środki nadzwyczajne, -wnosić tzw. pytania prawne do Sądu Najwyższego.
Kompetencje Rzecznika postępowanie karne: Rzecznik może: - żądać wszczęcia przez uprawnionego oskarżyciela postępowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu, - wnosićśrodki odwoławcze, w tym środki nadzwyczajne.
Kompetencje Rzecznika postępowanie administracyjne: Rzecznik może: - zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego, - wnosić skargi do sądu administracyjnego, - wziąć udział w każdym toczącym się postępowaniu, - wnosićśrodki odwoławcze, w tym środki nadzwyczajne, wnosić tzw. pytania prawne do Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Krajowy Mechanizm Prewencji: Na podstawie Protokołu fakultatywnego do Konwencji w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania (OPCAT), w dniu 18 stycznia 2008 r. Rzecznikowi Praw Obywatelskich powierzono zadania Krajowego Mechanizmu Prewencji.
Ustawa o równym traktowaniu: Na mocy ustawy o równym traktowaniu - w celu implementowania dyrektyw Unii Europejskiej, Rzecznikowi powierzono wykonywanie zadań dotyczących realizacji zasady równego traktowania.
Ustawa o równym traktowaniu: Rzecznik Praw Obywatelskich: analizuje, monitoruje i wspiera równe traktowanie wszystkich osób, prowadzi niezależne badania dotyczące dyskryminacji, opracowuje i wydaje niezależne sprawozdania i wydaje zalecenia odnośnie do problemów związanych z dyskryminacją.
Ustawa o równym traktowaniu: Zakazuje się nierównego traktowania ze względu na: rasę, pochodzenie etniczne lub narodowość płeć, religię, wyznanie, światopogląd, niepełnosprawność, wiek, orientację seksualną.
Ustawa o równym traktowaniu zakres przedmiotowy: Ustawę stosuje się w zakresie: spraw związanych z zatrudnieniem, dostępu i warunków korzystania z instrumentów rynku pracy, podejmowania kształcenia zawodowego, warunków podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej lub zawodowej, działania w związkach zawodowych o organizacjach pracodawców, zabezpieczenia społecznego, opieki zdrowotnej, oświaty i szkolnictwa wyższego, usług oferowanych publicznie.
Ustawa o równym traktowaniu odszkodowanie: Każdy wobec kogo zasada równego traktowania została naruszona ma prawo do odszkodowania (art. 13 ustawy o równym traktowaniu).
Ustawa o równym traktowaniu odwrócony ciężar dowodu: W przypadku uprawdopodobnienia naruszenia zasady równego traktowania ten, któremu zarzucono naruszenie tej zasady, jest obowiązany wykazać, że nie dopuścił się jej naruszenia (art. 14 ust. 3 ustawy o równym traktowaniu).
Ustawa o równym traktowaniu zakaz retorsji: Skorzystanie z uprawnień przysługujących z tytułu naruszenia zasady równego traktowania nie może być podstawą niekorzystnego traktowania, a także nie może powodować jakichkolwiek negatywnych konsekwencji wobec tego, kto z nich skorzystał (art. 17 ust. 1 ustawy o równym traktowaniu).
Dziękuję za uwagę! Anna Błaszczak Zespół Prawa Konstytucyjnego i Międzynarodowego Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich e-mail: a.blaszczak@brpo.gov.pl