Podstawy przedsiębiorczości Program nauczania dla szkół ponadgimnazjalnych Jolanta Kijakowska
Spis treści 1. Wstęp 3 2. Szczegółowe cele kształcenia i wychowania 4 3. Treści edukacyjne 7 4. Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania 15 5. Opis założonych osiągnięć ucznia 18 6. Propozycje kryteriów oceny i metod sprawdzania osiągnięć ucznia 26 2
1. Wstęp Program Podstawy przedsiębiorczości został opracowany zgodnie z nową podstawą programową kształcenia ogólnego oraz podstawą programową przedmiotu podstawy przedsiębiorczości, obejmuje wszystkie cele i treści tej podstawy. Program zawiera również treści i cele wykraczające poza podstawę programową, są one specjalnie oznaczone w programie. Podczas opracowania programu położono szczególny nacisk na wszechstronny rozwój ucznia oraz jego indywidualizację. Postawa przedsiębiorcza jest pożądana w życiu zawodowym, społecznym i gospodarczym. Realizacja programu pozwala uczniowi wykształcić postawę przedsiębiorczą i umiejętność pracy zespołowej oraz odpowiedzialność za podejmowane decyzje. Przedmiot podstawy przedsiębiorczości realizowany jest na IV etapie edukacyjnym, czyli program przeznaczony jest dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Podczas realizacji programu powinno się wymagać od uczniów także wiadomości i umiejętności zdobytych na wcześniejszych etapach edukacyjnych. Strategia uczenia się przez całe życie wymaga umiejętności podejmowania ważnych decyzji poczynając od wyboru szkoły ponadgimnazjalnej, kierunku studiów lub konkretnej specjalizacji zawodowej, poprzez decyzje o wyborze miejsca pracy, sposobie podnoszenia oraz poszerzania swoich kwalifikacji, aż do ewentualnych decyzji o zmianie zawodu. 3
2. Szczegółowe cele kształcenia i wychowania Cele kształcenia ogólnego zawarte w podstawie programowej na IV etapie edukacyjnym nakładają na szkołę zadania wobec uczniów. Szkoła ma obowiązek zadbać o wszechstronny rozwój każdego ucznia, przygotować uczniów do podejmowania przemyślanych decyzji, dokonywania samodzielnych wyborów, przygotować uczniów do życia w społeczeństwie informacyjnym. Nauczyciele powinni stwarzać uczniom warunki do nabywania umiejętności wyszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł, z zastosowaniem technologii informacyjnokomunikacyjnych, poświęcić dużo uwagi edukacji medialnej, a przede wszystkim dbać o: przyswojenie przez uczniów określonego zasobu wiadomości dotyczących faktów, zasad, teorii i praktyk; zdobycie przez uczniów umiejętności wykorzystania posiadanych wiadomości podczas wykonywania zadań i rozwiązywania problemów; kształtowanie u uczniów postaw warunkujących sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we współczesnym świecie. Podstawa programowa kształcenia ogólnego określa najważniejsze umiejętności, jakie uczniowie powinni zdobyć w trakcie kształcenia, mianowicie: czytanie, czyli umiejętność rozumienia, wykorzystywania i refleksyjnego przetwarzania tekstów, które prowadzi do osiągnięcia własnych celów, w tym rozwoju osobowego oraz aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym; myślenie matematyczne, czyli umiejętność wykorzystania narzędzi matematycznych w życiu codziennym oraz formułowania poprawnych osądów opartych na prawidłowym rozumowaniu matematycznym; myślenie naukowe, czyli umiejętność wykorzystania wiedzy o charakterze naukowym do identyfikowania i rozwiązywania problemów, a także formułowania wniosków opartych na obserwacjach empirycznych dotyczących społeczeństwa; umiejętność komunikowania się w języku ojczystym i w językach obcych zarówno w mowie, jak i w piśmie; umiejętność sprawnego posługiwania się nowoczesnymi technologiami informacyjnokomunikacyjnymi; umiejętność wyszukiwania, selekcjonowania i krytycznej analizy zdobytych lub posiadanych informacji; umiejętność rozpoznawania własnych potrzeb edukacyjnych oraz uczenia się; umiejętność pracy zespołowej. Szkoła oraz nauczyciele podejmują działania, mające na celu indywidualne wspomaganie rozwoju każdego ucznia, stosownie do jego potrzeb i możliwości. W związku z tym należy wziąć pod uwagę nauczanie uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi oraz dostosowanie treści i metod nauczania do ich możliwości psychofizycznych oraz tempa uczenia się. Uwzględniając wyżej 4
wymienione cele podstawy programowej kształcenia ogólnego, należy realizować je w nauczaniu przedmiotu podstawy przedsiębiorczości. Cele kształcenia wymagania ogólne Materiał przekazywany w trakcie zajęć podstaw przedsiębiorczości, pozwoli zrealizować wymagania ogólne w zakresie: I. Komunikacja i podejmowanie decyzji. wykorzystuje formy komunikacji werbalnej i niewerbalnej; podejmuje decyzje; ocenia skutki podejmowanych decyzji zarówno pozytywnych, jak i negatywnych. II. Gospodarka i przedsiębiorstwo. wyjaśnia zasady funkcjonowania przedsiębiorstwa; sporządza prosty biznesplan; charakteryzuje mechanizmy funkcjonowania gospodarki i instytucji rynkowych oraz rolę państwa w gospodarce; analizuje aktualne zmiany i tendencje w gospodarce świata i Polski; rozróżnia i porównuje formy inwestowania i wynikające z nich ryzyko. III. Planowanie i kariera zawodowa. opisuje mocne strony swojej osobowości; analizuje dostępność rynku pracy w odniesieniu do własnych kompetencji i planów zawodowych. IV. Zasady etyczne. wyjaśnia zasady etyczne w biznesie i w relacjach pracownik pracodawca; potrafi ocenić zachowania pod względem etycznym. Ogólne cele wychowawcze W procesie kształcenia ogólnego szkoła kształtuje u uczniów postawy sprzyjające ich dalszemu rozwojowi indywidualnemu i społecznemu, takie jak: uczciwość; poczucie własnej wartości; szacunek dla innych ludzi; kreatywność; przedsiębiorczość; kultura osobista; 5
gotowość do podejmowania inicjatyw oraz do pracy zespołowej; obywatelskość, bardzo ważna postawa w rozwoju społecznym; poszanowanie tradycji i kultury własnego narodu; poszanowanie dla innych kultur i tradycji. 6
3. Treści edukacyjne Treści nauczania wymagania szczegółowe Rozporządzenie dotyczące nowej podstawy programowej kształcenia ogólnego określa następujące treści edukacyjne, czyli wymagania szczegółowe związane z nauczaniem podstaw przedsiębiorczości: 1. Człowiek przedsiębiorczy. 1) przedstawia cechy, jakimi charakteryzuje się osoba przedsiębiorcza; 2) rozpoznaje zachowania asertywne, uległe i agresywne; odnosi je do cech osoby przedsiębiorczej; 3) rozpoznaje mocne i słabe strony własnej osobowości; odnosi je do cech osoby przedsiębiorczej; 4) charakteryzuje swoje role społeczne i typowe dla nich zachowania; 5) zna korzyści wynikające z planowania własnych działań i inwestowania w siebie; 6) analizuje przebieg kariery zawodowej osoby, która zgodnie z zasadami etyki odniosła sukces w życiu zawodowym; 7) podejmuje racjonalne decyzje, opierając się na posiadanych informacjach i ocenia skutki własnych działań; 8) stosuje różne formy komunikacji werbalnej i niewerbalnej w celu autoprezentacji oraz prezentacji własnego stanowiska; 9) przedstawia drogę, jaką dochodzi się własnych praw w roli członka zespołu, pracownika, konsumenta; 10) zna prawa konsumenta oraz wymienia instytucje stojące na ich straży; przedstawia zasady składania reklamacji w przypadku niezgodności towaru z umową; 11) odczytuje informacje zawarte w reklamach, odróżniając je od elementów perswazyjnych; wskazuje pozytywne i negatywne przykłady wpływu reklamy na konsumentów. 2. Rynek cechy i funkcje. 1) charakteryzuje społeczne i ekonomiczne cele gospodarowania, odwołując się do przykładów z różnych dziedzin; 2) rozróżnia czynniki wytwórcze (praca, przedsiębiorczość, kapitał, ziemia i informacja) i wyjaśnia ich znaczenie w różnych dziedzinach gospodarki; 3) wymienia podstawowe cechy, funkcje i rodzaje rynków; 4) wyjaśnia okrężny obieg pieniądza w gospodarce rynkowej; 5) omawia transformację gospodarki Polski po 1989 roku; 6) charakteryzuje czynniki wpływające na popyt i podaż; 7) wyznacza punkt równowagi rynkowej na prostych przykładach. 7
3. Instytucje rynkowe. 1) rozróżnia formy i funkcje pieniądza; 2) wyjaśnia rolę, jaką w gospodarce pełnią instytucje rynkowe: bank centralny, banki komercyjne, giełda papierów wartościowych, fundusze inwestycyjne, firmy ubezpieczeniowe, fundusze emerytalne; 3) oblicza procent od kredytu i lokaty bankowej, ocenia możliwość spłaty zaciągniętego kredytu przy określonym dochodzie; 4) wyjaśnia mechanizm funkcjonowania giełdy papierów wartościowych na przykładzie Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie; 5) wskazuje różnicę między różnymi rodzajami papierów wartościowych; 6) wymienia podstawowe wskaźniki giełdowe i wyjaśnia ich wagę w podejmowaniu decyzji dotyczących inwestowania na giełdzie; 7) rozróżnia formy inwestowania kapitału i dostrzega zróżnicowanie stopnia ryzyka w zależności od rodzaju inwestycji oraz okresu inwestowania; 8) oblicza przewidywany zysk z przykładowej inwestycji kapitałowej w krótkim i długim okresie; 9) charakteryzuje system emerytalny w Polsce i wskazuje związek pomiędzy swoją przyszłą aktywnością zawodową, a wysokością emerytury; 10) analizuje oferty banków, funduszy inwestycyjnych, firm ubezpieczeniowych i funduszy emerytalnych. 4. Państwo, gospodarka. 1) wymienia i charakteryzuje ekonomiczne funkcje państwa; 2) opisuje podstawowe mierniki wzrostu gospodarczego; 3) przedstawia przyczyny i narzędzia oddziaływania państwa na gospodarkę; 4) wymienia źródła dochodów i rodzaje wydatków państwa; 5) wyjaśnia wpływ deficytu budżetowego i długu publicznego na gospodarkę; 6) charakteryzuje narzędzia polityki pieniężnej; 7) identyfikuje rodzaje inflacji w zależności od przyczyn jej powstania oraz stopy inflacji; 8) wyjaśnia wpływ kursu waluty na gospodarkę i handel zagraniczny; 9) charakteryzuje zjawiska recesji i dobrej koniunktury w gospodarce; 10) wyszukuje informacje o aktualnych tendencjach i zmianach w gospodarce świata i Polski; 11 ) wskazuje największe centra finansowe i gospodarcze na świecie; 12) ocenia wpływ globalizacji na gospodarkę świata i Polski oraz podaje przykłady oddziaływania globalizacji na poziom życia i model konsumpcji. 5. Przedsiębiorstwo. 1) charakteryzuje otoczenie, w którym działa przedsiębiorstwo; 2) omawia cele działania przedsiębiorstwa oraz sposoby ich realizacji; 8
6. Rynek pracy. 3) sporządza projekt własnego przedsiębiorstwa oparty na biznesplanie; 4) rozróżnia podstawowe formy prawno-organizacyjne przedsiębiorstwa; 5) opisuje procedury i wymagania związane z zakładaniem przedsiębiorstwa; 6) omawia zasady pracy zespołowej i wyjaśnia, na czym polegają role lidera i wykonawcy; omawia cechy dobrego kierownika zespołu; 7) identyfikuje i analizuje konflikty w zespole i proponuje metody ich rozwiązania, szczególnie w drodze negocjacji; 8) omawia etapy realizacji projektu oraz planuje działania zmierzające do jego realizacji; 9) charakteryzuje zachowania etyczne i nieetyczne w biznesie krajowym i międzynarodowym; 10) charakteryzuje czynniki wpływające na sukces lub niepowodzenie przedsiębiorstwa. 1) omawia mierniki i skutki bezrobocia dla gospodarki oraz sposoby walki z bezrobociem; 2) wyjaśnia motywy aktywności zawodowej człowieka; 3) analizuje własne możliwości znalezienia pracy na rynku lokalnym, regionalnym, krajowym i europejskim; 4) wyszukuje oferty pracy, uwzględniając własne możliwości i predyspozycje; 5) rozróżnia sposoby zatrudnienia pracownika i interpretuje podstawowe przepisy Kodeksu pracy, w tym obowiązki i uprawnienia pracownika i pracodawcy; 6) sporządza dokumenty aplikacyjne dotyczące konkretnej oferty pracy; 7) przygotowuje się do rozmowy kwalifikacyjnej i uczestniczy w niej w warunkach symulowanych; 8) charakteryzuje różne formy wynagrodzeń i oblicza swoje wynagrodzenie brutto i netto; wypełnia deklarację podatkową PIT, opierając się na przykładowych danych; 9) rozróżnia zachowania etyczne i nieetyczne w roli pracodawcy i pracownika; wyjaśnia zjawisko mobbingu w miejscu pracy oraz przedstawia sposoby przeciwdziałania temu zjawisku. Proponowany rozkład materiału uwzględnia kształcenie przedmiotu w zakresie podstawowym w wymiarze 2 godzin tygodniowo w klasach szkół ponadpodstawowych: liceum i technikum. Wymiar godzin: Nr działu Nazwa działu Orientacyjna liczba godzin w ciągu roku szkolnego 1 Człowiek istota przedsiębiorcza 14 2 Gospodarka rynkowa 8 3 Instytucje gospodarki rynkowej 10 4 Państwo w gospodarce rynkowej 9 9
5 Przedsiębiorstwo 8 6 Obywatel w gospodarce rynkowej 11 Razem godzin: minimalny obowiązujący wymiar godzin do 60 realizacji w cyklu nauczania 60 Ogólny rozkład materiału uwzględniający treści podstawy programowej Temat Problematyka i terminologia zajęć - przykłady Dział 1: CZŁOWIEK - ISTOTA PRZEDSIĘBIORCZA 1.1. Psychologiczne podstawy przedsiębiorczości 1.2. Zachowanie się człowieka w sytuacjach trudnych 1.3. Postawy sprzyjające przedsiębiorczości przedsiębiorczość, samoocena, typy osobowości, potrzeby, hierarchia potrzeb, analiza SWOT frustracja, przyczyny frustracji, mechanizmy ochronne, stres i jego przyczyny, techniki antystresowe asertywność, cechy asertywne, rodzaje zachowań: uległe, agresywne 1.4. Role społeczne grupa społeczna i więź społeczna, rola organizacyjna, rodzaje grup społecznych 1.5. Planowanie i organizowanie działalności 1.6. Zasady pracy zespołowej analiza SWOT, planowanie, organizowanie pracy, inwestowanie w siebie cechy kierownika i dobrej grupy, schemat pracy w zespole, zalety i wady pracy zespołowej, fazy rozwoju grupy 1.7. Podejmowanie decyzji proces decyzyjny, typy decyzji, modele, etapy i bariery decyzyjne 1.8. Rozwiązywanie przyczyny i rodzaje konfliktów, konfliktów rozwiązywanie konfliktów, negocjacje, mediacja i arbitraż 1.9. Komunikacja interpersonalna zalety i wady komunikatu, rodzaje komunikacji: werbalna, niewerbalna, bariery komunikacji, rola internetu w komunikacji 1.10. Reklama reklama, perswazja, funkcje reklamy, rodzaje reklam, prawo w reklamie 1.1, 1.3 1.1, 1.2 1.2 1.4 1.5, 1.6 Numer treści podstawy programowej 1.4, 1.6, 5.6 1.1, 1.7 1.2, 1.4, 5.7 1.8 1.11 Uwagi 10
1.11. Ochrona konsumenta prawa konsumenta, reklamacja, gwarancja, instytucje konsumenckie, instytucji ochrony praw konsumenta i ich zadania 1.12. Metoda projektów zasady tworzenia 1.13. Powtórzenie wiadomości kontrakt, zasady pracy zespołowej, planowanie zadań, prezentacja 1.10 5.8 Dział 2: GOSPODARKA RYNKOWA 2.1. Zasady gospodarowania 2.2. Cechy i rodzaje rynków 2.3. Czynniki warunkujące popyt 2.4. Czynniki warunkujące podaż pojęcie ekonomii, cele gospodarowania, rodzaje czynników wytwórczych, podmioty i cele gospodarowania rynek, funkcje rynku, rodzaje rynków, gospodarka rynkowa popyt, prawo popytu dobra substytucyjne i komplementarne, zmiany wielkości popytu podaż, prawo podaży, zmiany wielkości podaży 2.1, 2.2 2.3 2.6 2.6 2.5. Równowaga rynkowa funkcje ceny, obliczanie punktu równowagi rynkowej, analiza wykresów równowagi rynkowej, mechanizm rynkowy 2.6. Obieg okrężny pieniądza w gospodarce rynkowej 2.7. Transformacja gospodarki Polski po 1989 roku 2.8. Powtórzenie wiadomości podmioty w obiegu pieniądza, schemat obiegu okrężnego pieniądza transformacja gospodarcza, skutki przemian 2.7 2.4 2.5 Dział 3: INSTYTUJE GOSPODARKI RYNKOWEJ 3.1. Rola pieniądza w gospodarce 3.2. Funkcje banku centralnego pieniądz, funkcje, formy i właściwości pieniądza NBP, funkcje banku centralnego, Rada Polityki Pieniężnej 3.1 3.2 11
3.3. Zasady funkcjonowania banków banki, rodzaje i zasady funkcjonowania banków 3.2 3.4. Usługi bankowe usługi bankowe dla ludności i przedsiębiorstw lokaty, kredyty, stopa procentowa, koszt kredytu 3.5. Giełda i rynek papierów wartościowych giełda, obrót papierami wartościowymi, rodzaje papierów wartościowych 3.2, 3.3, 3.10 3.2, 3.4, 3.5 3.6. Wskaźniki giełdowe ceduła, kurs giełdowy, wskaźniki 3.4, 3.6, 3.7 giełdowe, rachunek maklerski, hossa, bessa 3.7. Zasady inwestowania rodzaje i cechy inwestycji 3.7 3.8. Fundusze inwestycyjne fundusze inwestycyjne, notowania funduszy 3.9. Rynek ubezpieczeń rodzaje ubezpieczeń: społeczne, majątkowe, gospodarcze, emerytalne znaczenie ubezpieczeń, polisa, 3.10. Powtórzenie wiadomości 3.2, 3.7, 3.8, 3.10 3.2, 3.9, 3.10 Dział 4: PAŃSTWO W GOPSODARCE RYNKOWEJ 4.1. Rola i funkcje państwa ekonomiczne funkcje państwa, w gospodarce rynkowej korupcja 4.2. Wpływ państwa na dotacje, inwestycje polityka gospodarkę walutowa, fiskalna, pieniężna, budżetowa 4.3. Budżet państwa budżet, saldo budżetowe, deficyt, dochody, wydatki, zasady budżetowe 4.1, 4.2 4.3, 4.6, 4.8 4.4, 4.5 4.4. Wahania koniunkturalne i inflacja 4.5. Wzrost gospodarczy i jego mierniki 4.6. Centra gospodarcze i finansowe świata 4.7. Współczesne zmiany w gospodarce świata i Polski inflacja i jej przyczyny, przeciwdziałanie inflacji cykl koniunkturalny, trend koniunkturalny PKB, PNB i PNN, czynniki i granice wzrostu gospodarczego 4.7, 4.9 4.2 centra finansowe, giełdy światowe 4.11 podział pracy, międzynarodowe powiązania gospodarcze, Unia Europejska 4.10 12
4.8. Globalizacja gospodarki 4.9. Powtórzenie wiadomości globalizacja, jej wpływ na życie gospodarcze, poziom życia, konsumpcję, problemy ekonomiczne współczesnego świata, zagrożenia 4.12 Dział 5: PRZEDSIĘBIORSTWO 5.1. Otoczenie przedsiębiorstwa 5.2. Cele działania przedsiębiorstwa 5.3. Biznesplan własnego przedsiębiorstwa 5.4. Formy prawnoorganizacyjne przedsiębiorstw 5.5. Podejmowanie działalności gospodarczej 5.6. Czynniki wpływające na sukces i niepowodzenie przedsiębiorstwa otoczenie bliższe i dalsze 5.1 przedsiębiorstwa działalność gospodarcza i jej cele, 5.2 rodzaje przedsiębiorstw, przychód, utarg, zysk, koszty, rachunek zysków i strat schemat biznesplanu, próg 5.3, 5.8 rentowności, zasady opracowania biznesplanu, zasady tworzenia projekt podział przedsiębiorstw, formy 5.4 działalności gospodarczej, spółka, rodzaje spółek, akty prawne etapy zakładania firmy, wniosek o 5.5 wpis do ewidencji gospodarczej, REGON, NIP, zasady prowadzenia dokumentacji, PKD, formy opodatkowania czynniki wewnętrzne i zewnętrzne 5.10 5.7. Etyka biznesu etyka pracodawcy, postępowanie 5.9, 1.6 nieetyczne, programy etyczne 5.8. Powtórzenie wiadomości treści podstawy programowej nr 5.6 i 5.7 uwzględniono w dziale 1 Dział 6: OBYWATEL W GOSPODARCE RYNKOWEJ 6.1. Aktywność zawodowa motywy aktywności, rola pracy w życiu człowieka, wybór przyszłego zawodu 6.2. Rynek pracy praca w gospodarce rynkowej, zmiany na rynku pracy, rynek pracy w Europie 6.3. Bezrobocie osoba bezrobotna, przyczyny, rodzaje i skutki bezrobocia, stopa bezrobocia, formy walki z bezrobociem 6.2, 6.3 6.1, 1.7 6.3 13
6.4. Metody poszukiwania rodzaje metod poszukiwania pracy, 6.4 pracy oferty pracy 6.5. List motywacyjny i Przygotowania aplikacji, życiorys, 6.6 życiorys (CV) błędy w pisaniu, list motywacyjny i jego cechy 6.6. Rozmowa zasady autoprezentacji, rozmowa 6.7 kwalifikacyjna kwalifikacyjna, 6.7. Formy zatrudniania rodzaje umów o pracę, umowy 6.5, 6.8, 1.7 cywilno-prawne, wynagrodzenie 6.8. Obowiązki i prawa kodeks pracy, prawa i obowiązki 6.5 pracownika oraz pracodawcy pracownika i pracodawcy, regulamin pracy, związki zawodowe 6.9. Mobbing w miejscu mobbing, etyka w pracy 6.9 pracy 6.10. Deklaracja podatkowa druki deklaracji PIT, wypełnianie 6.8 PIT druków 6.11. Powtórzenie wiadomości 14
4. Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania Zasadniczym celem nauczania przedmiotu podstawy przedsiębiorczości jest nabycie umiejętności myślenia przedsiębiorczego, stosowanie w praktyce poznanych zasad działania oraz podejmowanie trafnych decyzji i umiejętność pracy w zespole. Osiągnięciu szczegółowych celów oraz dbałości o wszechstronny rozwój ucznia powinny sprzyjać przede wszystkim metody aktywizujące. Mówiąc o indywidualizacji pracy z uczniem, nauczyciel uwzględniać powinien nie tylko uczniów zdolnych, ale również niepełnosprawnych, w tym uczniów z upośledzeniem w stopniu lekkim i deficytami rozwojowymi, dostosowując treści i metody do ich możliwości psychofizycznych oraz tempa pracy. Systematyczne aktywizowanie uczniów wymaga zastosowania wielu metod aktywizujących jednocześnie. Praca powinna przebiegać w różnych tokach nauczania, tj. w toku praktycznym, problemowym, podającym i eksponującym. Tok praktyczny bardzo istotny w nauczaniu podstaw przedsiębiorczości realizowany jest poprzez: gry edukacyjne; uczestnictwo w ogólnopolskich konkursach i grach symulacyjnych. W ramach toku podającego, który powinien być stosowany z umiarem, szczególnie przydatne są metody: praca z podręcznikiem (lub inną publikacją); pogadanka; pokaz; opis. Tok problemowy powinien być realizowany głównie poprzez takie metody, jak: dyskusja, uzupełniona "burzą mózgów"; sytuacyjne - problemowe; projekty. Tok eksponujący, związany z przeżywaniem i wyzwalaniem stanów emocjonalnych, powinien być połączony z wykorzystaniem metod problemowych i praktycznych, na przykład: metody symulacyjne oraz dyskusja nad wynikami obserwacji i analizy; przygotowanie projektu oraz prezentacja zrealizowanego projektu; planowanie i realizacja przedsięwzięcia lokalnego. W zależności od treści nauczania, na każdej lekcji nauczyciel powinien stosować różne metody. Najważniejszą metodą stosowaną w nauczaniu podstaw przedsiębiorczości powinna być metoda praktyczna i problemowa oraz przygotowanie i realizacja projektów badawczych. Pozostałe metody powinny pełnić funkcję uzupełniającą w trakcie nauczania. 15
Praca z podręcznikiem i pogadanka mogą być wstępem do rozwiązywania problemu lub do dyskusji. Uczniowie wykorzystują samodzielnie zdobytą wiedzę. Sytuacje symulowane dają możliwość rozwoju wyobraźni i wykorzystania metody "burzy mózgów" do wskazania i nazwania konkretnego zjawiska. Szczególną wartość w nauczaniu podstaw przedsiębiorczości będą miały metody problemowe, które rozbudzają aktywność intelektualną uczniów, wyzwalają samodzielne i twórcze myślenie. Pracując takimi metodami, nauczyciel pełni rolę doradcy w rozwiązywaniu trudniejszych zagadnień. Podczas realizacji treści programowych nauczyciel powinien jak najczęściej stosować metody problemowe oraz indywidualizację nauczania. W trakcie zajęć należy różnicować problemy, zadania dla poszczególnych grup uczniów, w zależności od ich aktualnych możliwości intelektualnych. Kluczowymi umiejętnościami kształtowanymi w zreformowanej szkole mają być: umiejętność efektywnego współdziałania w zespole i pracy w grupie; budowanie więzi międzyludzkich; podejmowanie indywidualnych i grupowych decyzji; skuteczne działanie, zgodne z obowiązującymi normami; rozwiązywanie problemów w twórczy sposób; poszukiwanie, porządkowanie i wykorzystywanie informacji z różnych źródeł; odnoszenie do praktyki zdobytej wiedzy; tworzenie potrzebnych doświadczeń i nawyków; rozwój osobistych zainteresowań. Podczas nauki podstaw przedsiębiorczości od uczniów powinno się wymagać: samodzielnego wyszukiwania i gromadzenia materiałów służących do opracowania wybranych zagadnień z podstaw przedsiębiorczości lub tematów interdyscyplinarnych; korzystania z literatury popularnonaukowej i stron internetowych; sporządzania konspektów, notatek, opracowań na zadany temat. Wymienione wyżej umiejętności i rodzaje aktywności uczniów możliwe są do osiągnięcia podczas realizacji metody projektów, którą nauczyciele powinni uwzględnić w swojej pracy jak najczęściej. Prezentowany program nauczania daje takie możliwości. Uczniowie zdolni powinni realizować podstawę programową posługując się indywidualnymi metodami projektowymi, ustalonymi przez nauczyciela. Projektowanie problemów pozwoli uczniom rozwinąć własne zainteresowani oraz właściwie je ukierunkować. W przypadku uczniów z dysleksją, dysortografią należy jak najczęściej stosować metody praktyczne (gry edukacyjne), problemowe (dyskusja, burza mózgów itp.). Zadania należy stopniować i na bieżąco kontrolować ich zrozumienie i wykonywanie. Pomocne są także metody projektowe, szczególnie te z wykorzystaniem komputera (np. prezentacje w Power Point). Prezentacja wyników na forum, umożliwia sprawdzenie poprawności wymowy i zrozumienia czytanego tekstu. W przypadku dyskalkulii zaleca się w miarę możliwości stosowanie indywidualizacji sposobu nauczania, który oparty jest zwykle (w przypadku obliczeń rachunkowych) na samodzielnej pracy ucznia. Nauczyciel podstaw przedsiębiorczości powinien stworzyć przyjazną atmosferę w klasie i za pomocą odpowiednio dobranych zadań (o charakterze rachunkowym, np. obliczanie podatku, zysku z lokat itp.) motywować do samodzielnej pracy. W razie potrzeby dokonać ewaluacji działań, powtórzyć ćwiczenia i obliczenia sprawiające problem. 16
W przypadku uczniów z afazją należy ograniczyć metodę pracy z testem do niezbędnego minimum, a przy dużych trudnościach z czytaniem dłuższych tekstów zastosować audiobook. Powinno się też ograniczyć dyskusję. Należy dbać zaś o biegłe posługiwanie się metodami niewerbalnymi (scenki, symulacje, gry i zabawy). W przypadku ucznia z zespołem Aspergera powinno się stosować metody pozwalające na prawidłową komunikację z otoczeniem, wzbudzanie zainteresowania otoczeniem oraz umożliwiające odkrywanie własnej osobowości, zdolności i umiejętności. W przypadku ucznia z zaburzeniami zachowania należy wielokrotnie powtarzać polecenia, starać się dobierać metody, które nie znudzą się, czyli na przykład gry symulacyjne, scenki, pokazy, filmy itp. Według specjalistów wskazane jest tutaj zastosowanie technik pozyskiwania i zapamiętywania istotnych pojęć i informacji, uzyskanych od nauczyciela oraz z materiałów tekstowych. W przypadku ucznia z zaburzeniami orientacji przestrzennej zaleca się stosowanie metod aktywizujących z określeniem kierunku. Tutaj odpowiednie będą wszelkie gry edukacyjne i symulacyjne oraz scenki sytuacyjne. 17
5. Opis założonych osiągnięć ucznia Na IV etapie edukacyjnym przedmiot podstawy przedsiębiorczości realizowany jest tylko w zakresie podstawowym. Opracowany program zawiera także materiał wykraczający poza treści podstawy programowej. Można go wykorzystać podczas pracy z uczniem zdolnym (zagadnienia zaznaczone kursywą). Realizacja programu nauczania przedmiotu powinna doprowadzić ostatecznie do uzyskania poniższych umiejętności: Efekty kształcenia wiadomości i umiejętności Wymagania Podstawowe Dział 1: Człowiek istota przedsiębiorcza Wiadomości i umiejętności. zna pojęcie osobowości człowieka wyróżnia i ocenia słabe i mocne strony własnej osobowości wymienia potrzeby człowieka wymienia cechy osoby przedsiębiorczej wymienia typy zachowań: agresywnych, uległych i asertywnych charakteryzuje swoje role społeczne i typowe dla nich zachowania omawia zasady pracy zespołowej i wyjaśnia, na czym polega rola lidera zna korzyści wynikające z planowania własnych działań i inwestowania w siebie podejmuje racjonalne decyzje, opierając się na posiadanych informacjach zna rodzaje konfliktów i sposoby rozwiązywania konfliktów w grupie wymienia przykłady komunikacji werbalnej i niewerbalnej potrafi planować i organizować własne działania odróżnia rodzaje reklam Ponadpodstawowe rozpoznaje mocne i słabe strony własnej osobowości, odnosi je do cech osoby przedsiębiorczej rozpoznaje i rozróżnia zachowania asertywne, uległe i agresywne oraz odnosi je do cech osoby przedsiębiorczej omawia cechy dobrego kierownika zespołu kieruje i podejmuje decyzje w grupie ocenia skutki własnych decyzji i działań identyfikuje i analizuje konflikty w zespole i proponuje metody ich rozwiązania samodzielnie wyznacza sobie cele i zadania do realizacji charakteryzuje przebieg procesu decyzyjnego przedstawia znaczenie skutecznego komunikowania się stosuje różne formy komunikacji werbalnej i niewerbalnej w celu autoprezentacji wskazuje pozytywne i negatywne 18
zna wpływ reklamy na konsumentów i podaje typowe przykłady zna prawa konsumenta oraz wymienia instytucje chroniące prawa konsumenckie przedstawia zasady składania reklamacji w przypadku niezgodności towaru z umową wie, na czym polega metoda projektu wymienia mechanizmy regulujące zachowanie się człowieka takie jak: potrzeby, uczucia, motywy określa mechanizmy regulujące zachowanie się człowieka zna i rozumie mechanizmy zachowania się człowieka w sytuacjach trudnych Dział 2: Gospodarka rynkowa Wiadomości i umiejętności. określa cele gospodarowania i podaje proste przykłady z różnych dziedzin wymienia i charakteryzuje czynniki wytwórcze (praca, kapitał, ziemia, informacja i przedsiębiorczość) zna typy gospodarek wymienia cechy gospodarki rynkowej i socjalistycznej wymienia podstawowe cechy i rodzaje rynków wyjaśnia prawo popytu i podaży wymienia czynniki wpływające na popyt i podaż wymienia podmioty biorące udział w obiegu pieniądza w gospodarce wie na czym polega transformacja gospodarki Polski po 1989 r. charakteryzuje skutki transformacji przykłady wpływu reklamy na konsumentów samodzielnie przygotowuje projekt reklamy, np. prasowej przedstawia możliwości dochodzenia własnych praw oraz proponuje instytucje do tego powołane omawia etapy realizacji projektu oraz planuje działania zmierzające do jego realizacji wykonuje i prezentuje własny projekt badawczy lub przedsięwzięcia wyjaśnia potrzebę i zasady realizacji zadań metodą projektu rozróżnia cechy instrumentalne i kierunkowe osobowości wymienia techniki antystresowe zna zasady podejmowania decyzji w sytuacjach trudnych i ryzykownych wyjaśnia znaczenie czynników wytwórczych w różnych dziedzinach gospodarki charakteryzuje czynniki wpływające na popyt i podaż określa relację pomiędzy popytem i podażą wymienia podstawowe funkcje rynków opisuje mechanizm rynkowy wyjaśnia okrężny obieg pieniądza w gospodarce rynkowej wyjaśnia różnicę pomiędzy gospodarką rynkową i innymi typami gospodarek wyznacza i prezentuje na dowolnym przykładzie krzywe popytu, podaży oraz wskazuje cenę równowagi rynkowej wyjaśnia zasady gospodarowania 19
gospodarczej wyznacza punkt równowagi rynkowej na prostych przykładach wymienia podmioty gospodarowania opisuje proces gospodarowania uzasadnia znaczenie własności prywatnej, systemu cen i konkurencji w gospodarce rynkowej wykazuje korzyści i zagrożenia związane z konkurencją i monopolem Dział 3: Instytucje gospodarki rynkowej Wiadomości i umiejętności. wymienia formy pieniądza i podaje jego zabezpieczenia określa formy i wymienia funkcje pieniądza wymienia i określa funkcje banku centralnego i banków komercyjnych wymienia i charakteryzuje rodzaje kredytów oblicza procent od kredytu i lokaty bankowej zna zadanie firm ubezpieczeniowych oraz wymienia rodzaje ubezpieczeń wyjaśnia mechanizm funkcjonowania giełdy papierów wartościowych na przykładzie Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie określa rodzaje papierów wartościowych wymienia podstawowe wskaźniki giełdowe określa rodzaje funduszy inwestycyjnych wyróżnia formy inwestowania kapitału wskazuje korzystne oferty banków, funduszy inwestycyjnych, firm ubezpieczeniowych i funduszy emerytalnych omawia historię pieniądza przedstawia usługi bankowe dla ludności i przedsiębiorstw podaje czynniki wpływające na wysokości rat kredytu dokonuje wyboru najkorzystniejszej charakteryzuje i rozróżnia funkcje pieniądza ocenia możliwość spłaty zaciągniętego kredytu przy określonym dochodzie porównuje i ocenia oferty kredytowe banków wskazuje różnicę między różnymi rodzajami papierów wartościowych wyjaśnia znaczenie wskaźników giełdowych w podejmowaniu decyzji dotyczących inwestowania na giełdzie prezentuje najefektywniejsze formy inwestowania kapitałów oblicza przewidywany zysk z przykładowej inwestycji kapitałowej w krótkim i długim okresie wyjaśnia różnicę między różnymi rodzajami funduszy inwestycyjnych analizuje i ocenia ryzyko inwestowania na giełdzie, funduszach inwestycyjnych, lokatach charakteryzuje system emerytalny w Polsce i wskazuje związek pomiędzy swoją przyszłą aktywnością zawodową, a wysokością emerytury ocenia ważność pieniądza w gospodarce przedstawia właściwości pieniądza omawia powstawanie i rozwój banków opisuje przebieg informacji podczas transakcji giełdowych uzasadnia konieczność swojego 20