WOJEWÓDZKA STACJA SANITARNO - EPIDEMIOLOGICZNA w S Z C Z E C I N I E O C E N A stanu sanitarnego i sytuacji epidemiologicznej województwa zachodniopomorskiego w 2010 roku w zakresie epidemiologii Szczecin marzec 2010 r.
SPIS TREŚCI I SYTUACJA EPIDEMIOLOGICZNA W ZAKRESIE CHORÓB ZAKAŹNYCH 1. Sytuacja epidemiologiczna wybranych chorób zakaźnych 1.1. Zatrucia i zakażenia pokarmowe 1.1.1. Ogniska na choroby przenoszone drogą pokarmową 1.2. Wirusowe zapalenia wątroby 1.2.1. Wirusowe zapalenie wątroby typu A 1.2.2. Wirusowe zapalenie wątroby typu B 1.2.3. Wirusowe zapalenie wątroby typu C 1.3. Wybrane choroby zakaźne wieku dziecięcego 1.4. Grypa sezonowa wywołana nowym wirusem A/H1N1v 1.5. Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu 1.5.1 Bakteryjne zapalenie opon mózgowych i mózgu 1.5.2. Wirusowe zapalenie opon mózgowych 1.5.3. Wirusowe zapalenie mózgu 1.6. Inwazyjna choroba meningokokowa 1.7. Zakażenia wirusem HIV i choroba AIDS 1.8. Borelioza z Lyme 1.9. Styczność, narażenia na wściekliznę potrzeba szczepień 1.10 Włośnica 1.11. Bąblowica i Wągrzyca 1.12. Tężec 1.13. Malaria 1.14. Choroby przenoszone drogą płciową 1.15. Gruźlica 2. Realizacja Programu Szczepień Ochronnych w woj. zachodniopomorskim VI. STAN SANITARNY ZAKŁADÓW OPIEKI ZDROWOTNEJ 6. Stan sanitarny zakładów opieki zdrowotnej 6.1. Szpitale 6.1.1. Stan techniczny i funkcjonalny szpitali 6.1.2. Dezynfekcja i komory dezynfekcyjne 6.1.3. Sterylizacja 6.1.4. Bieżący stan czystości i porządku 6.2. Zakażenia szpitalne i ocena działalności szpitalnych Zespołów ds. Zapobiegania i Zwalczania Zakażeń Zakładowych 6.3. Przychodnie, ośrodki zdrowia, poradnie i ambulatoria 6.4. Indywidualne, indywidualne specjalistyczne i grupowe praktyki lekarskie, lekarzy dentystów oraz pielęgniarek i położnych Wnioski Str. XIII. XIV. SPIS TABEL SPIS RYCIN 1
I. SYTUACJA EPIDEMIOLOGICZNA WYBRANYCH CHORÓB ZAKAŹNYCH 1. Sytuacja epidemiologiczna wybranych chorób zakaźnych Monitorowanie sytuacji epidemiologicznej poparte jest rzetelnym nadzorem epidemiologicznym prowadzonym poprzez analizę zgłoszonych na choroby zakaźne, zakażenia i zatrucia. Rejestracja zgłoszonych na choroby zakaźne odbywała się w oparciu o aktualne definicje przypadków chorób zakaźnych opracowane na potrzeby nadzoru epidemiologicznego. Sytuacja epidemiologiczna chorób zakaźnych w woj. zachodniopomorskim jest od kilku lat stabilna przede wszystkim w grupie chorób, którym można zapobiegać poprzez szczepienia np. wirusowe zapalenie wątroby typu B, gdzie wskaźnik zapadalności jest od lat niższy niż w Polsce. Należy pamiętać, że nowopojawiające się i utrzymujące zagrożenia jak chociażby grypa, w tym grypa A/H1N1 czy zagrożenie powodziowe wymagają stałej gotowości i czujności nadzoru epidemiologicznego oraz wprowadzania działań przeciwepidemicznych. Ponadto utrzymujące się choroby zakaźne i zakażenia tj. ogniska zatruć pokarmowych, inwazyjna choroba meningokokowa czy choroby zawlekane z innych stref klimatycznych stanowią zagrożenie epidemiologiczne wymagające od pracowników Państwowej Inspekcji Sanitarnej dynamicznych metod postępowania celem ustalenia źródła zakażenia, czy też ograniczenia ich transmisji. W 2010 r. zgłoszono 11660 chorób podlegających rejestracji w meldunkach dwutygodniowych na choroby zakaźne, zakażenia i zatrucia (MZ-56) tj. o 3051 więcej niż w 2009r. Zdecydowaną większość stanowiły choroby zakaźne i zakażenia - 11651 przypadków. W 2010 roku zgłoszono tylko 9 zatruć naturalnie toksycznymi substancjami spożytymi jako pokarm, wśród których wszystkie były wywołane przez grzyby. Spośród wszystkich zgłoszonych chorób 23,72% tj. 2766 osób hospitalizowano. Na zwiększenie zgłaszalności chorób w 2010r. w porównaniu do 2009r. niewątpliwy wpływ miało wzmożenie nadzoru pracowników epidemiologii PIS nad poprawą zgłaszalności chorób przez lekarzy i aktywne wyszukiwanie oraz zmiany zasad zgłaszalności, w tym zmiany definicji niektórych jednostek chorobowych. Należy zauważyć, że w 2010r. odnotowano znaczny wzrost w grupie innych wirusowych zakażeń jelitowych nieokreślonych z 3 w 2009r. do 244 w 2010r., a także wirusowych zakażeń pokarmowych u dzieci do lat 2 z 488 w 2009r. do 585 w 2010r. Odnotowano również znaczny wzrost tzw. zakaźnych chorób wieku dziecięcego tj. płonicy (szkarlatyny)- wzrost zarejestrowanych przypadków prawie o połowę z 355 w 2009r. do 639 w 2010r.( współczynnik zapadalności 37,73/100 tys.) oraz ospy wietrznej z 4108 w 2009r. do 6347 w 2010r.( współczynnik zapadalności 374,78/ 100tys.) Zbiorcze dane wybranych chorób zakaźnych w woj. zachodniopomorskim podlegających zgłaszalności w latach 2008-2010 przedstawia tabela 1. Tab.1. Wybrane dane epidemiologiczne dotyczące chorób zakaźnych w woj. zachodniopomorskim w latach 2007-2010 2008 r. 2009 r. 2010 r. Lp. 1 2 Jednostka chorobowa Liczba Zapadalność Liczba Zapadalność Liczba Zapadalność Salmonellozy zatrucia pokarmowe 402 23,75 459 27,11 372 21,97 Salmonellozy zakażenia pozajelitowe 9 0,53 3 0,18 6 0,35 2
3 4 5 Czerwonka bakteryjna (szigeloza) 3 0,17 1 0,06 0 0,00 Inne bakteryjne zakażenia jelitowe 384 22,68 202 11,93 143 8,44 Inne bakteryjne zatrucia pokarmowe 104 6,14 133 7,85 218 12,87 6 Lamblioza 60 3,54 45 2,66 43 2,54 Wirusowe i inne określone zakażenia jelitowe 1266 74,8 1293 76,36 1818 107,35 7 w tym nieżyt jelitowy wywołany przez rotawirusy 1211 71,55 745 44 897 52,97 8 Biegunka i zapalenie żołądkowo-jelitowe o prawdopodobnie zakaźnym pochodzeniu u dzieci do lat 2 269 15,89 176 10,39 208 12,28 9 Bruceloza 3 0,17 0 0 0 0,00 10 Leptospiroza 1 0,05 3 0,18 3 0,18 11 Tężec 1 0,05 0 0 1 0,06 12 Listerioza 2 0,11 1 0,06 3 0,18 13 Krztusiec 49 2,89 96 5,67 12 0,71 14 Płonica (szkarlatyna) 226 13,35 355 20,97 639 37,73 15 Inwazyjna choroba meningokokowi 13 0,76 16 0,94 8 0,47 a w tym neuroinfekcje 10 0,59 8 0,47 7 0,41 16 Borelioza z Lyme 265 15,65 239 14,11 255 15,06 17 Ostre porażenie wiotkie u dzieci od 0-14 lat 1 0,05 3 1,02*/ 0 0,00 18 Encefalopatie gąbczaste 2 0,11 0 0 0 0,00 19 Styczność i narażenie na wściekliznę /potrzeba szczepień/ 368 21,74 373 22,03 341 20,14 20 Wirusowe zapalenie mózgu 7 0,41 9 0,53 12 0,71 21 Wirusowe zapalenie opon mózgowych 22 1,3 25 1,48 52 3,07 22 Ospa wietrzna 3961 233,98 4108 242,61 6347 374,78 23 Odra 3 0,17 0 0 0 0,00 24 Różyczka 444 26,23 230 13,58 178 10,51 25 Wirusowe zapalenia wątroby (wg. definicji przypadku z 2009 i 2005 r. 84 4,96 140 8,27 125 7,38 a w tym WZW typu "A" 5 0,29 9 0,53 5 0,30 b c w tym WZW typu "B" ostre i przewlekłe 29 1,71 30 1,77 30 1,77 w tym WZW typu "C" (wg. definicji przypadku z 2009 i 2005 r. 47 2,77 100 5,91 88 5,20 26 Choroba wywołana przez HIV 2 0,11 3 0,18 2 0,12 Bezobjawowy stan zakażenia 27 wirusem HIV 50 2,95 43 2,54 41 2,42 28 Świnka 167 9,86 157 9,27 105 6,20 29 Zimnica (malaria) 2 0,11 3 0,18 10 0,59 30 Włośnica 1 0,05 1 0,06 0 0,00 3
31 32 33 Inwazyjna choroba pneumokokowi 10 0,59 7 0,41 7 0,41 Choroba wywołana przez Haemophilus influenzae typ B 2 0,11 0 0 0 0,00 Bakteryjne zapalenie opon mózgowych i/lub mózgu 45 2,65 40 2,36 50 2,95 34 Zapalenie mózgu inne i nie określone 3 0,17 3 0,18 2 0,12 35 Zatrucie naturalnie toksycznymi substancjami spożytymi jako pokarmowe (grzyby) 3 0,17 0 0 9 0,53 */ obliczona na podstawie populacji dzieci 0-14 r. ż. na 100 tys. dzieci. 1.1. Zatrucia i zakażenia pokarmowe W 2010r. w woj. zachodniopomorskim zgłoszono 590 przypadków bakteryjnych zatruć pokarmowych (współczynnik zapadalności 34,84 na 100 tys. mieszkańców), w tym, w 372 przypadkach czynnikiem etiologicznym była Salmonella, a w 92 przypadkach gronkowiec Staphylococcus aureus, w 4 przypadkach jad kiełbasiany. Hospitalizowano 286 chorych. W porównaniu do 2009r. zaobserwowano porównywalną na bakteryjne zatrucia pokarmowe, bowiem w 2009 r. zarejestrowano 592 przypadków zatruć pokarmowych. w tym w 459 przypadkach czynnikiem etiologicznym była Salmonella, w 1 przypadku czerwonka bakteryjna, w 2 przypadkach jad kiełbasiany, a w 43 przypadkach gronkowiec Staphylococcus aureus. Hospitalizowano 264 chorych. W 2010r. zarejestrowano 9 przypadków zakażenia pozajelitowego /tj. o 2 przypadki więcej niż w 2009r./ wywołane pałeczkami z grupy Salmonella, w tym 3 pod postacią posocznicy. Zakażenia wystąpiły u 4 mężczyzn w wieku 52, 61, 51 i 55 lat oraz u 4 kobiet w wieku 33, 50, 63, 67 lat i jednej 2-letniej dziewczynki. Zakażenia wystąpiły jako współistniejące przy zachorowaniach na: szpiczaka mnogiego i przewlekłą niewydolność nerek w okresie dializoterapii, nowotwór złośliwy, zespół nabytego upośledzenia odporności, chłoniaka grudkowego, stan po wszczepieniu stengraftu do aorty brzusznej, ostry zespół zapalenia nerek, przetokę ropną w bliźnie pooperacyjnej, infekcję dróg moczowych. Czynnikiem etiologicznym wywołującym postać pozajelitową zakażeń była w każdym z 9 przypadków Salmonella enteritidis. W 2010r. w woj. zachodniopomorskim zgłoszono 143 przypadki bakteryjnych zakażeń jelitowych, (współczynnik zapadalności 8,44 na 100 tys. mieszkańców), tj. o 28 mniej niż w 2009 r. Wśród w wszystkich 82 wywołane były przez enteropatogenną Escherichię coli biegunkotwórczą i 6 przez Yersinię enterocolitica lub pseudotuberculosis. Hospitalizowano 57 chorych, tj. o 54 chorych mniej niż w 2009r. W porównaniu do 2009r. zaobserwowano nieznaczny spadek na bakteryjne zakażenia pokarmowe, bowiem w 2009r. zarejestrowano 171 przypadków bakteryjnych zakażeń pokarmowych, w tym 82 przypadki, których czynnikiem etiologicznym była enteropatogenna Escherichia coli, a w 23 przypadkach Yersinia enterocolitica lub pseudotuberculosis. Hospitalizowano 111 chorych. 4
W 2010r. w woj. zachodniopomorskim zgłoszono 1233 przypadki /tj. o 428 więcej niż w 2009r./ wirusowych zakażeń jelitowych, (współczynnik zapadalności 72,80 na 100 tys. mieszkańców), w tym 897 wywołanych przez rotawirusy. Hospitalizowano 969 chorych (rycina 1). W Polsce w 2010 r. natomiast zarejestrowano 20890 wywołanych rotawirusami. Liczbę na nieżyt żołądkowo - jelitowy wywołany przez rotawirusy w latach 2006-2010 w Polsce przedstawia rycina 2. Ryc. 1. Liczba na nieżyt żołądkowo-jelitowy wywołany przez rotawirusy z uwzględnieniem liczby hospitalizacji w latach 2006-2010 w woj. zachodniopomorskim Liczba na nieżyt żołądkowo - jelitowy wywołany przez rotawirusy z uwzględnieniem liczby hospitalizacji w latach 2006-2010 w woj. zachodniopomorskim 1400 1200 1000 800 600 400 552 416 726 599 1211 1016 745 690 897881 Liczba Liczba hospitalizacji 200 0 2006 2007 2008 2009 2010 Ryc. 2. Liczba na nieżyt żołądkowo - jelitowy wywołany przez rotawirusy w latach 2006-2010 w Polsce 5
Liczba na nieżyt żołądkowo - jelitowy wywołany przez rotawirusy w latach 2006-2010 w Polsce 25000 20000 23662 22045 20890 15000 15702 15197 10000 5000 0 2006 2007 2008 2009 2010 Ponadto znacznie zwiększyła się przypadków biegunek i zapaleń żołądkowojelitowych BNO, o prawdopodobnym pochodzeniu zakaźnym z 251 w 2009r. na 438 w 2010r., (współczynnik zapadalności 25,86 na 100 tys. mieszkańców).hospitalizowano 184 chorych. Wybrane dane epidemiologiczne dotyczące chorób zakaźnych w Polsce woj. zachodniopomorskim w 2010r. zostały przedstawione w tabela 2. Tab.2. Wybrane dane epidemiologiczne dotyczące chorób zakaźnych przenoszonych drogą pokarmową w Polsce i woj. zachodniopomorskim w 2010r. Lp. Jednostka chorobowa Polska Województwo zachodniopomorskie Liczba Zapadalność Liczba Zapadalność Salmoneloza zatrucie 1. pokarmowe 9 537 25,00 372 21,96 2. Salmonelloza- posocznica 87 0,23 3 0,18 3. Salmoneloza zakażenia pozajelitowe 95 0,25 6 0,35 4. 5. Czerwonka bakteryjna E. coli biegunkotwórcza 12 0,03 - - 1 091 2,86 82 4,84 Yersinia enterocolitica lub 208 0,55 6 0,35 6
6. pseudotuberculosis 7. 8. Zatrucie jadem kiełbasianym /botulizm/ 30 0,08 4 0,23 Wirusowe zakażenia jelitowe wywołane przez rotawirusy 20 890 54,75 897 52,96 9. Biegunka i zapalenie żołądkowo jelitowe o prawdopodobnie zakaźnym pochodzeniu u dzieci do lat 2 11 571 1 402,52 208 388,65 /na 100 tys. dzieci do lat 2/ Na terenie woj. zachodniopomorskiego w roku 2010 zgłoszono 6 przypadków na Yersiniozę (współczynnik zapadalności 0,35 na 100 tys. mieszkańców) tj. o 17 mniej niż w roku 2009. Zachorowania dotyczyły po 2 dzieci z roczników 2006,2008 i 2009., z których 5 dzieci było hospitalizowanych. Zachorowania przebiegały pod postacią jelitową z objawami: wymiotami, biegunkami, bólami brzucha i gorączką. Czynnikiem etiologicznym we wszystkich przypadkach była Yersinia enterocolitica. W analizowanym roku sprawozdawczym w Polsce zarejestrowano 208 przypadków (współczynnik zapadalności 0,55 na 100 tys. mieszkańców), tj. o 80 mniej niż w roku 2009. Na terenie woj. zachodniopomorskiego w roku 2010 zgłoszono 4 przypadki na botulizm (współczynnik zapadalności 0,24 na 100 tys. mieszkańców) tj. o 2 więcej niż w roku 2009. Zarejestrowano 1 ognisko zatrucia jadem kiełbasianym. W ognisku zachorowały 2 kobiety w wieku 55 i 77 lat po spożyciu ryby w occie z cebulą, która po przygotowaniu była przechowywana w zawekowanym słoiku w piwnicy przez 7 dni i transportowana do miejsca spożycia przez ponad 200 kilometrów. Objawy zatrucia, które wystąpiły to: ból brzucha, nudności, wymioty, biegunka, suchość w ustach, podwójne widzenie, chrypka, trudności w przełykaniu, osłabienie. Potrawa podejrzana nie została zbadana z powodu spożycia jej w całości. Pozostałe dwa pojedyncze zachorowania dotyczyły: 45-letniego mężczyzny, który spożył zawekowany pasztet domowej produkcji i u którego dodatkowo wystąpiły takie objawy jak: opadanie powiek, trudności w mówieniu, bezgłos, obrzęk oczu. Pasztet nie był badany z powodu jego braku; 39-letniego mężczyzny, który spożył konserwę paprykarz szczeciński kupiony w handlu uspołecznionym. Chory miał następujące objawy: ból w nadbrzuszu, chlustające wymioty, podwójne widzenie i niemożność połykania. Próbki konserw paprykarza szczecińskiego z tej samej partii co produkt nabyty i skonsumowany przez osobę, u której stwierdzono zatrucie zostały zbadane przez Państwowy Instytut Weterynaryjny w Puławach w kierunku obecności Clostridium botulinum i toksyny otulinowej, których ostatecznie nie stwierdzono. Wszyscy pacjenci byli hospitalizowani. Czynnikiem etiologicznym we wszystkich 4 przypadkach była Clostridium botulinum typ B. W analizowanym roku sprawozdawczym w Polsce zarejestrowano 30 przypadków (współczynnik zapadalności 0,08 na 100 tys. mieszkańców), tj. o 1 zachorowanie mniej niż w roku 2009. Na terenie woj. zachodniopomorskiego w roku 2010 zarejestrowano 9 przypadków zatruć grzybami (współczynnik zapadalności 0,53 na 100 tys. mieszkańców). Zgłoszono 1 ognisko zatrucia grzybami, w którym uległo zatruciu muchomorem sromotnikowym małżeństwo w wieku 58 i 59 lat, które spożyło własnoręcznie zebrane i w domu usmażone grzyby. Obie 7
osoby wymagały hospitalizacji. Potrawa nie była badana. Diagnoza została postawiona na podstawie wywiadów, objawów i przeprowadzonych wyników dodatkowych. W roku 2009 w woj. zachodniopomorskim zatruć grzybami nie zarejestrowano. W analizowanym roku sprawozdawczym w Polsce zarejestrowano 92 przypadki zatruć (współczynnik zapadalności 0,24 na 100 tys. mieszkańców), tj. o 62 zachorowania mniej niż w roku 2009. W woj. zachodniopomorskim pod nadzorem Państwowej Inspekcji Sanitarnej w 11 powiatach jest łącznie 26 nosicieli pałeczek schorzeń jelitowych S. typhi i paratyphi w tym : 17 nosicieli stałych Salmonella typhi, 7 nosicieli Salmonella paratyphi B oraz 2 nosicieli Salmonella paratyphi C. Na nadzorowanym terenie nie ma zarejestrowanych nosicieli Salmonella paratyphi A (tabela 3 i 4). W 2010 roku na terenie woj. zachodniopomorskiego zarejestrowano 1 nosiciela Salmonella paratyphi B. Jest to 54-letni mężczyzna zamieszkały na terenie nadzorowanym przez PSSE w Kamieniu Pomorskim. Nosicielstwo zostało wykryte przy okazji badań do książeczki zdrowia dla celów sanitarno epidemiologicznych. Z rejestru nosicieli Salmonella Typhi i Salmonella paratyphi A, B, C został wykreślony 1 nosiciel Salmonella paratyphi B z powodu zgonu. Tab.3. Liczba nosicieli Salmonella typhi i paratyphi w 2010 roku na terenie woj. zachodniopomorskiego Powiat Typ bakterii Liczba nosicieli Liczba osób ogółem Gryfino Salmonella paratyphi B 1 1 Kamień Pomorski Salmonella typhi 2 Salmonella paratyphi B 1 3 Kołobrzeg Salmonella typhi 1 1 Koszalin Salmonella typhi 1 Salmonella paratyphi B 1 2 Police Salmonella paratyphi B 1 1 Pyrzyce Salmonella typhi 2 2 Sławno Salmonella typhi 2 2 Stargard Szczeciński Salmonella typhi 2 3 Szczecin Salmonella paratyphi C Salmonella typhi Salmonella paratyphi B Salmonella paratyphi C Szczecinek Salmonella typhi 2 2 Salmonella typhi 1 Wałcz 2 Salmonella paratyphi B 1 1 4 2 1 R a z e m : 26 Tab.4. Liczba nosicieli Salmonella Typhi i paratyphi w roku 2010 wg grup wiekowych na terenie woj. zachodniopomorskiego 7 Wyszczególnienie razem Liczba nosicieli grupa wiekowa 8
Salmonella 0-4 lat 5-19 40-59 60 lat i 20-39 lat lat lat więcej Typhi 1 17 0 0 2 4 11 A 2-0 0 0 0 0 paratyphi B 3 7 0 0 1 1 5 C 4 2 0 0 0 2 0 1.1.1. Ogniska na choroby przenoszone drogą pokarmową W roku 2010 na terenie woj. zachodniopomorskiego wystąpiło 38 ognisk zbiorowych na choroby przenoszone drogą pokarmową tj. o 21 ognisk więcej niż w roku 2009. Na zachorowanie ogółem narażone były 4372 osoby (o 2547 więcej niż w 2009 r.), zachorowały 602 osoby (o 202 więcej niż w 2009 r.), w tym 146 dzieci do 14 r. ż. (tyle samo co w 2009 r.). Hospitalizowano 116 osób, w tym 39 dzieci do 14 r. ż. Zgonów nie odnotowano. Ogniska na choroby przenoszone drogą pokarmową wystąpiły w: 5 ośrodkach uzdrowiskowych 4 ośrodkach wczasowych 3 ośrodkach zdrowia lub sportu i rekreacji 2 hotelach 2 restauracjach 1 bursie integracyjnej 1 polu namiotowym 1 zespole szkół publicznych 19 mieszkaniach prywatnych ( o 15 więcej niż w 2009 r.) Czynnikami etiologicznymi w ogniskach były: Salmonella enteritidis - w 12 ogniskach, Rotawirusy - w 5 ogniskach, Staphylococcus aureus - w 5 ogniskach, Escherichia coli - w 2 ogniskach, Norowirusy i Staphylococcus aureus - w 2 ogniskach, Norowirusy - w 1 ognisku, Salmonella enteritidis i Staphylococcus aureus w 1 ognisku, Clostridium botulinum - w 1 ognisku, Muchomor sromotnikowy - w 1 ognisku, w 8 ogniskach czynnika etiologicznego nie wyizolowano ( o 1 więcej niż w 2009 r.). Z analizy nośników zakażenia w 38 zgłoszonych ogniskach na choroby przenoszone drogą pokarmową wynika, że większość spowodowanych było spożyciem potraw z dodatkiem jaj (pasta jajeczna, jajecznica, potrawy w panierce), drobiu, mięsa, ryb lub warzyw, a także złym stanem sanitarnym kuchni lub stołówek. Analiza występowania ognisk chorób przenoszonych drogą pokarmową w latach 2006 2010 wykazała tendencję spadkową w latach 2008 2009, w których zarejestrowano po kilkanaście ognisk i w 2010 roku ponowny znaczny wzrost występowania ognisk tj. 38 (tabela 5). Zarejestrowano aż 5 ognisk na choroby przenoszone drogą pokarmową w ośrodkach zajmujących się leczeniem uzdrowiskowym (2 w zakładach lecznictwa uzdrowiskowego, 2 w sanatoriach, 1 w NZOZ Centrum Medyczno-Uzdrowiskowym) i 4 9
ogniska w ośrodkach wczasowych (1 ośrodek wczasowo-kolonijny, 1 ośrodek wczasoworehabilitacyjny, 2 ośrodki wczasowe) stąd też chorych wzrosła o ponad 50% w stosunku do 2009 r. Największy zasięg miało ognisko zatrucia pokarmowego, które wystąpiło w Szpitalu Uzdrowiskowym "Willa Fortuna", przy ul. Rafińskiego 3, Szpitalu Uzdrowiskowym "Muszelka" Kołobrzeg, ul. Słowackiego 6-8 i Zespole Szkół Morskich ul. Arciszewskiego 21 w Kołobrzegu w okresie 14-15.05.2011 r. gdzie osób chorych wynosiła 81, a narażonych na zachorowanie było 391 osób. Przebieg był w 77 przypadkach lekki, natomiast w 4 przypadkach średni pod postacią nieżytu żołądkowo- jelitowego. Czynnikiem etiologicznym był Staphylococcus aureus. W dochodzeniu epidemiologicznym ustalono, że źródłem zakażenia była surówka z białej kapusty przygotowywana przez pracowników kuchni będących nosicielami Staphylococcus aureus. Zaniedbania w pionie kuchennym spowodowały, iż w działaniach przeciwepidemicznych uwzględnione zostało także unieruchomienie bloku żywienia oraz odsunięcie od pracy nosicieli wśród pracowników pionu kuchni. Tab.5. Zestawienie liczby ognisk zbiorowych na choroby przenoszone drogą pokarmową oraz liczby narażonych i chorych, w tym dzieci do 14 roku życia na terenie woj. zachodniopomorskiego. rok ognisk narażonych ogółem chorych w tym dzieci do 14 r.ż. 2004 21 2834 566 112 2005 30 2539 622 233 2006 30 2638 488 243 2007 27 2397 730 184 2008 13 1085 174 84 2009 17 1825 400 146 2010 38 4372 602 146 1.2. Wirusowe zapalenia wątroby Wirusowe zapalenia wątroby zostały uznane przez WHO za jeden z wiodących problemów epidemiologicznych w zakresie chorób zakaźnych oraz zdrowia publicznego na świecie. Do tej pory wykryto szereg wirusów odpowiedzialnych za powstawanie wirusowego zapalenia wątroby (hepatitis virusalis) - A (HAV), B (HBV), C (HCV), D (HDV), E (HEV), G (HGV). W Polsce najczęściej zachorowania wywołują wirusy A, B, C, rzadziej dochodzi do skojarzonego zapalenia wątroby zarówno wirusem B i C. W 2010 roku w Polsce zarejestrowano 6009 (współczynnik zapadalności 15,75 na 100 tys. mieszkańców) na wirusowe zapalenia wątroby, podczas gdy w roku 2009 zgłoszono 6075 zachorowania (współczynnik zapadalności 15,92 na 100 tys. mieszkańców). Również w woj. zachodniopomorskim zachorowania na wirusowe zapalenie wątroby utrzymują się na poziomie podobnym do ubiegłego roku: 125 w roku 2010 (współczynnik zapadalności 7,38 na 100 tys. mieszkańców) do 140 w roku 2009 (współczynnik zapadalności 8,27 na 100 tys. mieszkańców). Ogólne zestawienie na wirusowe zapalenia wątroby w Polsce i województwie zachodniopomorskim w latach 2006-2010 przedstawia tabela 6. 10
Zauważalny wzrost na wirusowe zapalenie wątroby w latach 2009-2010 związany jest przede wszystkim ze zmianą definicji zapalenia wątroby typu C na potrzeby nadzoru epidemiologicznego oraz wprowadzeniem drugiej definicji, która szerzej definiuje zagadnienie wzw C niż w latach ubiegłych. W chwili obecnej definicję wirusowego zapalenia wątroby typu C (wg definicji z 2009r.) spełniają także osoby będące nosicielami wirusowego zapalenia wątroby, którzy w latach ubiegłych byli zgłaszani osobno. Ponadto istnieje możliwość zgłoszenia jednego zachorowania zarówno według definicji z 2005r. jak i 2009r. Tab.6. Liczba i współczynniki zapadalności na wirusowe zapalenia wątroby ogółem w Polsce i woj. zachodniopomorskim w latach 2006-2010 2006 2007 2008 2009 2010 na 100 tys. na 100 tys. na 100 tys. na 100 tys. Zachorowań na 100 tys. Polska 4859 12,74 4361 11,44 3987 10,46 6075* 15,92 6009* 15,75 Województwo zachodniopomorskie 139 8,21 110 6,50 84 4,96 140* 8,27 125* 7,38 * - suma na wirusowe zapalenie wątroby z uwzględnieniem obu definicji zapalenia wątroby typu C W tabeli 7 przedstawiono zachorowania na wirusowe zapalenie wątroby typu C z uwzględnieniem obu definicji zachorowania. Tab.7. Liczba i współczynniki zapadalności na wirusowe zapalenia wątroby C ogółem w Polsce i woj. zachodniopomorskim w 2009 i 2010r. w oparciu o istniejące definicje zachorowania będące podstawą do zagłoszenia przypadku. 2009r. wg definicji z 2009r. 2009r. w definicji z 2005r. 2010r. w definicji z 2009r. 2010r. w definicji z 2005r. na 100 tys. na 100 tys. na 100 tys. na 100 tys. Polska 1891 4,96 1939 5,08 2178 5,71 1941 5,09 Województwo zachodniopomorskie 56 3,30 44 2,60 49 2,89 39 2,30 1.2.1 Wirusowe zapalenie wątroby typu A. 11
Wirusowe zapalenie wątroby typu A wywołuje wirus HAV. Do zakażenia tym wirusem dochodzi najczęściej drogą pokarmową poprzez zakażone produkty żywnościowe (zwłaszcza warzywa, owoce nie poddane właściwej obróbce termicznej), a także przez zakażoną wodę. Choroba występuje na całym świecie, szczególnie często na terenach o złym stanie sanitarnym i higienicznym. Do grup wysokiego ryzyka zakażenia zalicza się osoby wyjeżdżające do krajów o wysokim stopniu endemiczności. Stąd podróżującym w te rejony zalecane są szczepienia przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu A. W Polsce w 2009 r. zaobserwowano trzykrotny wzrost na wirusowe zapalenie wątroby typu A w stosunku do roku ubiegłego i piętnastokrotny!!! w stosunku do roku 2007. W 2008 roku odnotowano 209 (współczynnik zapadalności 0,55 na 100 tys. mieszkańców), podczas gdy w roku 2009 aż 651 (współczynnik zapadalności 1,71 na 100 tys. mieszkańców). W 2010r. nastąpił spadek na wirusowe zapalenie wątroby typu A do 156 w ciągu roku (współczynnik zapadalności 0,41 na 100 tys. mieszkańców). Na terenie woj. zachodniopomorskiego w 2010r. odnotowano 5 na wirusowe zapalenie wątroby typu A tj. o 3 mniej niż w 2009r. W 3 przypadkach zachorowania miały związek z wyjazdami w rejony endemiczne (Egipt, Tunezja). Jedno zachorowanie dotyczyło osoby mającej kontakt z chorym na wirusowe zapalenie wątroby typy A. Jedno zachorowanie związane było z częstymi podróżami służbowymi na terenie Polski i żywieniem w przydrożnych barach. Zachorowania na WZW typu A w latach 2006-2010 w Polsce i na terenie woj. zachodniopomorskiego obrazuje tabela 8. Tab.8. Zestawienie na wirusowe zapalenie wątroby typu A w latach 2006-2010 w Polsce i woj. zachodniopomorskim 2006 2007 2008 2009 2010 zachorowania na 100 tys. zachorowania na 100 tys. zachorowania na 100 tys. zachorowania na 100 tys. Zachorowania na 100 tys. Polska 109 0,29 42 0,11 209 0,55 651 1,71 156 0,41 Województwo zachodniopomorskie 3 0,18 0 0 5 0,29 9 0,53 5 0,30 1.2.2. Wirusowe zapalenie wątroby typu B Wirusowe zapalenie wątroby typu B wywołuje wirus HBV. Do zakażenia dochodzi najczęściej drogą naruszenia ciągłości tkanek (droga parenteralna), które może być związane z zabiegiem medycznym, na skutek źle wysterylizowanego sprzętu medycznego. Możliwe są pozamedyczne drogi zakażenia tj.: zabiegi kosmetyczne, fryzjerskie czy tatuaże, a także droga kontaktów seksualnych. W Polsce zachorowalność na wirusowe zapalenie wątroby typu B obniża się stopniowo od lat 90-tych, tj. od chwili wprowadzenia szczepień przeciwko wirusowemu 12
zapaleniu wątroby typu B. Również działania związane z profilaktyką zakażeń szpitalnych, zwłaszcza poprawa procesów sterylizacji sprzętu medycznego mają znaczenie w poprawie sytuacji epidemiologicznej wirusowego zapalenia wątroby typu B. Według prawdopodobnych szacunków 2 miliardy ludzi na świecie było lub jest zakażonych wirusem HBV, natomiast aktualnych nosicieli HBV na świecie szacowana jest na 350-400 milionów osób. Każdego roku z powodu powikłań po wirusowym zapaleniu wątroby typu B na świecie umiera ponad 2 miliony osób. W Polsce nosicieli jest na poziomie średnim (1-2 %), ale około 20 % populacji posiada przeciwciała świadczące o przebytym zakażeniu. W woj. zachodniopomorskim w 2010 r. zarejestrowano 179 nowych nosicieli antygenu HBsAg, łączna nosicieli wynosi 9825. W Polsce w roku 2010 zarejestrowano 1634 (współczynnik zapadalności 4,28 na 100 tys. mieszkańców) tj. o 132 przypadki więcej w stosunku do roku 2009, gdzie wyniosła 1475 (współczynnik zapadalności 3,87 na 100 tys. mieszkańców). W woj. zachodniopomorskim od pięciu lat wskaźnik zapadalności jest niższy niż średnia krajowa, natomiast zgłoszonych od 2006r.utrzymuje się na porównywalnym poziomie (tabela 9 i rycina 3). Tab.9. Liczba i współczynnik zapadalności na wirusowe zapalenie wątroby typu B w latach 2006-2010 w Polsce i woj. zachodniopomorskim 2006 2007 2008 2009 2010 zachorowania na 100 tys. zachorowania na 100 tys. zachorowania na 100 tys. Zachorowania na 100 tys. Zachorowania na 100 tys. Polska 1688 4,43 1460 3,83 1337 3,51 1475 3,87 1634 4,28 Województwo zachodniopomorskie 31 1,83 31 1,83 29 1,71 30 1,77 30 1,77 13
Białogard - - 1 2,07 1 2,07 1 2,07 - - Choszczno 4 8,00 2 4,00 - - - - - - Drawsko - - 3 5,17 - - 1 1,74 - - Goleniów - - - - - - - - - - Gryfice 1 1,65 1 1,65 1 1,65 - - 2 3,3 Gryfino 1 1,21 1 1,20 1 1,65 - - - - Kamień 1 2,10 - - - - - - 8 16,74 Kołobrzeg 4 5,26 3 3,92 1 1,31 3 3,9 2 2,6 Koszalin 2 1,16 1 0,58 4 2,32 8 4,65 2 1,16 Łobez - - - - - - - - - - Myślibórz 3 4,45 - - 1 1,48 1 1,49 - - Police 1 1,55 2 3,05 1 1,55 - - - - Pyrzyce - - 2 5,01 - - 1 2,50 - - Sławno - - - - - - - - - - Stargard 1 0,84 1 0,84 1 0,84 - - 2 1,68 Szczecin 7 1,70 4 0,98 - - 6 1,48 2 0,49 Szczecinek - - 3 3,88 4 5,20 - - 1 1,30 Świdwin 2 4,09 - - 11 22,65 4 8,24 3 6,18 Świnoujście - - - - 2 4,89 - - 1 2,45 Wałcz 4 7,33 7 12,83 1 1,84 5 9,21 7 12,9 14
Ryc.3. Zapadalność na wirusowe zapalenie wątroby typu B w latach 2006-2010 w Polsce w i woj. zachodniopomorskim na 100 tys. 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 Zapadalność na wirusowe zapalenie wątroby typu B w latach 2006-2010 w Polsce i woj. zachodniopomorskim 2006 2007 2008 2009 2010 Polska Rok województwo zachodniopomorskie W woj. zachodniopomorskim w 2010 r. na wirusowe zapalenie wątroby typu B zachorowało 30 osób (współczynnik zapadalności 1,77 na 100 tys. mieszkańców), w tym zachorowania ostre to 8 przypadków, a 22 to zachorowania przewlekłe. Najwyższy współczynnik zapadalności wystąpił na terenie nadzorowanym przez PPIS w Kamieniu Pomorskim - 16,74 (zachorowało 8 osób) i w Wałczu - 12,9 (zachorowało 7 osób). Zachorowań na WZW typu B nie zarejestrowano na terenie nadzorowanym przez PPIS w: Białogardzie, Choszcznie, Drawsku Pomorskim, Goleniowie, Gryfinie, Łobzie, Myśliborzu, Policach, Pyrzycach i Sławnie. Na podstawie szczegółowo przeanalizowanych wywiadów epidemiologicznych ustalono, że najbardziej prawdopodobnym źródłem zakażenia są: zabiegi medyczne i stomatologiczne 7 przypadków, zabiegi medyczne połączone z transfuzją krwi - 1 przypadek, zabiegi naruszające ciągłość tkanek (narkomania dożylna, tatuaże, samookaleczenia) 1 zachorowanie, w 5 przypadkach zachorowanie dotyczyło pacjentów od wielu lat będących w rejestrze nosicieli antygenu HbsAg, 1 zachorowanie wystąpiło u pacjenta, który w latach 70-tych przebył wirusowe zapalenie wątroby (brak dokumentacji zachorowania) w 2 przypadkach udokumentowano kontakt z nosicielem antygenu HBsAg, w 13 przypadkach nie ustalono źródła zakażenia. Największą liczbę stwierdzono w grupie wiekowej 21-30 lat, częściej chorowali mężczyźni 18, co obrazuje tabela 10 i tabela 11. 15
Tab.10. Liczba na wirusowe zapalenie wątroby typu B na terenie woj. zachodniopomorskiego w latach 2006-2010, według płci Lata kobiety mężczyźni 2006 12 19 31 2007 9 22 31 2008 14 15 29 2009 14 16 30 2010 12 18 30 Tab.11. Liczba na wirusowe zapalenie wątroby typu B na terenie woj. zachodniopomorskiego w roku 2010, według grup wiekowych grupy wiekowe 0-14 0 15-20 3 21-30 12 31-40 6 41 50 2 51-60 2 61-70 4 >70 1 razem: 30 Liczbę osób zaszczepionych z uwzględnieniem grup ryzyka przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B na terenie woj. zachodniopomorskiego przedstawia tabela 12. Należy stwierdzić iż łączna ilość osób zaszczepionych na wirusowe zapalenia wątroby typu B spadła z 63388 osób w roku 2007 do 46157 osób w roku 2010. Tab.12 Liczba zaszczepionych osób przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B na terenie woj. zachodniopomorskiego w latach 2008-2010, według grup ryzyka Liczba zaszczepionych Grupa ryzyka Podstawowe Przypominające Ogółem Pierwotne Uzupełniające I II Noworodki 2008 7339 7871 - - 15210 Uczniowie szkół medycznych Studenci uczelni medycznych 2009 6924 8259 - - 15183 2010 6828 7742 - - 14570 2008 3 17 - - 20 2009 8 5 - - 13 2010 42 20 - - 62 2008 13 45 - - 58 2009 25 14 - - 39 2010 31 27 - - 58 16
Otoczenie nosicieli Otoczenie chorych Osoby z przewlekłym uszkodzeniem nerek, zwłaszcza dializowane Osoby z przewlekłym uszkodzeniem wątroby Zakażeni HIV oraz dzieci z wrodzonym lub nabytym defektem odporności Osoby przygotowywane do zabiegów wykonywanych w krążeniu pozaustrojowym 2008 120 414 - - 534 2009 115 324 - - 439 2010 90 209 - - 299 2008 21 109 - - 130 2009 14 215 - - 229 2010 25 227 - - 252 2008 148 106 87 92 433 2009 145 116 109 91 461 2010 130 140 97 74 441 2008 50 97 27-174 2009 28 110 51-189 2010 32 68 3 2 105 2008 3 3 1 1 8 2009 2 5 1 2 10 2010 4 6 - - 10 2008 505 741 - - 1246 2009 325 601 - - 926 2010 338 562 - - 900 Inne osoby 2008 12655 14672 517 87 27931 Pracownicy służby zdrowia 2009 11664 13038 1603 157 26462 2010 10812 11907 1094 83 23896 2008 133 280 - - 413 2009 173 246 - - 419 2010 106 202 - - 308 Łącznie 2008 20990 24355 632 180 46157 */ brak danych 2009 19423 22933 1764 250 43370 2010 18438 21110 1194 159 40901 1.2.3. Wirusowe zapalenie wątroby typu C Wirusowe zapalenie wątroby typu C występuje na całym świecie, a osób zakażonych szacowana jest na około 300 milionów. Choroba jest bardzo poważnym problemem zdrowotnym w naszym kraju. Liczba zakażonych wirusem typu C zapalenia wątroby w Polsce może sięgnąć kilkuset tysięcy i nie jest dokładnie oszacowana, ze względu na bezobjawowy najczęściej przebieg choroby, stąd wykrycie tego zakażenia jest często przypadkowe. 40 80 % rozpoznawanych jest w fazie zmian przewlekłych. W roku 2010 w woj. zachodniopomorskim zarejestrowano 248 nowych nosicieli HCV, ogólna ich wyniosła 3426. W Polsce w 2010r. na wirusowe zapalenie wątroby typu C wg definicji z 2009r. wynosiła 2178 (współczynnik zapadalności na 100 tys. mieszkańców 5,71) i 1941 wg. definicji 2005r. (współczynnik zapadalności na 100 tys. mieszkańców 5,09) podczas gdy na wirusowe zapalenie wątroby typu C w 2009r. 17
wyniosła odpowiednio 1891 (współczynnik zapadalności na 100 tys. mieszkańców 4,96) i 1939 (współczynnik zapadalności na 100 tys. mieszkańców 5,08). W analogicznym okresie w woj. zachodniopomorskim zgłoszono 49 na wirusowe zapalenie wątroby typu C wg definicji z 2009r. (współczynnik zapadalności na 100 tys. mieszkańców 2,95) i 39 przypadków wg. definicji 2005r. (współczynnik zapadalności na 100 tys. mieszkańców 2,54) Analizując liczbę zgłoszonych w porównaniu do roku ubiegłego należy podkreślić, że jest ich tyle samo wg definicji z 2005r. i 14 więcej wg definicji z 2009r. Największa wystąpiła na terenie nadzorowanym przez PPIS w : Szczecinku 12,98 (10 ) Kamieniu Pomorskim 16,74 na 100 tys. mieszkańców (8 ), i Kołobrzegu 11,71 na 100 tys. mieszkańców (9 ). Żadnego zachorowania nie zarejestrowano na terenie nadzorowanym przez PPIS w Stargardzie Szczecińskim. Na podstawie przeprowadzonej analizy wywiadów epidemiologicznych stwierdzono: 6 to osoby po zabiegach operacyjnych, medycznych i przewlekle chore, oraz te, które korzystały z zabiegów stomatologicznych, 5 to osoby, które przeszły liczne operacje chirurgiczne połączone z transfuzją krwi w latach 80-tych, 4 zachorowania to narkomani zażywający dożylnie środki psychoaktywne, 5 to osoby, które wykonały tatuaż w warunkach niesterylnych, przebywający w zakładzie karnym, 1 zachorowanie dotyczy osoby wykonującej zawód medyczny i narażonej na naruszenie ciągłości tkanek, w 25 przypadkach nie udało się ustalić źródła zakażenia. Zestawienie na WZW typu C w latach 2006-2010 w Polsce i woj. zachodniopomorskim przedstawia tabela 13 i rycina. Tab.13. Liczba i współczynnik zapadalności na wirusowe zapalenie wątroby typu C w latach 2006-2010 w Polsce i woj. zachodniopomorskim 2006 2007 2008 2009 2010 zachorowania na 100 tys. zachorowania na 100 tys. Zachorowania na 100 tys. zachorowania na 100 tys. zachorowania na 100 tys. Polska 2933 7,69 2749 7,21 2355 6,18 3830 10,04 4119 10,80 województwo zachodniopomorskie 101 5,96 75 4,43 47 2,77 49* 2,89 88** 5,20 18
Białogard 2 4,14 - - 1 2,07 1 2,07 2 4,14 Choszczno - - - - - - - - 4 8,04 Drawsko Pom. 3 5,17 5 8,62 - - 2 3,48 4 6,96 Goleniów 2 2,54 4 5,06 2 2,52 - - 6 7,52 Gryfice 2 3,29 2 3,29 1 1,65 1 1,65 4 6,59 Gryfino 2 2,41 - - - - - - 1 1,2 Kamień Pomorski 1 2,10 1 2,10 - - 3 6,28 8 16,74 Kołobrzeg 10 13,14 12 15,70 8 10,45 9 11,7 9 11,71 Koszalin 12 6,99 4 2,33 6 3,49 7 4,07 4 2,32 Łobez 2 5,23 2 5,24 - - - - 4 10,49 Myślibórz 2 2,97 1 1,48 1 1,49 4 5,95 4 5,95 Police 8 12,41 5 7,63 1 1,51 1 1,46 2 2,92 Pyrzyce - - - - - - - - 1 2,50 Sławno 1 1,74 - - - - - - 4 6,98 Stargard Szcz. 1 0,84 3 2,51 - - - - - - Szczecin 39 9,50 18 4,41 4 0,98 2 0,49 13 3,2 Szczecinek 3 3,89 5 6,47 5 6,47 4 5,20 10 12,98 Świdwin 2 4,09 - - 2 4,12 4 8,24 1 2,06 Świnoujście 1 2,45 1 2,45 - - 1 2,45 2 4,9 Wałcz 8 14,67 12 23,00 16 29,41 10 18,42 5 9,21 * - na wirusowe zapalenie wątroby typy C z wykluczeniem nosicieli anty- HCV, którzy spełniali kryteria definicji zachorowania. ** - na wirusowe zapalenie wątroby typy C z uwzględnieniem obu obowiązujących definicji zachorowania (uwzględnia również nosicieli anty-hcv). Ryc.4. Współczynnik zapadalności na wirusowe zapalenie wątroby typu C w latach 2006-2010 w Polsce i woj. zachodniopomorskim * - w woj. zachodniopomorskim w 2009r. podano liczbę na wirusowe zapalenie wątroby typy C z wykluczeniem nosicieli, którzy spełniali definicje. ** - w woj. zachodniopomorskim w 2010r. na wirusowe zapalenie wątroby typy C z uwzględnieniem obu obowiązujących definicji zachorowania (uwzględnia również nosicieli anty-hcv). 12 na 100 tys. 10 8 6 4 2 0 2006 2007 2008 2009 2010 Rok Polska województwo zachodniopomorskie 19
Najwięcej na terenie woj. zachodniopomorskiego w 2010 r. zaobserwowano w grupie wiekowej 51-60 lat 17 przypadków (tabela 14). Zachorowało 28 kobiet i 18 mężczyzn, co przedstawiono w tabeli. Tab.14. Liczba na wirusowe zapalenie wątroby typu C według grup wiekowych na terenie woj. zachodniopomorskiego w 2010 r. grupy wiekowe 0 14 2 15 20 0 21 30 8 31 40 5 41 50 7 51 60 17 61 70 5 >71 3 razem: 46 Tab.15. Liczba na wirusowe zapalenie wątroby typu C według płci na terenie woj. zachodniopomorskiego w latach 2006-2010 Lata kobiety mężczyźni 2006 44 57 101 2007 36 39 75 2008 18 29 47 2009 22 27 49 2010 28 18 46 1.3. Wybrane choroby zakaźne wieku dziecięcego Odra Odra jest ostrą, wirusową i wysoce zakaźną chorobą zakaźną, przenoszoną głównie drogą kropelkową. Najczęstsze objawy kliniczne towarzyszące odrze to: gorączka, i uogólniona plamisto-grudkowa wysypka (nie pęcherzykowa), trwająca dłużej niż 3 dni oraz jeden lub więcej z następujących objawów: kaszel, nieżyt nosa, plamki Koplika, zapalenie spojówek. Powikłania w przebiegu odry występują często. W 2010 r. w Polsce odnotowano 14 na odrę (współczynnik zapadalności 0,04 na 100 tys. mieszkańców), tj. o 101 mniej niż w roku 2009. Na terenie woj. zachodniopomorskiego w roku 2010 na odrę nie zarejestrowano. Świnka /nagminne zapalenie przyusznic/ Nagminne zapalenie przyusznic jest ostrą, wirusową chorobą zakaźną, której charakterystycznym objawem jest obustronny lub jednostronny obrzęk i tkliwość ślinianek obok innych objawów ostrej infekcji wirusowej tj. gorączka, bóle mięśniowe, złe samopoczucie. Choroba przenoszona jest drogą kropelkową. 20
Na przestrzeni kolejnych lat w Polsce odnotowuje się znaczny spadek liczby na świnkę (tab. 14), w roku 2010 w całym kraju na świnkę zachorowało 2 747 osób (współczynnik zapadalności 7,20 na 100 tys. mieszkańców) o 207 osób mniej niż w roku 2009 i o 524 osób mniej niż w roku 2008. W woj. zachodniopomorskim w 2010 r. na nagminne zapalenie przyusznic zachorowało 105 osób, w tym 1 osoba była hospitalizowana (współczynnik zapadalności 6,20 na 100 tys. mieszkańców), w stosunku do 2009 r. o 52 zachorowania mniej. Różyczka Różyczka jest łagodną chorobą wirusową, w 30-50% przypadków przebiegającą skąpo- lub bezobjawowo. Jednak ze względu na teratogenne działanie wirusa może być szczególnie niebezpieczna dla kobiet w ciąży. Choroba przenoszona jest drogą kropelkową i kontaktową. Charakterystyczne dla różyczki jest stwierdzenie w około 24 godziny przed wystąpieniem wysypki, bolesnego powiększenia węzłów chłonnych za uszami, w tylnej części szyi i karkowych. W Polsce w 2010 r. zanotowano 4197 (współczynnik zapadalności 11,00 na 100 tys. mieszkańców) prawie dwukrotnie mniej niż w roku 2009, kiedy zachorowało 7586 osób. Od roku 2008 roku w Polsce odnotowuje się znaczny spadek na różyczkę w kolejnych latach. W woj. zachodniopomorskim w roku 2010 na różyczkę zachorowało 178 osób, z których nikt nie był hospitalizowany (współczynnik zapadalności 10,51 na 100 tys. mieszkańców). Podobnie jak w Polsce nastąpił znaczny spadek w stosunku do 2009 r., kiedy odnotowano 230 (współczynnik zapadalności 13,58 na 100 tys. mieszkańców). Najskuteczniejszą metodą zapobiegania odrze, śwince i różyczce są szczepienia ochronne. W Polsce szczepienia przeciwko odrze, śwince i różyczce są szczepieniami obowiązkowymi i wykonywane były zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych przewidzianych na 2010 rok szczepionką skojarzoną. Poza kalendarzem szczepień Program Szczepień Ochronnych zaleca szczepienia niefinansowane ze środków znajdujących się w budżecie ministra właściwego do spraw zdrowia. Wśród tych szczepień są szczepienia przeciw odrze, śwince i różyczce, które zalecane są osobom nie szczepionym w ramach szczepień obowiązkowych i młodym kobietom, zwłaszcza pracującym w środowiskach dziecięcych (przedszkola, szkoły, szpitale, przychodnie) dla zapobiegania różyczce wrodzonej szczególnie nieszczepionym w 13 roku życia lub jeżeli od szczepienia podstawowego w 13 roku życia minęło więcej niż 10 lat. Krztusiec Krztusiec jest ostrą, zakaźną chorobą dróg oddechowych, głównie wieku dziecięcego o etiologii bakteryjnej, przenoszoną drogą kropelkową. Typową cechą tej choroby jest napadowy, szczekający kaszel z wydzielaniem lepkiej plwociny. Rozpoznanie kliniczne na podstawie objawów wymaga potwierdzenia laboratoryjnego. Najskuteczniejszą metodą profilaktyki jest uodparnianie poprzez szczepienie ochronne szczepionką skojarzoną DTP u wszystkich dzieci do ukończenia 2 roku życia. W Polsce w roku 2010 na krztusiec zachorowało 1272 osoby (współczynnik zapadalności na 100 tys. mieszkańców wynosił 3,33) o 1118 osób mniej w stosunku do roku poprzedniego, gdy zachorowało 2390 (współczynnik zapadalności na 100 tys. mieszkańców wynosił 6,26). W analogicznym okresie w woj. zachodniopomorskim zaobserwowano prawie ośmiokrotny spadek na krztusiec, w stosunku do roku poprzedniego. W roku 2010 odnotowano 12 (współczynnik zapadalności na 100 tys. mieszkańców wyniósł 21
0,70), w tym 8 osób podlegało hospitalizacji. W roku 2009 odnotowano 96 (współczynnik zapadalności 5,67 na 100 tys. mieszkańców), w tym 72 osoby hospitalizowano. Duża różnica w zgłaszalności na krztusiec między rokiem 2009 a 2010 może wynikać oprócz zmniejszonej liczby także z rozpowszechnionego przez Państwową Inspekcję Sanitarną wśród lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej opracowania Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego Państwowego Zakładu Higieny Zakładu Epidemiologii zawierającego informacje dot. sposobu prawidłowego interpretowania wyników badań serologicznych wykonywanych w kierunku krztuśca na potrzeby diagnostyki różnicowej do celów klinicznych, jak również na potrzeby nadzoru epidemiologicznego. Ospa wietrzna Ospa wietrzna jest wysoce zakaźną wirusową chorobą o ostrym przebiegu. Wirus szerzy się przeważnie drogą kropelkową, choć do zakażenia może dochodzić również przez zakażone ręce lub przedmioty. Charakterystycznym objawem ospy jest pęcherzykowata wysypka, która może lokalizować się także na śluzówce jamy ustnej, spojówce oraz rogówce. W Polsce w 2010 roku zanotowano 183323 zachorowania (współczynnik zapadalności 480,49 na 100 tys. mieszkańców) tj. o 43208 więcej niż w roku 2009, w którym zachorowało 140115 osób (współczynnik zapadalności 367,24 na 100 tys. mieszkańców). Liczbę na ospę w Polsce w ostatnich pięciu latach przedstawia rycina 5. Ryc.5. Liczba na ospę wietrzną w Polsce w latach 2006-2010 Liczba na ospę wietrzną w Polsce w latach 2006-2010 200000 180000 160000 140000 141129 160089 129662 140115 183323 120000 100000 80000 60000 40000 20000 0 2006 2007 2008 2009 2010 W 2010 roku w woj. zachodniopomorskim zarejestrowano 6347 na ospę wietrzną, w tym 23 osoby hospitalizowano (współczynnik zapadalności 374,78 na 100 tys. mieszkańców) tj. o 2239 przypadków więcej niż w roku 2009, w którym zachorowało 4108 osób (współczynnik zapadalności 242,6 na 100 tys. mieszkańców). Liczbę na ospę wietrzną z uwzględnieniem hospitalizacji w woj. zachodniopomorskim w ostatnich pięciu latach przedstawia rycina 6. Ryc.6. Liczba na ospę wietrzną w woj. zachodniopomorskim w latach 2006-2010 22
Liczba na ospę wietrzną w woj. zachodniopomorskim w latach 2006-2010 7000 6347 6000 5000 4000 3975 4755 3961 4108 3000 2000 1000 0 2006 2007 2008 2009 2010 Ryc.7. Liczba osób hospitalizowanych z powodu zachorowania na ospę wietrzną w woj. zachodniopomorskim w latach 2006-2010 Liczba osób hospitalizowanych z powodu zachorowania na ospę wietrzną w woj. zachodniopomorskim w latach 2006-2010 80 70 70 60 50 48 40 30 20 33 15 23 10 0 2006 2007 2008 2009 2010 Szczepienia przeciwko ospie wietrznej są obowiązkowe tylko dla dzieci do 12 roku życia z: upośledzeniem odporności o wysokim ryzyku ciężkiego przebiegu choroby, z ostrą białaczką limfoblastyczną w okresie remisji, zakażonych HIV oraz przed leczeniem immunosupresyjnym lub chemioterapią. Obowiązkowym szczepieniom podlegają także dzieci do ukończenia 12 roku życia z otoczenia dzieci określonych powyżej, które nie chorowały na ospę wietrzną. Poza kalendarzem szczepień Program Szczepień Ochronnych zaleca szczepienia niefinansowane ze środków znajdujących się w budżecie ministra właściwego do spraw zdrowia. Wśród tych szczepień jest szczepienie przeciwko ospie wietrznej zalecane osobom, które nie chorowały na ospę wietrzną i nie zostały wcześniej zaszczepione w ramach szczepień obowiązkowych albo zalecanych. Zalecane jest także szczepienie przeciw ospie wietrznej kobietom planującym zajście w ciążę, które nie chorowały wcześniej na ospę wietrzną. 23
Ostre porażenia wiotkie Ostre porażenie wiotkie obejmuje rejestrację zachorowania przebiegającego z wiotkim osłabieniem mięśni szkieletowych u dzieci do 14 roku życia. Monitorowanie ostrych porażeń wiotkich ma szczególne znaczenie w programie globalnej eradykacji poliomyelitis, który zatwierdzony został w 1988 r. podczas Światowego Zgromadzenia Zdrowia. Monitorowane są choroby, które różnicowane są z poliomyelitis tj.: zapalenie wielonerwowe w tym zespół Guillain-Barre, poprzeczne zapalenie rdzenia, neuropatie pourazowe. W 2010 r. w Polsce zdiagnozowano 44 zachorowania na ostre porażenie wiotkie (współczynnik zapadalności obliczony na podstawie populacji dzieci 0-14 r. ż. na 100 tys. dzieci wynosił 0,76). W stosunku do roku poprzedniego są to o 4 zachorowania więcej. W 2010 roku na terenie woj. zachodniopomorskim nie zgłoszono przypadków zachorowania na ostre porażenia wiotkie u dzieci w wieku 0 14 lat. Zachorowania na choroby wieku dziecięcego w Polsce i woj. zachodniopomorskim w latach 2006-2010 przedstawiono w tabeli 16. 24
Tab.16. Liczba i współczynnik zapadalności na choroby wieku dziecięcego w Polsce i woj. zachodniopomorskim w latach 2006-2010 Polska województwo zachodniopomorskie jednostka chorobowa Liczba 2006 2007 2008 2009 2010 2006 2007 2008 2009 2010 Liczba Zapadalność Liczba Liczba Liczba Zapadalność Liczba Liczba Liczba Liczba Liczba odra 120 0,31 37 0,09 100 0,26 115 0,30 14 0,04 3 0,17 1 0,05 3 0,17 - - - - świnka 15106 39,61 4146 10,87 3271 8,58 2954 7,74 2747 7,20 192 11,33 68 4,01 167 9,86 157 9,27 105 6,20 różyczka 20614 54,05 22886 60,04 13145 34,49 7586 19,88 4197 11,00 1560 92,12 295 17,42 444 26,23 230 13,58 178 10,51 krztusiec 1526 4,00 1984 5,2 2164 5,68 2390 6,26 1272 3,33 3 0,18 2 0,11 49 2,89 96 5,67 12 0,70 ospa wietrzna ostre porażenia wiotkie 141129 370,1 160089 420 129662 340,18 140115 367,24 183323 480,49 3975 234,7 4755 280,89 3961 233,98 4108 242,6 6347 374,78 65 1,08 39 0,65 34 0,58 40 0,69*/ 44 0,76*/ - - 1 0,37 1 0,38 3 1,02*/ - - */ obliczona na podstawie populacji dzieci 0-14 r.ż. na 100 tys. dzieci. 25
1.4. Grypa sezonowa, grypa wywołana wirusem A/H1N1v. Grypa jest zakaźną chorobą układu oddechowego, o etiologii wirusowej. Choroba przenoszona jest drogą kropelkową, dlatego też rozprzestrzenianie się wirusów grypy jest bardzo dynamiczne, co sprzyja zachorowaniom o charakterze epidemicznym lub pandemicznym. W 2010 roku w Polsce zgłoszono 550 573 na grypę i podejrzeń grypy ( 1 443,05 na 100tys. mieszkańców) w tym 242 274 dzieci do 14 roku życia (wskaźnik zapadalności wyniósł 4 165,96 na 100 tys. mieszkańców). Dla porównania w roku 2009, ze względu na pandemię grypy, odnotowano 1 081 974 na grypę i podejrzeń grypy - ( 2 835,85 na 100 tys. mieszkańców) w tym 398 434 dzieci do 14 roku życia (wskaźnik zapadalności 6 851,16 na 100 tys. mieszkańców). W analogicznym okresie w woj. zachodniopomorskim zachorowało 12 357 osób (współczynnik zapadalności 729,76 na 100 tys. mieszkańców), w tym 5 485 dzieci do 14 roku życia (współczynnik zapadalności wyniósł 1 871,8 na 100 tys. dzieci do 14 roku życia). Zapadalność na grypę w woj. zachodniopomorskim w stosunku do całego kraju w roku 2010 był dwukrotnie mniejsza. Grypa sezonowa monitorowana jest również w systemie Sentinel. Nadzór Sentinel działa zgodnie z wymogami European Influenza Surveillance Network (EISN) oraz European Center for Disease Control and Prevention (ECDC). Głównym założeniem systemu jest skoordynowanie przesyłanych danych epidemiologicznych z danymi wirusologicznymi. Oznacza to, że wybrani lekarze, którzy biorą udział w nadzorze, zobligowani są do przesyłania nie tylko danych epidemiologicznych dot. na grypę/infekcje grypopodobne, ale także przesyłania pobranego materiału od pacjenta wcześniej zdiagnozowanego z infekcją wirusową. Przesyłanie ww. danych pozwala na monitorowanie aktualnie krążących typów wirusa w danym rejonie badawczym. Ze względu na brak regulacji prawnych dotyczących funkcjonowania nadzoru Sentinel, nie cieszy się on szczególną popularnością wśród lekarzy. Oddział Epidemiologii WSSE w Szczecinie wzorem lat ubiegłych uczestniczył i koordynował nadzór nad grypą Sentinel w sezonie 2009/2010. Sezon 2009/2010 rozpoczęto z początkiem września 2009, natomiast zakończony został z końcem kwietnia 2010r. W sezonie tym podjęto współpracę z 31 lekarzami z powiatów: Gryfice, Pyrzyce, Koszalin, Stargard Szczeciński oraz Szczecin. Podczas funkcjonowania nadzoru udało się pobrać 139 wymazów celem opracowania mikrobiologicznego. Ze względu na wcześniej wspominany problem dotyczący pobierania materiału od pacjentów, materiał do badań w większości pobierany był przez pracowników Oddziału Epidemiologii PSSE oraz WSSE. Spośród 139 wymazów uzyskano 6 dodatnich wyników: 1 zakażenie RSV oraz 5 zakażeń wywołanych adenowirusami. Zawieszono prowadzenie nadzoru Sentinel w okresie letnim sezonu 2009/2010, a następnie rozpoczęto sezon 2010/2011 we wrześniu 2010 roku. W sezonie tym do współpracy udało się pozyskać 32 lekarzy z powiatów: Police, Stargard Szczeciński oraz Szczecin. Celem zachęcenia lekarzy do aktywnego uczestnictwa oraz zwiększenia zainteresowania ich udziałem w nadzorze, Zachodniopomorski Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Szczecinie wydał certyfikaty, które zostały pozytywnie zaopiniowane przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego Państwowy Zakład Higieny ( Prof. Dr hab. Lidia B. Brydak). Do końca roku 2010, lekarze biorący udział w nadzorze pobrali 17 wymazów od pacjentów, bez dodatnich wyników w kierunku wirusów. Zintegrowany nadzór nad grypą Sentinel wprowadzony został jako wymóg określony przez European Influenza Surveillance Scheme, którego Polska jest członkiem, a także 26