Sytuacje szczególne w udzielaniu pierwszej pomocy

MAREK DĄBROWSKI ZAKŁAD RATOWNICTWA I MEDYCYNY KATASTROF UNIWERSYTETU MEDYCZNEGO W POZNANIU Sytuacje szczególne w udzielaniu pierwszej pomocy Bezpłatny materiał konferencyjny

POSZKODOWANY to każda osoba biorąca udział w zdarzeniu. WYPADEK JEDNOSTKOWY zdarzenie, w którym wszyscy poszkodowani którzy odnieśli obrażenia mogą otrzymać pomoc na poziomie zaawansowanym (specjalistycznym). Każdy z poszkodowanych otrzymuje zabezpieczenie medyczno-specjalistyczne. WYPADEK MNOGI zdarzenie, w którym wszyscy poszkodowani, którzy odnieśli obrażenia mogą otrzymać pomoc na poziomie podstawowym. Jest taka sama ilość lub więcej ratowników co poszkodowanych. WYPADEK MASOWY wypadek, w którym siły i środki na miejscu zdarzenia są za małe, żeby wszystkim poszkodowanym udzielić pomocy w stopniu podstawowym. Przy wypadku masowym dokonuje się segregacji i podejmuje decyzje o priorytetach transportowo leczniczych. TRIAGE (triaż) tzn. segregacja: przydzielenie odpowiednich kolorów do osób poszkodowanych w celu uratowania jak największej liczby osób n czarny brak oddechu po udrożnieniu dróg oddechowych n czerwony transportować w pierwszej kolejności n żółty transportować w drugiej kolejności n zielony transportować jako ostatni CHODZENIE NIE ODDECH TAK NIE <30/min >30/min KRĄŻENIE Udrożnić drogi oddechowe TAK Tętno na tętnicy promieniowej obecne Nawrót kapilarny Tętno na tętnicy promieniowej nieobecne ODDECH <2 sek. >2 sek. STAN ŚWIADOMOŚCI Sprawdź krwawienia TAK NIE Wykonuje polecenia Nie wykonuje poleceń ZIELONY ŻÓŁTY CZERWONY CZARNY Rycina 1. Schemat segregacji osób poszkodowanych podczas zdarzeń o charakterze masowym i dłużej liczbie poszkodowanych Podczas takich sytuacji zadajemy sobie trud w określeniu priorytetów Jak możliwie szybko wybrać tych, którzy nie mogą czekać, oddzielić od tych, którzy mogą czekać i od tych, którzy muszą poczekać? 2

System segregacji S.T.A.R.T. (Simple triage and rapid treatment) 1. Czy może chodzić? Jeśli tak n 3 kolejność. 2. jeśli nie czy oddycha? Jeśli nie próba udrożnienia dróg oddechowych. Jeśli podejmie oddech n 1 kolejność. Jeśli nie podejmie oddechu n prawdopodobnie nie do uratowania. Jeśli oddycha sam jak szybko? > 30/min i <10/min n 1 kolejność. 3. jeśli oddycha normalnie jaki jest nawrót włośniczkowy lub tętno obwodowe. Jeśli nawrót włośniczkowy > 2 sek. lub brak tętna n 1 kolejność (zatamować krwotok zewnętrzny). 4. jeśli nie chodzi, dobrze oddycha, dobre tętno na obwodzie/nawrót włośniczkowy czy spełnia proste polecenia? Jeśli nie n 1 kolejność. Pozostali nie chodzący n 2 kolejność. BEZPIECZEŃSTWO WŁASNE RATOWNIKA: rękawiczki jednorazowe okulary ochronne zabezpieczenie głowy odpowiednia odzież POSZKODOWANY NIEPRZYTOMNY osoba, która nie reaguje na bodźce zewnętrzne (nie otwiera oczu, nie rozmawia). ZASADY ZBIERANIA WYWIADU OD OSOBY POSZKODOWANEJ SAMPLE S SYPMTOMY, OBJAWY A ALERGIE M MEDYKAMENTY, LEKI P PRZESZŁOŚĆ CHOROBOWA L LUNCH, OSTATNI POSIŁEK E OKOLICZNOŚCI ZDARZENIA AVPU A ALERT (pacjent przytomny, skupia uwagę) V VERBAL (pacjent reaguje na polecenia głosowe) P PAIN (pacjent reaguje na bodźce bólowe) U UNRESPONSIUE (pacjent nieprzytomny, nie reaguje na żadne bodźce) SOS S ŚWIADOMOŚĆ O ODDECH S SKÓRA ABCDE A AIRWAY DROGI ODDECHOWE (udrożnienie dróg oddechowych) B ODDYCHANIE, WENTYLACJA (ocena oddechu) C CIRCULATION KRĄŻENIE (bicie serca, tętno, puls, kontrola krążenia) D BADANIE POSZKODOWANEGO oraz DEFIBRYLACJA 3

Niedrożność dróg oddechowych najczęstszą przyczyną jest opadający język na tylnią ścianę gardła (mięśnie szkieletowe u osób nieprzytomnych ulegają zwiotczeniu) METODY UDRAŻNIANIA DRÓG ODDECHOWYCH: 1. Udrożnienie typu czoło żuchwa (jedna dłoń na czoło, palcami drugiej dłoni unosimy żuchwę a następnie odginamy głowę do tyłu). ta technika jest przewidziana dla sytuacji nieurazowych. 2. zmodyfikowane wysunięcie żuchwy tzw. wyluksowanie żuchwy (nie odginamy głowy do tyłu tylko wysuwamy żuchwę do przodu ku górze). technika przewidziana dla osób po urazie ochrona kręgosłupa szyjnego. WTOPA W WSPARCIE PSYCHICZNE T TLENOTERAPIA O OKRYCIE P POZYCJA A KONTROLA ABC KIEDY EWAKUUJEMY POSZKODOWANEGO Z MIEJSCA ZDARZENIA: gdy występuje zagrożenie wewnętrzne (np. grozi wybuchem samochodu) w sytuacji zagrożenia życia poszkodowanego: n brak czynności życiowych (poszkodowany nie oddycha, nie oddycha i brak krążenia) n poszkodowany we wstrząsie utrudniony dostęp do innych poszkodowanych na polecenie lekarza lub zespołu ratownictwa medycznego na prośbę samego poszkodowanego w wyjątkowych sytuacjach. URAZY A OBRAŻENIA URAZ to siła (energia) działająca na nasz organizm, powodującą różnego rodzaju obrażenia. OBRAŻENIA CIAŁA OBRAŻENIA W WYNIKU ZADZIAŁANIA URAZU. CIAŁO OBCE W RANIE POSTĘPOWANIE: nie wyciągamy ciała obcego z rany (wyjątek: szkło) opatrunek i stabilizacja ciała obcego unieruchomienie kończyn w pozycji zastanej Ciało obce wyciągamy z rany gdy: nie tamuje silnego krwotoku z rany tkwi w klatce piersiowej pacjenta z zatrzymaniem czynności życiowych (do reanimacji) utrudnia transport poszkodowanego 4

AMPUTACJA URAZOWA POSTĘPOWANIE: opatrunek na ranę kikuta unieruchomienie gotowość do uciśnięcia tętnicy lub założenia opaski uciskowej. Amputowaną część ciała owinąć w czysty opatrunek, umieścić w szczelnym worku plastikowym i w miarę możliwości w drugim wypełnionym zimną wodą. Przekazać zespołowi ratownictwa medycznego. ZASADY ZAKŁADANIA OPASKI UCISKOWEJ: zakładamy przy zmiażdżeniach, amputacjach, silnych krwotokach, których nie jesteśmy w stanie zatamować zakładamy bezpośrednio nad stawem kolanowym lub łokciowym (tam gdzie jest jedna kość), lub bezpośrednio nad raną 2 3 cm jeśli dotyczy to ramienia lub uda opaska powinna być szerokości od 6 do 8 cm zawsze trzeba zapisać w widocznym miejscu dokładny czas założenia opaski. ZAWSZE PO ZMIANIE POZYCJI POSZKODOWANEGO KONTROLA ABC OPARZENIA 1) termiczne 2) chemiczne 3) prądem elektrycznym Oparzenia I stopnia: ból zaczerwienienie. Oparzenia II stopnia: ból zaczerwienie pęcherze wypełnione płynem. Oparzenia III stopnia: zwęglenie OPARZENIA TERMICZNE: płomień gorące płyny gorące powierzchnie gorące gazy. OPARZENIA CHEMICZNE: kontakt z substancją żrącą stężone kwasy zasady ługi związki organiczne. Substancje te mogą wystąpić również w postaci gazowej. OPARZENIA ELEKTRYCZNE: instalacje elektryczne piorun ładunek statyczny. OPARZENIA RADIACYJNE: działanie promieni słonecznych radioaktywne. 5

ROZLEGŁOŚĆ OPARZEŃ: 1) REGUŁA JEDNEJ DŁONI powierzchnia równa jednej dłoni poszkodowanego to 1% powierzchni ciała 2) REGUŁA DZIEWIĄTEK. PRZÓD TYŁ 4,5% 4,5% 18% 18% 9% 9% 9% 9% POSTĘPOWANIE: ABC usunięcie i zabezpieczenie biżuterii ocena powierzchni oparzenia. OPARZENIA TERMICZNE postępowanie 1) Jeżeli powierzchnia nie przekracza 10%: opatrunek hydrożelowy lub lejemy wodę przez 15 30 min. lub do ustąpienia bólu opatrunek jałowy. 2) Jeśli przekroczy 10%: opatrunek hydrożelowy lub lejemy wodę 1 min. opatrunek z mokrej gazy 15 30 min. lub do ustąpienia bólu opatrunek jałowy. OPARZENIA CHEMICZNE postępowanie: ABC mechaniczne usunięcie stałych substancji chemicznych, skażonej odzieży i biżuterii ocena powierzchni oparzeń. Jeśli nie przekracza 10%: lejemy wodę 15 30 min. opatrunek jałowy lub hydrożelowy. Jeśli przekracza 10%: lejemy wodę 1 min. lub do ustąpienia bólu opatrunek hydrożelowy lub opatrunek z mokrej gazy 15 30 min. opatrunek jałowy. 6

OPARZENIA ELEKTRYCZNE postępowanie: odłącz poszkodowanego od źródła napięcia ABC postępowanie w zależności od stwierdzonych objawów (zatrzymanie czynności życiowych, złamania, zwichnięcia, oparzenia o charakterze termicznym). U POSZKODOWANYCH PORAŻONYCH PRĄDEM ZAWSZE PODEJRZEWAMY URAZ KRĘGOSŁUPA!!! Każdy porażony prądem wymaga kontroli lekarskiej! ODMROŻENIA ODMROŻENIA miejscowe zmiany w tkance powstałe na skutek działania zimna. POSTĘPOWANIE: ABC przerwanie narażenia na zimno usunięcie mokrej odzieży ogrzanie odmrożonych części ciała (lepiej wodą niż suchym powietrzem) komfort cieplny. HIPOTERMIA HIPOTERMIA oziębienie ciała na skutek działania niskiej temperatury otoczenia, kontaktu ze śniegiem, wodą. Temperatura narządów wewnętrznych spada poniżej 35ºC. OBJAWY: chłodna skóra drżenie mięśni, później brak drżenia zaburzenia świadomości do utraty przytomności płytki, zwolniony oddech lub jego brak zwolnione, słabo wyczuwalne tętno lub niewyczuwalne. POSTĘPOWANIE: pozycja leżąca na płasko ABC jeżeli nadal brak to resuscytacja usunięcie mokrych elementów odzieży osuszenie poszkodowanego nie nacieramy go! termoizolacja (okrycie) oddzielamy ręce od reszty ciała. NIE ROZGRZEWAMY POSZKODOWANEGO RĘKAMI!!! 7

SYTUACJE SZCZEGÓLNE W RESUSCYTACJI 1. RESUSCYTACJA CIĘŻARNEJ ratujemy dziecko i matkę Płód naciska na położone pod nim naczynia żylne, powodując: uczucie duszności zmniejszony powrót krwi z dolnych części ciała do serca. Żyła główna dolna jest uciśnięta przez płód, dlatego w czasie RKO należy: unieść prawy pośladek, np. podkładając coś pod prawą stronę. Gdy jest więcej ratowników, jeden z nich może przesuwać dłońmi powiększony płód na lewą stronę. 2. RESUSCYTACJA TOPIELCA woda może być w żołądku, nie w płucach i ZAWSZE podejrzewamy uraz kręgosłupa. Postępowanie: stabilizacja kręgosłupa pierwsze wdechy już w wodzie w czasie resuscytacji należy dodatkowo ucisnąć na chrząstkę pierścieniowatą krtani (RĘKOCZYN SELLICK A). BEZPIECZEŃSTWO WŁASNE! 8

RESUSCYTACJA PROBLEM Z WENTYLACJĄ 1. Ciało obce 2. Uraz twarzoczaszki 3. Opory psychiczne ratownika Ad. 1. Postępowanie: przy ciele obcym upewnić się czy przyczyną nie jest błąd ratownika w miarę możliwości usunąć ciało obce przystąpić do resuscytacji. Ad. 2. Postępowanie: przy urazie twarzoczaszki używać maski jeśli nie ma takiej możliwości stosuj tylko ucisk mostka. Ad. 3. Postępowanie: jeśli nie jesteś w stanie prowadzić wentylacji usta-usta (z jakiejś przyczyny), uciskamy tylko mostek, bez przerwy, co najmniej 100 razy na min. PRAWIDŁOWY ODDECH I TĘTNO ODDECH w ciągu 1 min. w ciągu 10 s. TĘTNO w ciągu 1 min. w ciągu 10 s. Dorosły 12 18 2 3 60 80 10 14 Dziecko 20 30 3 5 90 110 15 19 Niemowlę 30 40 5 7 120 140 20 23 PRAWIDŁOWO WYKONANA RESUSCYTACJA UCIŚNIĘCIA KLATKI PIERSIOWEJ GŁĘBOKOŚĆ CZĘSTOTLIWOŚĆ UCIŚNIĘĆ Dorosły Środek klatki piersiowej Co najmniej 5 cm głębokości Co najmniej 100/ min, nie więcej niż 120/min Dziecko Linia między sutkowa Co najmniej 1/3 wymiaru przednio-tylnego klatki piersiowej Około 5 cm Co najmniej 100/ min, nie więcej niż 120/min Niemowlę 1 cm/niżej 1 palec pomiędzy linią sutkową Co najmniej 1/3 wymiaru przednio-tylnego klatki piersiowej Około 4 cm Co najmniej 100/ min, nie więcej niż 120/min 9

Łańcuch przeżycia dla osoby dorosłej 1. Niezwłoczne rozpoznanie zatrzymania krążenia oraz wezwanie Zespołu Ratownictwa Medycznego 2. Wczesne RKO szczególnie ważne uciśnięcia klatki piersiowej 3. Szybka defibrylacja 4. Skuteczne zaawansowane zabiegi resuscytacyjne 5. Zintegrowana opieka poresuscytacyjna Łączna liczba uciśnięć klatki piersiowej wykonanych podczas resuscytacji stanowi ważny wyznacznik poziomu przeżywalności po NZK. Na łączną liczbę uciśnięć wykonanych podczas resuscytacji wpływa tempo uciśnięć oraz odsetek czasu, w którym są one wykonywane (część całkowitego czasu RKO, w którym wykonywane są uciśnięcia). Wzrost częstotliwości uciśnięć oraz odsetka czasu ich wykonywania zwiększa łączną liczbę wykonanych uciśnięć, podczas gdy spadek częstotliwości lub odsetka czasu wykonywania uciśnięć powoduje spadek całkowitej liczby wykonanych uciśnięć. Odsetek czasu, w którym uciśnięcia są wykonywane ulega zwiększeniu wraz z ograniczeniem liczby i długości przerw w wykonywaniu uciśnięć, natomiast spada w wypadku częstych lub długich przerw w wykonywaniu uciśnięć klatki piersiowej. Dla porównania można rozważyć podróż samochodem. Podczas podróży samochodem liczba kilometrów przejechanych dziennie zależy nie tylko od szybkości jazdy, ale również od liczby i czasu trwania wszelkich postojów (przerw w podróży). Podczas RKO chcemy wykonać skuteczne uciśnięcia klatki piersiowej w odpowiednim tempie (częstotliwość wynosząca co najmniej 100/min) oraz na odpowiednią głębokość, przy jednoczesnym ograniczeniu do minimum liczby i czasu trwania przerw w wykonywaniu tej czynności. Inne elementy wysokiej jakości RKO obejmują umożliwienie całkowitego rozprężenia klatki piersiowej po każdym uciśnięciu oraz unikanie nadmiernej wentylacji. Tempo uciśnięć klatki piersiowej: co najmniej 100 na minutę* 2010 (Nowe): Uzasadnione jest uciskanie klatki piersiowej w tempie co najmniej 100 uciśnięć/min zarówno przez ratowników niezawodowych, jak i pracowników ochrony zdrowia. Powód: Liczba uciśnięć klatki piersiowej wykonanych na minutę podczas RKO jest ważną determinantą przywrócenia spontanicznego krążenia krwi (Return of Spontaneous Circulation, ROSC) oraz przeżycia z zachowaniem prawidłowych czynności neurologicznych. Rzeczywista liczba uciśnięć wykonanych na minutę zależy od tempa wykonywania uciśnięć oraz czasu trwania przerw w tym działaniu (np. w celu udrożnienia dróg oddechowych, wykonania oddechów ratunkowych lub umożliwienia analizy AED). W większości badań wykonanie większej liczby uciśnięć podczas resuscytacji związane jest z lepszą przeżywalnością, natomiast mniejsza liczba uciśnięć wiąże się z niższymi współczynnikami przeżywalności. Odpowiednie uciskanie klatki piersiowej wymaga zwrócenia szczególnej uwagi nie tylko na właściwe tempo wykonywania tej czynności, ale także na ograniczenie do minimum przerw w wykonywaniu tego elementu RKO o kluczowym znaczeniu. Nieodpowiednie tempo uciskania klatki piersiowej lub częste przerywanie tej czynności (lub oba te czynniki łącznie) skutkują obniżeniem liczby uciśnięć wykonanych na minutę. Głębokość uciśnięć klatki piersiowej* 2010 (Nowe): Mostek osoby dorosłej powinien być uciskany na głębokość wynoszącą co najmniej 5 cm. Powód: Uciskanie klatki piersiowej powoduje przepływ krwi, głównie w wyniku wzrostu ciśnienia śródpiersiowego oraz bezpośredniego ucisku serca. Uciśnięcia generują krytyczny przepływ krwi, zapewniając dostawę tlenu i energii do serca i mózgu. Podanie zakresu zalecanych głębokości uciśnięć może być mylące. Z tego względu obecnie zalecenie obejmuje 1 głębokość uciśnięć. Ratownicy często niedostatecznie uciskają klatkę piersiową, pomimo znajomości zaleceń, aby naciskać mocno. Oprócz tego dostępne dane naukowe sugerują, że uciśnięcia o głębokości co najmniej 5 cm są skuteczniejsze niż te na głębokość 4 cm. * wytyczne Amerykańskiego Towarzystwa Kardiologicznego 2010 10

Miejsce na własne notatki 11

Uczyć łatwiej, wiedzieć więcej! Kurs pierwszej pomocy w podręcznikach zgodny z wytycznymi Polskiej i Europejskiej Rady Resuscytacji! Konsultacja podręczników i filmów edukacyjnych w zakresie pierwszej pomocy: Marek Dąbrowski. edukacja dla bezpieczeństwa Bez paniki! Przewodnik nauczyciela Program nauczania Plan dydaktyczny Scenariusze lekcji Sprawdziany Przewodnik nauczyciela Program nauczania Plan dydaktyczny Scenariusze lekcji Sprawdziany Lekcje interaktywne Filmy edukacyjne Pierwsza pomoc. Utrata przytomności, RKO oraz postępowanie przy omdleniu. Prezentacje filmowe: Krwotok z nosa; Rana lekka; Ciało obce w ranie; Krwotok; Amputacja; Uraz termiczny; Zadławienie Alarmowanie i ewakuacja Zasady zachowania się na kąpielisku www.akademiapwn.pl Lekcje interaktywne Interaktywne prace domowe Sprawdziany Scenariusze wszystkich lekcji www.wszpwn.com.pl infolinia: 801 30 40 50 B00000000005304