Sprawozdanie Okręgowego Inspektora Pracy. z działalności Okręgowego Inspektoratu Pracy w Krakowie w 2010 r.

Sprawozdanie Okręgowego Inspektora Pracy z działalności Okręgowego Inspektoratu Pracy w Krakowie w 2010 r.

Sprawozdanie Okręgowego Inspektora Pracy z działalności Okręgowego Inspektoratu Pracy w Krakowie w 2010 r.

Szanowni Państwo, Z przyjemnością przedkładam Państwu Sprawozdanie Okręgowego Inspektora Pracy z działalności Okręgowego Inspektoratu Pracy w Krakowie w 2010 r. - dokument, będący podsumowaniem całorocznej pracy Urzędu, a jednocześnie stanowiący aktualny obraz małopolskiego rynku pracy i jego istotnych problemów. Ostatnie dwanaście miesięcy to czas bardzo intensywnych i różnorodnych działań inspektorów pracy, poświęconych w sposób szczególny zwiększaniu poziomu bezpieczeństwa w pracy (szczególnie w takich branżach jak budownictwo) oraz obniżeniu o 25% wskaźnika wypadków przy pracy. Celem poniższego Sprawozdania jest wskazanie wszystkich obszarów działań naszych inspektorów, pracowników merytorycznych i wszystkich pracowników Urzędu, którzy tworząc zgrany zespół z ogromnym zaangażowaniem włączyli się w prowadzone działania kontrolno-nadzorcze i kampanie prewencyjne realizowane w 2010 r. na terenie naszego województwa. W minionym roku przeprowadzono ogółem 5469 kontroli, szczególnym nadzorem obejmując te zakłady i miejsca pracy, gdzie - jak pokazywały statystki - najczęściej dochodziło do wypadków. Kontynuowaliśmy działania mające na celu poprawę sytuacji w zakresie wypłaty wynagrodzeń pracowniczych, legalności zatrudnienia oraz zwiększenia świadomości prawnej podmiotów zobowiązanych do przestrzegania prawa. Rok 2010 można również nazwać rokiem intensywnej prewencji w rozmaitych obszarach działalności PIP. Zapobieganie wypadkom przy pracy i naruszeniom prawa; zwiększanie świadomości skutków zagrożeń zawodowych wśród pracodawców - to przedmiot prowadzonych przez nas kampanii, szkoleń, konkursów, spotkań z pracownikami i pracodawcami. W zainicjowane kampanie czynnie włączyły się organy administracji rządowej i samorządowej, związki zawodowe, organizacje pozarządowe, współpracujący z nami partnerzy społeczni oraz media. Wszystkim partnerom przy tej okazji pragnę serdecznie podziękować za udaną współpracę. Państwowa Inspekcja Pracy jest Urzędem żywo reagującym i wychodzącym naprzeciwko wszystkim sygnałom, jakie docierają do nas od pracowników, związków zawodowych i pracodawców. Okręgowy Inspektorat Pracy w Krakowie w pełni realizuje tę misję. Codziennie udzielamy porad z zakresu prawa pracy. Szkolimy pracowników i pracodawców w ramach prowadzonych akcji prewencyjnych. Współpracujemy ze związkami zawodowymi. Monitorujemy regionalny rynek pracy i stale współpracujemy w tej tematyce z lokalnymi mediami. Mam nadzieję, że przedstawione sprawozdanie przybliży Państwu obszary działalności oraz rezultaty pracy Urzędu w 2010 roku i zachęci do współpracy w roku bieżącym. Tadeusz Fic Okręgowy Inspektor Pracy w Krakowie

Wprowadzenie............................................... 9 01. Podstawy prawne działania PIP..................................... 9 02. Zakres kompetencji działania PIP................................... 9 03. Działania priorytetowe w 2010 r.................................... 11 Wypadki przy pracy........................................ 12 01. Wypadki przy pracy............................................... 12 Działalność kontrolno-nadzorcza..................... 30 01. Informacje wstępne o działalności kontrolnej w 2010 r................. 30 02. Kontrole prac budowlanych w Małopolsce............................ 31 03. Budowy i remonty dróg............................................. 42 04. Realizacja inwestycji w ramach EURO 2012........................... 48 05. Wzmożony nadzór................................................. 54 06. Szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładach pracy.... 55 07. Kontrole w sektorze energetycznym w Małopolsce.................... 57 08. Placówki handlu detalicznego....................................... 60 09. Kontrola legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej.............. 64 10. Kontrola legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej.............. 73 oraz wykonywania pracy przez cudzoziemców 11. Kontrole agencji zatrudnienia...................................... 75 12. Kontrole wypłaty wynagrodzeń..................................... 78 6 Sprawozdanie Okręgowego Inspektora Pracy z działalności Okręgowego Inspektoratu Pracy w Krakowie w 2010 r.

13. Funkcjonowanie ustaw antykryzysowych............................ 80 14. Rejestracja zakładowych układów zbiorowych pracy...................81 15. Spory zbiorowe pracy.............................................. 82 16. Skargi i wnioski................................................... 83 17. Poradnictwo z zakresu prawa pracy.................................. 85 18. Zawiadomienia prokuratury o podejrzeniu popełnienia przestępstwa.... 88 19. Przestrzeganie przepisów o urlopach wypoczynkowych................ 90 20. Przestrzeganie przepisów o czasie pracy............................. 92 21. Kontrole placówek ochrony zdrowia................................. 94 22. Czas jazdy i postoju kierowców..................................... 98 23. Zatrudnianie pracowników młodocianych........................... 100 Działalność prewencyjna................................ 103 01. Kampanie prewencyjne, konkursy i współpraca z mediami............. 103 02. Współpraca z partnerami zagranicznymi i krajowymi..................108 03. Działalność prewencyjna w rolnictwie indywidualnym..................110 Podsumowanie............................................. 113 Dane statystyczne z działalności OIP................ 116 w Krakowie w 2010 r. Spis treści 7

Wprowadzenie 01. Podstawy prawne działania PIP Państwowa Inspekcja Pracy jest organem powołanym do sprawowania nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów dotyczących legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej. Państwowa Inspekcja Pracy podlega Sejmowi RP. Nadzór nad Państwową Inspekcją Pracy sprawuje Rada Ochrony Pracy, w zakresie określonym w ustawie z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz. U. Nr 89, poz. 589, z późn. zm.), powołana przez Marszałka Sejmu. Okręgowy Inspektorat Pracy w Krakowie, jeden z 16 okręgowych inspektoratów pracy w Polsce - funkcjonujących w ramach Państwowej Inspekcji Pracy, obejmuje swoim działaniem obszar województwa małopolskiego. W strukturze organizacyjnej okręgu występują dwa oddziały w Nowym Sączu i w Tarnowie. W roku 2010 w Okręgowym Inspektoracie Pracy czynności kontrolno-nadzorcze wykonywało 92 inspektorów pracy. 02. Zakres kompetencji PIP Do podstawowych zadań Państwowej Inspekcji Pracy należy: kontrola i nadzór przestrzegania przepisów prawa pracy, kontrola wyrobów wprowadzonych do obrotu pod względem spełniania wymagań bhp, kontrola legalności zatrudnienia, innej pracy zarobkowej, wykonywania działalności oraz kontrola szczegółowych obowiązków z tym związanych, uczestnictwo w przejmowaniu do eksploatacji wybudowanych lub przebudowanych obiektów budowlanych albo ich części na zasadach ustalonych w przepisach prawa budowlanego, podejmowanie działań polegających na zapobieganiu i eliminowaniu zagrożeń w środowisku pracy w szczególności poprzez badanie i analizowanie okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy i chorób zawodowych, a także udzielanie porad i informacji z zakresu prawa pracy, w tym technicznych zagadnień bhp, prawo wnoszenia powództw, a za zgodą zainteresowanej osoby, uczestnictwo w postępowaniu przed sądem pracy, w sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy, wydawanie i cofanie zezwoleń na wykonywanie pracy zarobkowej przez dzieci do lat 16, Wprowadzenie 9

opiniowanie projektów aktów prawnych z zakresu prawa pracy, udzielanie informacji o minimalnych warunkach zatrudnienia pracowników skierowanych do pracy na terytorium RP z państwa będącego członkiem Unii Europejskiej, a także współpraca z urzędami państw członkowskich UE odpowiedzialnymi za nadzór nad warunkami pracy i zatrudniania pracowników, ściganie wykroczeń przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową, a także wykroczeń przewidzianych w art. 120-123 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, (Dz. U. Nr 99, poz. 1001 z późn. zm.), prowadzenie kontroli czasu jazdy i czasu postoju, obowiązkowych przerw i czasu odpoczynku kierowców wykonujących przewozy drogowe. W przypadku stwierdzenia naruszenia przepisów prawa pracy lub przepisów dotyczących legalności zatrudnienia właściwe organy PIP uprawnione są do: nakazania usunięcia stwierdzonych uchybień w ustalonym terminie w przypadku naruszenia przepisów bhp, nakazania wstrzymania prac lub działalności, gdy naruszenie powoduje bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracobiorców, a także skierowania do innych prac pracobiorców w razie wykonywania czynności o charakterze niebezpiecznym bez posiadania wymaganych kwalifikacji, nakazania wstrzymania eksploatacji maszyn i urządzeń, gdy ich eksploatacja powoduje bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia ludzi, zakazania wykonywania pracy lub działalności w miejscach powodujących bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi, nakazania zaprzestania pracy lub działalności, gdy ich prowadzenie zagraża życiu lub zdrowiu pracobiorców, nakazania ustalenia w określonym terminie okoliczności i przyczyn wypadku, nakazania pracodawcy wypłaty należnego wynagrodzenia za pracę, a także innego świadczenia przysługującego pracownikowi, skierowania wystąpienia (niebędącego decyzją administracyjną), w razie stwierdzenia innych naruszeń, niewymienionych powyżej. W postępowaniu przed PIP w sprawach nieuregulowanych w Konwencji Nr 81 Międzynarodowej Organizacji Pracy w sprawie inspekcji pracy w przemyśle i handlu (Dz. U. z 1997 r. Nr 72, poz. 450-451), ustawie o PIP, bądź jej przepisach wykonawczych, albo w przepisach szczególnych, stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego. PIP ma prawo nieodpłatnego korzystania z danych zgromadzonych: w Krajowym rejestrze urzędowym podmiotów gospodarki narodowej (REGON) prowadzonym przez Prezesa GUS, przez ZUS na koncie ubezpieczonego i koncie płatnika składek, w zakresie podlegania ubezpieczeniu społecznemu, 10 Sprawozdanie Okręgowego Inspektora Pracy z działalności Okręgowego Inspektoratu Pracy w Krakowie w 2010 r.

03. Działania priorytetowe PIP w 2010 r. W ramach prowadzonej przez PIP działalności kontrolo-nadzorczej i prewencyjnej w roku 2010 priorytet stanowiły: kontrole przestrzegania przepisów dotyczących wynagrodzeń i innych świadczeń pracowniczych, dążenie do obniżenia o 25 % wskaźnika wypadków przy pracy w trzyletnim okresie, czyli do 2012 r. (zgodnie z założeniami wspólnotowej strategii na rzecz bezpieczeństwa i higieny pracy), działania kontrolno-nadzorcze i prewencyjne w budownictwie, w tym nadzór inwestycji związanych z EURO 2012, kontrole poszczególnych dziedzin gospodarki charakteryzujących się największym nasileniem zagrożeń zawodowych, poprawa praworządności w stosunkach pracy, zintensyfikowane działania prewencyjne w celu promocji zagadnień ochrony pracy, w formie kampanii, konkursów, szkoleń, programów współpracy z partnerami społecznymi, związkami zawodowymi, pracodawcami, rolnikami i mediami, realizacja zadań prewencyjno kontrolnych wynikających ze specyfiki lokalnej okręgu i potrzeb w sferze ochrony pracy, kontrole placówek ochrony zdrowia, realizacja kontroli skargowych, kontrole legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej obywateli polskich i cudzoziemców, kontrole związane z problematyką prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, o których mowa w ustawie o emeryturach pomostowych. Wprowadzenie 11

Wypadki przy pracy 01.Wypadki przy pracy Okręgowy Inspektorat Pracy w Krakowie kolejny rok brał czynny udział w realizacji Krajowej strategii dotyczącej bezpieczeństwa i higieny pracy na lata 2009-2012. Jej podstawowe założenie to konieczność zastosowania w działaniach kontrolno - nadzorczych praktycznych instrumentów zapewniających realizację jednego z podstawowych celów, jakim jest zmniejszenie o 25% ogólnego wskaźnika wypadków przy pracy (do 2012 r). W tym celu podjęte zostały przez PIP rozmaite działania kontrolno-nadzorcze na rzecz wzmocnienia przestrzegania przepisów i zasad bhp oraz realizowane kampanie prewencyjne, pozwalające na wzmocnienie świadomości i wiedzy z zakresu bhp zarówno wśród pracodawców, jak i pracowników. Angażując się w Krajową strategię Państwowa Inspekcja Pracy podjęła się realizacji zadań mających na celu: zmniejszenie liczby wypadków przy pracy i chorób zawodowych, zwłaszcza w budownictwie, przetwórstwie przemysłowym, transporcie, likwidację lub ograniczenie najbardziej powszechnych rodzajów ryzyka zawodowego, powodowanego w szczególności przez hałas, pyły przemysłowe i substancje chemiczne, zmniejszenie liczby pracowników zatrudnionych w warunkach szkodliwych dla zdrowia. W Okręgowym Inspektoracie Pracy w Krakowie zarejestrowano w 2010 r. 140 zdarzeń wypadkowych. Zbadanych zostało 139 wypadków przy pracy, w tym 18 zbiorowych. Spośród zbadanych w minionym roku wypadków przy pracy, 32 wydarzyły się w roku 2009. 12 Sprawozdanie Okręgowego Inspektora Pracy z działalności Okręgowego Inspektoratu Pracy w Krakowie w 2010 r.

Liczby zbadanych przez inspektorów pracy zdarzeń uznanych za wypadki przy pracy w latach 2009-2010 przedstawia poniższa tabela. ZBADANE ZDARZENIA UZNANE ZA WYPADKI PRZY PRACY (zaistniałe w analizowanym okresie : od 01.01.RRRR do 31.12.RRRR). wypadki przy pracy indywidualne 118 111 zbiorowe 20 21 razem 138 132 96 * 108 ** 11 * 13 ** 107 * 121 ** poszkodowani (wg skutków wypadków) śmiertelne ciężkie lekkie 30 31 3 7 33 38 27 * 31 ** 4 * 5 ** 31 * 36 ** 62 56 7 4 69 60 40 * 47** 2 * 4 ** 42 * 51** 26 24 33 40 29 64 29 * 30** 23 * 25** 52 * 53** 2010 2009 2008 źródło : dane OIP Kraków * stan na 31.12.2010 r. ** dane szacunkowe - uwzględniając wypadki zaistniałe w 2010 r., których badanie będzie zakończone w 2011 r. Ponad 88 % poszkodowanych w badanych przez inspektorów pracy wypadkach stanowili pracownicy. Inspektorzy pracy badali także wypadki (zgłaszane przez pracodawców, inne organy nadzoru i kontroli nad warunkami pracy oraz policję i prokuraturę), w których poszkodowane były również osoby wykonujące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy lub osoby samozatrudniające się. Wykres 1. Najczęściej poszkodowani w wypadkach ogółem wg PKD (w %) Pracownicy poszkodowani w badanych przez OIP Kraków wypadkach zatrudnieni byli głównie w budownictwie (40,12 %), w zakładach przetwórstwa przemysłowego (27,5 %), a także w handlu (13,2 %) i transporcie (6,0 %). 1 2 3 27,5% 40,1% 13,2% przetwórstwo przemysłowe budownictwo handel i naprawy 4 5 6 7 8 1 4 6,0% transport, gospodarka magazynowa i łączność 3 5 1,2% pośrednictwo finansowe 6 2,4% zaopatrywanie w energię 7 1,8% obsługa nieruchomości 8 1,8% rolnictwo i łowiectwo 2 Wypadki przy pracy 13

Analiza danych GUS dotycząca częstości wypadków wskazuje, że w latach 2002-2009 w województwie małopolskim wskaźniki częstości wypadków kształtowały się poniżej średniego poziomu w Polsce. Odnotowany wzrost liczby zgłoszonych wypadków (zwłaszcza wypadków śmiertelnych) i liczby zbadanych przez OIP Kraków wypadków w latach 2006-2007 związany był z dobrą koniunkturą gospodarczą w województwie i wzrostem liczby zatrudnionych (szczególnie w budownictwie) i nie wpływał na poziom wskaźników wypadkowości (zarówno wypadków ogółem, jak również śmiertelnych). Rok 2008 i początek 2009, był rokiem osłabienia gospodarczego, co przełożyło się na liczbę zatrudnionych i wykonujących pracę, jak również na spadek liczby wypadków zaistniałych w tym okresie. Poszkodowani w wypadkach przy pracy wg. województw (wskaźnik częstości wypadków na 1000 pracujących) ogółem 7,94 8,33 8,47 8,71 8,10 9,99 7,84 8,68 pomorskie zachodnio-pomorskie kujawsko-pomorskie wielkopolskie lubuskie dolnośląskie opolskie śląskie warmińsko-mazurskie podlaskie mazowieckie łódzkie lubelskie świętokrzyskie podkarpackie małopolskie 9,46 7,47 5,38 7,21 7,13 5,82 6,13 5,67 źródło : dane GUS Polska Małopolska I-IX 2010 5,73 4,47 2009 7,47 5,67 2008 9,11 6,87 2007 8,92 7,19 2006 8,87 7,08 2005 7,99 6,34 14 Sprawozdanie Okręgowego Inspektora Pracy z działalności Okręgowego Inspektoratu Pracy w Krakowie w 2010 r.

Poszkodowani w wypadkach przy pracy wg. województw (wskaźnik częstości wypadków na 1000 pracujących) śmiertelnie 0,045 0,025 0,039 0,032 0,048 0,030 0,055 0,046 pomorskie zachodnio-pomorskie kujawsko-pomorskie wielkopolskie lubuskie dolnośląskie opolskie śląskie warmińsko-mazurskie podlaskie mazowieckie łódzkie lubelskie świętokrzyskie podkarpackie małopolskie 0,033 0,032 0,036 0,026 0,030 0,031 0,025 0,028 źródło : dane GUS Polska Małopolska I-IX 2010 0,027 0,022 2009 0,035 0,033 2008 0,046 0,033 2007 0,043 0,042 2006 0,046 0,047 2005 0,044 0,030 Zaobserwowany w 2010 r. wzrost koniunktury, pociągnął za sobą ponowny wzrost liczby pracujących. W okresie trzech kwartałów 2010 r. GUS odnotował wzrost liczby wypadków ogółem i śmiertelnych dla województwa małopolskiego, jednakże wskaźniki wypadkowości dla województwa kształtowały się nadal na najniższym poziomie w kraju. Wypadki przy pracy 15

W stosunku do lat poprzednich nie zmieniła się zasadniczo struktura wieku poszkodowanych w wypadkach przy pracy, badanych przez inspektorów pracy. Ponownie odnotowano wzrost do 46,7 %, (po spadku w roku 2009-32,9 %) liczby poszkodowanych o stażu pracy w zakładzie poniżej 1 roku. Wykres 2. Struktura poszkodowanych w wypadkach wg stażu pracy (%) mniej niż 1 rok 1-2 lata 3-5 lat 6-8 lat 9 lat i więcej 2010 2009 2008 0 10 20 30 40 50 60 Wykres 3. Struktura poszkodowanych w wypadkach wg wieku (%) poniżej 18 lat 18-29 30-39 40-49 50-59 60 lat i powyżej 2010 2009 2008 0 5 10 15 20 25 30 35 16 Sprawozdanie Okręgowego Inspektora Pracy z działalności Okręgowego Inspektoratu Pracy w Krakowie w 2010 r.

Wykres 4. Najczęściej poszkodowani w wypadkach ogółem wg zawodów (%) 35 30 25 20 15 10 5 robotnicy budowlani i pokrewni robotnicy obróbki metali i mechanicy maszyn robotnicy pomocniczy w budownictwie kierowcy pojazdów operatorzy maszyn i urządzeń wydobywczych i przetwórczych operatorzy i monterzy maszyn pozostali robotnicy przemysłowi 0 2010 2009 2008 Podobnie jak w latach wcześniejszych, najwięcej poszkodowanych w zbadanych wypadkach przy pracy należało do następujących grup zawodowych: robotnicy budowlani i robotnicy pomocniczy w budownictwie, robotnicy obróbki metali i mechanicy maszyn, kierowcy pojazdów, robotnicy przemysłowi. Przedstawiciele tych grup dominują również wśród śmiertelnych ofiar wypadków. Wykres 5. Najczęściej poszkodowani w wypadkach śmiertelnych wg zawodów (%) 50 40 30 20 10 operatorzy i monterzy maszyn operatorzy maszyn i urządzeń wydobywczych i przetwórczych robotnicy pomocniczy w budownictwie kierowcy pojazdów robotnicy budowlani i pokrewni robotnicy obróbki metali i mechanicy 0 2010 2009 2008 Wypadki przy pracy 17

W minionym roku odnotowano ponownie wzrost zbadanych wypadków spowodowanych upadkiem z wysokości. Równocześnie nastąpił spadek wśród wypadków powodowanych wydarzeniami o charakterze medycznym (stanem zdrowia poszkodowanego). Wykres 6. Wydarzenia będące odchyleniem od stanu normalnego, powodujące najwięcej wypadków ( %) upadek osoby na tym samym poziomie inne (w tym : nagłe przypadki medyczne) utrata kontoli nad maszyną lub obrabianym materiałem upadek z wysokości uderzenie przez sapadający z góry przedmiot utrata kontroli nad środkami transportu i sprzętem ruchomym 2010 2009 2008 0 5 10 15 20 Wśród wydarzeń powodujących wypadek w 2010 r. w Małopolsce dominował upadek z wysokości w jego wyniku poszkodowanych zostało 33 osoby, w tym 15 osób śmiertelnie (prawie 1/3 poszkodowanych ze skutkiem śmiertelnym). 18 Sprawozdanie Okręgowego Inspektora Pracy z działalności Okręgowego Inspektoratu Pracy w Krakowie w 2010 r.

Aż 70 % wszystkich czynników materialnych związanych z upadkami z wysokości stanowiły elementy stałe obiektów budowlanych (usytuowane nad poziomem ziemi) oraz elementy tymczasowe i przestawne. Przy pracach budowlanych częstym wydarzeniem powodującym wypadek było również uderzenie przez spadający przedmiot 17 poszkodowanych. W następstwie utraty kontroli nad maszyną narzędziem lub obrabianym materiałem poszkodowanych zostało 16 osób. Konsekwencją takich wypadków są najczęściej urazy typu zmiażdżenie, uderzenie przez obracający się lub opadający przedmiot, pochwycenie przez elementy maszyny, które pracowały najczęściej przy obrabiarkach do drewna. Wykres 7. Wydarzenia będące odchyleniem od stanu normalnego, powodujące najwięcej wypadków śmiertelnych (%) upadek osoby na tym samym poziomie inne (w tym: nagłe przypadki medyczne) utrata kontoli nad maszyną lub obrabianym materiałem upadek z wysokości uderzenie przez sapadający z góry przedmiot utrata kontroli nad środkami transportu i sprzętem ruchomym 2010 2009 2008 0 5 10 15 20 25 30 35 Przyczyny wypadków w których nastąpiła utrata kontroli nad środkami transportu, głównie wiązały się z zaskoczeniem niespodziewanym zdarzeniem i lekceważeniem zagrożenia. Jednak najczęstszą przyczyną tych wypadków jest działanie innych użytkowników drogi. Ze względu na wskazane przyczyny działalność pracodawców w zakresie zapobiegania wypadkom jest bardzo ograniczona, gdyż nie wiąże się bezpośrednio z zaniedbaniami ze strony pracodawców ani poszkodowanych. Wypadki przy pracy 19

W roku 2010 stwierdzono wyraźny wzrost liczby zbadanych wypadków przy pracach budowlanych (po spadku w 2009). Inspektorzy pracy zbadali wypadki, w których poszkodowanych zostało 67 osób ( w tym 25 śmiertelnie, a 15 osób doznało ciężkich obrażeń ciała w roku 2009 odpowiednio 7 i 17); byli to głównie pracownicy (89 %) zatrudnieni w ramach stosunku pracy. Z analizy wypadków zaistniałych na placach budów wynika, że udział poszkodowanych o stażu pracy w zakładzie krótszym niż jeden rok wynosił 58 % ogółu poszkodowanych na placach budów. Spośród 25 ofiar śmiertelnych 17 osób (68 %) poniosło śmierć w pierwszym roku pracy. Wykres 8. Struktura poszkodowanych w wypadkach wg PKD Wykres 9. Struktura poszkodowanych w wypadkach wg miejsca zdarzenia produkcja tereny komunikacji budownictwo teren budowy handel miejsce produkcji transport miejsce konserwacji obsługa nieruchomości magazyny 0 10 20 30 40 50 60 70 80 0 10 20 30 40 50 60 2010 2009 2008 20 Sprawozdanie Okręgowego Inspektora Pracy z działalności Okręgowego Inspektoratu Pracy w Krakowie w 2010 r.

Wykres 10. Struktura przyczyn wypadków zbadanych (%) ogółem wady materiałowe niewłaściwe wykonanie czynnika materialnego nieużywanie sprzętu ochronnego przez pracownika stan psychofizyczny niezapewniający bezpiecznego wykonywania pracy niewłaściwa eksploatacja czynnika materialnego niewłaściwe posługiwanie się czynnikiem materialnym lub jego brak niewłaściwa organizacja stanowiska pracy niewłaściwe, samowolne zachowanie się pracownika wady konstrukcyjne lub niewłaściwe rozwiązania techniczne i ergonomiczne nieprawidłowe zachowanie się pracownika niewłaściwa ogólna organizacja pracy 2010 2009 2008 0 5 10 15 20 25 30 Najczęściej występowały przyczyny związane z nieprawidłowym zachowaniem się osób wykonujących pracę ( przyczyny ludzkie ), spowodowane zaskoczeniem niespodziewanym zdarzeniem (21 % w ogólnej liczbie ujawnionych nieprawidłowych zachowań ), niedostateczną koncentracją uwagi na wykonywanej czynności (19 %), lekceważeniem zagrożenia (brawura, ryzykanctwo 20 %) oraz nieznajomością zagrożenia (11 % wypadków). Wśród przyczyn ludzkich zwraca również uwagę niewłaściwe, samowolne zachowanie się pracownika, a szczególnie: przechodzenie i przebywanie w miejscach niedozwolonych; wejście na obszar zagrożony bez upewnienia się, że nie ma na nim żadnych zagrożeń (łącznie w grupie przyczyn ludzkich 25 %). Za jedną z przyczyn wypadków zostało również uznane nieużywanie sprzętu ochronnego przez pracownika (6 % w tej grupie) pomimo dopełnienia obowiązku pracodawcy dotyczącego wyposażenia pracowników w sprzęt ochrony indywidualnej. Dominującymi przyczynami wypadków (technicznymi, organizacyjnymi i ludzkimi) - bez względu na ich skutki była zła lub nieprawidłowa organizacja pracy, nieprawidłowe zachowanie się pracownika, brak nadzoru, brak lub niewłaściwe urządzenia zabezpieczające. Znaczna liczba przyczyn wynika ze złej organizacji pracy (ponad 40 % przyczyn). W grupie tych przyczyn wskazać należy na tolerowanie odstępstw od zasad bezpiecznej pracy i brak nadzoru 36 % wypadków. Wypadki przy pracy 21

Zastosowane środki prawne W wyniku przeprowadzonych kontroli związanych z badaniem wypadków inspektorzy pracy wydali 590 decyzji, w tym: 35 decyzji dotyczyło wstrzymania prac, przy których wydarzył się wypadek, 15 decyzji dotyczyło wstrzymania eksploatacji urządzeń, 53 decyzjom inspektorzy nadali rygor natychmiastowej wykonalności (108 k.p.a), 4 decyzje dotyczyły skierowania do innych robót 46 pracowników, 1 decyzja dotyczyła zakazu wykonywania prac. W wystąpieniach skierowano do pracodawców 733 wnioski dotyczące m.in.: organizacji procesów technologicznych, organizacji transportu, nieprawidłowości organizacyjnych związanych z eksploatacją maszyn i urządzeń, narażenia i zagrożenia czynnikami szkodliwymi oraz przygotowania do pracy pracowników. W związku ze stwierdzeniem 93 wykroczeń przeciwko prawom pracownika w obszarze bezpieczeństwa i higieny pracy, inspektorzy nałożyli 65 mandatów karnych na łączną kwotę 148 300 zł. Mandaty karne nałożone zostały na 31 pracodawców, 3 osoby działające w imieniu pracodawcy, 28 osób kierujących pracą innych osób u pracodawcy oraz 3 przedsiębiorców niebędących pracodawcą. 22 Sprawozdanie Okręgowego Inspektora Pracy z działalności Okręgowego Inspektoratu Pracy w Krakowie w 2010 r.

Zastosowano również 7 środków wychowawczych wobec: 2 pracodawców, 1 osoby działającej w imieniu pracodawcy oraz 4 osób kierujących pracą innych osób u pracodawcy. Inspektorzy skierowali 17 wniosków do sądów o ukaranie osób winnych popełnienia 37 wykroczeń. Sądy rozstrzygnęły dotychczas 7 wniosków i nałożyły kary w łącznej kwocie 10 600 zł. W pozostałych przypadkach trwa postępowanie I lub II instancji. Rozstrzygnięcia sądów to : 1 umorzenie postępowania (równolegle trwa postępowanie karne), 7 grzywien (6 wyroków nakazowych i 1 po rozprawie), 1 uniewinnienie (odwołanie wniesione przez inspektora trwa proces II instancji), Wnioski do sądu dotyczyły: 11 pracodawców oraz 6 osób kierujących pracą innych osób u pracodawcy. W 2010 r. inspektorzy pracy w 8 sprawach dotyczących wypadków zawiadomili prokuraturę o podejrzeniu popełnienia przestępstwa. Z uwagi na czas trwania postępowania przygotowawczego prowadzonego przez prokuraturę i na zróżnicowany czas trwania procesu w Sądzie Karnym, nie można podać rozstrzygnięć dotyczących powiadomień prokuratury skierowanych przez inspektorów pracy w 2010 r. Przyczyny stwierdzonych nieprawidłowości W budownictwie, pracodawcy wskazywali jako główną przyczynę występowania nieprawidłowości, zasady działania rynku budowlanego, konkurencję oraz zaniżanie cen usług budowlanych, które powodują znaczne utrudnienia dla przedsiębiorców, których jednym z priorytetów jest sfera bezpieczeństwa i higieny pracy zatrudnianych pracowników. Powoduje to ograniczanie kosztów, o które najłatwiej w wydatkach przeznaczonych na bezpieczeństwo. Wypadki przy pracy 23

Tendencję, w której nakłady finansowe na sprawy związane z bezpieczeństwem i higieną pracy nie stanowią priorytetu przedsiębiorców, można zauważyć również u pracodawców innych branż. Takie postępowanie prowadzi często do uszczuplania wydatków na wymagane remonty eksploatacyjne, czy związane z dostosowaniem maszyn i urządzeń do wymogów bezpieczeństwa. Efektem braku działań w tej sferze jest niewłaściwy stan techniczny maszyn oraz brak stosowanych zabezpieczeń przed zagrożeniami wypadkowymi. Nakłady w sferze bezpieczeństwa i higieny pracy, ponoszone przez przedsiębiorców, traktowane są jako znaczny wydatek, który wpływa znacząco na stan finansowy zakładu, nie przynoszą w ich przekonaniu w zasadzie żadnych profitów. Takie postrzeganie bezpieczeństwa prowadzi do czynienia znacznych oszczędności w wydatkach na stosowne zabezpieczenia, co decyduje niejednokrotnie o ujawnieniu się zagrożeń prowadzących do wypadków przy pracy. Należy zauważyć także ciągłą niewystarczającą świadomość w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy u pracodawców, osób kierujących pracownikami i pracowników oraz w niektórych przypadkach nikłą znajomość wymogów bezpieczeństwa i higieny pracy. Tutaj można doszukiwać się niewłaściwej ogólnej pracy, która była przyczyną ponad 40% wypadków przy pracy. Widoczna jest także niekompetencja osób kierujących pracownikami, a także w niektórych przypadkach zbyt mała liczba osób, które mają dbać o bezpieczne warunki pracy. Nie można nie zwrócić uwagi również na niewłaściwe, niezgodne z przepisami i zasadami bhp postępowanie poszkodowanych w wypadkach przy pracy. Wynika to również. z warunków ich wynagradzania. Pobory części pracowników zależą od uzyskanych efektów pracy, co prowadzi do lekceważenia nawet uświadomionych zagrożeń wypadkowych. Dla pracowników liczy się przede wszystkim wynagrodzenie, w tym ewentualne profity w postaci premii czy nagród, które w ich przekonaniu, będą większe gdy szybciej wykonają swoje obowiązki, a co osiągają często poprzez działanie na skróty i niestosowanie czy niewykonanie stosownych zabezpieczeń. W szczególności dotyczy to przedsiębiorców zatrudniających do 49 pracowników, gdzie wydarzyło się 56% zbadanych wypadków przy pracy, w tym 63% wypadków śmiertelnych. Jednocześnie w takich przedsiębiorstwach działalność służby bezpieczeństwa i higieny pracy jest mało efektywna. W tych zakładach wszelkie analizy zaistniałych wypadków przy pracy czy ocena ryzyka zawodowego i przewidziane do stosowania zabezpieczenia, nie są traktowane na serio, a służą wyłącznie wypełnieniu obowiązku prawnego. Takie postępowanie wynika także ze źle rozumianych oszczędności. Na tej zasadzie zewnętrzne podmioty gospodarcze prowadzące obsługę bhp u przedsiębiorców często zajmują się wyłącznie przeprowadzaniem szkoleń w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy bądź wykonują zadania interwencyjne, czyli zbadanie okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, czy uczestnictwo w trakcie kontroli Państwowej Inspekcji Pracy. Zauważalny jest także 24 Sprawozdanie Okręgowego Inspektora Pracy z działalności Okręgowego Inspektoratu Pracy w Krakowie w 2010 r.

niski poziom wiedzy osób wypełniających zadania służby bhp i niereagowanie przez nie na występujące w zakładach, nierzadko od dłuższego czasu, zagrożenia wypadkowe. Za przykład lekceważenia bezpieczeństwa pracy może służyć wypadek zbiorowy, do jakiego doszło w lipcu 2010 r. na terenie budowy w Zakopanem (nadbudowa i rozbudowa budynku). Poszkodowani zostali czterej pracownicy, z których trzech doznało śmiertelnych obrażeń. Fot. 1i2. Widok zachodniej ściany internatu Zakopane po upadku zadaszenia balkonów. Widoczny fragment zadaszenia, który pozostał przytwierdzony do ściany budynku po wypadku (na którym pozostał drugi z pracowników zajmujący się jego odkuwaniem) oraz zniszczenia dokonane przez spadający element w obrębie balkonów. Na pierwszym planie fotografii nr 1 składowisko rozbieranych elementów konstrukcji dachowej. Jeden z poszkodowanych, zajmujący się odkuwaniem zadaszenia balkonów, stał przy zewnętrznej stronie zadaszenia i młotem udarowym odkuwał fragment przeznaczony do transportu. Tuż przed upadkiem z betonowego elementu poszkodowani pracownicy wykonujący pracę na poziomie 0 postanowili przesunąć nieco odzyskiwane drewniane elementy i odeszli od ściany budynku, gdzie wykonywali swoją pracę na odległość około 4 4,5 m od budynku. W momencie upadku betonowego elementu przenosili jedną z krokwi i znajdowali się w miejscu, gdzie upadło zadaszenie. Poszkodowani oraz pracownik zajmujący się odkuwaniem zadaszenia balkonów doznali śmiertelnych obrażeń. Inspektor pracy ustalił następujące przyczyny zaistnienia zdarzenia: niewłaściwy sposób demontażu rozbiórki żelbetowego zadaszenia balkonów, odcięcie zbrojenia i wyburzenie betonowych belek łączących konstrukcję zadaszenia z budynkiem, brak opracowania sposobu bezpiecznego demontażu zadaszenia balkonów, Wypadki przy pracy 25

brak opracowania sposobu bezpiecznego demontażu zadaszenia balkonów, brak koordynacji prac prowadzonych na budowie, niewyznaczenie i nieoznakowanie strefy niebezpiecznej rozbiórki zadaszenia, niewłaściwe zabezpieczenie przed upadkiem z wysokości poszkodowanego pracownika, małe doświadczenie zawodowe poszkodowanych, brak skutecznego nadzoru nad pracownikami i tolerowanie przez osoby sprawujące nadzór nad pracownikami odstępstw od przepisów i zasad bhp. W dniu zdarzenia inspektor pracy wydał kierownikowi budowy nakaz w formie pisemnej zawierający 13 decyzji, w tym 11 wstrzymujących prace, dotyczące prac rozbiórkowych i budowlanych do czasu: skutecznego zabezpieczenia pracowników przed upadkiem z wysokości, wyznaczenia i oznakowania strefy niebezpiecznej wokół remontowanego budynku, wyznaczenia koordynatora robót budowlanych, opracowania instrukcji bezpiecznego wykonywania robót budowlanych i zaznajomienia z jej treścią pracowników pracujących na budowie, zapewnienia odpowiedniej dokumentacji projektowej. W związku ze stwierdzonymi w trakcie ustalania okoliczności i przyczyn wypadku wykroczeniami przeciwko prawom pracownika do sądu karnego skierowano wobec pracodawcy, kierownika budowy oraz trzech inżynierów budowy (osoby kierujące pracą podległych pracowników) wnioski o ukaranie (sprawy w toku). Ponadto przesłano do właściwej prokuratury zawiadomienie podejrzenie popełnieniu przestępstwa przez osoby sprawujące nadzór nad pracownikami budowy oraz inspektorów nadzoru inwestorskiego, wobec ustalonych nieprawidłowości w ich działaniu (akceptowanie prowadzenia rozbiórki bez wymaganej dokumentacji projektowej). 26 Sprawozdanie Okręgowego Inspektora Pracy z działalności Okręgowego Inspektoratu Pracy w Krakowie w 2010 r.

Prewencja wypadkowa w 2010 r. działania OIP Kraków W ramach współpracy z Zarządem Regionu Małopolska NSZZ Solidarność na terenie Małopolski została przygotowana i przeprowadzona kampania Pracuj spokojnie zainaugurowana w lipcu 2010 r. konferencją prasową partnerów w siedzibie OIP. W ramach akcji partnerzy zredagowali ulotkę, w której prezentowano podstawowe informacje o bezpiecznej i legalnej pracy czyli podstawy spokojnej pracy informacje podstawowe dla podejmujących pracę często po raz pierwszy. Fot. 1.Okręgowy Inspektor Pracy podczas konferencji prasowej inaugurującej kampanię Pracuj spokojnie lipiec 2010 r. Inspiracją do podjęcia dodatkowych działań o charakterze prewencyjnym w regionie były alarmujące statystyki wypadkowe OIP Kraków w Małopolsce lipiec 2010 r. został ogłoszony czarnym lipcem bo tylko w tym miesiącu na budowach zginęło aż 7 osób. W większości wypadków ginęły osoby bardzo młode, w wieku od 18-26 lat, podejmujące często swoją pierwszą pracę. Podczas kampanii apelowaliśmy do pracowników i pracodawców: Miej świadomość, że plac budowy to jedno z najbardziej niebezpiecznych miejsc pracy, na którym lekceważenie przepisów i zasad bhp w każdym momencie może skończyć się tragicznie! Wypadki przy pracy 27

Stałą współpracę w zakresie stworzenia cyklu poświeconego bezpieczeństwu pracy OIP nawiązał z Polskim Radiem Kraków S.A. Porozumienie w tej sprawie podpisali Okręgowy Inspektor Pracy i prezes Radia Kraków S.A. Na mocy tego porozumienia, w okresie wakacyjnym (lipiec sierpień 2010), w ramach emitowanego przed południem bloku informacyjno-publicystycznego Przed hejnałem, w każdy czwartek przedstawiciele OIP uczestniczyli w audycji Bezpieczne lato. Cykl audycji przedstawiał w szerokim ujęciu tematykę bezpiecznej pracy. Bardzo dużo miejsca poświęcono w programie wypadkom przy pracy i bezpieczeństwu pracy w budownictwie, co związane było między innymi z alarmującymi statystykami wypadkowymi w połowie 2010 r. i wspomnianym już czarnym lipcem. Duże zainteresowanie tematyką programu skłoniło Radio i OIP do kontynuowania współpracy w ramach nowej ramówki - audycje emitowane są co dwa tygodnie w ramach cyklu Nie trać głowy! (również w 2011 r.). W Politechnice Krakowskiej inspektorzy pracy przeprowadzili dwa szkolenia dla studentów ostatnich lat. Podstawowym celem akcji było przekazanie przyszłym pracownikom i pracodawcom branży budowlanej wiedzy niezbędnej dla zgodnego z prawem funkcjonowania na rynku pracy, a zwłaszcza kształcenie nawyku organizowania i prowadzenia pracy w sposób zabezpieczający przed wypadkami przy pracy. W obu szkoleniach uczestniczyło ponad 160 studentów. W Zespole Szkół Techniczno-Ekonomicznych w Myślenicach inspektorzy pracy przeprowadzili szkolenie dla uczniów ostatnich klas. W ramach szkolenia przekazali uczniom informacje o zagrożeniach, z jakimi spotykają się osoby rozpoczynające pracę, prezentacja zawierała między innymi dane statystyczne o wypadkach przy pracy pracowników rozpoczynających pracę oraz przykłady takich wypadków zaistniałych na terenie OIP. Wnioski do ZUS o podwyższenie składki wypadkowej Wnioski o podwyższenie składki kierowane są po kolejnych kontrolach stwierdzających rażące zaniedbania w zakresie bhp i po tych kontrolach wobec osób odpowiedzialnych za naruszenie przepisów są stosowane sankcje wykroczeniowe. W 2010 r. inspektorzy pracy skierowali 11 wniosków do ZUS o podwyższenie składki wypadkowej. Z tego 4 wnioski skierowano po kontrolach związanych z badaniem wypadków. 28 Sprawozdanie Okręgowego Inspektora Pracy z działalności Okręgowego Inspektoratu Pracy w Krakowie w 2010 r.

Efekty działalności nadzorczej W każdej kontroli związanej z badaniem wypadku przy pracy, w której stwierdzono nieprawidłowy stan praworządności (w tym dotyczący zagadnień związanych z bezpieczeństwem pracy), podejmowane są środki prawne (decyzje) mające doprowadzić do poprawienia się stanu bezpieczeństwa. Wykonanie przez przedsiębiorców nakazów wydanych przez inspektora pracy, skutkuje poprawą warunków pracy dla określonej grupy pracowników, których to działanie dotyczy. Decyzje o szerszym spektrum oddziaływania (najczęściej obejmują cały zakład bądź jego konkretny oddział), przykładowo regulacje w sprawie przeprowadzenia (modyfikacji czy tez dostosowania do realnego zagrożenia) oceny ryzyka zawodowego i podjęcia działań minimalizujących to ryzyko, poprawiają stan bezpieczeństwa pracy nie tylko dla stanowiska pracy na jakim wykonywał prace poszkodowany, lecz mają charakter dotyczący całej załogi. Również kontrola innych miejsc pracy w zakładzie (niezwiązanych z wypadkiem) skutkuje wydaniem środków prawnych w zakresie nieprawidłowości stanu bhp na innych stanowiskach pracy. Należy stwierdzić, że środki pokontrolne inspektorów pracy i inne działania związane z badanymi wypadkami skutkują poprawą stanu bhp w danym zakładzie do którego zostały skierowane, zmniejszając ryzyko wypadkowe. W wyniku przeprowadzonych kontroli następuje nie tylko bieżąca, doraźna poprawa stanu lecz również ulega zmianie i poprawie organizacja wewnętrznego systemu nadzoru nad przestrzeganiem bhp co z kolei przynosi efekty długofalowe. Wypadki przy pracy 29

Działalność kontrolno-nadzorcza 01.Informacje wstępne o działalności kontrolnej w 2010 r. W 2010 roku inspektorzy pracy przeprowadzili łącznie 5 469 kontroli 4 488 podmiotów gospodarczych. Jak pokazują dane statystyczne Okręgu stwierdzone podczas kontroli nieprawidłowości były podstawą do wydania ogółem 24 031 decyzji oraz skierowania do kontrolowanych pracodawców lub przedsiębiorców 20 107 wniosków w wystąpieniach. Przeprowadzone kontrole pozwoliły wykazać popełnienie 4 413 wykroczeń. Winnych ukarano 1 430 mandatami na łączna kwotę 1 776 100 zł. Inspektorzy OIP Kraków w 293 przypadkach skierowali do sądu wnioski o ukaranie. Najwięcej nieprawidłowości dotyczyło stosunku pracy przedmiot 6 600 wniosków inspektorów pracy (nieprawidłowości przy zawieraniu i rozwiązywaniu umów o pracę, niezgodność rodzaju umowy z charakterem świadczonej pracy czy, nieprawidłowości w zakresie regulaminu pracy), wypłaty wynagrodzeń, czasu pracy, a także przygotowania pracowników do pracy (brak szkoleń bhp, badań lekarskich, niedostateczne przygotowanie zawodowe do wykonywanej pracy), stanowisk i procesów technologicznych ponad 3 400 decyzji (m.in. niewłaściwe zabezpieczenie stanowisk pracy przy wykonywaniu prac szczególnie niebezpiecznych). Na 24 tys. wydane w 2010 r. decyzje 988 nakazywało natychmiastowe wstrzymanie prac w związku ze stwierdzeniem bezpośredniego zagrożenia życia bądź zdrowia pracowników. W 370 przypadkach inspektorzy wydali nakaz skierowania do innych prac osoby zatrudnione przy pracach wzbronionych, szkodliwych lub niebezpiecznych. Podobnie jak w skali całego kraju trudna sytuacja gospodarcza miała swoje przełożenie na kondycję finansową wielu małopolskich firm, które w ciągu całego roku walczyły z przejściowymi bądź utrzymującymi się trudnościami finansowymi. To z kolei miało wpływ na opóźnienia lub brak wypłaty wynagrodzeń należnych ze stosunku pracy i wyraźnie odbiło się na wzroście ogólnej liczby skarg, które wpłynęły do OIP Kraków w 2010 r. łącznie 3 413 skarg i wniosków (dla porównania w poprzednim roku wpłynęło ich w sumie 2 714). Blisko 40 % ogółu stanowiły sprawy dotyczące właśnie niewypłacania wynagrodzeń. 30 Sprawozdanie Okręgowego Inspektora Pracy z działalności Okręgowego Inspektoratu Pracy w Krakowie w 2010 r.

Nieprawidłowości w wypłacaniu wynagrodzeń były przedmiotem kontroli przeprowadzonych przez inspektorów OIP Kraków u 1099 pracodawców. W efekcie tych działań wydanych zostało 540 decyzji płacowych na kwotę 28 600 557 zł. Jak pokazują dane statystyczne OIP Kraków inspektorzy wyegzekwowali do końca roku ok. 45 % tej kwoty - 13 144 397 zł (dla 6 609 pracowników). W porównaniu z rokiem 2009 r. suma zaległości może sugerować gwałtowny wzrost kwoty niewypłaconych wynagrodzeń na terenie naszego województwa (w ciągu całego roku 2009 r. do pracodawców skierowano 517 decyzji płacowych na kwotę 8 194 946 zł). Należy w tym miejscu zaznaczyć, że ponad 18 mln zł niewypłaconych wynagrodzeń w roku 2010 r. na terenie Małopolski to zaległości jednego pracodawcy dużego producenta maszyn (pod koniec 2010 r. została ogłoszona jego upadłość z możliwością zawarcia układu z wierzycielami). Firma stara się stopniowo, systematycznie spłacać zaległe należności. 02. Kontrole prac budowlanych w Małopolsce Podstawowym celem prowadzonych działań kontrolnych i prewencyjnych na terenie województwa małopolskiego jest obniżenie o 25 % ogólnego wskaźnika wypadków przy pracy w ramach przyjętej przez Radę Ministrów Krajowej strategii na rzecz bezpieczeństwa i higieny pracy na lata 2009-2012, która stanowi realizację polityki UE w tej dziedzinie. Okręgowy Inspektorat Pracy w Krakowie pracował nad poprawą warunków pracy oraz stanem bezpieczeństwa na małopolskich budowach dwuotworowo: poprzez intensyfikację działań kontrolno-nadzorczych oraz systematyczne, intensywne i nowe akcje prewencyjne, które łączył nadrzędny cel zmiana ludzkiego nastawienia do kwestii bezpieczeństwa i higieny pracy. Tej idei podporządkowane były organizowane przez nas akcje informacyjne, prowadzone kampanie, współpraca z mediami oraz szkolenia dla pracodawców i pracowników, które pozwalały wzbogacić posiadaną wiedzę o nowe elementy, wyrobić instynkt dbania o bezpieczeństwo swoje i współpracowników oraz zdobyć umiejętność wykonywania pracy w sposób bezpieczny. W 2010 rok inspektorzy pracy OIP Kraków przeprowadzili na terenie Małopolski 386 kontroli na 172 placach budów (dla porównania - w roku poprzednim przeprowadzili 352 kontroli na 114 placach budów). W minionym roku szczególnej uwadze poddano budowy obiektów mieszkalnych, biurowych, produkcyjnych, handlowych i szkół. Kontrolami objęto 380 podmiotów, zatrudniających łącznie 3293 osoby. Działalność kontrolno-nadzorcza 31

Najwięcej kontroli (286) przeprowadzono w małych zakładach - zatrudniających do 9 pracowników. Przy planowaniu kontroli w 2010 r. uwzględniano informacje z rozpoznania terenu, ze skarg i wniosków kierowanych do Państwowej Inspekcji Pracy, a także wzięto pod uwagę te place budów, na których realizowane były duże inwestycje (realizowane poprzez wielu wykonawców). Inspektorzy skontrolowali również ponownie te budowy, gdzie w latach poprzednich wykazano szereg nieprawidłowości. Szczegółowa analiza danych dotyczących najczęściej występujących uchybień stwierdzonych podczas przeprowadzonych kontroli, wskazuje na występowanie rażąco dużego odsetka nieprawidłowości, będących bezpośrednim zagrożeniem dla życia i zdrowia pracujących: przy pracach na wysokości niemal na każdym placu budowy, gdzie wykonywane były takie prace stwierdzono nieprawidłowości, przy eksploatacji rusztowań nieprawidłowości wystąpiły na 86% budów, na których eksploatowano rusztowania, przy wykonywaniu robót ziemnych i wykopów nieprawidłowości stwierdzono na terenie blisko 2/3 kontrolowanych placów budów, Przyczyny stwierdzonych nieprawidłowości brak lub nieskuteczny nadzór przez osoby odpowiedzialne na budowie za bezpieczeństwo pracy nad wykonywaniem prac zgodnie z przepisami i zasadami bhp, tolerowanie przez pracodawców i osoby sprawujące nadzór na budowie nieprzestrzegania przepisów i zasad bhp, ograniczanie przez pracodawców kosztów na zabezpieczanie stanowisk pracy, brak właściwej organizacji i koordynacji robót wykonywanych na budowach, realizacja robót przez małych przedsiębiorców nieposiadających dosta- 32 Sprawozdanie Okręgowego Inspektora Pracy z działalności Okręgowego Inspektoratu Pracy w Krakowie w 2010 r.

tecznego przygotowania technicznego oraz wiedzy budowlanej, schematyczny i ogólnikowy sposób prowadzenia szkoleń w zakresie bhp, brak obowiązków i odpowiedzialności inwestora w zakresie bezpieczeństwa pracy zarówno na etapie projektowania inwestycji jak też jej realizacji, zbyt małe zaangażowanie służ bhp działających u pracodawców. Małopolscy pracodawcy dodatkowo podkreślają inne przyczyny stwierdzonych zaniedbań i nieprawidłowości na kontrolowanych budowach: brak odpowiednich środków finansowych na zapewnienie bhp w związku z zaniżaniem cen realizowanych kontraktów, szybkie tempo wykonywania robót budowlanych, brak płynności finansowej, duża rotacja pracowników na budowach, brak wykwalifikowanej kadry pracowników budowlanych, lekceważenie przez pracowników zagrożeń występujących na budowach niestosowanie przydzielonych im środków ochrony indywidualnej. Prewencja wypadkowa Działania prewencyjne podejmowane w Okręgu zostały ukierunkowane przede wszystkim na zapobieganie wypadkom przy pracy w budownictwie i były realizowane w ramach koordynowanej centralnie kampanii ogólnopolskiej Bezpieczeństwo pracy w budownictwie - upadki, poślizgnięcia. W programie szkoleń podejmowanych w tym zakre- Działalność kontrolno-nadzorcza 33

sie znalazły się również informacje o najczęściej powtarzających się przyczynach wypadków przy pracy, ilustrowane przykładami obejmującymi także dokumentację fotograficzną konkretnych zdarzeń. W ciągu minionego roku inspektorzy pracy przeprowadzili 18 tego rodzaju szkoleń, w których uczestniczyło 238 pracodawców, pracowników i zainteresowanych osób kierujących pracownikami. Większość szkoleń odbyła się na terenie budów objętych przez OIP tzw. stałym nadzorem (budowa autostrady A-4, budowy: ronda Ofiar Katynia i szybkiego tramwaju w Krakowie). W programie szkoleń znalazły się również pokazy stosowania środków ochrony zbiorowej i indywidualnej przy pracach na wysokości. Po raz pierwszy w tym roku w działania na rzecz promocji standardów bezpieczeństwa w budownictwie w sposób zinstytucjonalizowany włączyły się duże firmy budowlane, w ramach Deklaracji w sprawie porozumienia dla bezpieczeństwa pracy w budownictwie podpisanej z Głównym Inspektorem Pracy. Poza przedsiębiorstwami, z którymi współpracę koordynuje na poziomie centralnym Główny Inspektorat Pracy, na terenie OIP współpraca taka została podjęta z Mota Engil Central Europe S.A. z siedzibą w Krakowie. W ramach ponadstandardowych działań inspektorzy pracy włączyli się w przygotowanie broszury na temat zabezpieczeń przy pracach na wysokości, przeznaczonej do dystrybucji wśród pracowników firmy. Spółka wydała broszurę w ramach realizowanej wewnętrznie promocji kultury bezpieczeństwa wśród swoich pracowników i podwykonawców. Podejmowane przez nią działania poprzez maksymalizację bezpieczeństwa pracy, prowadzenie kampanii świadomości i intensywnych szkoleń mają na celu zapobieganie wypadkom przy pracy oraz chorobom zawodowym. OIP aktywnie uczestniczył w obu edycjach Krakowskich Targów Budowlanych. Inspektorzy pracy przeprowadzili seminarium na temat bezpieczeństwa pracy oraz udzielali porad i prowadzili dystrybucję materiałów na stoisku PIP. W ramach realizacji działań prewencyjnych w sektorze budownictwa OIP nawiązał współpracę z krakowskim oddziałem Polskiego Związku Inżynierów i Techników Budownictwa, Małopolską Izbą Budowlaną, Małopolskim Cechem Rzemieślników i Przedsiębiorców Budowlanych oraz Małopolską Okręgową Izbą Inżynierów Budownictwa. Nawiązano współpracę z lokalnymi partnerami społecznymi: krakowskim oddziałem Polskiego Związku Inżynierów i Techników Budownictwa, Małopolską Izbą Budowlaną, Małopolskim Cechem Rzemieślników i Przedsiębiorców Budowlanych. Przeprowadzone zostały szkolenia dla wszystkich członków organizacji w siedzibie każdego z partnerów. W ramach współpracy z Zarządem Regionu Małopolska NSZZ Solidarność została przygotowana i przeprowadzona 34 Sprawozdanie Okręgowego Inspektora Pracy z działalności Okręgowego Inspektoratu Pracy w Krakowie w 2010 r.

kampania Pracuj spokojnie zainaugurowana w lipcu 2010 r. konferencją prasową partnerów w siedzibie OIP. W ramach akcji partnerzy zredagowali ulotkę informacyjną poświęconą bezpieczeństwu pracy pracowników sezonowych, w tym przede wszystkim zatrudnionych w budownictwie. Temat bezpieczeństwa pracy w budownictwie znalazł odzwierciedlenie w tematyce tegorocznej edycji kampanii prewencyjnej Uważaj na wszelki wypadek! realizowanej przez Okręgowy Inspektorat Pracy we współpracy z Miejskim Przedsiębiorstwem Komunikacyjnym S.A. w Krakowie, promującej kształtowanie bezpiecznych postaw i zachowań w miejscu pracy. W ramach kampanii pasażerowie miejskiej komunikacji w Krakowie mogli oglądać na telebimach znajdujących się w autobusach i tramwajach filmy animowane o przygodach NAPO, w tym dotyczące bezpieczeństwa na placu budowy. Dziennie z komunikacji miejskiej w Krakowie korzysta średnio prawie 200 tys. osób. Akcja ta wpisuje się w realizację jednego z podstawowych celów kampanii Promocja standardów bhp jakim jest zmiana nastawienia społecznego do niezgodnych z zasadami bezpieczeństwa zachowań na placu budowy. Stałą współpracę w zakresie stworzenia cyklu poświeconego bezpieczeństwu pracy OIP nawiązał z Polskim Radiem Kraków S.A. Porozumienie w tej sprawie podpisali Okręgowy Inspektor Pracy i prezes krakowskiego oddziału Polskiego Radia w Krakowie. Na mocy tego porozumienia, w okresie wakacyjnym (lipiec sierpień 2010), w ramach emitowanego przed południem bloku informacyjno-publicystycznego Przed hejnałem, w każdy czwartek przedstawiciele OIP uczestniczyli w audycji Bezpieczne lato. Ponadto inspektorzy pracy odwiedzali place budów, gdzie obok działań o charakterze kontrolno-nadzorczym prowadzili również działania kontrolno prewencyjne w zakresie bhp na budowach (organizowano narady z przedstawicielami inwestorów, wykonawców, osobami nadzoru prezentując osobom kierującym pracownikami, pracodawcom i przedsiębiorcom materiały szkoleniowe dotyczące różnych aspektów bezpieczeństwa przy pracach budowlanych). Przez cały rok inspektorzy pracy udzielali porad technicznych telefoniczne i bezpośrednio dla uczestników procesów budowlanych. Działalność kontrolno-nadzorcza 35