UNIWERSYTET MARII CURIE-SKŁODOWSKIEJ W LUBLINIE Wydział Ekonomiczny

UNIWERSYTET MARII CURIE-SKŁODOWSKIEJ W LUBLINIE Wydział Ekonomiczny Studia podyplomowe: Mechanizmy funkcjonowania strefy euro Kamila Kaczor nr albumu: 9355198 Ocena procesu konwergencji Polski w ramach Unii Europejskiej a przyjęcie wspólnej waluty Praca dyplomowa napisana pod kierunkiem : prof. dr hab. Bogumiły Muchy - Leszko Lublin rok 2015

Spis treści WSTĘP... 4 1. NOMINALNE I REALNE KRYTERIA CZŁONKOWSTWA W UNII WALUTOWEJ... 5 1.1. Powstanie Unii Gospodarczej i Walutowej... 5 1.2. Nominalne kryteria konwergencji... 8 1.3. Realne kryteria konwergencji... 11 2. SPEŁNIENIE PRZEZ POLSKĘ NOMINALNYCH KRYTERIÓW KONWERGENCJI W LATACH 2008-2014... 13 2.1. Gospodarka polska a monetarne kryteria konwergencji... 13 2.2. Uwarunkowania fiskalne przynależności do strefy euro... 19 3. OCENA GOSPODARKI NA PODSTAWIE REALNYCH KRYTERIÓW KONWERGENCJI... 23 WNIOSKI... 28 BIBLIOGRAFIA... 29 SPIS RYSUNKÓW... 30 SPIS TABEL... 30 3

Wstęp W ostatnich 20 latach dokonały się liczne zmiany w gospodarkach na całym świecie. Zwiększył się przepływ czynników produkcji, kapitału pomiędzy różnymi krajami, czego następstwem było zwiększenie integracji międzynarodowej. Największy poziom zjednoczenia dokonał się w szczególnie w ramach Unii Europejskiej, która to postanowiła połączyć kraje nie tylko w ujęciu gospodarczym, ale również wprowadzając wspólną politykę pieniężną i jednolitą walutę na terenie całego ugrupowania. Aby móc wstąpić do strefy euro i przyjąć wspólną walutę, kraje powinny wypełnić podstawowe kryteria konwergencji nominalnej i realnej. Również Polska będąca członkiem Unii Europejskiej dąży do przystąpienia do strefy euro. Celem niniejszej pracy jest ocena konwergencji Polski w ramach Unii Europejskiej w latach 2008-2014, oraz spojrzenie na perspektywę przyjęcia wspólnej waluty. Dokonano w niej oceny stopnia przygotowania Polski do uczestnictwa w strefie euro oraz spełnienia przez kraj warunków konwergencji wynikających z Traktatu z Maastricht. W pierwszym fragmencie pracy zaprezentowano etapy powstania Unii Gospodarczej i Walutowej. Scharakteryzowano kryteria nominalne członkostwa w unii walutowej, uwzględniając ich podział na monetarne i fiskalne. Kolejnym poruszanym tematem były realne kryteria przynależności do strefy euro. Następnie dokonano analizy spełnienia przez Polskę nominalnych kryteriów konwergencji w latach 2008-2014. Przeprowadzono porównanie wartości wskaźników osiąganych przez Polskę z wartością referencyjną przypisaną do odpowiednich kryteriów. Na zakończenie starano się dokonać oceny gospodarki Polski na podstawie realnych kryteriów konwergencji. Przy tworzeniu pracy w części teoretycznej skorzystano z licznej literatury przedmiotowej oraz aktów prawnych. W części empirycznej posłużono się danymi zawartymi w Monitorach Konwergencji wydawanych przez Ministerstwo Finansów oraz z licznych publikacji na temat strefy euro. 4

1. Nominalne i realne kryteria członkowstwa w unii walutowej 1.1. Powstanie unii gospodarczej i walutowej Początki integracji walutowej w Europie przypisać można końcówce lat 60 XX wieku. W październiku 1970 roku został zaprezentowany Raport Pierre a Wernera 1, który zawierał scenariusz i podstawy prawne Unii Gospodarczej i Walutowej. Raport ten uwzględnia zalecenia stopniowego eliminowania wahań kursów walutowych, nieodwołalne usztywnienie relacji kursowych, całkowitą liberalizację przepływu kapitału oraz ujednolicenie polityki pieniężnej i harmonizację polityki ekonomicznej. 2 W celu przyspieszenia prac nad Unią Gospodarczą i Walutową w kwietniu 1989 roku powstał Raport Delorsa. 3 Stwierdzono w nim, że dotychczasowy stopień integracji powinien być rozszerzony o unię monetarną. Przedstawiono w nim profity, jakie państwa członkowskie osiągnęłyby mając wspólną walutę i politykę pieniężną. To właśnie plan Delorsa i postulaty w nim zawarte są formalną podstawą rozwiązań, które zostały zapisane w treści Traktatu o Unii Europejskiej. Został on podpisany w Maastricht w 1992 roku, a wszedł w życie 1 listopada 1993 roku. Zmienił on nazwę Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej na Wspólnotę Europejską. W traktacie tym zawarta jest nowa konstrukcja Unii Europejskiej składającej się z trzech filarów: unii gospodarczej i walutowej, wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, współpracy w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego i wymiaru sprawiedliwości. Traktat z Maastricht podpisało 12 państw: Dania, Belgia, Portugalia, Francja, Grecja, Holandia, Wielka Brytania, Irlandia, Luksemburg, Hiszpania, RFN i Włochy. 1 Pierre Werner (ur. 29 grudnia 1913 w Saint André niedaleko Lille we Francji, zm. 24 czerwca 2002 w Luksemburgu) polityk luksemburski. W trakcie tworzenia Raportu był premierem i ministrem ds. finansów Luksemburga. 2 J. J. Michałek, Zarys integracji gospodarczej i walutowej w Europie [w:] P. Kowalewski, G. Tchorek, J. Górski [red.], Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, Wyd. Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2014, s. 28. 3 Raport ten został opracowany przez komitet w 1988r. na,,szczycie w Hanowerze. Przewodniczącym komitetu był Jacques Delors - ówczesny przewodniczący Komisji Wspólnot Europejskich. To od jego nazwiska wywodzi się nazwa Raportu. 5

W Raporcie Delorsa zawarta jest również trzy etapowa droga do pełnej unii walutowej w Europie. Tabela 1. Etapy realizacji unii monetarnej w Europie według Raportu Delorsa z 1989 r. Etapy Procesy Etap I (od 1990-1993) Etap II (od 1994-1998) Etap III (od 1999 2001) Jednolity rynek wewnętrzny-swoboda przepływu towarów, usług, kapitału na terytorium Wspólnot. Ustalenie kryteriów zbieżności, od których uzależnione było przystąpienie poszczególnych państw Unii Europejskiej do strefy euro. Etap przejściowy. Przygotowanie państw do funkcjonowania w ramach unii monetarnej poprzez spełnienie kryteriów konwergencji. Utworzenie Europejskiego Banku Centralnego. Wprowadzenie wspólnej waluty oraz rozpoczęcie działalności Europejskiego Systemu Banków Centralnych. Ujednolicenie polityki monetarnej i przeniesienie jej na ponadnarodowy szczebel. Źródło: Opracowanie własne na podstawie C. Kosikowski, Finanse i prawo finansowe Unii Europejskiej, Wolters Kluwer Business, Warszawa 2014, s.21., E. Latoszek, Integracja europejska. Mechanizmy i wyzwania, wyd. Książka i wiedza, Warszawa 2007, s. 414-415, W.M. Góralski, Unia Europejska. Gospodarka- polityka- współpraca, Wolters Kluwer Business, Warszawa 2007, s.81-82. W Traktacie z Maastricht zawarte są również zamierzenia jakie stawia przed sobą Unia. Jej celem jest: - popieranie zrównoważonego i trwałego postępu gospodarczego i społecznego, w szczególności poprzez utworzenie przestrzeni bez granic wewnętrznych, umacnianie gospodarczej i społecznej spójności oraz ustanowienie unii gospodarczej i walutowej, obejmującej docelowo jedna walutę, zgodnie z postanowieniami niniejszego Traktatu; - potwierdzanie swej tożsamości na arenie międzynarodowej, zwłaszcza poprzez realizacje wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, obejmującej docelowo określanie wspólnej polityki obronnej, która mogłaby prowadzić do wspólnej obrony; - umacnianie ochrony praw i interesów obywateli Państw Członkowskich poprzez ustanowienie obywatelstwa Unii; 6

- rozwijanie ściślej współpracy w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych; - pełne zachowanie dorobku wspólnotowego i jego rozwój, mając na celu rozważenie, w drodze procedury, zakresu, w jakim polityki i formy współpracy, ustanowione Traktatem, wymagają zmiany w celu zapewnienia skuteczności mechanizmów i instytucji Wspólnoty. 4 W treści dokumentu znajdują się również kryteria zwane kryteriami zbieżności (kryteriami z Maastricht), które zainteresowane państwa muszą spełnić, aby stać się członkami unii monetarnej. O gotowości przystąpienia do strefy euro państw kandydujących świadczy również poziom rozwoju gospodarki oraz wyrównywanie się poziomu dochodu na mieszkańca w stosunku do średniej krajów strefy euro. W Traktacie o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej określono rozwiązania prawne dotyczące polityki gospodarczej i pieniężnej. Znakomita część postanowień odnosi się do wszystkich państw członkowskich UE. Oprócz tego Traktat zawiera postanowienia szczególne dla państw członkowskich, których walutą jest euro i postanowienia przejściowe, w ramach których uregulowano odrębności odnoszące się do państw objętych derogacją. Oznacza to, że status prawno gospodarczy i prawno finansowy państw członkowskich UE nie jest jednolity. 5 Pełna unia monetarna dotyczyła początkowo 11 z 15 państw członkowskich. Głównym elementem unii walutowej stało się wprowadzenie 1 stycznia 1999 roku nowego wspólnego pieniądza euro, który początkowo funkcjonował jedynie w rozliczeniach bezgotówkowych. W obiegu gotówkowym nadal posługiwano się walutami krajowymi, których kursy na ten okres nieodwołalnie usztywniono wobec euro. Pieniądze krajowe zaczęto wycofywać z obiegu i zastępować banknotami oraz bilonem euro 1 stycznia 2002 roku. 6 Kraje należące oraz nowo przystępujące do Unii Europejskiej są zobowiązane w pełni uczestniczyć w unii walutowej. Nie musi to jednak nastąpić bezpośrednio po akcesji do Unii Europejskiej, a dopiero po spełnieniu kryteriów konwergencji. 4 Traktat z Maastricht z 1992 roku, art. B 5 C. Kosikowski, Finanse i prawo finansowe Unii Europejskiej, Wyd. Wolters Kluwer Business, Warszawa 2014, s.23. 6 J. Świerckocki, Zarys ekonomii międzynarodowej, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2011, s.272. 7

1.2. Nominalne kryteria konwergencji Tworząc podstawy przyszłej integracji monetarnej założono, że państwa chcąc przystąpić do strefy euro będą musiały spełniać określone wymogi. Wymogi te, zawarte w Traktacie o Unii Europejskiej, określone są jako podstawowe kryteria zbieżności. Zostały one zapisane w specjalnym protokole załączonym do Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską. Dzięki temu zabiegowi formalnemu kryteria konwergencji mogą ulegać zmianie na podstawie decyzji Rady Unii Europejskiej, przyjmowanej na zasadach jednomyślności po uprzedniej konsultacji z EBC. Tym samym stworzono ścieżkę prawodawczą do zmiany kryteriów konwergencji bez potrzeby odwoływania się do konferencji międzynarodowej i zmiany w tym trybie prawa pierwotnego. 7 W literaturze zauważa się różnie sklasyfikowane kryteria konwergencji. Trafia się podział na jakościowe i ilościowe, można znaleźć również podział na ekonomiczne, prawne i realne. Lecz najczęściej używanymi nazwami jest konwergencja nominalna, realna i prawna. Konwergencja nominalna ma możliwość uzyskania wysokiego poziomu zbieżności w obrębie ściśle określonych parametrów ekonomicznych. Możemy wyróżnić dwie grupy kryteriów nominalnych: monetarne i fiskalne. Zarówno pierwsze jak i drugie należy spełnić oraz trzymać spełnione przez dłuższy okres, aby móc przystąpić do unii monetarnej. Kryterium monetarne obejmuje grupę trzech parametrów. Są nimi: 1) wysoki stopień stabilności cen, 2) stabilny poziom długoterminowej stopy procentowej, 3) stabilny kurs walutowy. Aby uzyskać zgodę na włączenie się do unii gospodarczej i walutowej, kraj członkowski musi wykazać utrzymującą się stabilność cen. Takie kryterium zwane jest również kryterium inflacyjnym. Wynika z niego, że średnia stopa inflacji w danym państwie w roku poprzedzającym badanie nie powinna być wyższa o więcej niż 1,5 pkt. procentowego od średniej stopy inflacji w trzech 7 W.M. Górski [red.], Unia Europejska gospodarka polityka- współpraca, Wolters Kluwer Business, Warszawa 2007, s.82. 8

krajach Unii Europejskiej, w których ta stopa jest najniższa. Inflacja powinna być mierzona za pomocą wskaźnika cen konsumpcyjnych ustalonego na porównywalnych zasadach uwzględniających różnice w definicjach narodowych (HICP). 8 W praktyce badanie spełnienia danego kryterium nie polega tylko na ocenie inflacji w danym roku, ale również sprawdzany jest wskaźnik na przestrzeni kilku poprzednich lat. Kryterium stabilności cen przyjęto z kilku powodów. Obawiano się, że w przyszłości w strefie euro może wystąpić inflacja. Szczególnie Niemcy naciskały na przyjęcie tego kryterium, dążąc również do tego, by przyszła polityka monetarna Unii była analogiczna do prowadzonej przez Bundesbank. Kraje o niskich inflacjach chciały w ten sposób zabezpieczyć się przed polityką banku centralnego UGiW, która byłaby oparta na preferencjach reprezentowanych przez kraje o wysokiej inflacji. 9 Z punktu widzenia państw członkowskich podobny niski poziom inflacji w każdym kraju pozytywnie wpływa na wzrost gospodarczy poprzez redukcję niepewności w prowadzeniu działalności. Dzięki takiemu poziomowi inflacji zmniejsza się ryzyko konfliktów, które wpływają negatywnie na całą gospodarkę. Drugim kryterium nominalnym jest kryterium stabilności długoterminowej stopy procentowej. Oznacza ono występowanie w kraju kandydującym do unii walutowej w ciągu roku poprzedzającego moment oceny, średniej nominalnej stopy procentowej długoterminowych obligacji rządowych, lub innych porównywalnych walorów, na poziomie nie przekraczającym więcej niż o 2 punkty procentowe średniej stopy procentowej w trzech krajach o najbardziej stabilnym poziomie cen. 10 Kolejnym kryterium monetarnym konwergencji jest kryterium dotyczące kursu walutowego, oznaczające, że przez co najmniej dwa lata, kurs waluty krajowej powinien być włączony do mechanizmu ERM II, czyli jego kurs w stosunku do euro nie powinien odchylać się o więcej niż ±15 %, bez dewaluacji w stosunku do euro. Kryterium to uważa się za spełnione, gdy państwo stosowało 8 E. Latoszek, Integracja europejska, mechanizmy i wyzwania, Wyd. Książka i wiedza, Warszawa 2007, s. 416. 9 S.I. Bukowski, Unia monetarna. Teoria i polityka, Difin, Warszawa 2007, s.147. 10 E. Kawecka - Wyrzykowska, [red], Stosunki Polski z Unią Europejską, Wyd. Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 2002, s.176. 9

normalne granice wahań przewidziane w mechanizmie kursów walut europejskiego systemu walutowego, bez poważnych napięć przynajmniej przez dwa lata przed badaniem. W szczególności zaś wtedy gdy, państwo członkowskie nie zdewaluowało dwustronnego centralnego kursu swojej waluty wobec euro z własnej inicjatywy przez ten okres. 11. Aby mówić o konwergencji nominalnej oprócz wyżej wymienionych warunków państwo musi spełnić dodatkowo jeszcze dwa kryteria fiskalne, do których zaliczamy: 1) kryterium deficytu budżetowego, 2) kryterium długu publicznego. Zgodnie z art. 104 traktatu o Wspólnocie Europejskiej, państwa członkowskie powinny unikać nadmiernego deficytu budżetowego. Państwa te muszą przestrzegać dyscypliny budżetowej, co oznacza, że planowany lub aktualny poziom deficytu budżetowego w roku poprzedzającym badanie nie powinien przekraczać 3 % PKB mierzonego w cenach rynkowych. Kryteria te dały początek rzeczywistym procesom dostosowania budżetowego w państwach członkowskich. Większość rządów od początku drugiego etapu unii z wielką determinacją realizowała swoją politykę dostosowania budżetowego. 12 Państwo, aby móc ograniczyć wielkość deficytu mogło zastosować dwie strategie. Pierwsza z nich polegała na tym, że podwyższano podatki, a zmniejszano wydatki w danym państwie. Dzięki temu przy ograniczonych wydatkach i konsumpcji wzrost dochodów budżetowych państwa powodował, że deficyt budżetowy ulegał zmniejszeniu. Druga strategia polegała zaś na tym, że zmniejszano zarówno podatki, jak i wydatki. Ostatnim kryterium nominalnym jakie państwo musi spełnić, aby stać się członkiem unii walutowej jest dług publiczny. Dług publiczny w państwie kandydującym nie może być wyższy niż 60% PKB z roku poprzedniego. Możliwe jest również spełnienie tego warunku jeśli wskaźnik zadłużenia ma malejącą tendencję i w szybkim tempie zbliża się to wartości oczekiwanej. Komisja Europejska oraz Europejski Instytut Walutowy zostały zobowiązane do przygotowania i przedstawienia Radzie UE raportów o sytuacji 11 C. Kosikowski, Finanse,op. cit., s. 28. 12 E. Latoszek, Integracja europejska, op. cit., s.416-417. 10

poszczególnych państw członkowskich, wskazując, w jakim stopniu spełniają one kryteria. Raporty te zostały uznane za podstawę do podjęcia przez Radę UE decyzji, czy dany kraj Unii Europejskiej może zostać włączony do trzeciego etapu Unii Gospodarczej i Walutowej. 13 Warunkiem przyjęcia wspólnej waluty jest również konwergencja prawna. Polega ona na zgodności ustawodawstwa krajowego z unijnym w zakresie uregulowanym w Traktacie o Unii Europejskiej, Statucie Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego. Istotnym wymogiem jest niezależność banku centralnego rozpatrywana w kilku wymiarach: jako niezależność funkcjonalna, instytucjonalno personalna i finansowa oraz spójność celów banku centralnego z celami EBC i ESBC. 14 1.3. Realne kryteria konwergencji Oba wyżej wymienione rodzaje konwergencji, zarówno nominalna i prawna, muszą być obowiązkowo spełnione aby stać się członkiem Unii Gospodarczej i Walutowej, jednak występuje jeszcze konwergencja realna. To ona jest niezbędna, aby osiągnąć jak największe korzyści z uczestnictwa w unii monetarnej. Konwergencja realna może być definiowana jako konwergencja absolutna lub warunkowa. Pierwszy typ zbieżności zakłada, że gospodarka poszczególnych krajów wzrasta w tempie umożliwiającym osiągnięcie wspólnego stanu równowagi w długim okresie. Zgodnie z neoklasycznym modelem wzrostu oznacza to, że kraje o niższym PKB per capita cechują się szybszym tempem wzrostu gospodarczego niż kraje o wyższym PKB per capita. 15 Natomiast konwergencja warunkowa polega na tym, że kraj dąży do osiągnięcia swojej własnej równowagi. Konwergencję realną państw członkowskich UE można ocenić na podstawie wielu wskaźników, które pokazują podobieństwo poziomu rozwoju gospodarek i ich struktury. Gdy dysproporcje pomiędzy krajami są zbyt duże, 13 Ibidem, s.416. 14 I. Pszczółka, Współczesne waluty międzynarodowe, Wyd. CeDeWu.pl, Warszawa 2011, s.72. 15 K. Sum, Przystąpienie Polski do strefy euro w świetle analizy porównawczej procesów integracji walutowej w Polsce i Hiszpanii, Wyd, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2013, s. 65. 11

mogą pojawić się trudności w utworzeniu unii walutowej. Konwergencja ta może oznaczać, że państwa członkowskie muszą posiadać zsynchronizowane cykle koniunkturalne ze strefą euro, oraz podobną strukturę dochodów. Wysoka synchronizacja wahań aktywności gospodarczej pomiędzy krajami należącymi do Unii Gospodarczej i Walutowej jest czynnikiem niezbędnym do prowadzenia przez Europejski Bank Centralny efektywnej polityki monetarnej. W przypadku synchronizacji cykli koniunkturalnych w krajach tworzących unię walutową, wspólna polityka monetarna jest w stanie stabilizować fluktuacje gospodarcze we wszystkich krajach członkowskich unii monetarnej. Tym samym synchronizacja cykli koniunkturalnych krajów należących do unii monetarnej eliminuje potrzebę zachowania autonomicznej polityki pieniężnej. 16 Zróżnicowanie poziomu dochodów krajów uczestniczących w unii monetarnej może powodować trudności w realizacji jednej polityki pieniężnej. Zagrożeniem jest możliwość wystąpienia efektu Balassy Samuelsona. Miernikiem konwergencji realnej w przypadku porównania krajów członkowskich z nowo kandydującym może być Produkt Krajowy Brutto per capita. To on dokładnie prezentuje wielkość dochodów jaka przypada na mieszkańców danego kraju, odzwierciedlając jednocześnie poziom rozwoju danej gospodarki. Im większy wskaźnik PKB per capita na mieszkańca, tym większy poziom rozwoju gospodarczego reprezentuje państwo. Kolejnymi miernikami konwergencji realnej mogą być struktura produkcji, konsumpcji, popytu i eksportu. Jeśli państwo kandydujące ma podobną strukturę wydatkowania PKB do państw członkowskich w Unii Europejskiej oznacza to, że państwo zbliża się gospodarczo do członków ugrupowania oraz pokazuje to stopień gotowości do przyjęcia wspólnej waluty. Również ważnym czynnikiem jest stopień powiązań handlowych krajów. Jeżeli między państwami nie występują istotne powiązania gospodarcze, to unia monetarna nie ma wtedy racji bytu. Państwa te nie osiągałyby z tego tytułu żadnych korzyści. Istotnym miernikiem konwergencji realnej jest stan bilansu płatniczego. Ma on duże znaczenie dla konkurencyjności międzynarodowej kraju. Nadmierny deficyt przyczynia się do pogorszenia oceny danego państwa jako miejsca 16 P. Skrzypczyński, Materiały i studia, zeszyt nr 210 Analiza synchronizacji cykli koniunkturalnych w strefie euro, Warszawa 2006, s. 7(14.05.2015). 12

lokalizacji inwestycji. Stwarza ponadto zagrożenie nadmiernego zadłużenia. Utrzymanie stanu równowagi zewnętrznej jest zwłaszcza istotne w momencie przystąpienia danego kraju do obszaru jednowalutowego z uwagi na brak możliwości poprawy konkurencyjności gospodarki za pomocą narzędzia kursu walutowego 17 2. Spełnienie przez Polskę nominalnych kryteriów konwergencji w latach 2008-2014 2.1. Gospodarka polska a monetarne kryteria konwergencji Na przełomie ostatnich 20 lat doszło do licznych zmian w gospodarkach państw europejskich. Utworzenie Unii Europejskiej doprowadziło do głębokiej integracji nie tylko na rynkach towarowych i kapitałowych, ale również w sferze finansowej krajów członkowskich. To właśnie ten ostatni aspekt doprowadził do powstania strefy euro, która ma na celu poprawę funkcjonowania całego wspólnego rynku Unii Europejskiej. Każdy kraj wstępujący do Wspólnoty powinien dążyć do tego, aby w tej strefie się znaleźć. Również dla Polski, która jest członkiem Unii Europejskiej od 2004 roku celem jest wstąpienie do wspólnego obszaru walutowego. Kieruje się ona przy tym takimi samymi motywami politycznymi i gospodarczymi jak kraje, które wcześniej przystąpiły do strefy euro. Jeśli chodzi o motywacje gospodarcze, są to oczekiwania, że gospodarka wzmocni się dzięki uczestnictwu w jednolitym obszarze monetarnym. Oczekuje się również, że handel zagraniczny z uczestnikami strefy euro będzie odbywał się bez ponoszenia ryzyka kursowego, a państwa Eurolandu to najważniejsi partnerzy handlowi Polski. 18 Wspólna waluta usprawniłaby współpracę między krajowymi inwestorami, a przedsiębiorstwami ze wspólnoty. Usunięte bariery związane z ryzykiem walutowym otworzyłyby dla obywateli Polski tak wielki rynek finansowy, jakim jest Wspólnota Europejska. Jak już wcześniej wspomniano, aby móc przystąpić do strefy euro należy najpierw spełnić pewne kryteria, bez których kraj nie byłby w stanie dobrze funkcjonować 17 K. Sum, Stopień przygotowania Polski do przystąpienia do strefy euro, nr 271, Warszawa 2006, s.24. 18 E. Latoszek, Integracja europejska. Mechanizmy i wyzwania, wyd. Książka i wiedza, Warszawa 2007, s. 451. 13

na wspólnym rynku. Najważniejszymi z nich są kryteria nominalne. Polska na początku swojego członkostwa w Unii Europejskiej nie spełniała żadnego z tych kryteriów. Pierwszym kryterium nominalnym, który ma charakter monetarny jest kryterium inflacyjne. To jego spełnienie w dużej mierze decyduje o tym, czy kraj jest gotowy przystąpić do strefy euro. Zarówno wskaźniki inflacji dla Polski, jak i wartość referencyjna zmieniały się istotnie na przełomie badanego okresu. Na wykresie pierwszym przedstawiono wartość inflacji w Polsce oraz wartości referencyjne, które zgodnie z traktatem z Maastricht zostały obliczone poprzez dodanie 1,5 punktu procentowego do średniej inflacji trzech krajów o najbardziej stabilnych cenach w danym okresie. Zaprezentowano dane z miesiąca stycznia, kwietnia, lipca i października, aby móc zaobserwować zmiany, które dokonywały się w przeciągu całego roku, a nie tylko na przestrzeni badanych lat. 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 Rysunek 1. Wskaźnik inflacji HICP w Polsce w latach 2008-2014 w porównaniu z wielkością referencyjną(w %) 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Polska wartość referencyjna Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Monitora Konwergencji Nominalnej, http://www.mf.gov.pl/ministerstwo-finansow/dzialalnosc/integracja-ze-strefaeuro/analizy-i-materialy-informacyjne/monitor-konwergencji-nominalnej, (26.05.2015). W przeważającej części analizowanego okresu tempo wzrostu cen w Polsce przekraczał wartość referencyjną. Największa rozbieżność tych dwóch wielkości zauważalna jest od schyłku 2008 roku do połowy 2010 rok, po której nastąpił widoczny wzrost wartości referencyjnej, oraz spadek wskaźnika inflacji 14

w Polsce. Główną przyczyną trudności z utrzymaniem inflacji na właściwym poziomie po 2008 roku był znaczny spadek wartości referencyjnej tego kryterium w wyniku powszechnej wówczas w gospodarce europejskiej deflacji, a także okresy deprecjacji złotego, co wpływało na zwiększenie stopy inflacji, sukcesywny wzrost cen żywności i podwyżka stawki podatku od towarów i usług. 19 Wystąpienie gwałtownych spadków cen na rynkach światowych, spowodowało zmniejszenie poziomu inflacji w Unii Europejskiej. Wartość referencyjna dla kryterium inflacyjnego uplasowała się na poziomie 1,0%. Wartość tę obliczono poprzez dodanie 1,5 punktu procentowego do nieważonej średniej arytmetycznej stóp inflacji HICP za 12 miesięcy w następujących krajach: Portugalii (-0,8%), Estonii (-0,7%) i Belgii (-0,1%). 20 Momentem, który mógłby świadczyć o postępach Polski w spełnianiu kryteriów konwergencji jest styczeń 2011 roku, w którym to poziom inflacji kraju zrównał się z poziomem oczekiwanym plasującym się na poziomie 2,6 %. Jednakże w kolejnym roku znów nie spełniała kryterium. Tabela 2. Inflacja HICP w Polsce oraz średnia inflacja w Unii Europejskiej (%) Lata 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Polska 4,2 4 2,7 3,9 3,7 0,8 0,1 Unia Europejska (28 krajów) 3,7 1 2,1 3,1 2,6 1,5 0,6 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Eurostatu http://ec.europa.eu/eurostat/web/hicp/data/database (26.05.2015). Analizując dane zaprezentowane na wykresie 1 i w tabeli 2 można stwierdzić, że przełomowym rokiem, w którym Polska zaczęła spełniać kryterium stabilności cen był rok 2013. Od tego roku stopa inflacji Polski obrała tendencję spadkową. W marcu 2015 roku Polska znalazła się wśród trzech państw tworzących grupę referencyjną dla kryterium stabilności cen. Fakt ten jest jednoznaczny z wypełnianiem przez Polskę tego kryterium. Średnie 12- miesięczne tempo wzrostu indeksu HICP w 2015 roku wyniosło -0,3% (historycznie najniższy poziom) i było niższe o 1,4 pkt. proc. od wartości 19 W. Michalczyk, Kryteria konwergencji polskiej gospodarki jako wyznacznik tempa integracji walutowej, Zeszyty naukowe uniwersytetu Szczecińskiego, nr 756, 2013 s.379 (26.05.2015). 20 https://www.ecb.europa.eu/press/pr/date/2010/html/pr100512.pl.html, (26.05.2015). 15

referencyjnej. Wartość referencyjna została obliczona na podstawie danych z 3 państw UE o najbardziej stabilnych cenach, wśród których znalazły się Hiszpania, Węgry oraz jak już wskazano Polska. Z grupy referencyjnej zostały wykluczone Bułgaria oraz Grecja, w których średnie 12-miesięczne tempo wzrostu cen było znacząco niższe od średniej w strefie euro (w obu krajach o 1,8 pkt. proc.). 21 Aby móc w pełni mówić o tym, że państwo spełniło kryterium konwergencji pod względem stabilności cen, należy pamiętać, że taki stan musi być osiągany przez dłuższy okres czasu. Jednorazowo spełnione kryterium nie świadczy o tym, że kraj jest gotowy stać się członkiem strefy euro oraz nie zapewni państwu bezpiecznego wejścia do takiej strefy. Poziom długoterminowej stopy procentowej w latach 2008-2014 kształtował się o wiele bardziej optymistycznie, w porównaniu do poprzedniego kryterium. Już na początku badanego okresu Polska spełniała kryterium wysokości długoterminowych stóp procentowych. W październiku 2008 roku średnia roczna rentowność dziesięcioletnich obligacji skarbowych w Polsce wyniosła 6,0% i była niższa o 0,3 punktu procentowego od wartości referencyjnej wynoszącej 6,3%. Konwergencja w zakresie długoterminowych stóp procentowych wynikała z postępu procesu dezinflacji w latach 90., co pozwoliło na obniżenie obowiązującego w Polsce poziomu stóp procentowych. Ponadto oczekiwania, że stabilność cen zostanie zapewniona również w przyszłości, znalazły odzwierciedlenie w spadku rentowności długoterminowych papierów skarbowych. 22 21 Monitor konwergencji nominalnej UE- 28, Ministerstwo Finansów, nr 5/2015,( 26.05.2015) Departament polityki Makroekonomicznej. 22 Narodowy Bank Polski, Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, Warszawa 2009, s. 53. 16

kryzysu. 23 Pomimo ciągłego zmniejszającego się poziomu długoterminowej stopy Rysunek 2. Długookresowa stopa procentowa Polski w latach 2008-2014 (w %) 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 10,4 6,7 6,1 6,1 6,2 6,1 6,0 6,3 6,6 6,8 7,2 7,6 7,7 5,8 5,8 5,9 5,9 6,0 5,9 6,2 6,2 5,8 5,7 5,7 5,2 5,5 5,3 4,9 4,4 4,7 5,1 5,0 5,4 5,3 3,8 4,1 3,9 4,0 4,2 4,1 3,7 3,6 3,6 3,8 0,0 IV VII X I IV VII X I V VII X I IV VII X I IV VII X I IV VII 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Polska wartość referencyjna Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Monitora Konwergencji Nominalnej, http://www.mf.gov.pl/ministerstwo-finansow/dzialalnosc/integracja-ze-strefa-euro/analizy-imaterialy-informacyjne/monitor-konwergencji-nominalnej, (26.05.2015). Na wykresie 2 można zaobserwować znaczne wahania wartości referencyjnej po 2009 roku, powstałe w efekcie ciągłych przeszacowań w składzie grupy trzech krajów o najbardziej stabilnych cenach oraz z istotnych trudności w jej rzetelnym obliczaniu, będących skutkiem przyjętych przez organy UE zasad interpretacji postanowień traktatowych. Co więcej, po wyeliminowaniu państw, w których kryzys finansów publicznych nie pozwala uznać, że rentowność ich długoterminowych obligacji jest miarodajna do oceny konwergencji ze względu na jej znaczne odbieganie od średniej krajów UE wartość referencyjna tego kryterium jest ustalana wyłącznie na podstawie danych ze Szwecji. Jest ona bowiem jedynym krajem o najbardziej stabilnych cenach, który nie doświadcza procentowej w Polsce kryterium to nie zawsze było spełnione. Wynikało to z istotnych wahań wartości referencyjnej w badanym okresie. Od 2008 roku do 2015 roku Polska wielokrotnie spełniała to kryterium, lecz dopiero od 2013 23 W. Michalczyk, Kryteria konwergencji..., op.cit., s. 380 (26.05.2015). 17

roku, w którym długoterminowa stopa procentowa na początku roku wynosiła około 4,4% widoczny jest korzystny trend. Wartość referencyjna konwergencji wzrastała, przy zmniejszającym się poziomie wskaźnika opisującego sytuację Polski. Spełnienie kryterium długoterminowej stopy procentowej, mierzonego oprocentowaniem 10- letnich obligacji rządowych, było możliwe w dużym stopniu dzięki stopniowemu luzowaniu polityki monetarnej zapoczątkowanemu w listopadzie 2012 roku, kiedy Rada Polityki Pieniężnej(RPP), po raz pierwszy od wielu miesięcy, obniżyła stopę referencyjną kraju do 4,50%. W następstwie kolejnych decyzji RPP poziom stopy referencyjnej został zredukowany do 2,5% w lipcu 2013 roku. 24 W marcu 2015 roku Polska nadal wypełniała kryterium stóp procentowych. Średnia długoterminowa stopa procentowa za ostatnie 12 miesięcy wyniosła 3%, a tym samym ukształtowała się o 2,1 pkt. proc. poniżej wartości referencyjnej, która wyniosła 5,1%. Podstawą do obliczenia wartości referencyjnej były dane z Hiszpanii, Polski oraz Węgier. 25 Ostatnim kryterium monetarnym konwergencji nominalnej jakie musi spełnić Polska jest kryterium stabilnego kursy walutowego. Dla spełnienia tego kryterium konieczne jest uczestnictwo w Europejskim Mechanizmie Kursowym (ERM II) przez okres co najmniej dwóch lat i utrzymanie w tym czasie zmienności kursu walutowego w przedziale nie większym niż odchylającym się o 15% od parytetu centralnego. Utrzymanie stabilności kursowej w tym okresie może wymagać prowadzenia aktywnej polityki przez bank centralny i interwencji na rynku walutowym. 26 W okresie poddanym badaniu waluta Polski złoty nie uczestniczyła w systemie ERM II, lecz kształtowała się według płynnego kursu walutowego. System płynnego kursu walutowego obowiązuje w Polsce od 12 kwietnia 2000 roku. Stosowanie systemu kursu płynnego jest spójne z przyjętą przez Radę Polityki Pieniężnej strategią bezpośredniego celu inflacyjnego, gdyż system ten pozwala na uniknięcie dylematów wynikających z tzw. trójkąta niemożności, polegającego na tym, że w warunkach liberalizacji przepływów 24 Unia Europejska.pl Nr 1(230) 2015, s.16. 25 Ministerstwo Finansów, Monitor Konwergencji Nominalnej, nr. 5/2015, s.1. 26 Unia Europejska, op. cit., s.19. 18

kapitałowych nie można jednocześnie kontrolować kursu walutowego i prowadzić autonomicznej polityki pieniężnej. 27 Rysunek 3. Zmienność kursu złotego względem euro w latach 2008-2014, mierzone wskaźnikiem ERV (w %) 18,0 16,0 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 13,6 11,6 9,0 15,4 9,3 7,8 6,4 12,0 8,0 8,5 8,1 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Monitora Konwergencji Nominalnej, http://www.mf.gov.pl/ministerstwo-finansow/dzialalnosc/integracja-ze-strefa-euro/analizy-imaterialy-informacyjne/monitor-konwergencjinominalnej;jsessionid=eed2e6eda333cea08654ff82179820cd, (27.05.2015). 5,7 8,1 5,6 2009 2010 2011 2012 2013 2014 3,9 3,6 3,3 Polska Jak widać na powyższym wykresie w badanym okresie dochodziło do znacznych wahań kursu złotego względem euro. Największa wartość wystąpiła na przełomie lat 2010 i 2011, kiedy to wskaźnik ERV wyniósł 15,4 %. Na przełomie badanego okresu zauważalna jest ogólna tendencja spadkowa. Od końca 2013 roku odnotowywane są już coraz mniejsze wahania, co może świadczyć o coraz lepszym przygotowaniu Polski do przyjęcia wspólnej waluty Unii Europejskiej. W kwietniu 2015 roku zmienność kursu złotego względem euro mierzona wskaźnikiem ERV wynosiła 6,1%. 2.2. Uwarunkowania fiskalne przynależności do strefy euro Kryterium stabilizacji fiskalnej oparte było na podobnych przyczynach jak kryterium stabilizacji cen. Większość krajów przystępujących do Unii Ekonomicznej i Walutowej miało w przeszłości poważne problemy z deficytami 27 Narodowy Bank Polski, Raport na temat, op. cit., s. 51. 19

budżetowymi o charakterze strukturalnym. Narastanie deficytów budżetowych i wzrost długu publicznego prowadziły do efektu wypychania prywatnych wydatków konsumpcyjnych i inwestycyjnych, co ograniczało możliwość wzrostu gospodarczego w długim okresie. Było to również przyczyną utrzymywania wysokich obciążeń podatkowych ludności i przedsiębiorstw, to zaś zdecydowanie ujemnie wpłynęło na efektywność gospodarowania i konkurencyjność międzynarodową gospodarki. 28 Dlatego też, aby kraj mógł uczestniczyć w strefie euro wymagane jest od niego redukcja deficytu budżetowego oraz długu publicznego. Wstąpienie do zgrupowania kraju o wysokim poziomie tych wskaźników ciągnęłoby za sobą negatywne skutki zarówno dla wspólnoty, jak i dla kraju wstępującego. W wyniku tego mogłoby dojść do zwiększenia inflacji w strefie euro, ale również sam kraj w takiej sytuacji mógłby borykać się z problemami gospodarczymi i kryzysami. W celu przeanalizowania spełnienia kryteriów fiskalnych przez Polskę w latach 2008 2014 poniżej przedstawione zostaną zarówno wielkość deficytu, jak i długu publicznego w Polsce. Rysunek 4. Wysokość deficytu w Polsce w relacji do PKB w latach 2008-2014 (w %) 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 3,7 7,4 7,9 5 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 3,7 4 3,4 2,9 Polska wartość referencyjna Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Eurostatu, (27.05.2015). Jak można zauważyć jest to jedno z najtrudniejszych kryteriów, jakie musi spełnić Polska jako przyszły członek strefy euro. Wysokość wskaźnika deficytu budżetowego w analizowanym okresie nie spadała poniżej oczekiwanej 28 S. I. Bukowski, Unia monetarna. Teoria i praktyka, Difin, Warszawa 2007, s. 149. 20

wartości referencyjnej. Dopiero w 2015 roku stopa deficytu budżetowego zrównała się z wartością referencyjną i ostatecznie w kwietniu br. spadła minimalnie poniżej i osiągnęła pułap 2,9%. W 2014 roku w wyniku transferu aktywów OFE do ZUS i uwzględnienia wyniku jej operacji w rachunku finansów publicznych jednorazowo wykazano nadwyżkę salda finansów publicznych i zmniejszenie stanu zadłużenia finansów publicznych. 29 Po długich oczekiwaniach warunki kryterium deficyt budżetowego zostały spełnione z końcem badanego okresu. Najwyższą stopę deficytu budżetowego w analizowanym okresie odnotowano w 2010 roku, która wynosiła 7,9%. Po tym czasie widoczna jest tendencja spadkowa wielkości deficytu. Kolejnym kryterium fiskalnym, którego spełnienie jest warunkiem przystąpienia do strefy euro jest kryterium dotyczące długu publicznego. Jak widzimy na rysunku poniżej przez cały okres badania wartość polskiego wskaźnika długu plasował się poniżej wartości referencyjnej. Oznacza to, że kryterium długu publicznego było spełniane co roku. Rysunek 5. Wartość długu publicznego Polski w porównaniu z wartością referencyjną UE w latach 2008-2014 (w %) 65 60 55 50 45 47,1 50,9 54,8 56,2 54,4 55,7 49,01 40 35 30 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Polska wartość referencyjna Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Eurostatu oraz Monitora Konwergencji nominalnej, (27.05.2015). 29 Unia, op. cit., s. 19. 21

Najniższy wskaźnik długu publicznego osiągnięto w 2008 roku, który kształtował się na poziomie 47,1%. W następnych latach widoczna jest tendencja rosnąca tegoż wskaźnika, która spowodowana była kryzysem oraz problemami gospodarczymi Polski. Najgwałtowniejszy spadek zaobserwowano w 2014 roku. Jak już wcześniej wspomniano został on spowodowany decyzjami państwa dotyczącymi Otwartych Funduszy Emerytalnych. W 2015 roku wartość wskaźnika nieco wzrosła w porównaniu do roku poprzedniego i plasowała się na poziomie 50,2%. Podsumowując niniejszy fragment pracy w latach 2008-2014 Polska nie wypełniła jednocześnie wszystkich kryteriów konwergencji nominalnej. Tabela 3. Wypełnienie kryteriów konwergencji nominalnej w latach 2008-2015 Kryteria/Lata 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 kryterium inflacyjne - - - - - + + + kryterium stabilności długoterminowych stóp procentowych - - + + - + + + kryterium kursu walutowego - - - - - - - - kryterium długu publicznego + + + + + + + + kryterium deficytu budżetowego - - - - - - - + Źródło: Opracowanie własne Od samego początku wskaźnik długu plasował się na odpowiednim poziomie poniżej wartości referencyjnej, natomiast pozostałe kryteria ulegały ciągłym zmianom. W przeciągu analizowanego okresu Polska poczyniła znaczne postępy w realizacji wymaganych celów. Na przełomie 2014 oraz 2015 roku Polska wypełniała już 4 z 5 kryteriów. Dzięki nałożeniu na Polskę procedury nadmiernego deficytu, w 2015 roku Polska po raz pierwszy w analizowanym okresie osiągnęła poziom deficytu minimalnie niższy od wartości warunkującej spełnienie tego kryterium. Jedynym warunkiem, którego nie wypełniała było kryterium stabilnego kursu walutowego. Pomimo, że wahania polskiego złotego w stosunku do euro uległy zmniejszeniu, to Polska nadal nie wypełnia tego kryterium, ponieważ nie należy do mechanizmu kursowego ERM II. 22

3. Ocena gospodarki na podstawie realnych kryteriów konwergencji Doświadczenia krajów strefy euro z czasu kryzysu pokazują, że w procesie integracji walutowej istotne jest nie tylko osiągnięcie trwałej konwergencji nominalnej, lecz także konwergencja realna, na którą składa się podobieństwo struktur gospodarek oraz podobieństwo w zakresie wahań cykli koniunkturalnych. Usztywnienie nominalnego kursu walutowego względem wspólnej waluty i rezygnacja z autonomicznej polityki pieniężnej sprawiają, iż w przypadku wystąpienia szoków asymetrycznych i niedostatecznej efektywności alternatywnych mechanizmów dostosowawczych, usprawnienia gospodarki następują w sferze realnej. Z punktu widzenia wspólnie prowadzonej polityki pieniężnej szczególnie istotna jest zbieżność wahań cyklicznych, ponieważ przekłada się ona na efektywność decyzji podejmowanych przez Europejski Bank Centralny. 30 Ważnym wskaźnikiem który mówi nam o poziomie rozwoju gospodarki kraju jest wskaźnik PKB per capita. Poniżej zaprezentowano zmiany, jakie dokonywały się w wielkości produktu krajowego brutto na mieszkańca w porównaniu z rokiem poprzednim. Dla porównania zamieszczono również średnią wartość wskaźnika dla krajów UE 28. Rysunek 6. Tempo wzrostu PKB per capita w Polsce oraz Unii Europejskiej w latach 2008-2014.(w %) 6,0 5,1 4,5 3,5 4,0 2,9 1,5 2,0 1,6 2,0 0,0 1,7 1,4 1,1-2,0 0-0,1-0,7-4,0-6,0-4,8 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Polska Unia Eropejska Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Eurostatu (28.05.2015). 30 Agnieszka Szczypińska, Monitor Konwergencji realnej, nr. 4/2013. 23

Kraje słabiej rozwinięte charakteryzują się szybszym wzrostem gospodarczym, niż kraje rozwinięte. Wynika z tego rozbieżność zaprezentowana na powyższym rysunku. W analizowanym okresie Polska charakteryzowała się szybszym tempem wzrostu PKB, niż Unia Europejska. Na przełomie 2008-2009 roku na skutek kryzysu jaki ponawał w Unii Europejskiej doszło do zahamowania gospodarek krajów, przez co odnotowano niższą wartość PKB per capita. Linia trendu zarówno dla Polski, jak i dla pozostałych krajów Unii Europejskiej przyjmowała zbliżony kształt w poszczególnych okresach. Spowodowane było to podobnym oddziaływaniem zdarzeń w gospodarce na gospodarkę Polski, jak i całą gospodarkę ugrupowania. W ostatnich dwóch latach zauważalny jest stopniowy wzrost produktu krajowego brutto per capita. Różnice w tempie wzrostu PKB per capita powodują, że zwiększa się zróżnicowanie krajów i następuje tzw. efekt doganiania. 31 Rysunek 7. PKB per capita w Polsce mierzone w PPS w latach 2008-2013 (średnia dla 28 krajów UE=100 ) 70,0 65,0 60,0 55,0 55,0 59,0 62,0 64,0 66,0 67,0 Polska 50,0 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Eurostatu (28.05.2015). Produkt krajowy brutto per capita (mierzony w parytecie siły nabywczej PPS) na przełomie analizowanego okresu wykazywał tendencję rosnącą. Od 2008 roku, w którym to wskaźnik ten wynosił 55% średniej unijnej przyrósł do wartości 67%. Patrząc przez pryzmat konwergencji realnej, stopniowe przybliżanie się Polski do wartości europejskich, może świadczyć o coraz lepszej 31 W. Michalczyk, Kryteria konwergencji, op. cit., s. 385. 24

zbieżności gospodarczej, a tym samym o możliwości przyszłego bezpieczniejszego wejścia Polski do strefy euro. Kolejnym, równie ważnym wskaźnikiem konwergencji realnej jest stan bilansu płatniczego. Poniżej przedstawiono zestawienie wartości salda bilansu obrotów bieżących Polski, średniego UE oraz dwóch gospodarek krajów założycielskich (Niemcy i Włochy). Tabela 4. Saldo bilansu obrotów bieżących w latach 2013-2014 (w mln ECU/EUR) Lata 2013 2014 Kwartały I II III IV I II III IV Polska -2.070,4-362,8-1.492,1-1.325,4-1.401,7-809,8-1.779,8-1.970,2 Włochy -5.101 4.630 5.595 9.843-180 6.345 10.593 14.402 Niemcy 41.192 43.005 37.652 60.170 49.522 46.692 56.214 67.261 UE- 28 31.780,9 44.283 31.287,2 48.134,3 17.180,6 14.846,1 36.352,9 58.121,8 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Eurostatu, http://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=table&init=1&plugin=1&pcode=teibp050&language =en (30.05.2015). Mając na uwadze zaprezentowane dane można stwierdzić dużą rozbieżność między wskaźnikami w Polsce, a pozostałymi krajami. Na przełomie analizowanego okresu Polska osiągała ujemne saldo obrotów bieżących, kiedy w tym samym czasie zarówno saldo wybranych krajów założycielskich jak i średniej UE-28 było dodatnie. Największy deficyt na rachunku obrotów bieżących był zauważalny w pierwszym kwartale 2013 roku i wynosił 2070,4 mln EUR. Aby móc dogłębniej przyjrzeć się relacjom Polski z pozostałymi krajami należałoby przeanalizować cały bilans płatniczy na przełomie kilka lat. Dane do takiej analizy zawarte są w tabeli 5. Zaprezentowano w niej zestawienie wartość bilansu płatniczego Polski w latach 2008-2014. Z zamieszczonych danych widoczna jest znaczna poprawa stanu bilansu płatniczego. W omawianym okresie deficyt rachunku bieżącego zmniejszył się z 23760 mln EUR w 2008 roku do 5762 mln EUR w 2014 roku. Co prawda oznacza to, że w badanym okresie wielkość krajowego importu przekraczała wielkość sprzedaży za granicą, ale 25

wynikało to z faktu że, Polska jest krajem tzw. doganiającym zorientowanym na import. Tabela 5. Bilans płatniczy Polski w latach 2008-2014 (w mln EUR) 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Rachunek bieżący -23 760-12 244-20 263-19 398-13 697-5 148-5 762 Saldo obrotów towarowych -22 850-7 302-10 396-12 451-7 146 635-1 629 Eksport 112 685 95 306 117 938 132 277 140 812 148 855 157 241 Import 135 535 102 608 128 334 144 728 147 958 148 220 158 870 Saldo usług 5 097 5 040 3 324 5 186 6 209 7 910 9 063 Przychody 26 017 22 453 26 714 29 337 32 019 33 792 36 255 Rozchody 20 920 17 413 23 390 24 151 25 810 25 882 27 192 Saldo dochodów pierwotnych -6 898-9 005-13 146-12 891-12 635-13 266-12 812 Przychody 9 601 7 711 9 610 10 286 11 697 11 938 10 786 Rozchody 16 499 16 716 22 756 23 177 24 332 25 204 23 598 Saldo dochodów wtórnych 891-977 -45 758-125 -427-384 Przychody 6 290 5 221 5 156 6 035 6 092 6 038 5 930 Rozchody 5 399 6 198 5 201 5 277 6 217 6 465 6 314 Rachunek kapitałowy 4 067 5 080 6 446 7 254 8 549 9 006 10 036 Przychody 4 727 5 366 6 898 8 545 9 060 9 498 10 804 Rozchody 660 286 452 1 291 511 492 768 Rachunek finansowy -28 402-14 089-22 610-19 686-8 746-5 292-2 618 Inwestycje bezpośrednie - aktywa 2 958 4 369 7 051 3 412 1 055-2 502 3 940 Inwestycje bezpośrednie - pasywa 9 718 10 110 13 356 13 274 5 634 70 10 479 Inwestycje portfelowe - aktywa -1 700 1 035 616-610 340 1 650 4 100 Inwestycje portfelowe - pasywa -3 656 11 302 21 885 11 730 15 635 1 688 2 881 Pozostałe inwestycje - aktywa -4 080-3 859 2 281 2 716 1 716 262 1 737 Pozostałe inwestycje - pasywa 17 835 5 936 9 634 5 014-2 812 3 146-493 Pochodne instrumenty finansowe 744 1 301 821 119-2 133-552 16 Oficjalne aktywa rezerwowe -2 427 10 413 11 496 4 695 8 733 754 456 Saldo błędów i opuszczeń -8 709-6 925-8 793-7 542-3 598-9 150-6 892 Źródło: Dane z NBP 26

Pozytywny wpływ na tą tendencje miały szybki wzrost eksportu oraz zwiększające się saldo usługowe. W 2013 roku zauważalne było dodatnie saldo towarowe które wynosiło 635 mln EUR.. Dopiero w marcu 2015 roku odnotowano dodatnie saldo na rachunku bieżącym. Wyniosło ono 1.938 mln EUR. Na jego wartość złożyły się dodatnie salda obrotów towarowych (674mlnEUR), usług (923mln EUR) i dochodów pierwotnych (525mln EUR) oraz ujemne dochodów wtórnych (184 mln EUR). 32 Poprawa omawianego wskaźnika świadczy o rozwoju gospodarki krajowej. Wzrost eksportu pokazuje, że Polska staje się coraz bardziej konkurencyjnym krajem w Unii Europejskie. Powoli dogania kraje założycielskie o wysoko rozwiniętej gospodarce. Oprócz tego, stworzenie w Polsce warunków sprzyjających trwałej konwergencji wymaga m.in. utrzymania polityki pieniężnej ukierunkowanej na stabilność cen w średnim okresie. Jeśli chodzi o nierównowagę makroekonomiczną, Komisja Europejska w swoim sprawozdaniu w ramach mechanizmu ostrzegania (2014r.) nie wybrała Polski do szczegółowego przeglądu. Choć polskiej gospodarce udało się stosunkowo dobrze przetrwać światowy kryzys, na rozwiązanie nadal czeka wiele problemów strukturalnych. Polska musi zwłaszcza zmierzyć się z wieloma różnymi wyzwaniami w dziedzinie polityki gospodarczej[ ]. Prawo polskie nie spełnia wszystkich wymagań dotyczących niezależności banku centralnego, poufności, zakazu finansowania ze środków banku centralnego oraz integracji prawnej z Eurosystemem. Jako państwo członkowskie UE objęte derogacją Polska musi w całości spełnić wymagania dostosowawcze określone w art. 131 Traktatu. 33 Należy mieć na uwadze, że nawet znaczące podobieństwo do krajów strefy euro nie jest gwarantem płynnego funkcjonowania we wspólnym obszarze walutowym. Doświadczenia z czasu kryzysu pokazują, że również gospodarki, które osiągnęły stosunkowo wysoki stopień konwergencji strukturalnej ze strefą euro borykały się z problemami, w tym z występowaniem nierównowag makroekonomicznych. 34 Spełnienie kryteriów realnych nie jest obligatoryjne. To 32 NBP, Bilans płatniczy Polski w marcu 2015 r. Warszawa 2015https://www.nbp.pl/statystyka/wstepne/bilansplatniczy.pdf (30.05.2015). 33 Europejski Bank Centralny, Raport o konwergencji, czerwiec 2014, s. 93-94. 34 A. Szczypińska, Monitor Konwergencji Realnej, nr.5/230(28.05.2015). 27

kraj decyduje i bierze na siebie odpowiedzialność za to, że w przyszłość będą występować negatywne konsekwencje. Wnioski Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, iż Polska osiągnęła w analizowanym okresie zauważalny postęp w zakresie wypełnienia zarówno nominalnych, jak i realnych kryteriów konwergencji. Przede wszystkim trzeba zwrócić uwagę, że po długim okresie oczekiwania w 2015 roku sprostano najtrudniejszemu do tej pory zadaniu i spełniono kryterium deficytu budżetowego. Co prawda wartość tego wskaźnika uplasowała się tylko nieco poniżej wartości referencyjnej, ale to zjawisko świadczy już o postępach i prognozuje pozytywnie na przyszłość. Pod koniec badanego okresu można było również zaobserwować wysoki poziom stabilności cen oraz długookresowej stopy procentowej, które już od 2013 roku znajdowały się poniżej wartości referencyjnej. Niemniej jednak, aby mówić o spełnieniu kryteriów konwergencji nominalnej konieczne jest opracowanie programu udziału Polski w systemie kursowym ERM II. Nie można jednak zapomnieć o drugim aspekcie integracji realnej, który daje możliwość osiągnięcia większych korzyści z uczestnictwa w strefie euro. W analizowanym okresie Polska małymi kroczkami zbliża się do poziomu gospodarczego w krajach Unii Europejskiej. Aby móc kontynuować ten postęp należałoby zwiększyć konkurencyjność gospodarki, aby zagraniczni inwestorzy chcieli inwestować na polskim rynku. Podsumowując, przeprowadzone analizy można powiedzieć, że Polska nie jest jeszcze gotowa na przyjęcie wspólnej waluty. Nie mniej jednak zmiany zachodzące z roku na rok w polskiej gospodarce świadczą o postępującej konwergencji. 28

Bibliografia 1. Bukowski S.I., Unia monetarna. Teoria i polityka, Difin, Warszawa 2007. 2. Europejski Bank Centralny, Raport o konwergencji, czerwiec 2014, [w:] 3. Górski W.M.[red.] Unia Europejska gospodarka polityka- współpraca, Wolters Kluwer business, Warszawa 2007. 4. https://www.ecb.europa.eu/press/pr/date/2010/html/pr100512.pl.html. 5. Kawecka Wyrzykowska E. [red], Stosunki Polski Z Unią Europejską, Wyd. Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 2002. 6. Kosikowski C., Finanse i prawo finansowe Unii Europejskiej, Wyd. Wolters Kluwer Business, Warszawa 2014. 7. Latoszek E., Integracja europejska, mechanizmy i wyzwania, Wyd. Książka i wiedza, Warszawa 2007. 8. Michalczyk W., Kryteria konwergencji polskiej gospodarki jako wyznacznik tempa integracji walutowej, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, nr 756, 2013. 9. Michałek J.J., Zarys integracji gospodarczej i walutowej w Europie,[w:] P. Kowalewski, G. Tchorka, J. Górski [red.], Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, Wyd. Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2014. 10. Ministerstwo Finansów, Monitor Konwergencji Nominalnej, nr. 5/2015. 11. Monitor konwergencji nominalnej UE- 28, Ministerstwo Finansów, nr 5/2015,Departament polityki Makroekonomicznej. 12. Narodowy Bank Polski, Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, Warszawa 2009. 13. Pszczółka I., Współczesne waluty międzynarodowe, Wyd. CeDeWu.pl, Warszawa 2011. 14. Skrzypczyński P., Materiały i studia, zeszyt nr 210 Analiza synchronizacji cykli koniunkturalnych w strefie euro, Warszawa 2006. 15. Sum K., Przystąpienie Polski do strefy euro w świetle analizy porównawczej procesów integracji walutowej w Polsce i Hiszpanii, Wyd, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2013. 16. Sum K., Stopień przygotowania Polski do przystąpienia do strefy euro, nr 271, Warszawa 2006. 17. Szczypińska A, Monitor Konwergencji Realnej, nr.5/230. 18. Szczypińska A., Monitor Konwergencji Realnej, nr. 4/2013. 19. Świerckocki J., Zarys ekonomii międzynarodowej, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2011. 20. Traktat z Maastricht z 1992 roku. 21. Unia Europejska.pl Nr 1(230) 2015. 29