OPIS PRZEDMIOTU/MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) 1. Nazwa przedmiotu/modułu w języku polskim: Nauki pomocnicze historii 2. Nazwa przedmiotu/modułu w języku angielskim 3. Jednostka prowadząca przedmiot: Instytut Historyczny 4. Kod przedmiotu/modułu: 22-HI-NH-S1-NaPoHi 22-HI-NH-Z1-NaPoHi 5. Rodzaj przedmiotu/modułu: obowiązkowy Obowiązkowy 6. Kierunek studiów: Historia 7. Poziom studiów: I stopień 8. Rok studiów: I i II 9. Semestr: Letni i zimowy 10. Forma zajęć i liczba godzin: Ćwiczenia,60 h 11. Imię, nazwisko, tytuł/stopień naukowy osoby prowadzącej zajęcia: Dr Agata Tarnas-Tomczyk, dr Marek Wójcik 12. Wymagania wstępne w zakresie wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych dla przedmiotu/modułu oraz zrealizowanych przedmiotów: podstawowa wiedza na temat klasyfikacji, specyfiki i charakteru źródeł historycznych, uzyskana w ramach zajęć z Vademecum studiów historycznych (realizowanych w I semestrze I roku studiów); znajomość języka łacińskiego w stopniu pozwalającym na wyszukanie i zrozumienie treści odpowiednich informacji źródłowych 13. Cele przedmiotu: zaznajomienie z podstawowymi problemami badań prowadzonych w ramach nauk pomocniczych historii, przygotowanie do pracy z różnymi rodzajami źródeł historycznych 14. Zakładane efekty kształcenia: WIEDZA Absolwent posiada zaawansowaną wiedzę ogólną z zakresu n. p. h. Zna różne kierunki badań prowadzonych w ramach n. p. h. K_W01 K_W02
Opanował fachową terminologię z zakresu n. p. h. Ma zaawansowaną, uporządkowaną tematycznie wiedzę o poszczególnych dyscyplinach z zakresu n. p. h. Ma podstawową wiedzę o specyfice przedmiotowej i metodologicznej n. p. h. Zna podstawowe metody badawcze i narzędzia warsztatu n. p. h. Posiada podstawową wiedzę pozwalającą na analizę, krytykę i interpretację źródeł historycznych. Zdaje sobie sprawę z różnorodności źródeł informacji. Rozumie ich przydatność w badaniach historycznych. Definiuje miejsce n. p. h. wśród innych nauk historycznych, rozumie cele prowadzenia badań podejmowanych w ramach n. p. h. Rozumie i objaśnia pozycję i znaczenie n. p. h. w obszarze nauk humanistycznych i społecznych. Rozumie powiązania interdyscyplinarne n. p. h. z innymi naukami i obszarami nauk. Dostrzega i rozumie obecność elementów innych dyscyplin naukowych w badaniach z zakresu n. p. h. Ma podstawową wiedzę na temat aktualnego stanu badań z zakresu n. p. h. i rozróżnia ich główne nurty. Rozumie, że badania prowadzone w ramach n. p. h. są procesem stałym, który niesie ze sobą nieustanne zmiany i rozwój poglądów. Rozumie podstawowe pojęcia w języku starożytnym i/lub dawnym występujące w źródłach. UMIEJĘTNOŚCI Absolwent samodzielnie zdobywa oraz w sposób uporządkowany i systematyczny utrwala wiedzę z zakresu n. p. h. Potrafi wskazać, udowodnić i omówić wzajemne relacje różnych kierunków badań z zakresu n. p. h. Opanował i stosuje podstawowe umiejętności badawcze w zakresie n. p. h. Potrafi posłużyć się w stopniu podstawowym teoriami i paradygmatami badawczymi w zakresie n. p. h. Definiuje, objaśnia i stosuje poprawnie podstawowe terminy fachowe właściwe dla n. p. h. Samodzielnie analizuje i interpretuje informacje źródłowe, rozpoznając i charakteryzując różne sposoby ich przekazu. Stosuje podstawowe elementy warsztatu badań historyka, dobierając metody i narzędzia właściwe dla wybranego problemu z zakresu n. p. h. Prowadzi krytyczną analizę źródeł historycznych i interpretuje je stosując podstawowe metody badawcze i wybrane elementy warsztatu poszczególnych dyscyplin n. p. h. Wyszukuje i systematyzuje informacje dotyczące n. p. h. Wykorzystując przy tym odpowiednie opracowania fachowe. Pracuje indywidualnie oraz w zespole, rozwiązując proste problemy z zakresu n. p. h. i prezentując ich wyniki w toku dyskusji podjętej nad poszczególnymi zagadnieniami. Formułuje w sposób krytyczny i obiektywny własne opinie dotyczące podejmowanych zagadnień z zakresu n. p. h. Formułuje tezy i argumentuje z wykorzystaniem poglądów różnych autorów prac historycznych w zakresie znanej mu literatury fachowej. Tłumaczy i objaśnia proste teksty źródłowe w jednym języku starożytnym lub/i dawnym. Określa i ocenia krytycznie stan swojej wiedzy fachowej. Korzysta z technologii informacyjnej, multimediów i zasobów Internetu. Potrafi je oceniać i opracowywać. KOMPETENCJE PERSONALNE I SPOŁECZNE Rozumie konieczność przestrzegania norm etycznych w pracy historyka i popularyzacji wiedzy historycznej. Docenia rolę nauk historycznych i pokrewnych dla kształtowania więzi społecznych na poziomie lokalnym i ponadlokalnym. K_W03 K_W04 K_W10 K_W11 K_W12 K_W13 K_W14 K_W15 K_W16 K_W17 K_W21 K_U01 K_U02 K_U03 K_U04 K_U05 K_U06 K_U07 K_U08 K_U09 K_U12 K_U13 K_U14 K_U19 K_U20 K_U21 K_K01 K_K02
Ma świadomość zakresu swojej wiedzy odnośnie do poszczególnych dyscyplin w ramach n. p. h. i odpowiadających im umiejętności warsztatowych, rozumie też potrzebę dalszego, ciągłego rozwoju swoich fachowych kompetencji w tym obszarze. Docenia i szanuje oraz jest gotów promować tradycje i dziedzictwo badań podejmowanych w zakresie n. p. h. w Polsce, swoim regionie oraz w Europie. Wykazuje niezależność i samodzielność myśli, szanując jednocześnie prawo innych osób do wykazywania tych samych cech. 15. Treści programowe: K_K03 K_K04 K_K08 I PALEOGRAFIA I NEOGRAFIA. 1. Ewolucja pisma od średniowiecza po czasy współczesne - zarys. 2. Wpływ charakteru danej epoki na wygląd pisma. 3. Materiały i narzędzia pisarskie. 4. Podstawowe cechy średniowiecznego pisma łacińskiego, pisma humanistycznego i tzw. neogotyku (w tym podstawowe cechy pisma wyróżniane ze względu na zastosowanie: pismo potoczne, kodeksowe, dokumentowe, epigraficzne). 5. Brachygrafia - znajomość skrótów i zasad ich stosowania w średniowiecznych tekstach łacińskich. 6. Odczytywanie średniowiecznych tekstów łacińskich i polskich. 7. Technika odczytywania nowożytnego pisma ręcznego (teksty polskie i niemieckie). 8. Grafologia (podstawowe zagadnienia): zakres i charakter badań; wpływ cech charakteru piszącego, jego wieku, płci, pochodzenia i wykształcenia oraz warunków w jakich pisał na wygląd pisma; zastosowanie grafologii w badaniach historycznych. 9. Badanie autentyczności pisma ręcznego (zarys). II DYPLOMATYKA. 1. Definicja i rodzaje dokumentów. 2. Formy przekazu dokumentu. 3. Cechy wewnętrzne i zewnętrzne dokumentu. 4. Historia i rola dokumentu w Polsce od średniowiecza po czasy współczesne na tle jego genezy i rozwoju w Europie. 5. Historia, rola i podstawowe cechy polskich kancelarii średniowiecznych i nowożytnych. 6. Badanie proweniencji i autentyczności dokumentów. III CHRONOLOGIA. 1. Odczuwanie, mierzenie i oznaczanie upływu czasu na przestrzeni dziejów. 2. Podstawowe rodzaje kalendarzy i ich budowa. 3. Mierzenie i oznaczanie czasu na ziemiach polskich; sposoby datowania od średniowiecza po czasy współczesne. 4. Kalendarze w Polsce geneza, rodzaje, przeznaczenie. 5. Przeliczanie dat zapisanych wg kalendarza rzymskiego, kościelnego i tzw. consuetudo 6. Bononiensis oraz ustalanie daty rocznej podanej wg panowania władców świeckich i pontyfikatów papieży. 7. Obliczanie dat podanych w formie chronostychu oraz zapisu kabalistycznego. 8. Staropolskie święta kościelne i ludowe, ich geneza, ewolucja, zwyczaje na wybranych przykładach. IV SFRAGISTYKA. 1. Historia pieczęci. 2. Rodzaje, rola i funkcje pieczęci.. 3. Pieczęć a podpis. 4. Cechy zewnętrzne i wewnętrzne pieczęci.
5. Fałszerstwa i nadużycia. 6. Pieczęć jako źródło historyczne. 7. Treść i forma pieczęci problemy interpretacyjne (na wybranych przykładach). V IKONOGRAFIA. 1. Zadania ikonografii jako nauki pomocniczej historii. 2. Źródła ikonograficzne w badaniach historycznych, ich rodzaje i możliwość analizy. 3. Struktura opisu i treści ideowe przekazów obrazowych (na wybranych przykładach). VI HERALDYKA. 1. Geneza, znaczenie i rodzaje herbów. 2. Prawo posiadania i używania herbu. 3. Podstawowe zasady blazonowania. 4. Nazwy, wizerunki i symbolika herbów polskich. Legendy herbowe. 5. Herb a zawołanie. 6. Rody heraldyczne. Geneza, funkcjonowanie, problemy badawcze. 7. Charakterystyka staropolskich herbarzy. 8. Problemy współczesnej heraldyki miejskiej, ziemskiej i kościelnej. Herb a emblemat. VII GENEALOGIA. 1. Podstawowe pojęcia genealogiczne. 2. Terminologia oraz liczenie stopni pokrewieństwa i powinowactwa. 3. Źródła do badań genealogicznych, ich rodzaje, dostępność, interpretacja, wiarygodność. 4. Geneza, rodzaje, forma, identyfikacja i znaczenie nazw osobowych. 5. Genetyka i antropologia a genealogia. 6. Porządkowanie i opracowywanie danych, ocena ich wiarygodności i weryfikacja: identyfikacja osób ustalanie podstawowych faktów genealogicznych rekonstruowanie więzów pokrewieństwa i powinowactwa hipotetyczne uzupełnianie brakujących informacji formularze, schematy, zestawienia oprogramowanie genealogiczne VIII WYBRANE ZAGADNIENIA ZE ŹRÓDŁOZNAWSTWA NOWOŻYTNEGO I WSPÓŁCZESNEGO. 1. Tekst literacki, pamiętniki, wspomnienia, relacje i listy jako źródła historyczne. rodzaje i charakter źródeł narracyjnych. konwencje literackie fikcja literacka wartość poznawcza treści i formy narracji autor, czas, okoliczności i cel powstania narracji specyfika badania autentyczności źródeł narracyjnych; weryfikacja ich wiarygodności 2. Fotografia, fonografia i film jako źródło historyczne. charakter źródeł audiowizualnych wartość poznawcza ich treści i formy kontekst powstania i funkcjonowania zapisu audiowizualnego; relacja pomiędzy twórcą a odbiorcą specyfika badania autentyczności źródeł audiowizualnych, weryfikacja ich wiarygodności
3. Prasa jako źródło historyczne - wprowadzenie. krótka historia prasy różne formy wypowiedzi dziennikarskiej fotografia prasowa reklama i ogłoszenia źródła i metody informacji prasowej cenzura geneza i rozwój prasy polskiej informacyjna funkcja prasy 16. Zalecana literatura (podręczniki): J. SZYMAŃSKI, Nauki pomocnicze historii, Warszawa 2009 (lub wcześniejsze). K. BOBOWSKI, K. BURSKI, B. TUROŃ, Encyklopedia nauk pomocniczych historii nowożytnej i najnowszej, Wrocław 1976. I. IHNATOWICZ, Nauki pomocnicze historii XIX i XX w., Warszawa 1990. W. SEMKOWICZ, Encyklopedia nauk pomocniczych historii, Kraków 1999. (uzupełniająco) 17. Forma zaliczenia poszczególnych komponentów przedmiotu/modułu, sposób sprawdzenia osiągnięcia zamierzonych efektów kształcenia konwersatorium: zaliczenie na ocenę; wymagana jest znajomość wszystkich problemów i zagadnień poruszanych w trakcie zajęć i zawartych w ww. literaturze oraz umiejętność praktycznego wykorzystania wiedzy teoretycznej w pracy ze źródłem; podstawą zaliczenia jest aktywny udział w zajęciach (dyskusja) a także uzyskanie pozytywnych ocen z pisanych w trakcie semestru sprawdzianów i samodzielnej pracy ze źródłem, w tym odczytywanie tekstów źródłowych, przeliczanie dat, formularz dokumentu, identyfikacja pieczęci, analiza źródła ikonograficznego, blazonowanie herbów, omówienie wybranej legendy heraldycznej, jako źródła historycznego, próba ustalenia etymologii własnego nazwiska i zastosowanie odnośnie do tego metody geograficzno-historycznej, identyfikacja osób i budowa tablicy genealogicznej na podstawie informacji z wybranych źródeł, omówienie wybranego tekstu literackiego oraz fotografii, jako źródła historycznego, analiza funkcji prasy na przykładach różnych form wypowiedzi prasowej 18. Język wykładowy: polski 19. Obciążenie pracą studenta Forma aktywności studenta Godziny zajęć (wg planu studiów) z nauczycielem: - ćwiczenia: Praca własna studenta: - czytanie wskazanej literatury: - przygotowanie do zajęć: - opracowanie wyników (samodzielna praca ze źródłem): Średnia liczba godzin na zrealizowanie aktywności 60 godzin 120 godzin 60 godzin 60 godzin
Suma godzin: Liczba punktów ECTS: 300 godzin 10 punktów *objaśnienie symboli: K (przed podkreśleniem) - kierunkowe efekty kształcenia W - kategoria wiedzy U - kategoria umiejętności K (po podkreśleniu) - kategoria kompetencji społecznych 01, 02, 03 i kolejne - numer efektu kształcenia