MotorycznoÊç cz owieka jako swoisty przedmiot poznania naukowego......

Spis treêci 1. MotorycznoÊç cz owieka jako swoisty przedmiot poznania naukowego... 1 1.1. Podstawy wyodr bniania problematyki motorycznoêci z ca oêci aspektów poznania cz owieka... 1 1.2. Antropomotoryka jako dyscyplina naukowa oraz przedmiot dydaktyki akademickiej... 3 1.3. Miejsce antropomotoryki w strukturze nauk o kulturze fizycznej... 6 2. Teoretyczna koncepcja motorycznoêci cz owieka... 9 2.1. Podstawowe poj cia i zakres ich interpretacji... 9 2.2. Strukturalny model motorycznoêci cz owieka... 12 3. Uwarunkowania motorycznoêci... 17 3.1. Znamiona motoryczne teoretyczne za o enia i kryteria podzia u... 18 3.2. ZdolnoÊci motoryczne... 20 3.2.1. Istota zdolnoêci motorycznych poj cie, definicja... 21 3.2.2. Teoretyczno-metodologiczne podstawy wyodr bnienia zdolnoêci motorycznych... 23 3.2.3. Klasyfikacja zdolnoêci motorycznych... 24 3.3. Umiej tnoêci ruchowe... 33 3.3.1. Istota, poj cie, definicja... 33 3.3.2. Podzia umiej tnoêci ruchowych... 34 3.3.3. Strategie porzàdkowania umiej tnoêci sportowych... 35 3.4. ZdolnoÊci motoryczne a umiej tnoêci ruchowe... 36 3.5. Koncepcja zdolnoêci motorycznych wàtpliwoêci i uwagi krytyczne... 38 3.6. Nowe koncepcje uj cia uwarunkowaƒ motorycznych... 40 3.6.1. Modu y motoryczne... 41 3.6.2. Motoryczne kompetencje i ekspertyzy... 43 4. Przejawy motorycznoêci... 51 4.1. Cechy ruchu... 51 4.1.1. Koncepcje systematyzacji cech ruchu... 52 Cechy mechaniczne... 52 Cechy morfologiczne... 53 4.1.2. Cechy ruchu problemy i kontrowersje... 59 4.2. SprawnoÊç motoryczna... 62

XII Spis treêci 5. Ruch jako podstawowa forma czynnoêci cz owieka... 67 5.1. Podstawowe za o enia teorii czynnoêci... 67 5.2. Zarys systematyki zachowaƒ ruchowych cz owieka... 70 5.3. Istota czynnoêci ruchowej... 71 5.3.1. CzynnoÊç ruchowa jako proces systemowy... 71 5.3.2. CzynnoÊç ruchowa jako proces optymalizacji sytuacji... 73 5.3.3. CzynnoÊç ruchowa jako intencjonalna organizacja zachowania... 74 5.4. Kryteria czynnoêci ruchowej... 76 5.4.1. Cel czynnoêci ruchowej... 77 5.4.2. Plan czynnoêci ruchowej... 78 5.4.3. Kontrola i ocena czynnoêci ruchowej... 79 5.5. Struktura czynnoêci ruchowej... 80 5.5.1. Formalna struktura czynnoêci... 80 5.5.2. Funkcjonalna struktura czynnoêci... 82 Subsystemy czynnoêci struktury regulacyjne... 82 Poziomy regulacyjne struktura hierarchiczna... 84 Fazy czynnoêci struktura czasowa... 87 Zintegrowane uj cie struktury funkcjonalnej czynnoêci... 89 5.6. Zasady organizacji czynnoêci ruchowej... 90 5.7. Problemy i uwagi krytyczne... 91 5.8. CzynnoÊç motoryczna a cechy ruchu... 91 6. Koordynacja motoryczna cz owieka... 95 6.1. Istota i funkcje koordynacji motorycznej... 96 6.2. Znaczenie koordynacji motorycznej cz owieka... 99 6.3. Teoretyczne problemy koordynacji motorycznej... 100 6.4. Neurofizjologiczne mechanizmy koordynacji motorycznej... 103 7. Teorie i modele kontroli motorycznej... 109 7.1. Podstawy wyodr bnienia i rozwoju teorii kontroli motorycznej... 110 7.2. Koncepcje mechanistyczno-cybernetyczne (preskryptywne)... 111 7.2.1. Teorie reaferentnej kontroli motorycznej (regulacji)... 113 Modele regulacji ruchu... 114 Zasada reaferencji (v. Holst, Mittelstaedt)... 114 Model funkcjonalny (Anochin)... 116 Model pierêcienia ruchowego (Bernstein)... 117 Model dwupierêcieniowy regulacji ruchów (Czchaidze)... 119 Model koordynacji ruchu (Schnabel)... 121 Teoria poziomów budowy ruchów (Bernstein)... 121 Model zamkni tej p tli (Adams)... 126 Kompleksowy model regulacji czynnoêci ruchowej... 127 7.2.2. Teorie programowej kontroli motorycznej (sterowania)... 129 Koncepcje wewn trznych reprezentacji ruchowych... 130 Programy motoryczne... 132 Teoria uogólnionych programów motorycznych (Schmidt).. 135 Teoria schematów (Schmidt)... 138

Spis treêci XIII Modyfikacje oraz nowe uj cia koncepcji programów i schematów. 144 Dwustopniowy model (Roth)... 145 Schemat motoryczny (Munzert)... 145 Hipoteza punktu równowagi przestrzenna reprezentacja ruchu 146 7.2.3. Ogólne uwagi o koncepcjach mechanistyczno-cybernetycznych... 149 7.3. Koncepcje dynamiczno-systemowe (emergentne)... 150 7.3.1. Teorie ekologiczne... 153 7.3.2. Teorie synergetyczne... 157 7.3.3. Modele kontroli motorycznej uj cia sformalizowane... 171 Modele koneksyjne... 171 Wewn trzne modele kontroli... 173 Model prosty... 173 Model odwrotny... 173 Modele kombinowane... 174 Koncepcja wielokrotnych po àczeƒ modeli prostych i odwrotnych 175 Model budowy ruchów MOSAIC... 177 7.3.4. Nowe narz dzia opisu kontroli motorycznej... 182 Koncepcja niekontrolowanej rozmaitoêci... 182 Kontrola w optymalnym sprz eniu zwrotnym... 184 7.3.5. Ogólne uwagi o koncepcjach dynamiczno-systemowych... 187 7.4. Rozbie noêci mi dzy mechanistyczno-cybernetycznymi a dynamiczno- -systemowymi koncepcjami kontroli motorycznej... 188 7.5. Próby integracji koncepcji kontroli motorycznej... 190 8. Motoryczne uczenie si... 195 8.1. Uczenie si istota, definicje... 196 8.2. Pami ç przechowywanie wyników uczenia si... 198 8.2.1. Procesy, rodzaje i systemy pami ci... 198 8.2.2. Anatomiczne i neurofizjologiczne podstawy pami ci... 201 8.3. Teoretyczne podstawy motorycznego uczenia si... 204 8.3.1. Ustalenia terminologiczne... 204 8.3.2. Teorie i modele motorycznego uczenia si... 207 8.4. Motoryczne uczenie si z punktu widzenia teorii czynnoêci... 212 8.5. Strukturyzacja procesu motorycznego uczenia si... 213 8.5.1. Trójfazowe modele motorycznego uczenia si... 215 Model Fittsa/Posnera... 215 Model Meinela/Schnabla... 215 Model Bernsteina... 216 8.5.2. Dwufazowe modele motorycznego uczenia si.... 218 Model Rüssela... 218 Model Müllera... 219 8.5.3. Model spiralny (Pöhlmann)... 220 8.5.4. Przebieg i kryteria oceny procesu motorycznego uczenia si... 223 Krzywe uczenia si.... 223 Kryteria i wskaêniki motorycznego uczenia si... 224

XIV Spis treêci 8.6. Kompleksowy charakter motorycznego uczenia si... 225 8.7. Wnioski dydaktyczne wynikajàce z teorii motorycznego uczenia si... 227 9. Rozwój motoryczny cz owieka problemy teoretyczne i metodologiczne... 231 9.1. Rozwój istota i definicje oraz zakres analizy problemu... 231 9.2. Wspó czesne koncepcje rozwoju cz owieka... 234 9.3. Podstawowe aspekty okreêlajàce rozwój cz owieka... 239 9.3.1. OtwartoÊç rozwoju... 239 9.3.2. WieloÊç stopni swobody rozwoju... 240 9.3.3. WielorakoÊç i ró norodnoêç rozwoju... 240 9.3.4. NieliniowoÊç rozwoju... 240 9.3.5. PlastycznoÊç rozwoju.... 240 9.3.6. W asna dynamika przebiegu rozwoju... 241 9.3.7. ZmiennoÊç oraz sta oêç rozwoju... 241 9.4. Specyficzne problemy ontogenezy motorycznej... 243 9.4.1. Ontogeneza motoryczna jako rozwój kompetencji i jej zasobów... 243 9.4.2. Inter- i intraindywidualne zró nicowanie rozwoju motorycznego.. 246 9.4.3. Interkulturowe zró nicowanie rozwoju motorycznego... 253 9.4.4. Aspekty stabilnoêci w rozwoju motorycznym... 258 9.4.5. Strategia stymulacji motorycznej w rozwoju ontogenetycznym.... 263 9.4.6. Rozwój a problem motorycznego uczenia si... 271 9.4.7. Tendencje zmian w rozwoju sprawnoêci motorycznej... 274 9.4.8. Ogólne refleksje... 280 10. Problemy badawcze w antropomotoryce... 281 10.1. Poznanie naukowe w antropomotoryce ustalenia metodologiczne... 282 10.2. Aktualne trendy w badaniach antropomotorycznych... 284 10.3. Problemy zwiàzane z wykorzystaniem metod i narz dzi w badaniach antropomotorycznych... 286 Podsumowanie... 293 Podstawowe terminy i definicje... 295 PiÊmiennictwo... 319 Skorowidz... 335

SPIS TREÂCI PRZEDMOWA........................ 13 1. PODSTAWY FIZJOLOGII KOMÓRKI Jan Górski.......... 15 1.1. Budowa komórki..................... 15 1.1.1. B ona komórkowa.................. 16 1.1.2. Jàdro komórkowe................... 16 1.1.3. Cytoplazma..................... 16 1.1.4. Organelle...................... 17 1.1.5. Cytoszkielet..................... 17 1.2. Transport przezb onowy.................. 18 1.2.1. Transport u atwiony.................. 18 1.2.2. Transport aktywny.................. 18 1.2.3. Kana y jonowe.................... 18 1.2.4. Egzocytoza..................... 19 1.2.5. Endocytoza..................... 19 1.3. Regulacja czynnoêci komórki................. 19 1.3.1. Przekaênictwo przezb onowe.............. 19 1.4. DNA (kwas deoksyrybonukleinowy), RNA (kwas rybonukleinowy), genom......................... 20 1.5. Apoptoza........................ 21 1.6. Homeostaza....................... 21 2. FIZJOLOGIA UK ADU NERWOWEGO Piotr Krutki, Jan Celichowski.. 22 2.1. Rola i podzia uk adu nerwowego............... 22 2.2. Neuron jednostka strukturalna i czynnoêciowa......... 23 2.2.1. Struktura neuronu.................. 23 2.2.2. Rodzaje neuronów.................. 25 2.3. Komórki glejowe..................... 26 2.4. Os onki mielinowe. Budowa nerwu.............. 27 2.5. Elektrofizjologia neuronu.................. 28 5

6 2.5.1. B onowy potencja spoczynkowy............. 29 2.5.2. Potencja czynnoêciowy................ 31 2.5.3. Przewodnictwo nerwowe................ 32 2.6. Synapsy i integracja informacji w neuronach........... 33 2.6.1. Struktura i mechanizm dzia ania synapsy chemicznej..... 35 2.6.2. Neurotransmitery i neuromodulatory........... 37 2.6.3. Integracja informacji w neuronie............. 38 2.6.4. Kod nerwowy.................... 39 2.6.5. Sieci neuronalne................... 40 2.7. Receptory i czucie..................... 42 2.7.1. Rodzaje receptorów.................. 42 2.7.2. Kodowanie informacji czuciowej............. 43 2.7.3. Czucie skórne.................... 45 2.7.4. Receptory mi Êniowe................. 48 2.7.5. Narzàd przedsionkowy i równowaga........... 51 2.7.6. W ch....................... 53 2.7.7. Smak....................... 54 2.8. Rdzeƒ kr gowy. Odruchy rdzeniowe.............. 56 2.8.1. Struktura rdzenia kr gowego.............. 56 2.8.2. Odruchy rdzeniowe. uk odruchowy........... 58 2.8.3. Odruch na rozciàganie................. 58 2.8.4. Wzajemnie zwrotne unerwienie mi Êni. Interneurony Ia hamujàce............... 60 2.8.5. Odwrócony odruch na rozciàganie. Interneurony Ib hamujàce............... 60 2.8.6. Odruch zginania i skrzy owany odruch prostowania..... 62 2.9. Pieƒ mózgu. Nerwy czaszkowe................ 63 2.9.1. Rdzeƒ przed u ony.................. 63 2.9.2. Most........................ 64 2.9.3. Âródmózgowie.................... 64 2.10. Mó d ek........................ 65 2.10.1. Struktura i po àczenia mó d ku............. 65 2.10.2. CzynnoÊç mó d ku.................. 66 2.11. Mi dzymózgowie..................... 67 2.11.1. Wzgórze...................... 67 2.11.2. Podwzgórze.................... 68 2.12. Pó kule mózgu...................... 68 2.12.1. Istota bia a pó kul mózgu............... 69 2.12.2. Struktura kory mózgu................. 69 2.12.3. Programowanie ruchów dowolnych........... 71 2.12.4. Rola jàder podstawnych................ 74 2.12.5. Uk ad limbiczny................... 75 2.12.6. Uczenie si i pami ç................. 75 2.12.7. Mowa....................... 78 2.12.8. Specjalizacja pó kul mózgu............... 79 2.12.9. Elektroencefalografia................. 80 2.13. Uk ad nerwowy autonomiczny................ 80 2.13.1. Organizacja i czynnoêç uk adu wspó czulnego....... 81 2.13.2. Organizacja i czynnoêç uk adu przywspó czulnego...... 82 2.13.3. Podwójne unerwienie narzàdów wewn trznych....... 83 2.13.4. Organizacja i czynnoêç uk adu enterycznego........ 84 2.13.5. Odruchy autonomiczne................ 85

3. FIZJOLOGIA WZROKU Renata Zalewska............. 86 3.1. Wprowadzenie...................... 86 3.2. Budowa ga ki ocznej.................... 86 3.3. Uk ad ruchowy ga ki ocznej................. 87 3.4. Uk ad optyczny oka i podstawowe wady refrakcji......... 88 3.5. Fizjologia procesu widzenia................. 90 3.5.1. Droga bodêca wzrokowego............... 90 3.5.2. Widzenie obuoczne.................. 90 3.5.3. Widzenie barw.................... 92 3.5.4. Odruchy êreniczne.................. 92 4. FIZJOLOGIA S UCHU Marek Rogowski............. 93 4.1. Wprowadzenie...................... 93 4.2. Ucho zewn trzne..................... 93 4.3. Ucho Êrodkowe...................... 94 4.4. Ucho wewn trzne..................... 95 5. RYTMY BIOLOGICZNE Ma gorzata Jefimow............ 97 5.1. Definicja rytmu biologicznego................ 97 5.2. Rodzaje rytmów...................... 97 5.3. Zegar biologiczny..................... 98 5.4. Znaczenie rytmów biologicznych............... 99 6. FIZJOLOGIA MI ÂNI SZKIELETOWYCH I G ADKICH Adrian Chabowski, Jan Górski.......................... 101 6.1. Ogólna charakterystyka mi Êni................ 101 6.2. Budowa mi Êni szkieletowych................ 101 6.2.1. Budowa histologiczna komórki mi Êni szkieletowych..... 102 6.2.2. Sarkomer...................... 104 6.3. PobudliwoÊç mi Êni szkieletowych............... 104 6.4. Unerwienie mi Êni szkieletowych............... 105 6.4.1. Jednostka motoryczna................. 105 6.4.2. Odnerwienie mi Êni szkieletowych............ 106 6.4.3. Z àcze nerwowo-mi Êniowe............... 107 6.5. Sprz enie elektromechaniczne............... 108 6.6. Molekularny mechanizm skurczu............... 108 6.6.1. Âlizgowa teoria skurczu................ 110 6.7. Rodzaje skurczów mi Êni szkieletowych............ 110 6.7.1. Podzia skurczów ze wzgl du na cz stotliwoêç pobudzeƒ.... 110 6.7.2. Podzia skurczów ze wzgl du na rodzaj wykonywanej pracy... 111 6.8. Si a rozwijana przez mi Ênie................. 112 6.8.1. Wst pne rozciàgni cie mi Ênia............. 113 6.8.2. Cz stotliwoêç pobudzeƒ................ 113 6.9. SzybkoÊç skracania si mi Ênia................ 114 6.10. èród a energii wykorzystywane podczas czynnoêci skurczowej mi Êni szkieletowych.................... 114 6.11. Rodzaje w ókien mi Êniowych................ 114 6.12. Podstawowe funkcje mi Êni szkieletowych........... 115 6.13. Mi Ênie g adkie...................... 115 6.13.1. Podzia czynnoêciowy mi Êni g adkich.......... 115 6.13.2. Budowa komórek mi Êni g adkich............ 116 7

6.13.3. PobudliwoÊç mi Êni g adkich.............. 116 6.13.4. Sprz enie elektromechaniczne............. 117 6.13.5. Molekularny mechanizm skurczu............ 117 6.13.6. Regulacja aktywnoêci skurczowej mi Êni g adkich...... 118 6.13.7. Unerwienie mi Êni g adkich.............. 119 6.13.8. Sprz enie elektrowydzielnicze w z àczu nerwowo-mi Êniowym w mi Êniach g adkich................. 119 7. KREW I HEMOSTAZA Tomasz Wierzba.............. 120 7.1. Sk ad i funkcje krwi.................... 120 7.1.1. Osocze i jego sk adniki................. 120 7.1.2. Funkcje krwi..................... 122 7.1.3. Krwinki czerwone................... 122 7.1.4. P ytki krwi..................... 127 7.1.5. Krwinki bia e.................... 127 7.2. Mechanizmy odpornoêciowe................. 129 7.2.1. OdpornoÊç nieswoista................. 130 7.2.2. OdpornoÊç swoista.................. 130 7.3. Uk ady grupowe krwi.................... 131 7.3.1. Uk ad grupowy AB0.................. 131 7.3.2. Uk ad Rh...................... 132 7.4. Hemostaza........................ 132 7.4.1. Fazy hemostazy miejscowej............... 132 7.4.2. Hemostaza osoczowa................. 133 7.4.3. Fibrynoliza..................... 134 8. FIZJOLOGIA KRÑ ENIA KRWI Jan Górski, Ma gorzata Knapp.... 136 8.1. Wprowadzenie...................... 136 8.2. Serce.......................... 136 8.2.1. Budowa serca.................... 136 8.2.2. Uk ad bodêcoprzewodzàcy............... 137 8.2.3. Elektrokardiografia.................. 142 8.2.4. Cykl pracy serca................... 145 8.2.5. Tony serca...................... 150 8.2.6. Praca serca..................... 150 8.2.7. Metabolizm serca................... 150 8.3. Uk ad naczyniowy..................... 151 8.3.1. Budowa Êciany naczyƒ................. 151 8.3.2. Unerwienie naczyƒ.................. 152 8.3.3. Krà enie du e.................... 152 8.3.4. Ogólnoustrojowe mechanizmy regulujàce ciênienie t tnicze.. 156 8.3.5. Mikrokrà enie.................... 162 8.3.6. Krà enie narzàdowe.................. 165 9. FIZJOLOGIA ODDYCHANIA Adrian Chabowski, Jan Górski..... 173 8 9.1. Wprowadzenie...................... 173 9.2. G ówne funkcje uk adu oddechowego............. 174 9.3. Anatomia czynnoêciowa uk adu oddechowego.......... 174 9.3.1. Jama op ucnej.................... 175 9.4. Mechanika oddychania................... 176 9.4.1. Fazy cyklu oddechowego................ 176 9.4.2. Opory w uk adzie oddechowym............. 177

9.5. Obj toêci i pojemnoêci p uc................. 180 9.6. Miejscowe ró nice w wentylacji p uc.............. 181 9.7. Miejscowe ró nice w przep ywie krwi w p ucach......... 181 9.8. Stosunek wentylacja/perfuzja w p ucach............ 182 9.9. Dyfuzja gazów oddechowych w p ucach............ 182 9.10. Regulacja oddychania................... 183 10. PRZEMIANA MATERII. METABOLIZM Jan Górski......... 187 10.1. Przemiana materii..................... 187 10.1.1. Pomiar przemiany materii............... 187 10.1.2. Podstawowa przemiana materii (PPM).......... 188 10.1.3. Ca kowita przemiana materii (CPM)........... 188 10.1.4. Wspó czynnik oddechowy(rq)............. 189 10.1.5. Bilans energetyczny ustroju.............. 189 10.2. Metabolizm....................... 191 10.2.1. W glowodany.................... 191 10.2.2. T uszcze (lipidy)................... 195 10.2.3. Bia ka/aminokwasy.................. 201 10.2.4. Inne....................... 202 11. UK AD WYDZIELANIA WEWN TRZNEGO Maria Górska...... 204 11.1. Wprowadzenie...................... 204 11.1.1. Rodzaje hormonów................. 204 11.1.2. Transport hormonów we krwi.............. 205 11.1.3. Mechanizmy regulacji wydzielania hormonów....... 205 11.1.4. Rytmy wydzielania hormonów............. 206 11.1.5. Mechanizmy dzia ania hormonów............ 208 11.2. Podwzgórze i przysadka mózgowa............... 210 11.2.1. Podwzgórze.................... 210 11.2.2. Przysadka mózgowa................. 211 11.2.3. Nerwowa cz Êç przysadki mózgowej........... 214 11.3. Tarczyca (gruczo tarczowy)................. 216 11.3.1. Regulacja wydzielania hormonów tarczycy......... 217 11.3.2. Dzia anie hormonów tarczycy............. 218 11.3.3. G ówne wp ywy hormonów tarczycy........... 218 11.4. Nadnercza........................ 219 11.4.1. Warstwa k bkowata................. 219 11.4.2. Warstwa pasmowata................. 221 11.4.3. Warstwa siatkowata................. 222 11.4.4. Rdzeƒ nadnerczy.................. 222 11.5. Gruczo y p ciowe..................... 224 11.5.1. Gonada eƒska (jajnik)................ 224 11.5.2. Gonada m ska (jadro)................ 227 11.6. Wewnàtrzwydzielnicza czynnoêç trzustki............ 228 11.6.1. Insulina...................... 229 11.6.2. Glukagon..................... 231 11.6.3. Somatostatyna................... 232 11.6.4. Polipeptyd trzustkowy (PP).............. 232 11.7. Hormonalna regulacja metabolizmu wapnia........... 232 11.7.1. Parathormon.................... 233 11.7.2. Kalcytonina.................... 234 11.7.3. Witamina D.................... 235 9

11.8. Inne narzàdy o czynnoêci wewnàtrzwydzielniczej........ 236 11.8.1. Erytropoetyna................... 236 11.8.2. Peptydy natriuretyczne (sodop dne).......... 236 11.8.3. Leptyna..................... 236 11.8.4. Rezystyna..................... 237 11.8.5. Adyponektyna................... 237 11.8.6. Interleukina 6 (IL-6)................ 237 12. FIZJOLOGIA PRZEWODU POKARMOWEGO Gra yna Jurkowska.. 240 12.1. Wprowadzenie...................... 240 12.2. Motoryka przewodu pokarmowego.............. 240 12.2.1. Podstawy anatomiczno-fizjologiczne funkcji motorycznej przewodu pokarmowego............... 240 12.2.2. ucie i po ykanie.................. 243 12.2.3. Motoryka prze yku................. 243 12.2.4. Motoryka o àdka................. 245 12.2.5. Motoryka jelita cienkiego............... 246 12.2.6. Motoryka jelita grubego............... 247 12.3. CzynnoÊci wydzielnicze gruczo ów trawiennych......... 248 12.3.1. Wydzielanie Êliny.................. 248 12.3.2. Wydzielanie o àdkowe............... 249 12.3.3. Wydzielanie trzustkowe............... 253 12.3.4. Wydzielanie w jelicie cienkim............. 255 12.3.5. Trawienie i wch anianie jelitowe............ 257 12.3.6. Wydzielanie i wch anianie w obr bie jelita grubego..... 259 12.4. Wàtroba i drogi ó ciowe.................. 260 12.4.1. Budowa wàtroby.................. 260 12.4.2. P cherzyk ó ciowy................. 262 12.4.3. Sk ad ó ci.................... 262 13. TWORZENIE I WYDALANIE MOCZU. RÓWNOWAGA KWASOWO-ZASADOWA Olgierd Smoleƒski........... 264 10 13.1. Wprowadzenie...................... 264 13.2. Budowa nerki...................... 264 13.2.1. Nefron...................... 265 13.3. Hemodynamika nerki................... 269 13.4. Ocena czynnoêci nerek.................. 270 13.5. OsmolalnoÊç i ci ar w aêciwy moczu............. 271 13.6. Wytwarzanie moczu.................... 271 13.7. Nerkowa regulacja gospodarki elektrolitowej.......... 271 13.7.1. Sód....................... 271 13.7.2. Potas....................... 272 13.7.3. Wapƒ...................... 272 13.7.4. Fosforany..................... 272 13.8. Nerkowy transport substancji nieelektrolitowych........ 272 13.8.1. Aminokwasy.................... 272 13.8.2. Kwas moczowy................... 273 13.8.3. Mocznik..................... 273 13.8.4. Glukoza..................... 273 13.9. Glukoneogeneza w nerkach................. 273 13.10. Endokrynna czynnoêç nerek................ 273 13.11. Wydalanie moczu..................... 273

13.12. Bilans p ynów w ustroju.................. 274 13.13. Równowaga kwasowo-zasadowa............... 274 13.13.1. Roztwory buforowe................ 275 13.13.2. Rola p uc w gospodarce kwasowo-zasadowej....... 275 13.13.3. Rola nerek w gospodarce kwasowo-zasadowej...... 275 13.13.4. Reabsorpcja wodorow glanów............ 276 13.13.5. Wydalanie jonów wodoru w postaci kwaênoêci miareczkowej 276 13.13.6. Wydalanie jonów wodoru przez nerki w postaci jonów amonowych.................... 277 13.13.7. Uk ad kostny a równowaga kwasowo-zasadowa...... 278 13.13.8. Gospodarka kwasowo-zasadowa........... 278 14. TERMOREGULACJA, PODSTAWY DIAGNOSTYKI TERMICZNEJ I TERMIATRII Micha Caputa.................. 280 14.1. Dzia anie uk adu termoregulacji zasady ogólne........ 280 14.2. Mechanizm termoregulacji................. 281 14.2.1. Reakcje termoregulacyjne.............. 282 14.3. Zmiany poziomu nastawczego termoregulacji.......... 285 14.4. Stany termiczne organizmu i ich znaczenie biologiczne...... 286 14.4.1. Goràczka..................... 287 14.4.2. Anapireksja.................... 288 14.4.3. Hipertermia.................... 290 14.4.4. Hipotermia.................... 290 14.5. Termiatria....................... 291 15. FIZJOLOGIA KOÂCI Ma gorzata endzian-piotrowska........ 293 16. FIZJOLOGIA WYSI KU FIZYCZNEGO Jan Górski......... 297 16.1. Wprowadzenie...................... 297 16.2. Ocena wydolnoêci fizycznej................. 297 16.2.1. ZdolnoÊç do wysi ków tlenowych (aerobowych)...... 298 16.2.2. ZdolnoÊç do wysi ków beztlenowych (anaerobowych).... 301 16.3. Wp yw wysi ku na ustrój.................. 301 16.3.1. Uk ad krà enia................... 301 16.3.2. Uk ad oddechowy.................. 303 16.3.3. Uk ad wydzielania wewn trznego........... 303 16.3.4. Metabolizm substratów energetycznych......... 307 16.3.5. Przewód pokarmowy................ 309 16.3.6. Nerki...................... 309 SKOROWIDZ.......................... 310