Wprowadzenie do fizjologii i metodyki rekreacji ruchowej. Pod redakcją naukową Andrzeja Eberhardta

Transkrypt

1 Wprowadzenie do fizjologii i metodyki rekreacji ruchowej Pod redakcją naukową Andrzeja Eberhardta Warszawa 2011

2 RECENZENCI Prof. zw. dr hab. med. Krzysztof Klukowski Prof. zw. dr hab. med. Józef Langfort Autorzy Dr Anna Czajkowska Prof. nadzw. dr hab. Prof. nadzw. dr hab. Tomasz Gabryś Prof. zw. dr hab. med. Józef Kubica Doc. dr Leokadia Tomaszewska Dr med. Mariusz Żebrowski REDAKCJA NAUKOWA Prof. nadzw. dr hab. KOREKTA Joanna Warecka PROJEKT OKŁADKI Tomasz Fabiański OPRACOWANIE GRAFICZNE Elżbieta Szmit Tomasz Fabiański Beata Kocój SKŁAD I ŁAMANIE Tomasz Fabiański Copyright by ALMAMER Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Warszawa 2011 ISBN DRUK I OPRAWA Zakład Wydawniczy DrukTur sp. z o.o Warszawa, ul. Wolska 43 tel wydawnictwo@druktur.pl

3 Spis treści Przedmowa Rozdział 1 Leokadia Tomaszewska Układ nerwowy Podział układu nerwowego Budowa komórki nerwowej Rodzaje neuronów Wypustki neuronu Synapsy Potencjał spoczynkowy i czynnościowy komórki nerwowej Przekaźnictwo nerwowo-mięśniowe Przekaźnictwo synaptyczne w ośrodkowym układzie nerwowym Rodzaje bodźców i ich klasyfikacja Składowe układu kontroli ruchu Czynność układu piramidowego i pozapiramidowego Autonomiczny układ nerwowy Nerwy czaszkowe Glej i jego czynności Płyn mózgowo-rdzeniowy i opony mózgu Rozdział 2 Rekreacja ruchowa a układ nerwowy Rozdział 3 Wpływ rekreacji ruchowej na stany emocjonalne i samopoczucie

4 4 Spis treści Rozdział 4 Mariusz Żebrowski Układ oddechowy 57 Budowa układu oddechowego Górne drogi oddechowe Dolne drogi oddechowe Wentylacja płuc Wentylacja pęcherzyków płucnych Mechanizmy regulacyjne układu oddechowego Wymiana gazów oddechowych Zapotrzebowanie na tlen Rekreacja ruchowa a układ oddechowy Rozdział 5 Układ krążenia Budowa serca 75 Zmiany pobudliwości i potencjałów czynnościowych w sercu Metabolizm komórek mięśniowych serca Cykl pracy serca Regulacja czynności serca Baroreceptory Budowa naczyń krwionośnych Unerwienie naczyń Rola ośrodkowego układu nerwowego w regulacji czynności serca i naczyń. 91 Regulacja ciśnienia tętniczego krwi Nadciśnienie tętnicze Krążenie krwi Krążenie krwi w mięśniach szkieletowych Adaptacja układu krążenia do ćwiczeń rekreacyjnych 99 Zmiany w układzie krążenia w czasie wysiłków statycznych 102 Rozdział 6 Mięśnie Budowa mięśni Mechanizm skurczu mięśnia Źródła energii skurczu mięśnia Typy włókien mięśniowych Jednostki motoryczne

5 Spis treści 5 Rodzaje skurczów mięśni Wpływ ćwiczeń rekreacyjnych na mięśnie Rozdział 7 Krew 119 Skład krwi Budowa krwinek czerwonych 120 Granulocyty i agranulocyty Rola krwi Transport gazów oddechowych we krwi 124 Równowaga kwasowo-zasadowa Ciśnienie osmotyczne i onkotyczne Składniki organiczne osocza Hemostaza i fibrynoliza Tworzenie komórek krwi Rekreacja ruchowa a zmiany powysiłkowe we krwi Rozdział 8 Układ odpornościowy Odporność nieswoista Odporność swoista Wpływ wysiłków fizycznych na układ odpornościowy ludzi w wieku średnim. 142 Wpływ wysiłków fizycznych na układ odpornościowy ludzi starszych 144 Rozdział 9 Leokadia Tomaszewska Układ dokrewny Charakterystyka wydzielania wewnętrznego Mechanizm działania hormonów 150 Szyszynka 151 Podwzgórze Przysadka mózgowa 152 Gruczoł tarczowy (tarczyca) Przytarczyce Grasica Trzustka Nadnercza Jajniki

6 6 Spis treści Cykl menstruacyjny Jądra Hormony tkankowe 169 Rozdział 10 Wysiłek fizyczny a hormony, rola rekreacji ruchowej Wpływ wysiłków fizycznych na układ hormonalny Rozdział 11 Czynność nerek Budowa nerek Unerwienie nerek Stosowane terminy Filtracja kłębuszkowa Czynność kanalików nerkowych Wydalanie moczu Wpływ ćwiczeń rekreacyjnych Rozdział 12 Wydolność fizyczna Fizjologiczna ocena wydolności fizycznej i reakcji powysiłkowych układu krążenia Szacunkowe i subiektywne metody oceny ciężkości wysiłków fizycznych 210 Rozdział 13 Charakterystyka fizjologiczna wysiłków fizycznych. 215 Rekreacja ruchowa Rozdział 14 Józef Kubica Odżywianie Metabolizm Składniki odżywcze Witaminy Makroelementy i mikroelementy 228

7 Spis treści 7 Woda Racjonalne żywienie Rozdział 15 Józef Kubica NADWAGA I OTYŁOŚĆ Etiopatogeneza otyłości 234 Otyłość u kobiet ciężarnych Otyłość młodzieży Metody określania nadwagi i otyłości Proste metody określenia otyłości Nadwaga i otyłość u dzieci 237 Leczenie otyłości 238 Metody leczenia otyłości Rozdział 16 Józef Kubica Układ trawienny Jama ustna Żołądek Jelito cienkie Jelito grube Trzustka Wątroba Układ trawienny a rekreacja ruchowa Rozdział 17 Zmęczenie Rozdział 18 Wypoczynek Wypoczynek po wysiłku fizycznym, metody pomiaru Okres przedłużonego wypoczynku Przerwy wypoczynkowe Wypoczynek czynny (przerwa czynna) Rozgrzewka i okres wyciszenia Ćwiczenia relaksowo-koncentrujące Odnowa

8 8 Spis treści Rozdział 19 Rekreacja ruchowa a płeć Dymorfizm płciowy 271 Przystosowanie organizmu kobiet do ćwiczeń fizycznych Rekreacja ruchowa kobiet Rozdział 20 Rekreacja ruchowa dzieci i młodzieży Układ oddechowy Układ krążenia Krew Termoregulacja Rekreacja ruchowa Rozdział 21 Rekreacja ruchowa osób starszych Układ krążenia Układ oddechowy Tkanka mięśniowa Tkanka kostna Wydolność fizyczna Rekreacja ruchowa Rozdział 22 Anna Czajkowska Termoregulacja Reakcje organizmu człowieka na zimno 300 Ratunek dla ofiary wyziębienia Wysiłek fizyczny w niskich temperaturach Aklimatyzacja do obniżonych temperatur Reakcje organizmu człowieka na wysoką temperaturę Wysiłek fizyczny a termoregulacja Aklimatyzacja do wysokiej temperatury 306

9 Spis treści 9 Rozdział 23 Mariusz Żebrowski Rytmy biologiczne Wpływ podróży na rytmy biologiczne Zespół długu czasowego a sen 313 Wpływ przekraczania stref czasowych na rytmy biologiczne 315 Objawy zespołu długu czasowego Profilaktyka zespołu długu czasowego Rozdział 24 Mariusz Żebrowski Wprowadzenie do zagadnienia hipoksji Możliwości przystosowania człowieka do pobytu w warunkach hipoksji wysokościowej Wysokość a wydolność fizyczna Rozdział 25 Mariusz Żebrowski Podróże a reakcja fizjologiczna organizmu człowieka. 327 Specyfika podróży samolotem 327 Warunki klimatyczne w miejscu lądowania 333 Możliwość wypoczynku w czasie podróży Nagła zmiana warunków otoczenia (klimatu) Rozdział 26 Bieg jogging Charakterystyka fizjologiczna biegów długodystansowych Wiek i zdrowie Ubiór, pogoda Zagrożenia biologiczne 344 Program ćwiczeń dla osób rozpoczynających bieganie i średnio zaawansowanych Rozdział 27 Marsz rekreacyjny i Nordic Walking Marsz rekreacyjny Zdrowie i wiek Ubiór, pogoda

10 10 Spis treści Trening dla początkujących Nordic Walking Ubiór i sprzęt 357 Technika marszu Nordic Walking Metoda treningu Nordic Walking Rozdział 28 Tomasz Gabryś Kolarstwo rekreacyjne Wiek i badania lekarskie Sprzęt, ubiór i odżywianie Charakterystyka energetyczna wysiłków kolarskich Trening w kolarstwie rekreacyjnym Jednostki treningowe w rekreacyjnym kolarstwie szosowym i górskim Podstawowe założenia treningu w rekreacyjnym kolarstwie halowym spinning Regeneracja i przetrenowanie w kolarstwie rekreacyjnym Literatura (wybrane pozycje) Spis rycin Spis tabel

11 Przedmowa Podręcznik jest rozwinięciem poprzedniej publikacji pod tytułem Fizjologiczne podstawy rekreacji ruchowej z elementami fizjologii ogólnej. Opracowując książkę, ograniczano się do zagadnień podstawowych, będących wprowadzeniem do szczegółowej problematyki fizjologii wysiłku fizycznego. Podręcznik adresowany jest przede wszystkim do studentów turystyki i rekreacji ruchowej oraz do osób związanych ze sportem dla wszystkich niezależnie od ich wykształcenia. Wyróżniono innym drukiem materiał nadprogramowy, po każdym rozdziale sformułowano pytania kontrolne, poza tym przedstawiono literaturę uzupełniającą. Autorzy poszczególnych rozdziałów starali się tak przedstawić zagadnienia, aby nawet skomplikowane problemy naukowe stały się powszechnie zrozumiałe. Książkę napisano z myślą o połączeniu wiedzy teoretycznej z praktyczną; w tym celu przedstawiono metodykę najbardziej popularnych form rekreacji ruchowej. Podręcznik powinien służyć do nauki fizjologii człowieka i metodyki ćwiczeń rekreacyjnych, inaczej zwanych sportem dla wszystkich. W piśmiennictwie coraz częściej używa się określenia sport dla wszystkich jako nazwy ćwiczeń fizycznych powodujących korzystne zmiany zdrowotne w organizmie człowieka. A ten rodzaj ćwiczeń autorów podręcznika interesuje szczególnie. Autorzy serdecznie dziękują recenzentom: prof. zw. dr. hab. n. med. Krzysztofowi Klukowskiemu i prof. zw. dr. hab. n. med. Józefowi Langfortowi, za ocenę książki i cenne uwagi merytoryczne. Autorzy