133 2.3.1.2 ŻEBRA U człowieka występuje 12 par żeber. Są to długie, płaskie i wygięte listwy kostne, zwane też kośćmi żebrowymi. Z przodu ich przedłużeniami są chrząstki żebrowe. Tylny koniec żebra (costa) łączy się stawowo z odcinkiem piersiowym kręgosłupa. Na jego początku występuje głowa żebra (caput costae) i guzek żebra (tuberculum costae), na których znajdują się powierzchnie stawowe. Ponieważ głowy żeber II X łączą się stawowo z trzonami dwu sąsiednich kręgów, mają więc po dwie powierzchnie stawowe przedzielone grzebieniem (crista capitis costae). Na głowach żeber: I, XI i XII, które łączą się tylko z jednym kręgiem, nie ma grzebienia kostnego. Guzek żebra łączy się z wyrostkiem poprzecznym kręgu i ma powierzchnię stawową pojedynczą. Na żebrach XI, XII, a niekiedy również X, nie ma guzka żebra. Część żebra między głową a guzkiem nosi nazwę szyjki żebra (collum costae). RYCINA 2.24 Żebro prawe. Widok od tyłu.
134 ROZDZIAŁ 2 ŚCIANY TUŁOWIA Trzon żebra (corpus costae), stanowiący większą część całego żebra, kieruje się od końca tylnego początkowo ku przodowi i w dół, łukiem wypukłym na zewnątrz. W trzonie rozróżnia się powierzchnię wewnętrzną i powierzchnię zewnętrzną oraz brzeg górny (tępy) i brzeg dolny. Powierzchnia zewnętrzna jest gładka i wypukła. Na powierzchni wewnętrznej znajduje się bruzda żebra (sulcus costae). Dwa pierwsze żebra są ustawione bardziej poziomo, w związku z czym rozróżnia się na nich powierzchnię górną i dolną. Na powierzchni górnej I żebra znajdują się bruzdy dla naczyń podobojczykowych przedzielone guzkiem, do którego przyczepia się mięsień pochyły przedni. Długość żeber zwiększa się od I do VIII, aby niżej zmniejszać się; najkrótsze są zwykle żebra I i XII. Chrząstka żebrowa (cartilago costalis) łączy bezpośrednio lub pośrednio większość żeber kostnych z mostkiem. Chrząstki żebrowe, które zwiększają ruchomość i sprężystość klatki piersiowej, kostnieją już od 20. roku życia; najwcześniej występuje kostnienie chrząstki I żebra. Typy żeber. Zależnie od stosunku żeber do mostka rozróżnia się: żebra prawdziwe (costae verae, I VII) 7 górnych par, które łączą się bezpośrednio z mostkiem (żebra kręgowo-mostkowe); żebra rzekome (costae spuriae, VIII XII) 5 dolnych par; chrząstki trzech spośród nich dochodzą do chrząstek żebrowych żeber wyżej położonych; VIII żebro łączy się z VII, IX z VIII, a X z IX (żebra kręgowo-chrząstkowe); w ten sposób żebra VIII X łączą się pośrednio z mostkiem i wytwarzają obustronnie łuk żebrowy (arcus costalis); między łukami żebrowymi zawarty jest kąt podmostkowy (angulus infrasternalis); żebra wolne (costae fluctuantes) to ostatnie dwie pary żeber rzekomych, które kończą się w mięśniach brzucha. Wyczuwalność. Żebra można zbadać dotykiem przez części miękkie. U osób szczupłych uwypuklają się one przez skórę. 2.3.1.3 OTWORY KLATKI PIERSIOWEJ Kości klatki piersiowej ograniczają dwa jej duże otwory, górny i dolny. Otwór górny klatki piersiowej (apertura thoracis superior) jest ograniczony rękojeścią mostka, pierwszą parą żeber i pierwszym kręgiem piersiowym. Przechodzą przez niego narządy z jamy klatki piersiowej na szyję i w kierunku przeciwnym.
135 Otwór dolny klatki piersiowej (apertura thoracis inferior) ograniczają: wyrostek mieczykowaty mostka, łuki żebrowe, żebra rzekome i XII kręg piersiowy; do brzegów otworu przyczepia się przepona mięsień oddechowy, który oddziela jamę klatki piersiowej od jamy brzusznej. 2.3.2 POŁĄCZENIA KOŚCI KLATKI PIERSIOWEJ Między kośćmi klatki piersiowej występują połączenia trzech zasadniczych typów: maziowe, chrzęstne i włókniste. Z punktu widzenia topograficznego są to: połączenia żeber z kręgosłupem, połączenia między żebrami oraz połączenia mostka. POŁĄCZENIA ŻEBER Z KRĘGOSŁUPEM Wszystkie żebra łączą się z kręgosłupem stawami żebrowo-kręgowymi. Są to stawy głów żeber i stawy żebrowo-poprzeczne. RYCINA 2.25 Stawy żebrowo-kręgowe.
136 ROZDZIAŁ 2 ŚCIANY TUŁOWIA Staw głowy żebra (articulatio capitis costae) jest utworzony przez płaską powierzchnię głowy żebra oraz powierzchnie stawowe na trzonach dwóch sąsiednich kręgów i leżącego między nimi krążka międzykręgowego. Staw żebrowo-poprzeczny (articulatio costotransversaria) zawarty jest między guzkiem żebra a dołkiem żebrowym wyrostka poprzecznego. Każde żebro, z wyjątkiem dwóch ostatnich, połączone jest zatem z kręgosłupem dwoma oddzielnymi stawami, które mają własne torebki i wzmacniające je więzadła, biegnące od żebra do kręgosłupa, lecz pod względem czynnościowym stanowią one jedną całość. Czynność. Ruchy żeber zachodzą wokół wspólnej osi łączącej powyższe stawy, czyli wokół osi szyjki żebra. Dzięki tym ruchom odbywa się unoszenie i opuszczanie żeber, niezwykle ważne dla mechaniki oddychania. W następstwie uniesienia żeber zwiększa się szerokość i głębokość klatki piersiowej i odbywa się wdech. Opuszczenie żeber powoduje zmniejszanie obu wymiarów klatki piersiowej i w następstwie wydech. Ruchomość oddechowa żeber wzrasta od góry do dołu; żebro I jest najmniej ruchome, XII najbardziej. POŁĄCZENIA MIĘDZY ŻEBRAMI Kość żebrowa przechodzi bezpośrednio w chrząstkę żebrową. Natomiast między sąsiednimi żebrami znajdują się połączenia maziowe (stawy) lub połączenia włókniste. Chrząstki tworzące łuk żebrowy łączą się ze sobą za pośrednictwem stawów międzychrząstkowych (articulationes interchondrales). Między żebrami przebiegają w przestrzeniach międzyżebrowych usztywniające je błony międzyżebrowe, zewnętrzna i wewnętrzna (membranae intercostales, externa et interna) (p. rozdz. 2.3.3.2). POŁĄCZENIA MOSTKA Mostek łączy się bezpośrednio z żebrami prawdziwymi i z obojczykiem, a ponadto istnieją połączenia między jego częściami. Mostek łączą z siedmioma górnymi żebrami, a ściślej z ich chrząstkami, stawy mostkowo-żebrowe (articulationes sternocostales). Stawy te są wzmocnione przez silne więzadła mostkowo-żebrowe. Połączenie między rękojeścią mostka a I żebrem nie jest zazwyczaj stawem, lecz chrząstkozrostem włóknistym. Staw mostkowo-obojczykowy (articulatio sternoclavicularis) odgrywa ważną rolę przy ruchach obręczy kończyny górnej.
137 RYCINA 2.26 Połączenia mostka. Połączenia między częściami mostka utworzone są za pomocą chrząstkozrostów mostkowych (synchondroses sternales) górnego (między rękojeścią a trzonem) i dolnego (między trzonem a wyrostkiem mieczykowatym). W ruchach oddechowych cały mostek przesuwa się do przodu (wdech) i do tyłu (wydech). Zachodzi przy tym ruch wokół osi poprzecznej w górnym chrząstkozroście.