Depresyjność a poczucie koherencji u osób z rozpoznaniem typu 2 cukrzycy

PSYCHOGERIATRIA POLSKA 2009;6(1):1-7 artykuł oryginalny orginal article Depresyjność a poczucie koherencji u osób z rozpoznaniem typu 2 cukrzycy Depression and the sense of coherence in patients with type 2 diabetes Krystyna Kurowska, Elżbieta Strzesak, Mariola Głowacka, Mirosława Felsmann, Danuta Ponczek Katedra i Zakład Pedagogiki i Dydaktyki Pielęgniarskiej, Wydział Nauk o Zdrowiu UMK CM w Bydgoszczy Słowa kluczowe: cukrzyca typu 2, poczucie koherencji (SOC), depresyjność Key words: type 2 diabetes, sense of coherence, depression Streszczenie Wstęp. Cukrzyca, pomimo właściwej terapii, prowadzi często do pogorszenia i skrócenia życia człowieka. Stwierdzono, że chorzy, u których występuje jednocześnie depresja i cukrzyca, gorzej funkcjonują w życiu codziennym, trudniej dostosowują się do wymogów choroby, wykazują gorszą kontrolę metaboliczną. Znamienne jest to, że nie u wszystkich chorych z cukrzycą typu 2 depresja występuje w równym nasileniu. Tłumaczyć można to, za A. Antonowskym, silnym poczuciem koherencji (SOC), rozumianym jako czynnik prozdrowotny, sprzyjający zachowaniu zdrowia i ułatwiający adaptację życiową. Celem badań była ocena poziomu (SOC) u chorych z rozpoznanym typem 2 cukrzycy oraz ustalenie związku pomiędzy poziomem SOC i jego składowymi a poziomem depresji. Materiał i metoda badawcza. Badanie przeprowadzono na Oddziale Chorób Wewnętrznych Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w Toruniu na grupie 87 chorych hospitalizowanych z powodu cukrzycy typu 2, w wieku od 34 do 84 lat. Poczucie koherencji ocenione było za pomocą polskiej adaptacji kwestionariusza A. Antonovsky ego SOC-29, a pomiar poziomu depresji przeprowadzono Skalą Depresji Becka (BDI). Wyniki. Poziom depresyjności globalnie był związany bardzo silnie z SOC, tzn. gdy SOC (i wszystkie jej składowe) jest słabsze, wówczas badani prezentują wyższy poziom depresyjności. W sytuacji, gdy SOC jest wysokie, obserwujemy zależności odwrotne. Wnioski. Osoby stosujące dietę miały wyższy poziom sensowności niż badani, którzy jej nie stosują. Poziom depresyjności był istotnie związany ze źródłem utrzymania (najwyższy u bezrobotnych i osób otrzymujących świadczenia rentowe, najniższy u pracujących). Dieta, jako jedna z metod terapeutycznych, wpływała zarówno na poziom SOC, jak i na poziom depresyjności. Badani stosujący dietę mieli wyższy poziom SOC i niższy poziom depresyjności. PGP 109 Adres do korespondencji: dr med. Krystyna Kurowska Katedra i Zakład Pedagogiki i Dydaktyki Pielęgniarskiej, Wydział Nauk o Zdrowiu UMK CM w Bydgoszczy 85-801 Bydgoszcz; ul Techników 3 tel. +48-52-585 21 94 mail: krystyna_kurowska@op.pl Copyright 2009 Fundacja Ochrony Zdrowia Psychicznego

2 Summary Introduction. Despite the appropriate therapy, the condition of patients with diabetes often worsens which leads to death. It has been observed that patients who suffer from both the diabetes and depression do not function well in every day life, have problems with adapting to the disease regime and have poor metabolic control. It is interesting that not all patients with type 2 diabetes suffer from deep depression. As Antonovsky says, it might result from the sense of coherence (SOC), which is a factor conducive to health and adaptation to life. The aim of the study was to assess the SOC level in patients with type 2 diabetes and find a relationship between the level of SOC and its components and the level of depression. Material and method. The study was conducted in the internal diseases ward in the provincial hospital, Toruń and included 87 patients, aged 34-84, with type 2 diabetes. SOC level was assessed using Polish adaptation of Antonovsky s questionnaire SOC-29. The level of depression was measured using BDI. Results. The depression level was generally strongly related to the SOC level: the lower level of SOC (and its components), the higher level of depression. When the SOC level was high, the depression level was low. Conclusions. Patients who applied diet principles had higher level of meaningfulness than these who did not. The level of depression was significantly related to the source of income (the highest in unemployed patients and pensioners and the lowest in working patients). Diet, as one of the therapeutic methods influenced both the SOC level and the level of depression. Patients who applied diet principles had higher SOC level and lower level of depression. Wstęp Przewlekły charakter cukrzycy typu 2 ma ogromny wpływ na funkcjonowanie psychospołeczne człowieka [1, 2, 3]. Współwystępowanie depresji i cukrzycy komplikuje leczenie obydwu tych schorzeń, ponieważ depresja prowadzi do pogorszenia kontroli metabolicznej, a hiperglikemia powoduje nasilenie objawów depresji [4, 5, 6]. Edukacja na temat cukrzycy, stosowanie diety, aktywność fizyczna i dobra kontrola glikemii stają się integralnymi elementami leczenia depresji, natomiast skuteczne leczenie depresji zyskuje na znaczeniu w ramach dążenia do poprawy przebiegu i wyniku leczenia cukrzycy [7]. Nie u wszystkich diabetyków typu 2 depresja występuje w równym nasileniu. Tłumaczyć można to, za Antonowskym, silnym poczuciem koherencji (SOC), rozumianym jako czynnik prozdrowotny, sprzyjający zachowaniu zdrowia i ułatwiający adaptację życiową. Silnie rozwinięte SOC mobilizuje człowieka do aktywności (prawdopodobnie dzięki poczuciu sensowności). W toku tej aktywności zostają uruchomione zasoby lub schematy poznawcze i kompetencje, dzięki którym można zmniejszyć działanie stresorów lub oceniać je jako bodźce pozytywne, ale i jako obciążające mechanizm regulacji, lecz o treści wyzwania. Gdy w ocenie stresorów dominuje wyzwanie, człowiek mobilizuje swoje umiejętności, dzięki którym potrafi radzić sobie z wymaganiami życia w sposób skuteczny. Dzięki temu napięcie nie przeradza się w chroniczny stres i negatywne konsekwencje zdrowotne, ale poczucie sukcesu wpływa zwrotnie na urealnienie i rozwój zasobów i umocnienie SOC [8]. Celem niniejszych badań była ocena poziomu SOC u chorych z rozpoznanym typem 2 cukrzycy oraz ustalenie związku pomiędzy poziomem SOC i jego składowymi a poziomem depresji. Materiał i metoda badawcza Badania przeprowadzono na Oddziale Chorób Wewnętrznych Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w Toruniu na grupie 87 chorych hospitalizowanych z powodu cukrzycy typu 2, w wieku od 34 do 84 lat, po uzyskaniu zgody z Komisji Bioetycznej przy Collegium Medicum w Bydgoszczy [KB/617/2005 z dnia 15.12.2005 r.]. Poczucie koherencji ocenione było za pomocą polskiej adaptacji kwestionariusza

3 A. Antonovsky ego SOC-29, pomiar poziomu depresji przeprowadzono Skalą Depresji Becka (BDI). Wykorzystano również ankietę konstrukcji własnej, która obok danych demograficznych zawierała pytania dotyczące dotychczasowego przebiegu choroby, schorzeń współistniejących oraz stosowanego leczenia. Do opisu zmiennych zastosowano statystyki opisowe, do badania różnic między grupami zastosowano testy istotności różnic (t-studenta, F-Fischera), wykorzystano korelacje nieparametryczne R-Spearmana (współczynnik korelacji rangowej). Za istotne statystycznie uznano wskaźniki spełniające warunek p<0,05. Wyniki badań Charakteryzując badaną grupę wzięto pod uwagę: płeć, wiek, poziom wykształcenia, źródła utrzymania, ocenę sytuacji materialnej, stan cywilny, pochodzenie terytorialne (miejsce zamieszkania). Badaniem objęto 87 chorych (44 kobiety a 43 mężczyźni). Na podstawie analizy uzyskanych danych stwierdzono, że populacja badanych składała się głównie z osób znajdujących się w przedziale wiekowym: 46 55 lat (23 osoby) oraz 66 75 lat (27 osób). W przedziale do 35. roku życia znajdowała się tylko jedna osoba. Nieznaczny odsetek stanowiły osoby poniżej 45 lat. Wśród ankietowanych niewiele było także osób będących w wieku powyżej 76 lat. Średnia wieku wszystkich badanych wynosiła 69 lat. Z przedstawionej powyżej charakterystyki wiekowej wynika, że osoby badane znajdowały się w różnych przedziałach wiekowych. Zdecydowana większość znajdowała się w przedziale wiekowym 46-55 oraz 66-75. Największa liczba respondentów legitymowała się wykształceniem średnim 35 osób (40%) ogółu badanych. Porównywalne grupy tworzyli badani posiadający wykształcenie zasadnicze 23 osoby (26%), a z wykształceniem podstawowym 19 osób (22%). Najmniej liczną grupę stanowili badani mający wyższe wykształcenie (12%). Głównym źródłem utrzymania respondentów była emerytura. Korzystało z niej 46 osób (53%) ogółu grupy badawczej. Znaczną grupę stanowiły osoby otrzymujące świadczenia rentowe (24%). Badani deklarujący otrzymywanie renty i wykonujący dodatkową pracę zarobkową stanowili grupę 11% wszystkich respondentów. Najmniej liczne grupy to osoby pracujące i bezrobotne, do pierwszej należało 6 (7%) osób do drugiej 4 (5%). 46 osób (53%), deklarowało złą sytuację materialną, 27 badanych (31%) stwierdziło, że ich sytuacja materialna była bardzo zła. Tylko nieliczne osoby oceniły swoje dochody na dobrym i bardzo dobrym poziomie. Większość badanych przebywała w związku formalnym. Grupa ta liczyła 62 osoby (71%). Pozostałe osoby to respondenci nietworzący związku partnerskiego, przeważnie stanu wolnego lub wdowcy, rzadziej rozwiedzieni. Badaną zbiorowość tworzyli głównie mieszkańcy miejscowości powyżej 100 tys. (z Torunia). Respondentów tej kategorii było 50 (57%). Pozostały układ tworzyli mieszkańcy wsi 18 (21%), małych miast 10 (12%) i miasteczek 9 (10%) ogółu. Związek pomiędzy biologicznymi, psychologicznymi i środowiskowymi determinantami zdrowia i choroby a zapadalnością na cukrzycę typu 2 znany jest od lat. W celu potwierdzenia takiej zależności przeprowadzono badanie oceniające poziom depresyjności oraz poczucia SOC u tych chorych ze względu na wpływ takich czynników jak: czynniki socjodemograficzne, sposób leczenia, stopień wyrównania cukrzycy oraz choroby współistniejące. Badano również związek między SOC a depresyjnością u ww. chorych. Na podstawie przeprowadzonego badania można stwierdzić, że zgodnie z normą ustanowioną przez A. Antonovsky ego, badani mają przeciętny poziom poczucia koherencji - 142. Należy dodać, że grupa była wewnętrznie zróżnicowana (tab. 1). Porównując średnią badanych osób ze skalą depresji Becka należy stwierdzić, że badani znajdowali się w przedziale: 12-26 pkt, co przemawia za łagodną depresją. Osoby stosujące dietę mają wyższe poczucie zrozumiałości, zaradności, sensowności oraz wyższe poczucie SOC globalne. W przypadku zrozumiałości (p<0.0066) oraz SOC globalnego (p<0.0471), różnice te były istotne statystycznie. Nie stwierdzono istotnej różnicy w poziomie SOC ze względu na stosowanie doustnych środków hypoglikemizujących. U niektórych badanych stosujących leki doustne stwierdzono niższy poziom SOC. Osoby przyjmujące insulinę posiadały wyższe poczucie zaradności, zrozumiałości, wyższe SOC globalne. U osób tych stwierdzono jednak niższy poziom sensowności. W żadnym przypadku różnice te nie były istotne statystycznie. Osoby stosujące dietę posiadały zdecydowanie niższy poziom depresyjności, różnica ta była istotna statystycznie (p<0.0278). Nie stwierdzono różnicy istotnej statystycznie w poziomie depresyjności ze względu na stosowanie doustnych środków hypoglikemizujących. Przyjmowanie przez pacjentów insuliny nie różnicowało istotnie ich poziomu depresyjności. Stwierdzono, że średnia kobiet była wyższa w niewielkim stopniu w zakresie zrozumienia, w zaradności, w sensowności i SOC globalnym, ale różnice te w żadnym przypadku nie były istotne statystycznie.

4 Tab. 1. Statystyki opisowe poczucia koherencji u chorych z cukrzycą typu 2 Table 1. Descriptive statistics of the sense of coherence in patients with type 2 diabetes N ważnych N important Średnia Mean Minimum Minimum Maksimum Minimum Odch. Std. Standard aberration Zrozumiałość Comprehensibility Zaradność Manageability Sensowność Meaningfulness SOC globalny Global SOC 87 49.44 11 74 13.81 86 50.56 16 70 11.48 86 42.87 14 56 8.92 85 142.65 48 192 30.05 Osoby będące w związkach wykazywały niższy poziom zrozumiałości, zaradności, sensowności, SOC globalnego, jednak nie są to różnice istotne statystycznie. Badani, u których stwierdzono niższe wartości hemoglobiny glikozylowanej, mają wyższe poziomy poszczególnych elementów poczucia koherencji, ale nie są to różnice istotne statystycznie. Na podstawie przeprowadzonej analizy można stwierdzić, że zrozumiałość istotnie różnicuje badanych ze względu na ich wiek (p<0.0016). Podobna właściwość zachodzi w przypadku SOC globalnego (p<0.0139). Analizując dane dotyczące poziomu SOC u badanych ze względu na współmieszkańców lub ich brak, nie stwierdzono różnic istotnych statystycznie. Nie zaobserwowano związku między poziomem SOC a poziomem wykształcenia badanych. Otrzymane różnice nie były istotne statystycznie. W badaniu nie znaleziono zależności pomiędzy poziomem SOC a BMI. Oceniając poziom SOC ze względu na źródło utrzymania nie stwierdzono istotnych różnic. Analizując związek poczucia SOC z aktywnością fizyczną stwierdzono brak różnicy w zakresie zrozumiałości oraz zaradności. Natomiast różnica istotna statystycznie występuje w przypadku sensowności (p<0.0245). Rozpatrując średnie sensowności można wnioskować, że pojawiła się tu zaskakująca zależność. Brak aktywności fizycznej u badanych wskazuje sensowność na minimalnym poziomie, natomiast osoby, które ćwiczą stosunkowo rzadko, mają wyższy poziom sensowności niż te, które ćwiczą 1-2 razy w tygodniu i więcej. Poziom SOC ze względu na stosowanie diety nie był istotny statystycznie w zakresie zrozumiałości i zaradności. Zależność ta istotna była natomiast w zakresie sensowności (p<0.0225). Porównując średnie sensowności ze względu na stosowanie diety stwierdzono, że osoby stosujące dietę posiadały zdecydowanie wyższy poziom sensowności. Analizując poziom SOC ze względu na liczbę chorób można stwierdzić, że statystycznie istotnie zróżnicowana była zrozumiałość (p<0.0412). Średnie zrozumiałości zróżnicowane były w zaskakujący sposób. Osoby, u których nie stwierdzono innych chorób poza podstawową, wykazały niski poziom zrozumiałości, następnie wzrastała ona przy jednej chorobie, po czym obniża się przy drugiej i trzeciej, by ponownie wzrosnąć przy czwartej chorobie. Należy również zauważyć, że poziom poczucia zrozumiałości był bardzo podobny w przypadku braku chorób współistniejących i gdy występowały trzy schorzenia. W tym przypadku nie stwierdzono różnic istotnych statystycznie. Porównując poziom depresyjności ze względu na płeć, zauważono nieco wyższy poziom depresyjności u kobiet niż u mężczyzn. Nie była to jednak różnica istotna statystycznie. Stwierdzono, że stan cywilny nie różnicował poziomu depresyjności. Zauważono jednak, że średnia depresyjności była wyższa u osób będących w związkach partnerskich. Porównując poziom depresyjności ze względu na wartości hemoglobiny glikozylowanej, stwierdzono, że u badanych, u których wartość HbA 1c była niższa - poziom depresyjności był niższy. Badając poziom depresyjności ze względu na wiek nie zaobserwowano istotnych statystycznie różnic. Analizując związek depresyjności z poziomem wykształcenia (podstawowe, zasadnicze, średnie, wyższe), nie stwierdzono takiej korelacji. Wartość BMI nie różnicowała poziomu depresyjności. Analiza poziomu depresyjności ze względu na źródło utrzymania wskazała istotną statystycznie zależność (p<0.0305). Poziom depresyjności był zdecydowanie wyższy u badanych bezrobotnych oraz u osób będących na zasiłku rentowym. Rozpatrując wyniki średnich poziomu depresyjności ze względu na źródło utrzymania, stwierdzono brak depresji u osób pracujących (wg Skali Becka 0-11 - bez depresji). Poziom depresji u osób przebywających na emeryturze był porównywalny ze średnią depresji dla wszystkich badanych grup. Badani niemający pracy lub będący na rencie posiadali najwyższe poziomy

5 depresyjności. Przeprowadzona analiza wykazała, że aktywność fizyczna nie różnicowała statystycznie poziomu depresyjności. Badanie wpływu diety na poziom depresyjności wykazała, że osoby, które ją stosowały, posiadały niższy poziom depresyjności. Różnica ta była na pograniczu istotności statystycznej. W przeprowadzonym badaniu nie zaobserwowano związku pomiędzy poziomem depresyjności a liczbą chorób współistniejących. Nie występowały też istotne różnice w analizie badań różnicujących poziom depresyjności ze względu na czas trwania cukrzycy. Wykazano w badaniach związek między SOC a depresyjnością u chorych z typem 2 cukrzycy (tab. 2). Im wyższa była zrozumiałość, tym obniżał się poziom depresyjności. Siła tego związku pomiędzy zmiennymi była siłą przeciętną. Im wyższa zaradność, tym niższy poziom depresyjności. Ten związek miał silny charakter. Im wyższa sensowność, tym niższy poziom depresyjności. Związek ten wykazał się przeciętną siłą. Natomiast związek między SOC globalnym a poziomem depresyjności wykazał silny charakter. Wszystkie te związki wykazały właściwy, czyli zakładany i opisywany w teorii kierunek, tzn. wysoki poziom SOC wpływał znacząco na obniżenie depresyjności u badanych chorych. Tab. 2. Macierz korelacji poczucia koherencji i depresyjności u chorych z 2 typem cukrzycy Table 2. Correlation between the sense of coherence and depression in patients with type 2 diabetes Poczucie koherencji (SOC) Sense of coherence (SOC) Zrozumiałość Comprehensibility Zaradność Meaningfulness Sensowność Manageability SOC globalny Global SOC Depresyjność Depression -0.50* -0.58* -0.46* -0.59* *p<0,05 Dyskusja Przeprowadzone badania potwierdziły, że istnieje związek między SOC i depresyjnością u chorych z cukrzycą typu 2, tzn. im silniejsze SOC, tym niższy poziom depresyjności. Wyniki badań pokrywają się z założeniami teorii A. Antonovsky ego, która głosi, że ludzie o silnym SOC lepiej radzą sobie w sytuacjach trudnych, lepiej mobilizują i wykorzystują posiadane zasoby, ale przede wszystkim wierzą w sens swoich działań [9]. Tezę tą potwierdzają wyniki badań własnych, w których analiza zróżnicowania poziomu SOC ze względu na dietę oraz wysiłek fizyczny wykazała, że osoby stosujące dietę mają zdecydowanie wyższy poziom sensowności. Podobna zależność wystąpiła w przypadku aktywności fizycznej, z tym, że najwyższy poziom sensowności stwierdzono u osób ćwiczących nie częściej niż raz w tygodniu. Miało to zapewne związek z wiekiem badanych. Prezentowane wyniki są również zgodne z badaniami innych autorów, gdzie stwierdzono, że osoby o najwyższym poziomie depresji miały najniższy poziom SOC [10]. Ponadto w badaniu tym nie było istotnych korelacji między SOC a wiekiem, nie stwierdzono również różnic poziomu SOC ze względu na płeć. W badaniach własnych stwierdzono, że zróżnicowanie poziomu koherencji ze względu na wiek było istotne statystycznie. Różnica ta dotyczyła głównie zrozumiałości i SOC globalnego. Badając poziom SOC ze względu na płeć, zauważono, że średnie poziomu SOC u kobiet są w niewielkim stopniu wyższe niż u mężczyzn, nie potwierdzono natomiast, opisywanego w literaturze, silnego związku między wysokim poziomem SOC a niskimi wartościami hemoglobiny glikozylowanej [11]. Otrzymano, natomiast zadziwiające wyniki, nieistotne statystycznie, wskazujące na wyższy poziom SOC u osób z wyższymi wartościami HbA 1c. Być może zadecydował o tym czas trwania choroby. Równie zaskakujący okazał się związek między SOC a liczbą chorób współistniejących, traktowanych tu jako powikłania cukrzycy. Przeprowadzone badania wykazały zróżnicowanie istotne statystycznie w podskali zrozumiałości. Średnie podskali kształtowały się następująco: najniższy, porównywalny poziom zrozumiałości, zaobserwowano u badanych nie-

6 mających powikłań lub, u których występują trzy choroby współistniejące, w sytuacji pojawienia się jednej choroby poczucie zaradności wzrastało, po czym obniżało się przy drugiej chorobie, by osiągnąć najwyższe wyniki przy czwartej. A. Antonowsky zrozumienie określa jako poczucie, iż napływające wydarzenia są jasne, przewidywalne, wytłumaczalne [8]. Otrzymane wyniki badań można tłumaczyć wpływem edukacji oraz wiekiem pacjentów. Pojawienie się jednej choroby współistniejącej może być,,swoistą normą dla chorego. Spadek poczucia zrozumiałości w chwili pojawienia się kolejnych dwóch powikłań łączy się zapewne z czasem trwania cukrzycy oraz ciężkością chorób współistniejących. Jest to przypuszczenie, gdyż w pracy nie przeprowadzono badań w zakresie ciężkości powikłań. Związek między najwyższą ilością powikłań a stwierdzonym najwyższym poziomem zrozumiałości tłumaczyłybyśmy akceptacją choroby. Tezę tą potwierdzają badania opisywane w literaturze, przeprowadzone przez Richardsona [12] na grupie chorych z cukrzycą insulinozależną potwierdziły istnienie związku pomiędzy wysokim poziomem SOC a wyższym wskaźnikiem akceptacji choroby. Osoby należące do tej grupy przejawiały znaczną zdolność radzenia sobie z chorobą, prezentowały zadowalający poziom wiedzy i lepszą kontrolę metaboliczną. Opisywane w literaturze związki między cukrzycą typu 2 a depresyjnością w dużej mierze dotyczą wpływu depresji na wystąpienie cukrzycy. Badani chorzy tylko w niewielkim procencie jako chorobę współistniejącą podawali depresję, pozostali nigdy nie byli badani pod tym kątem. W badaniach własnych zaobserwowano natomiast, że maksymalna liczba punktów uzyskana po przeprowadzeniu Skali Depresji Becka wynosiła 43. Świadczy to o tym, że badana osoba znajdowała się w przedziale przemawiającym za umiarkowanie ciężką depresją. Opisywane w literaturze, najnowsze badania epidemiologiczne wskazują na ponad dwukrotny wzrost ryzyka rozwoju cukrzycy w różnych podgrupach pacjentów z dużą depresją i innymi łagodniejszymi formami zaburzeń depresyjnych [13]. Niestety, nie możemy stwierdzić, czy u badanej osoby depresja była czynnikiem predykcyjnym, czy następstwem cukrzycy. Badania własne, dotyczące występowania depresji u chorych z cukrzycą typu 2 wykazały także związek między poziomem depresji a stosowaną dietą, a mianowicie chorzy, którzy stosowali zalecaną dietę, mieli niższy poziom depresji. Wynik tego badania częściowo pokrywa się z danymi przedstawionymi przez Lustmana, który opisał związek między nasileniem depresji a nieprzestrzeganiem zalecanej diety, nie uczestniczeniem w programach edukacyjnych i niewykonywaniem ćwiczeń fizycznych a ponadto odnotował korelację między objawami depresji a poziomem hemoglobiny A 1c [7]. W badaniach własnych zaobserwowano jedynie obniżenie poziomu depresyjności u chorych, którzy mają niższe wartości hemoglobiny glikozylowanej. Nie są to jednak wartości istotne statystycznie. Nie stwierdzono natomiast zależności między aktywnością fizyczną, czasem trwania cukrzycy, sposobem leczenia, wykształceniem, wiekiem chorych a poziomem depresyjności. Junik w przeprowadzonych badaniach ustalił zakres oraz ocenę związków między depresją a powikłaniami cukrzycy [14]. W ocenianych badaniach potwierdzono związek między większym nasileniem objawów depresji a zwiększeniem ciężkości lub liczby powikłań cukrzycy. Powiązania te dotyczą szczególnie retinopatii, neuropatii, nefropatii i zaburzeń seksualnych. Wyniki tych badań nie korelują z wnioskami uzyskanymi w badaniach własnych. Zmienną istotnie różnicującą depresyjność było natomiast źródło utrzymania. Wysoki poziomu depresji zaobserwowano u osób bezrobotnych oraz otrzymujących świadczenia rentowe. Miało to na pewno związek z oceną sytuacji materialnej przedstawionej przez badanych. Aż 53% respondentów deklarowało złą sytuację materialną, kolejne 31% stwierdzało, że ich sytuacja materialna była bardzo zła. Tylko nieliczne osoby oceniły swoje dochody na dobrym i bardzo dobrym poziomie. Są to prawdopodobnie osoby pracujące, które stanowią niewielki procent badanych. Wnioski 1. Poziom SOC różni się ze względu na wiek badanych, ich aktywność fizyczną oraz na stosowanie diety i liczbę chorób współistniejących. Badając związek SOC z aktywnością fizyczną, nie stwierdzono różnicy w zakresie zrozumiałości i zaradności natomiast zaobserwowano wyższy poziom sensowności u osób stosunkowo rzadko ćwiczących. Podobną zależność zaobserwowano w przypadku diety. Osoby stosujące dietę posiadały wyższy poziom sensowności. Analizując związek SOC z liczbą chorób, stwierdzono zróżnicowanie w zakresie zrozumiałości. Średnie zrozumiałości były najwyższe w przypadku współistnienia jednej lub czterech chorób.

7 2. Poziom depresyjności u badanych był istotnie związany ze źródłem utrzymania. Najwyższy u osób bezrobotnych i osób otrzymujących świadczenia rentowe. Dieta, jako jedna z metod terapeutycznych, wpływała zarówno na poziom SOC, jak i na poziom depresyjności. Badani stosujący dietę posiadali wyższy SOC i niższy poziom depresyjności. 3. Nie stwierdzono istotnych zależności pomiędzy nasileniem depresji a czasem trwania cukrzycy, metodami leczenia, aktywnością fizyczną, liczbą chorób współistniejących oraz czynnikami społeczno-demograficznymi, jak wiek badanych, wykształcenie, posiadanie partnera i zamieszkanie samotne. 4. Poziom depresyjności globalnie był związany bardzo silnie z SOC, tzn. gdy SOC (i wszystkie jej składowe) były słabsze, wówczas badani prezentowali wyższy poziom depresyjności. W sytuacji, gdy SOC było wysokie, obserwujemy zależności odwrotne. Piśmiennictwo [1] Chomka M. Depresja a cukrzyca. Centrum Informacji Novo Nordisk. 2005; s. 12-16. [2] Kenneth M. Hipoglikemia w cukrzycy. Medycyna po dyplomie. 2005; 14 (5): s. 31-38. [3] Sobel R, Markov D. Wpływ lęku i zaburzeń nastroju na choroby somatyczne, czyli niedobrze się martwić, Medycyna po dyplomie. 2007; 16 (5): s. 144-147. [4] Koniarek J, Dudek B, Makowska Z. Kwestionariusz Orientacji Życiowej. W: Przegląd Psychologiczny. 1996; 4: s. 36-40. [5] Pacyk G, Grzeszczak W. Wpływ edukacji grupowej na stan psychoemocjonalny chorych na cukrzycę typu 2 leczonych w poradni rejonowej i diabetologicznej. Diabetologia Polska. 2001; 8 (2): s. 193-196. [6] Baldwin D, Hirschfeld D. Depresja. Via Medica, Gdańsk. 2001; s. 3-15. [7] Lustman P. Depresja potencjalnie możliwy do modyfikacji czynnik ryzyka cukrzycy i jej powikłań. Diabetologia po dyplomie. 2004; 1(4): s. 9 26. [8] Łuszczyńska-Cieślak A. Czym jest dla psychologa poczucie koherencji? Promocja Zdrowia. Nauki Społeczne i Medycyna. 2001; 8 (20): s. 56-68. [9] Motyka M. Koncepcja salutogenetyczna A. Antonovsky ego z perspektywy psychologii zdrowia. Pielęgniarstwo XXI Wieku. 2005; 3 (12): s. 9-12. [10] Mroziak B, Czabała J, Wójtowicz S. Poczucie koherencji a zaburzenia psychiczne. Psychiatria Polska, 1997; 31(3): s. 257-268. [11] Sanden-Eriksson B. Coping with type-2 diabetes: the role of sense of coherence compared with active management. Journal of Advanced Nursing, 2000; (1): s. 1393-1401. [12] Richardson A, Adner N, Nordstrom G. Persons with insulin dependent diabetes mellitus. Journal of Advanced Nursing, 2001; (33): s. 3-19. [13] Sobel R, Markov D. Wpływ lęku i zaburzeń nastroju na choroby somatyczne, czyli niedobrze się martwić. Medycyna po dyplomie. 2007; 16 (5): s. 144-147. [14] Junik R. Związek między depresją a cukrzycą. Diabetologia Praktyczna. 2004; 5 (3): s. 143-145. Zrecenzowano/Reviewed 17.03.09 Zatwierdzono do druku/accepted 1.04.09

8 KOMUNIKAT REDAKCJI Call for Manuscripts The editors welcome original full-length research articles or short communications within the scope of the journal, not previously published or submitted to another publisher, for consideration for publication in the Psychogeriatria Polska (Polish Journal of Geriatric Psychiatry) All submissions will be independently refereed. Editorial office Psychogeriatria Polska Fundacja Ochrony Zdrowia Psychicznego 50-119 Wrocław, ul. Nożownicza 4/8 http://www.fozp.org.pl e-mail: fozp@fozp.org.pl