www.stat.gov.pl/bydgosz

W niniejszym opracowaniu zaprezentowano informacje o ludności faktycznie zamieszkałej według grup wieku w powiatach, miastach na prawach powiatu oraz całym województwie w 2012 r. w odniesieniu do 2005 r. oraz prognozy na 2035 r. Dane dotyczące stanu i struktury ludności oraz zastosowane przeliczenia opracowano na podstawie bilansów na bazie Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2011. Część dotyczącą prognozy demograficznej opracowano na podstawie prognozy ludności faktycznej do 2035 r. dla powiatów oraz miast na prawach powiatu opublikowanej przez Główny Urząd Statystyczny. Prognoza ta jest spójna z obowiązującą do połowy 2008 r. prognozą dla województw na lata 2008 2035, której podstawę obliczeń stanowiły stany ludności według płci, wieku oraz powiatów i miast na prawach powiatu w podziale administracyjnym obowiązującym w dniu 31 grudnia 2007 r. Prognoza nie uwzględnia zatem zmian terytorialnych wprowadzonych po 1 stycznia 2008 r. Dane prognozujące liczbę ludności faktycznie zamieszkałej w 2035 r. w powiatach (liczonych bez miast na prawach powiatu), miastach na prawach powiatu oraz w województwie odniesiono do rzeczywistej liczby ludności faktycznie zamieszkałej według stanu w dniu 31 grudnia 2011 r. opracowanego przy przyjęciu liczby ludności zbilansowanej w oparciu o wyniki Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2011. Starzenie się ludności proces zwiększania się udziału ludności w starszym wieku w ogólnej liczbie ludności. Podwójne starzenie się ludności proces zwiększania się udziału ludzi sędziwych wśród osób starszych. Osoby starsze określa je tzw. próg starości, tzn. wiek, po osiągnięciu którego można daną osobę zaliczyć do grupy ludności w starszym wieku. Najczęściej jako próg przyjmuje się jednolicie wiek 60 lub 65 lat, bądź wprowadza się odrębny próg dla mężczyzn wiek 65 lat, a dla kobiet 60 lat. W niniejszym opracowaniu, podobnie jak w opracowaniach ONZ zastosowano jednolity próg starości dla kobiet i mężczyzn 65 lat, stąd jako osoby starsze przyjęto ludność w wieku 65 lat i więcej. Osoby sędziwe ludność w wieku 80 lat i więcej. Trójkąt Ossana wykorzystano dla ukazania struktury wieku ludności w powiatach i miastach na prawach powiatu województwa kujawsko pomorskiego, a także określenia ich perspektyw rozwojowych. W tym celu dokonano podziału ludności powiatów analizowanych jednostek terytorialnych na 3 grupy wiekowe: ludność w wieku 0 17 lat, ludność w wieku 18 64 lata i ludność w wieku 65 lat i więcej. Na ramionach trójkąta opisano udział wyżej wymienionych grup wieku w ogólnej liczbie ludności. Położenie powiatów i miast na prawach powiatu wewnątrz trójkąta określają trzy współrzędne. Ich wartości posłużyły do określenia trzech etapów rozwoju ludności według struktury wieku. Jako kryterium podziału zastosowano średnie arytmetyczne z udziału poszczególnych grup wieku. Charakter struktury wieku wyraża położenie odpowiadającego punktu, który znajduje się w miejscu przecięcia się trzech linii równoległych do trzech boków trójkąta. Województwo kujawsko pomorskie, podobnie jak inne województwa w Polsce staje przed problemem zmian demograficznych spowodowanych m.in. zmianą struktury wieku społeczeństwa. W 2012 r. w województwie kujawsko pomorskim mieszkało 2096,4 tys. mieszkańców (o 1,4 p. proc. więcej niż www.stat.gov.pl/bydgosz

w 2005 r.). Liczba dzieci i młodzieży w wieku 0 17 lat stanowiła 18,8% populacji województwa kujawsko pomorskiego (o 2,6 p. proc. mniej niż w 2005 r.), udział ludności w wieku 18 64 lata wynosił 67,7% (o 1,4 p. proc. więcej niż w 2005 r.), zaś 13,5% stanowiły osoby w wieku powyżej 65 roku życia (o 1,2 p. proc. więcej niż w 2005 r.). Wzrost liczby osób starszych spowodował również zmiany w wielkości udziału ludności w wieku 80 lat i więcej w ogólnej liczbie mieszkańców województwa. W 2012 r. ich udział wynosił 3,4% (o 0,9 p. proc. więcej niż w 2005 r.). Obserwowalny proces starzenia się ludności województwa kujawsko pomorskiego nosi także cechy tzw. podwójnego starzenia się polegającego na wzroście odsetka ludzi sędziwych wśród osób starszych. Dane statystyczne wskazują, że w 2012 r. ponad 25% osób starszych miało 80 lat i więcej (o 5,0 p. proc. więcej niż w 2005 r.). Tabl. 1. Etapy rozwoju ludności w powiatach i miastach na prawach powiatu według struktury wieku w 2012 r. a Ludność w wieku Etap rozwoju ludności Młodość demograficzna... Stabilizacja demograficzna... Starzenie się... 0 17 lat 18 64 lata 65 lat i więcej w % 19,7 67,4 <12,9 19,7 <67,4 <12,9 nie spełnione kryteria młodości demograficznej lub starzenia się <19,7 67,4 12,9 <19,7 <67,4 12,9 a Stan w dniu 31 XII. Przeprowadzona z zastosowaniem trójkąta Ossana klasyfikacja rozwoju ludności województwa kujawsko pomorskiego w ujęciu regionalnym wskazuje znaczące zróżnicowanie. W 2012 r. spośród 19 powiatów i 4 miast na prawach powiatu 12 zlokalizowanych w północno centralnej części województwa zostało zakwalifikowanych do stadium młodości demograficznej, 2 powiaty zaliczono do stadium stabilizacji demograficznej, zaś 9 (w tym wszystkie cztery miasta na prawach powiatu) wykazywało znamiona starzenia się. W ostatniej grupie powiatów i miast na prawach powiatu dynamika zmian liczebności populacji osób w wieku starszym w porównaniu z 2005 r. była najwyższa i wynosiła 112,4. W tym czasie w powiatach będących w fazie stabilizacji demograficznej wynosiła 104,7, podczas gdy w jednostkach znajdujących się w stadium młodości demograficznej 109,5. W 2012 r. udział osób starszych w ogólnej liczbie ludności wahał się od 10,1% w powiecie toruńskim do 16,5% w mieście Bydgoszcz (przy średniej w województwie 13,5%). Obok Bydgoszczy, w której udział osób starszych wśród ogółu ludności w stosunku do 2005 r. zwiększył się o 2,3 p. proc., miasto Włocławek, Grudziądz, Toruń oraz powiat radziejowski i powiat aleksandrowski charakteryzowały się najwyższym w województwie udziałem osób starszych w ogólnej liczbie ich mieszkańców. www.stat.gov.pl/bydgosz 2

W 2012 r. we Włocławku zamieszkiwało 14,9% ludzi w wieku 65 lat i więcej (o 2,8 p. proc. więcej niż w 2005 r.), w Grudziądzu osoby te stanowiły 14,8% mieszkańców (o 1,5 p. proc. więcej niż w 2005 r.), zaś w powiecie radziejowskim, aleksandrowskim i w mieście Toruniu udział osób starszych w liczbie mieszkańców miasta wynosił odpowiednio: 14,6%, 14,5% i 14,4%. W stosunku do 2005 r. było to analogicznie więcej o 0,4 p. proc., o 1,0 p. proc. i o 2,3 p. proc. W analizowanym okresie we wszystkich powiatach i miastach na prawach powiatu wzrósł także odsetek osób sędziwych w grupie ludności w wieku 65 lat i więcej. Pomiędzy 2005 r. a 2012 r. największy jego wzrost w województwie, bo o 7,2 p. proc., odnotowano w powiecie lipnowskim. W powiecie tym w 2012 r. udział osób sędziwych w grupie ludności w wieku 65 lat i więcej wyniósł 27,3%. Wysoki, bo ponad 27% udział tej grupy ludności w grupie ludzi powyżej 65 lat i więcej odnotowano także w powiatach: włocławskim, rypińskim, radziejowskim i wąbrzeskim. Rosnąca populacja osób starszych i sędziwych zmienia popyt na usługi medyczne i opiekę społeczną. W województwie kujawsko pomorskim w 2012 r. funkcjonowało 71 placówek pomocy społecznej, z czego 49 stanowiły domy pomocy społecznej. Spośród nich 11 placówek przeznaczonych było dla osób w podeszłym wieku. Stanowiły one 15,5% wszystkich placówek pomocy społecznej. W 2012 r. w placówkach dla osób w podeszłym wieku mieszkały 624 osoby w wieku 65 lat i więcej, w tym 97,4% mieszkańców w placówkach sektora publicznego i 2,6% mieszkańców w placówkach sektora prywatnego. W 2012 r. w województwie kujawsko pomorskim ze stacjonarnych zakładów opieki społecznej skorzystało 1819 osób starszych, czyli 0,6% osób w wieku 65 lat i więcej mieszkających w województwie. Stanowili oni 36,4% wszystkich mieszkańców zakładów opieki społecznej. Najwięcej osób starszych znajdowało się w placówkach dla osób w podeszłym wieku 624 osoby i w placówkach dla przewlekle somatycznie chorych 620 osób. Osoby w wieku 65 lat i więcej stanowiły odpowiednio 84,9% pensjonariuszy placówek dla osób w podeszłym wieku i 61,8% wszystkich mieszkańców placówek dla przewlekle somatycznie chorych. W 2012 r. w 12 placówkach zapewniających opiekę nad osobami przewlekle psychicznie chorymi znajdowało się 325 osób w wieku 65 lat i więcej. Stanowiły one 30,3% wszystkich mieszkańców tych placówek. 72 osoby w tym wieku przebywały w placówkach dla dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie, stanowiąc 8,8% ogółu ich mieszkańców. Z kolei w placówkach zapewniających opiekę niepełnosprawnym fizycznie mieszkały 44 osoby starsze, stanowiąc 54,3% ich pensjonariuszy. www.stat.gov.pl/bydgosz 3

Spośród wszystkich mieszkańców zakładów stacjonarnej opieki społecznej w wieku 65 lat i więcej w 2012 r. 44,7% stanowiły osoby w wieku 80 lat i więcej. Ta grupa pensjonariuszy przebywała głównie w placówkach dla osób w podeszłym wieku 394 osoby i w placówkach dla przewlekle somatycznie chorych 305 osób. W placówkach dla przewlekle psychicznie chorych znajdowało się 76 osób w wieku 80 lat i więcej, w placówkach dla dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie 11 osób, a w placówkach dla osób niepełnosprawnych fizycznie 18 osób w wieku 80 lat i więcej. Osoby te stanowiły 63,1% mieszkańców w wieku 65 lat i więcej w placówkach dla osób w podeszłym wieku i 49,2% mieszkańców placówek dla przewlekle somatycznie chorych w wieku 65 lat i więcej. W placówkach dla osób bezdomnych w 2012 r. w województwie kujawsko pomorskim znajdowały się 132 osoby w wieku 65 lat i więcej, w tym 9 osób w wieku 80 lat i więcej. STRUKTURA OSÓB PRZEBYWAJĄCYCH W PLACÓWKACH STACJONARNEJ POMOCY SPOŁECZNEJ WEDŁUG TYPÓW PLACÓWEK W 2012 R. 65 lat i więcej 80 lat i więcej Placówki dla: 0,1% osób w podeszłym wieku 2,2% 1,4% 1,1% 2,4% 4,0%7,3% 34,2% przewlekle somatycznie chorych przewlekle psychicznie chorych 9,3% 17,9% niepełnosprawnych fizycznie 48,5% 34,1% dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie osób bezdomnych pozostałych osób 37,5% Prognozowane zmiany liczby ludności wskazują, że w 2035 r. w porównaniu ze stanem z końca 2012 r. mieszkańców województwa kujawsko pomorskiego będzie mniej o 8,4%, tj. o 175,9 tys. osób. Analiza danych prognostycznych pokazuje, że w 2035 r. przy jednoczesnej depopulacji ogólnej liczby mieszkańców województwa oraz spadku liczby ludności: w wieku 0 17 lat (o 22,2%) i wieku 18 64 lata (o 17,4%) liczba ludności w wieku 65 lat i więcej wzrośnie prawdopodobnie o 56,0%. Szacuje się, że udział osób starszych w strukturze ludności województwa kujawsko pomorskiego będzie systematycznie rósł z 13,5% w 2012 r. do 23,0% w 2035 r. Z danych prognostycznych wynika także, że w grupie ludzi starszych najszybciej przyrastać będzie ludności w najstarszych grupach wieku, przede wszystkim osób w wieku 80 lat i więcej. W 2035 r. w stosunku do 2012 r. liczba osób sędziwych może zwiększyć się blisko dwukrotnie (z 71,6 tys. w 2012 r. do 135,7 tys. w 2035 r.), a osoby w tym wieku będą stanowiły 30,7% ludności w wieku starszym (o 5,4 p. proc. więcej niż w 2012 r.) i 7,1% ogółu ludności województwa (o 3,7 p. proc. więcej niż w 2012 r.). www.stat.gov.pl/bydgosz 4

Tabl. 2. Prognozowane etapy rozwoju ludności w powiatach i miastach na prawach powiatu według struktury wieku w 2035 r. a Ludność w wieku Etap rozwoju ludności 0 17 lat 18 64 lata 65 lat i więcej w % Młodość demograficzna... Stabilizacja demograficzna... Starzenie się... a Stan w dniu 31 XII. 16,2 60,8 <23,0 16,2 <60,8 <23,0 nie spełnione kryteria młodości demograficznej lub starzenia się <16,2 60,8 23,0 <16,2 <60,8 23,0 Opierając się na założeniach prognozy demograficznej, przyjętym podziale ludności powiatów na 3 grupy wiekowe oraz klasyfikacji rozwoju ludności według struktury wieku można założyć, że w 2035 r. 3 powiaty: świecki, chełmiński i żniński przejdą ze stadium młodości demograficznej do stadium starzenia się demograficznego. Powiat żniński, znajdujący się w południowo wschodniej części województwa, powiększy tym samym obszar południowych powiatów województwa kujawsko pomorskiego znajdujących się w stadium starzenia się demograficznego. Zmiany, które prognozowane są dla powiatów świeckiego i chełmińskiego znacząco rozszerzą obszar zjawiska, które w północnej części województwa w 2012 r. obserwowane było tylko w mieście Grudziądzu. Powiaty i miasta na prawach powiatu, które w 2012 r. i w 2035 r. zostały zaklasyfikowane do tego stadium prawdopodobnie będą cechowały się wysokim udziałem w ogólnej liczbie mieszkańców osób w wieku 65 lat i więcej (powyżej 12,9% w 2012 r., powyżej 23,0% w 2035 r.) i jednocześnie niskim udziałem osób w wieku 0 17 lat (poniżej 19,7% w 2012 r., poniżej 16,2% w 2035 r.). Prognozy demograficzne wskazują, że w 2035 r. najniższy udział osób starszych w ogólnej liczbie ludności wśród analizowanych powiatów i miast na prawach powiatu osiągną powiaty: bydgoski i toruński po 17,1%. Jednocześnie powiaty te charakteryzować się będą najwyższym w województwie udziałem osób w wieku poniżej 18 lat w ogólnej liczbie mieszkańców, odpowiednio 18,4%, i 18,3%. Prognozuje się, że w 2035 r. najwyższy udział osób starszych wystąpi w mieście Włocławku 27,6% i powiecie radziejowskim 26,2%. Dane statystyczne wskazują, że w nich wystąpi również niski udział osób w wieku poniżej 18 lat w ogólnej liczbie ich mieszkańców, odpowiednio 14,0% i 15,0%. Według prognozy demograficznej wskazana wartość dla Włocławka będzie najniższa w województwie. www.stat.gov.pl/bydgosz 5

Prognoza ludności pozwala przypuszczać, że w województwie kujawsko pomorskim proces podwójnego starzenia się będzie występował z różnym nasileniem. Najbardziej zaawansowane starzenie się populacji osób starszych wystąpi najprawdopodobniej w największych miastach województwa. Prognozuje się, że w 2035 r. miasta te charakteryzować będą się największym w województwie udziałem osób sędziwych w populacji osób starszych i jednocześnie nastąpi w nich relatywnie najwyższy wzrost liczby osób sędziwych. W Bydgoszczy spośród osób starszych osoby w wieku 80 lat i więcej stanowić będą 35,8% (o 10,2 p. proc. więcej niż w 2012 r.), w Toruniu ich udział wynosił będzie 35,1% (o 10,7 p. proc. więcej niż w 2012 r.), we Włocławku 34,8% (więcej o 11,8 p. proc.), w Grudziądzu 32,2% (więcej o 7,7 p. proc.). Natomiast najmniejsze zmiany w udziale osób sędziwych w liczbie osób starszych zachodzić będą prawdopodobnie w powiecie radziejowskim, gdzie w ciągu 23 lat udział ten zwiększy się tylko o 0,1 p. proc., osiągając poziom 27,7%. Na podstawie prognozy przewiduje się, że tylko w dwóch powiatach województwa powiecie włocławskim i toruńskim obserwowane będzie zmniejszanie się odsetka osób sędziwych wśród osób starszych; w stosunku do 2012 r. ich udział zmniejszy się odpowiednio o 1,0 p. proc. i o 0,2 p. proc. Autorzy opracowania: Marzena Leszczyńska, Sebastian Walczewski, Wiesława Duży Referat Analiz i Badań Regionalnych pod kierunkiem dr Wiesławy Gierańczyk; tel. 56 6117128 Redakcja merytoryczna, techniczna, skład i grafika komputerowa: Małgorzata Górka, Marta Kobyłecka, Rafał Lis, Jacek Pruski Kujawsko Pomorski Ośrodek Badań Regionalnych Informatorium: e mail InformatoriumUSBDG@stat.gov.pl, tel. 52 3669400 www.stat.gov.pl/bydgosz 6