Kraków, lipiec 2012 DOKUMENT DO KONSULTACJI POSTULATY. UŁATWIENIA DLA SPRZEDAŻY PRODUKTÓW LOKALNYCH PRZEZ ROLNIKÓW PROWADZĄCYCH MAŁE GOSPODARSTWA ROLNE, W TYM EKOLOGICZNE Małgorzata Rudnicka, Paweł Szczęśniak, Bożena Pietras-Goc Centrum Marki Lokalnej Fundacja Partnerstwo dla Środowiska Opracowanie przygotowane dla Pana Wojciecha Kozaka, Wicemarszałka Małopolski na podstawie konsultacji z rolnikami, Marszałkiem Małopolski, Komisją Rolnictwa Województwa Małopolskiego, Małopolską Izbą Rolniczą i innymi interesariuszami przeprowadzonych w okresie marzec-czerwiec 2012. 1
Spis treści 1. POSTULATY... 3 2 2. WPROWADZENIE... 6 3. PRODUKT LOKALNY MAŁOPOLSKA... 7 4. W CZYM PROBLEM?... 9 5. CO MÓWIĄ ROLNICY z MAŁYCH GOSPODARSTW?... 11 6. CO NALEŻY ZROBIĆ?... 14 7. JAKIE KORZYŚCI WYNIKNĄ Z WPROWADZONYCH ZMIAN?... 16
POSTULATY 3 Rozwój rynku produktów lokalnych, dobrej, zdrowej i tradycyjnej żywności jest wielce pożądany z punktu widzenia: rozwoju gospodarki w Małopolsce, przeciwdziałania wykluczenia społecznego oraz ochrony środowiska (w szczególności ochrony bioróżnorodności). Produkty wytworzone przez rolników i przetwórców na bazie lokalnego surowca i lokalnej tradycji tworzą z jednej strony możliwość alternatywnego źródła dochodu dla rolników, a z drugiej, ich rozwój w znaczny sposób może wpłynąć na zwiększenie liczby turystów i klientów, co przyczyni się do lepszej jakości życia mieszkańców wiejskich regionów Małopolski. Należy wprowadzić zmiany legislacyjne (oraz interpretacje obecnie obowiązujących przepisów), które ułatwiają dostęp drobnym producentom/przetwórcom do dynamicznie rozwijającego się rynku żywnościowych produktów lokalnych. Zwiększenie udziału rolników i małych gospodarstw rolnych w sprzedaży produktów lokalnych wymaga ułatwienia dla sprzedaży produktów lokalnych przez rolników prowadzących małe gospodarstwa, w tym ekologiczne. Mamy zatem 10 postulatów: 1. Zebranie w jednym rozporządzeniu napisanym prostym, zrozumiałym językiem wszystkich przepisów z różnych dziedzin regulujących dany sposób przetwórstwa i sprzedaży, tak, aby rolnik-właściciel małego gospodarstwa, drobny hodowca, czy przetwórca w jednym miejscu znalazł wszystkie obowiązki, które musi spełnić. 2. Wprowadzenie możliwości sprzedaży bezpośredniej dla przetworów domowych wywarzanych we własnym gospodarstwie z własnych produktów w niewielkich ilościach.
3. Sformułowanie warunków pod jakimi sprzedażą bezpośrednią mogą zostać objęte przetwory mleczne, w tym sery wytwarzane w niewielkich ilościach (MOL jest albo zbyt skomplikowany, albo zbyt zawile opisany uzasadnienie opisane w części dot. barier związanych z możliwością sprzedaży produktów z małych gospodarstw, p. pkt.9 ). 4 4. Wprowadzenie zmian w przepisach dot. służb sanitarnych i weterynaryjnych, które zobowiązywać będą inspekcje do świadczenia fachowego doradztwa dla drobnych rolników i hodowców, którzy chcą uruchomić legalne przetwórstwo. 5. Możliwość sprzedaży produktów lokalnych z małych gospodarstw zastosować kalkę z najlepszych rozwiązań europejskich, gdzie jest długa tradycja wytwarzania i popularyzacji produktów lokalnych. 6. Wprowadzenie definicji produktu lokalnego produkt żywnościowy, z którym utożsamiają się mieszkańcy danego regionu. Wyróżnia się on między innymi tym, że jest przyjazny dla środowiska, opiera się na lokalnie dostępnych surowcach i posiada certyfikat atestujący jego autentyczność i jakość. 7. Do Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 6 czerwca 2007 r. w sprawie dostaw bezpośrednich środków spożywczych, w 2 ust.2 dopisać: przetwórstwo produktów pochodzących z produkcji pierwotnej (lub inne, lepsze sformułowanie dotyczące przetwórstwa produktów pochodzenia roślinnego). 8. Dopuścić legalne stosowanie opisanego niżej rozwiązania: a. rolnik dowozi płody pochodzące z własnego gospodarstwa do przetwórni (zatwierdzonej przez SANEPID), b. odpłatnie zostają wykonane dla niego (rolnika) przetwory np. dżemy, c. rolnik odbiera przetwory zapakowane i odpowiednio oznakowane (zapisy na etykiecie zgodne z ustawodawstwem),
d. może sprzedawać te przetworzone produkty w ramach sprzedaży bezpośredniej. 5 9. Opisać modele HACCP dla małego przetwórcy rolnika (definicja: np. rolnik posiadający gospodarstwo do 10 ha) dla najważniejszych rodzajów przetwórstwa tj. sery białe i twarde (żółte), dżemy i konfitury, soki itp.). 10. Opracowanie i popularyzacja praktycznych przewodników dotyczących upraw, hodowli, przetwórstwa. Wprowadzenie w życie powyższych zmian wymaga wspólnych skoordynowanych działań Marszałka Małopolski, Małopolskiej Izby Rolniczej, stowarzyszeń zrzeszających rolników, w szczególności Stowarzyszenie Rolników Ekologicznych Natura oraz Posłów RP i Senatorów RP wszystkich ugrupowań politycznych.
WPROWADZENIE 6 Ostatnie lata w rozwoju rolnictwa ekologicznego charakteryzują się stopniowym wzrostem gospodarstw ekologicznych., zarówno pod względem powierzchni upraw ekologicznych, jak też liczby tych gospodarstw. Niemniej skala tego rodzaju sposobu gospodarowania jest wciąż bardzo mała. Według danych statystycznych (za FiBL Forschungsinstitut für Biologischen Landbau; Research Insitute of Organic Agriculture, 2011) w 2009 roku powierzchnia upraw ekologicznych w Unii Europejskiej wyniosła ponad 9 mln ha, co stanowiło 1,9% ogólnej powierzchni upraw rolniczych. Największym obszarem upraw ekologicznych mogła poszczycić się w 2009 r. Austria (18,5%), Włochy (8,7%), oraz Hiszpania (5,3%). W Polsce udział rolnictwa ekologicznego w całkowitej powierzchni upraw rolnych wynosił 2,4% 1 (2009), co plasowało nasz kraj na 9 miejscu w Europie pod tym względem. Na koniec 2011 r. w Polsce powierzchnia upraw ekologicznych przekroczyła 573 tys. ha, co stanowi obecnie 3,8% całej powierzchni użytkowanej rolniczo. Kontrolą jednostek certyfikujących objętych było na dzień 31.12.2011 blisko 23,5 tys. gospodarstw ekologicznych, prawie 12% więcej niż w roku 2010 r. Najwięcej gospodarstw ekologicznych zarejestrowanych jest w województwie zachodniopomorskim (3113), warmińsko-mazurskim (3041), podlaskim (2452). W tym rankingu Małopolska znajduje się na piątym miejscu (2131). Jednak udział w rynku żywności ekologicznej jest niewielki. Raz w tygodniu żywność ekologiczną kupuje 8% Polaków wynika z badań przeprowadzonych przez naukowców Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego. Udział żywności ekologicznej w ogólnej sprzedaży żywności w Polsce jest poniżej 1%. Tak samo jak w Hiszpanii, Portugalii i Grecji powiedziała dr Sylwia Żakowska-Biemas z SGGW. Wykazała, że głównymi przyczynami, dla których konsumenci nie kupują żywności ekologicznej są: brak informacji o miejscach sprzedaży, dostępności, wyższa cena oraz brak umiejętności odróżnienia żywności ekologicznej od innej co wynika z danych Komisji Europejskiej. Przetwórstwo żywności ekologicznej stopniowo jednak zyskuje na znaczeniu: w 2004 r. w Polsce były 54 przetwórnie ekologiczne, a w roku 2011 już 267. 1 Z materiałów uzyskanych z Sejmowej Komisji Rolnictwa za pośrednictwem P. Poseł Doroty Niedzieli, maj 2012 r. Część dokumentu- opracowanie: Michał Rzytki, Naczelnik Wydziału Rolnictwa Ekologicznego, MRiRW
7 W latach 2004 2011 sześciokrotnie wzrosła w Polsce liczba gospodarstw ekologicznych oraz powierzchnia wykorzystywanych przez nieużytków rolnych informacja pochodzi od dr Krzysztofa Jończyka z Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach., koordynatora projektu: Dolina Ekologicznej Żywności. 2 W pięciu wschodnich województwach znajduje się 46 % z 23,4 tys. wszystkich gospodarstw ekologicznych w Polsce oraz 23% spośród 293 zakładów przetwórstwa ekologicznego, a podejmowane tam inicjatywy wsparcia dla rodzimych rolników, plantatorów i przetwórców zasługują na uwagę. PRODUKT LOKALNY MAŁOPOLSKA Od kilku lat Marszałek Małopolski wspiera rozwój żywnościowych produktów lokalnych poprzez działania promocyjne oraz programy wsparcia, w szczególności Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) oraz wsparcie udzielane poprzez Lokalne Grupy Działania. Małopolski Urząd Marszałkowski prowadzi również Małopolską Listę Produktów Tradycyjnych, która liczy aktualnie 57 produktów. Podjęte działania jednak nie są wystarczające do zwiększenia produkcji i konsumpcji żywnościowych produktów lokalnych w Małopolsce. Szansa na wzmocnienie i uzupełnienie działań już podejmowanych przez Marszałka Małopolski należy upatrywać w wykreowaniu lokalne systemy produkcji i konsumpcji żywności. Takie systemy są coraz bardziej popularne w Ameryce Północnej i Europie ponieważ konsument: liczy na korzystną relację kosztów do jakości chce kupować zdrową, ekologiczną i bezpieczną żywność oczekuje, że żywność będzie dostępna i wiadomego (lokalnego) pochodzenia wiąże żywność z proekologicznym i etycznym stylem życia oraz patriotyzmem lokalnym Lokalne systemy żywnościowe stanowią szansę dla małych gospodarstw rolnych ponieważ opierają się one na skracaniu (ekonomiczną, geograficzną) drogę produktów od producenta do konsumenta, aby w ten sposób: 2 Jest to interesująca i godna powielenia inicjatywa wsparcia - utworzono klaster, strukturę wspierająca działalność producentów oraz przetwórców ekologicznej żywności. Inicjatorzy utworzenia klastra Dolina Ekologicznej Żywności, zrzeszającego 19 firm z pięciu wschodnich województw.
obniżyć koszty ograniczyć oddziaływanie na środowisko naturalne zagwarantować dostęp do żywności wiadomego (lokalnego) pochodzenia oraz bezpieczeństwo dostaw 8 zapewnić jakościowe i smaczne jedzenie o przystępnej cenie rozwijać gospodarkę lokalną Odpowiadając na wyzwanie wykreowania w Małopolsce, przy wsparciu Marszałka Małopolski, Fundacja Partnerstwo dla Środowiska przygotowała przedsięwzięcie pod tytułem: Produkt Lokalny Małopolska, które ma na celu zbudowanie samofinansującego/trwałego lokalnego systemu produkcji i konsumpcji żywności w oparciu o wybrane subregiony Małopolski, a przez to podniesienie jakości życia ich mieszkańców oraz społeczności, które mogą rozwijać się w sposób bardziej zrównoważony (zgodnie z zapisami przyjętej Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego. Uruchomiony w sierpniu 2011, Produkt Lokalny Małopolska jest 5-letnimprzedsięwzięciem Fundacji Partnerstwo dla Środowiska oraz Stowarzyszenia Gościniec 4 Żywiołów i Stowarzyszenia Korona Północnego Krakowa i partnera szwajcarskiego specjalizującego się w lokalnych systemach żywnościowych REDD. Projekt uzyskał dofinansowanie ze strony Szwajcarsko-Polskiego Programu Współpracy (więcej www.produktlokalny.pl). Kluczowym zadaniem przedsięwzięcia Produkt Lokalny Małopolska jest doprowadzenie do zwiększenia produkcji, przetwórstwa i sprzedaży jakościowych (markowych) produktów lokalnych poprzez zaangażowanie rolników prowadzących małe gospodarstwa rolne, w tym też gospodarstwa ekologiczne. Zwiększenie udziału rolników i małych gospodarstw rolnych w sprzedaży produktów lokalnych wymaga ułatwienia dla sprzedaży produktów lokalnych przez rolników prowadzących małe gospodarstwa, w tym ekologiczne. Osiągnięcie pożądanego celu wymaga wspólnych działań Marszałka Małopolski, Małopolskiej Izby Rolniczej, stowarzyszeń zrzeszających rolników, w szczególności Stowarzyszenia Rolników Ekologicznych Natura oraz Posłów RP i Senatorów RP wszystkich ugrupowań politycznych.
W CZYM PROBLEM? 9 W ramach projektu Produkt Lokalny Małopolska na przestrzeni ostatnich miesięcy przeprowadziliśmy na terenie Małopolski serię wielu spotkań indywidualnych i grupowych z rolnikami i małymi przetwórcami, wizyt w gospodarstwach, małych przetwórniach, rozmów z członkami LGD, innych lokalnych stowarzyszeń etc. Celem spotkań była inwentaryzacja realnego potencjału dostaw produktów lokalnych w naszym regionie, i dogłębne poznanie od dołu rynku lokalnej żywności. Efektem tej pracy jest zdiagnozowanie poważnej bariery o charakterze formalno-prawnym, a także kompetencyjnym, która wybitnie ogranicza możliwości rozwoju oferty i rynku produktów lokalnych w Małopolsce: System aktów prawnych regulujących kwestie prowadzenia działalności w zakresie rolnictwa i przetwórstwa jest niezwykle skomplikowany i złożony i dla przeciętnej, dla średnio wyedukowanej osoby właściwie niedostępny. Powoduje to, że przeciętny rolnik gospodarz, nie plantator nie jest w stanie w tym systemie się odnaleźć. Wyniki analizy przepisów prawa, zebrane już przez zespól Fundacji Partnerstwo dla Środowiska własne doświadczenia praktyczne, liczne i wielokrotne konsultacje z rolnikami, przetwórcami, pracownikami inspekcji sanitarnej i weterynaryjnej, aparatu skarbowego itd. przekonują nas, że obowiązujący system przepisów nie jest adekwatny do sytuacji drobnych, niewielkich rolników, hodowców i przetwórców, jakich mamy w Małopolsce większość, gospodarujących na niewielkich areałach i często w gospodarstwach o charakterze rodzinnym, a nie przemysłowym. Przepisy są wyraźnie skonstruowane pod dużych producentów i stąd tworzą wysoką kompetencyjną i finansowa barierę wejścia na rynek produktów lokalnych dla większości lokalnych producentów. Dla przykładu kwestie rolnictwa ekologicznego na poziomie wspólnotowym regulują następujące akty prawne: 1) rozporządzenie Rady (WE) nr 834/2007 z dnia 28 czerwca 2007 r. w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych i uchylające rozporządzenie (EWG) nr 2092/91 (Dz. U. L 189 z 20 lipca 2007, str. 1);
2) rozporządzenie Rady (WE) nr 967/2008 z dnia 29 września 2008 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 834/2007 w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych; 10 3) rozporządzenie Komisji (WE) nr 889/2008 z dnia 5 września 2008 r. ustanawiające szczegółowe zasady wdrażania rozporządzenia Rady (WE) nr 834/2007 w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych w odniesieniu do produkcji ekologicznej, znakowania i kontroli; 4) rozporządzenie Komisji (WE) nr 1254/2008 z dnia 15 grudnia 2008 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 889/2008 ustanawiające szczegółowe zasady wdrażania rozporządzenia Rady (WE) nr 834/2007 w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych w odniesieniu do produkcji ekologicznej, znakowania i kontroli; 5) rozporządzenie Komisji (WE) nr 710/2009 z dnia 5 sierpnia 2009 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 889/2008 ustanawiające szczegółowe zasady wdrażania rozporządzenia Rady (WE) nr 834/2007 w odniesieniu do ustanawiania szczegółowych zasad dotyczących ekologicznej produkcji zwierzęcej w sektorze akwakultury i ekologicznej produkcji wodorostów morskich; 6) rozporządzenie Komisji (WE) nr 1235/2008 z dnia 8 grudnia 2008 r. ustanawiające szczegółowe zasady wykonania rozporządzenia Rady (WE) nr 834/2007 w odniesieniu do ustaleń dotyczących przywozu produktów ekologicznych z krajów trzecich; 7) rozporządzenie Komisji (UE) nr 271/2010 z dnia 24 marca 2010 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 889/2008 ustanawiające szczegółowe zasady wdrażania rozporządzenia Rady (WE) nr 834/2007 w odniesieniu do unijnego logo produkcji ekologicznej. 8) rozporządzenie Komisji (UE) nr 344/2011 z dnia 8 kwietnia 2011 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 889/2008 ustanawiające szczegółowe zasady wdrażania rozporządzenia Rady (WE) nr 834/2007 w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych w odniesieniu do produkcji ekologicznej, znakowania i kontroli. Uzupełnieniem ww. rozporządzeń Rady i rozporządzeń Komisji są w Polsce przepisy krajowe: 1) ustawa z dnia 25 czerwca 2009 r. o rolnictwie ekologicznym (Dz. U. 09. Nr 116, poz. 975); 2) rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 2 marca 2010 r. w sprawie jednostek organizacyjnych oceniających i potwierdzających zgodność środków do produkcji ekologicznej z wymaganiami określonymi w przepisach dotyczących rolnictwa
ekologicznego oraz prowadzących wykaz tych środków (D. U. Nr 54, poz. 326 oraz Nr 225, poz. 1468); 3) rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 18 marca 2010 r. w sprawie niektórych warunków produkcji ekologicznej (Dz. U. Nr 56, poz. 348); 11 4) rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 12 maja 2010 r. w sprawie nabywania uprawnień inspektora rolnictwa ekologicznego (Dz. U. Nr 94, poz. 607); 5) rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 22 października 2009 r. w sprawie wzoru formularza wykazu producentów, którzy spełnili wymagania dotyczące produkcji w rolnictwie ekologicznym, oraz sposobu jego przekazywania (Dz. U. Nr 178, poz. 1378 oraz z 2010 r. Nr 173, poz. 1176). Jak widać z powyższego zestawienia (dotyczącego tylko rolnictwa ekologicznego), ogrom przepisów dotyczących produktów żywnościowych przytłacza. CO MÓWIĄ ROLNICY z MAŁYCH GOSPODARSTW? Podczas spotkań z rolnikami i w trakcie dedykowanych warsztatów zorganizowanych w celu zebrania danych zgłaszane były nam m.in. następujące problemy i postulaty: 1) Brak możliwości legalnej sprzedaży przetworów wykonywanych w domu (wytwórca całą odpowiedzialność za bezpieczeństwo żywności bierze na siebie, jest identyfikowalny opis na etykiecie na wyrobie); 2) Branża winiarska niedostosowane przepisy wykonawcze do ustaw, które zostały zmienione (korzystne dla winiarzy), p. Chryk (znany w Małopolsce winiarz) twierdzi, że aktualnie naraz może jego winnicę kontrolować 6 instytucji; 3) Produkty lokalne, w tym przetwory, z małych gospodarstw powinny podlegać mniej restrykcyjnym przepisom niż produkty z masowej produkcji (np. 1-5 ha). Produkt lokalny to według zapisów w projekcie Produkt Lokalny Małopolska, wyrób lub usługa, z którą utożsamiają się mieszkańcy danego regionu. Wyróżnia się on między innymi tym, że jest przyjazny dla środowiska, opiera się na lokalnie dostępnych surowcach i posiada certyfikat atestujący jego autentyczność i jakość.
4) Według obserwacji rolników- uczestników wielu międzynarodowych wizyt studyjnych w Austrii, Szwajcarii, Hiszpanii, Francji, Czechach, Włoszech, na Słowacji, na Litwie, - można sprzedawać towary wytworzone w domu (bez specjalnych superprzygotowanych powierzchni produkcyjnych a w Polsce przepisy są nazbyt restrykcyjne; 12 5) Takie same przepisy dotyczą małych i dużych producentów rolnych 3 i mali są przekonani, że nie mogą im sprostać. Mały przetwórca nie powinien być zobligowany do spełniania takich samych wymogów jak duża przetwórnia; 6) Niespójność określeń w przepisach formułowanych przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi (odpowiedzialne za produkty pochodzenia zwierzęcego) i Ministerstwo Zdrowia (odpowiedzialne za produkty pochodzenia roślinnego); 7) Skomplikowane zapisy ustawowe, trudne do zrozumienia dla rolnika, napisane w sposób zawiły, w tekście odwołujące się do kolejnych, obszernych ustaw i rozporządzeń (można określić, że ustawa zapisana w sposób szkatułkowy. Przykład: zapisy w Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie szczegółowych warunków uznania działalności marginalnej, lokalnej i ograniczonej (Rozporządzenie załączono do dokumentu tzw. Rozporządzenie w sprawie MOL): 3 ust.2b Gospodarstwie - w sposób określony w rozporządzeniu nr 853/2004 w załączniku III w sekcji II w rozdziale VI oraz poddanych badaniu poubojowemu przez urzędowego lekarza weterynarii w sposób określony w rozporządzeniu (WE) nr 854/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. ustanawiającym szczególne przepisy dotyczące organizacji urzędowych kontroli w odniesieniu do produktów pochodzenia zwierzęcego przeznaczonych do spożycia przez ludzi (Dz. Urz. UE L 139 z 30.04.2004, str. 206, z późn. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 3, t. 45, str. 75), zwanym dalej "rozporządzeniem nr 854/2004", w załączniku I w sekcji IV w rozdziale V w części B lub w rozdziale VI;.. 3 ust.3b 3 Producent rolny rolnik, przetwórca, przedsiębiorca etc.
gospodarstwie - w sposób określony w rozporządzeniu nr 853/2004 w załączniku III w sekcji III oraz poddanych badaniu poubojowemu przez urzędowego lekarza weterynarii w sposób określony w rozporządzeniu nr 854/2004 w załączniku I w sekcji IV w rozdziale VII w części B;. 3 ust.4a 13 w sposób określony w rozporządzeniu nr 853/2004 w załączniku III w sekcji IV w rozdziale II i III: - oględzinom przez osobę przeszkoloną zgodnie z przepisami rozporządzenia nr 853/2004,.. 3 ust.4b badaniu przez urzędowego lekarza weterynarii w sposób określony w rozporządzeniu nr 854/2004 w załączniku I w sekcji IV w rozdziale VIII; 3 ust.5a rozporządzeniu nr 853/2004 w załączniku III w sekcji VIII w rozdziale III w części A i D oraz w rozdziale IV i V, 3 ust.5b rozporządzeniu Komisji (WE) nr 2074/2005 z dnia 5 grudnia 2005 r. ustanawiającym środki wykonawcze w odniesieniu do niektórych produktów objętych rozporządzeniem (WE) nr 853/2004 i do organizacji urzędowych kontroli na mocy rozporządzeń (WE) nr 854/2004 oraz (WE) nr 882/2004, ustanawiającym odstępstwa od rozporządzenia (WE) nr 852/2004 i zmieniającym rozporządzenia (WE) nr 853/2004 oraz (WE) nr 854/2004 (Dz. Urz. UE L 338 z 22.12.2005, str. 27, z późn. zm.) w załączniku II; 3 ust.6 surowego mleka, spełniać wymagania określone w rozporządzeniu nr 853/2004 w załączniku III w sekcji IX w rozdziale I W rezultacie: pomimo, iż Rozporządzenie dot. MOL, zapisane jest na 4 stronach, to odwołania do kolejnych aktów prawnych powoduje, że rolnik powinien przeczytać tych stron przy tym jednym Rozporządzeniu ponad 100.
8) Brak rozporządzeń wykonawczych do ustaw (zmienianych w ostatnim czasie) w branży winiarskiej; 14 9) Niepełne uregulowanie prawa dotyczącego produkcji cydrów (oczekiwane rozwiązania jak przy piwie); 10) Brak uregulowań prawnych dotyczących produkcji nalewek; 11) Kwestia sprzedaży jagnięciny przez hodowcę: hodowca nie może ubić jagnięcia w zwyczajnej ubojni (musi być wyspecjalizowana dodatkowe wymogi i licencja rzeźnika); 12) Wąska definicja grupy producenckiej, obejmująca jedną branżę (brak możliwości tworzenia wielobranżowego konsorcjum); 13) Różne terminy dla programu rolno-środowiskowego i uczestnictwa rolników w systemie jakości żywności (jeden wniosek do Powiatowego oddziału ARiMR, drugi do regionalnego oddziału), rolnicy mylą się przy składaniu wniosków o płatność i często przepadają im przysługujące środki. CO NALEŻY ZROBIĆ? Uważamy, że można i należy wprowadzić zmiany legislacyjne ułatwiające dostęp do rynku drobnym producentom / przetwórcom. Rozwój rynku produktów lokalnych wymaga zmian w prawie, które powinny pójść w następujących kierunkach. Mamy w tym zakresie 10 postulatów: 1. Zebranie w jednym rozporządzeniu napisanym prostym, zrozumiałym językiem wszystkich przepisów z różnych dziedzin regulujących dany sposób przetwórstwa i sprzedaży, tak, aby rolnik-właściciel małego gospodarstwa, drobny hodowca, czy przetwórca w jednym miejscu znalazł wszystkie obowiązki, które musi spełnić, 2. Wprowadzenie możliwości sprzedaży bezpośredniej dla przetworów domowych wywarzanych we własnym gospodarstwie z własnych produktów w niewielkich ilościach,
3. Sformułowanie warunków pod jakimi sprzedażą bezpośrednią mogą zostać objęte przetwory mleczne, w tym sery wytwarzane w niewielkich ilościach (MOL jest albo zbyt skomplikowany, albo zbyt zawile opisany- uzasadnienie opisane w części dot. barier związanych z możliwością sprzedaży produktów z małych gospodarstw, p. pkt.9 ), 15 4. Wprowadzenie zmian w przepisach dot. służb sanitarnych i weterynaryjnych, które zobowiązywać będą inspekcje do świadczenia fachowego doradztwa dla drobnych rolników i hodowców, którzy chcą uruchomić legalne przetwórstwo, 5. Możliwość sprzedaży produktów lokalnych z małych gospodarstw zastosować kalkę z najlepszych rozwiązań europejskich, gdzie jest długa tradycja wytwarzania i popularyzacji produktów lokalnych, 6. Wprowadzenie definicji produkt lokalnego - produkt żywnościowy, z którym utożsamiają się mieszkańcy danego regionu. Wyróżnia się on między innymi tym, że jest przyjazny dla środowiska, opiera się na lokalnie dostępnych surowcach i posiada certyfikat atestujący jego autentyczność i jakość, 7. Do Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 6 czerwca 2007 r. w sprawie dostaw bezpośrednich środków spożywczych, w 2 ust.2 dopisać : przetwórstwo produktów pochodzących z produkcji pierwotnej (lub inne, lepsze sformułowanie dotyczące przetwórstwa produktów pochodzenia roślinnego), 8. Dopuścić legalne stosowanie opisanego niżej rozwiązania: a. Rolnik dowozi płody pochodzące z własnego gospodarstwa do przetwórni (zatwierdzonej przez SANEPID), b. Odpłatnie zostają wykonane dla niego (rolnika) przetwory np. dżemy; c. Rolnik odbiera przetwory zapakowane i odpowiednio oznakowane (zapisy na etykiecie zgodne z ustawodawstwem); d. Może sprzedawać te przetworzone produkty w ramach sprzedaży bezpośredniej. 9. Opisać modele HACCP dla małego przetwórcy rolnika (definicja : np. rolnik posiadający gospodarstwo do 10 ha) dla najważniejszych rodzajów przetwórstwa tj. sery białe i twarde (żółte), dżemy i konfitury, soki itp.). 10. Opracowanie i popularyzacja praktycznych przewodników dotyczących upraw, hodowli, przetwórstwa.
JAKIE KORZYŚCI WYNIKNĄ Z WPROWADZONYCH ZMIAN? 16 Rozwój rynku produktów lokalnych, dobrej, zdrowej, tradycyjnej, żywności jest wielce pożądany z punktu widzenia: rozwoju gospodarki w Małopolsce, przeciwdziałaniu wykluczenia społecznego oraz ochrony środowiska (w szczególności ochrony bioróżnorodności). Produkty wytworzone przez rolników i przetwórców na bazie lokalnego surowca i lokalnej tradycji tworzą z jednej strony możliwość alternatywnego źródła dochodu dla rolników, a z drugiej, ich rozwój w znaczny sposób może wpłynąć na zwiększenie liczby turystów i klientów, co przyczyni się do lepszej jakości życia mieszkańców wiejskich regionów Małopolski. ROLNICY Mogą sprzedawać swoje produkty, zarabiać i nawiązywać nowe relacje z konsumentami, co będzie w przyszłości skutkować rozszerzeniem grupy stałych klientów. Zamiast oddawać płody po niskich cenach do skupu, sprzedają je po cenach rynkowych, poszerzając grupę bezpośrednich odbiorców-klientów, dzięki temu mogą z mniejszym ryzykiem rozszerzać swoją ofertę o nowe produkty. Sprzedaż bezpośrednia jest najbezpieczniejsza dla rolnika ekonomicznie. Po pierwsze dlatego, że gdy pozyska się zaufanie klienta, nawiąże dobre relacje, mając dobry, świeży i smaczny towar gwarantowany jest stały odbiór przez klientów po cenach rynkowych. Daje to rolnikowi pewną stabilność ekonomiczną (osiąganą sukcesywnie). Zrozumieli i doceniają to już rolnicy z zachodniej Europy, do podobnych wniosków dochodzą rolnicy polscy. KONSUMENCI mają bezpośredni dostęp do świeżych, zdrowych, dobrej jakości produktów lokalnych z Małopolski, wiadomego pochodzenia. Nawiązują bezpośrednie relacje z producentami. Wiedzą skąd pochodzi żywność, którą właśnie kupują, w jaki sposób jest uprawiana, jakie ma walory zdrowotne i odżywcze. Kolejny raz przy zakupie na targu produktów lokalnych będą mieć możliwość kontaktu z tymi samymi producentami. Będą mogli złożyć zamówienie bezpośrednio u rolnika. Jeśli zechcą, mogą pojechać do gospodarstwa i zobaczyć, w jakich warunkach wytwarzana jest żywność, którą kupują na targu.
KORZYŚCI EKOLOGICZNE Rozwój sprzedaży bezpośredniej związany jest z promocją żywności lokalnej, bardzo często ekologicznej. Lokalnie i bezpośrednio znaczy również świeżo i zdrowo. 17 Większość warzyw traci wiele swoich walorów zdrowotnych wskutek długiego przechowywania. Bezpośredni kontakt rolnika z ostatecznym odbiorcą pozwala go skrócić. Nie można pomijać też aspektów związanych z redukcją transportu, co ogranicza koszty i zanieczyszczenie środowiska. KORZYŚCI EKONOMICZNE Pieniądze wydawane na produkty żywnościowe pozostają w regionie. Wyniki badań przeprowadzonych przez brytyjską firmę New Economic Foundation (www.neweconomics.org) wskazują, że w przypadku Wielkiej Brytanii 10 funtów wydanych u lokalnego rolnika czy też sprzedawcy żywności przekłada się na 25 funtów dla regionu. Tymczasem 10 funtów wydanych w supermarkecie, to 14 funtów dla regionu. KORZYŚCI SPOŁECZNE Korzyści ze sprzedaży bezpośredniej odnoszą zarówno rolnicy jak i konsumenci. Jedni, zamiast oddawać płody po niskich cenach do skupu, sprzedają je po cenach rynkowych, drudzy nabywają żywność w dobrej cenie, znanego pochodzenia, bardzo często od rolnika z certyfikatem gospodarstwa ekologicznego. Na sprzedaż bezpośrednią zdecydowało się wielu rolników w Zachodniej Europie. Prawie w każdym mieście działają bazary albo farmerzy dowożą żywność bezpośrednio do domów. Sprzedaż bezpośrednia jest najbezpieczniejsza dla rolnika. Po pierwsze dlatego, że gdy pozyska się zaufanie klienta, nawiąże dobre relacje, mając dobry, świeży i smaczny towar gwarantowany jest stały odbiór przez klientów po cenach rynkowych. Daje to rolnikowi pewną stabilność ekonomiczną (osiąganą sukcesywnie). Do podobnych wniosków dochodzą polscy rolnicy. Działania systemowe przyczyniają się do: a) osiągania stabilizacji ekonomicznej i organizacyjnej rolników, b) wychodzenie z szarej strefy, c) uczestniczenia w działaniach edukacyjnych, d) rozwoju partnerskich inicjatyw w swoim środowisku, e) stworzenia warunków przyjaznych dla młodego pokolenia, mogących wpłynąć na decyzje pozostania na gospodarstwie rodziców, uczestniczenia wytwarzaniu zdrowych, lokalnych produktów i czerpania z tej działalności przychodów.
WNIOSKI, UWAGI DOTYCZĄCE POSTULATÓW PROSIMY KIEROWAĆ pod adres: Fundacja Partnerstwo dla Środowiska ul. św. Krzyża 5/6 31-025 Kraków 18 Małgorzata Rudnicka e-mail: malgorzata.rudnicka@fpds.pl