SCENARIUSZE LEKCYJNE W RAMACH PROJEKTU HYPATIA

SCENARIUSZE LEKCYJNE W RAMACH PROJEKTU HYPATIA Materiały dla nauczycieli Gdynia 2017

Centrum Nauki EXPERYMENT oddaje do Państwa dyspozycji skrócone wersje trzech scenariuszy lekcyjnych powstałych w ramach międzynarodowego projektu Hypatia (pełne scenariusze zajęć są dostępne na stronie experyment. gdynia.pl w zakładce Projekt HYPATIA): STEM w reklamie znajdź stereotypy strona 2 Kobiety w STEM kooperacyjna gra karciana Ambasadorki i ambasadorowie nauki, czyli kto stoi za odkryciami i wynalazkami 5 8 STEM NAUKA TECHNOLOGIA INŻYNIERIA MATEMATYKA Zachęcamy do wykorzystania ich w czasie lekcji wychowawczej, wiedzy o społeczeństwie, na lekcjach fizyki, chemii, biologii czy informatyki. Scenariusze przeznaczone dla szkół to gotowe propozycje zajęć, które oczywiście nauczyciele mogą rozwijać i rozszerzać w zależności od potrzeb i zainteresowań młodzieży. Mogą z nich korzystać zarówno nauczyciele przedmiotów ścisłych jak i humanistycznych, lekcje mogą być prowadzone w ramach konkretnych przedmiotów, na lekcjach wychowawczych albo podczas wydarzeń szkolnych. Wszystko zależy od pomysłowości samych nauczycieli i uczniów. Elżbieta Stefaniak, koordynator projektu Hypatia z ramienia EXPERYMENTU CZYM JEST PROJEKT HYPATIA? Celem międzynarodowego projektu Hypatia jest zwiększenie zainteresowania młodych ludzi, zwłaszcza dziewcząt, naukami ścisłymi, technologią i inżynierią, czyli tzw. obszarem STEM (Science, Technology, Engineering and Mathematics) oraz do poznania różnych zawodów z nimi związanych co ważne, w sposób sprzyjający równości płci. Więcej informacji o projekcie można znaleźć na stronie expecteverything.eu/hypatia lub experyment.gdynia.pl w zakładce Projekt HYPATIA. 1

Scenariusz: STEM W REKLAMIE ZNAJDŹ STEREOTYPY Cel: Zajęcia polegają na analizie wybranych reklam (telewizyjnych, prasowych, internetowych) oraz ogłoszeń dotyczących rekrutacji na uczelnie wyższe, pod kątem stereotypów płciowych. Udział w zajęciach ma sprowokować uczniów do zastanowienia się nad tym, jak stereotypy wpływają na sposób postrzegania przez nich umiejętności i predyspozycji przypisywanych kobietom i mężczyznom w nauce i technice oraz ich wybory w kwestii przyszłej ścieżki edukacji i kariery. uświadomienie uczniów w zakresie stereotypów w codziennym życiu, zwiększenie świadomości uczniów w kwestii negatywnego wpływu stereotypów na ich własne wyobrażenia o świecie nauki i techniki oraz ocenę osobistych predyspozycji edukacyjnych i zawodowych, przedstawienie zawodów związanych ze STEM i zainteresowanie nimi uczniów, bez względu na płeć. Dla kogo? Uczniowie w wieku 13 18 lat. Czas trwania: 90 minut (scenariusz można dopasować do 45-minutowej lekcji lub podzielić na 2 godziny zajęć). Co jest potrzebne do przeprowadzenia scenariusza? Przed rozpoczęciem zajęć nauczyciel przygotowuje: aktualne reklamy (prasowe, telewizyjne, internetowe) smartphonów, komputerów, tabletów, gier video (reklamy mogą być wydrukowane, pokazane bezpośrednio w gazetach/magazynach, odtworzone na ekranie lub pokazane w formie prezentacji zgodnie z uznaniem nauczyciela), aktualne kampanie reklamowe (prasowe, internetowe) informujące o rekrutacji na kierunki ścisłe i techniczne na uczelnie wyższe, informacje (w formie prezentacji, filmu, plansz, zdjęć zgodnie z uznaniem nauczyciela) poświęcone kobietom pracującym w różnych dziedzinach nauki i techniki (inżyniera, astronomia, gry video itp.). Warto, aby wśród nich znalazły się również Polki. Dodatkowo w czasie zajęć potrzebne będą: projektor, ekran, komputer, tablica typu flipchart, karteczki samoprzylepne, długopisy, przestrzeń do pracy w grupach (stoły, krzesła). Realizacja scenariusza krok po kroku Poniższy scenariusz zajęć należy oczywiście potraktować bardzo swobodnie i dostosować go do reakcji uczniów oraz zaproszonych gości. Krok I Każdy z uczniów otrzymuje po dwie kartki samoprzylepne. Na jednej z nich wypisuje umiejętności/cechy/zachowania, które kojarzą mu się z kobietami, na drugiej z mężczyznami. Kartki są anonimowe. Na to zadanie uczniowie mają maksymalnie 5 minut. Następnie zapisane karteczki nauczyciel wraz z uczniami przykleja (np. na flipcharcie, ścianie, tablicy) w dwóch kolumnach: KOBIETY, MĘŻCZYŹNI. Hasła z karteczek są odczytywane na głos i komentowane. Część pierwszą scenariusza kończy krótka prezentacja nauczyciela, który opowiada uczniom czym są stereotypy, jak działają. Krok II Kolejny etap zajęć to analiza produktów związanych z nowymi technologiami. Uczniowie dzielą się na mniejsze grupy (koniecznie mieszane: chłopcy i dziewczęta). Nauczyciel wręcza im dwie wydrukowane reklamy (każda grupa otrzymuje inne reklamy) np. smartphone a, komputera/tabletu, gry video, przy czym w jednej bohaterem jest mężczyzna, w drugiej kobieta. Następnie uczniowie przystępują do analizy porównawczej obu reklam, na którą mają od 10 do 20 minut. W jej trakcie młodzież powinna odpowiedzieć na następujące pytania: co jest przedmiotem reklamy, do kogo jest skierowana, co przedstawia (elementy tła, postacie, kolorystyka, hasła), jak zaprezentowani są kobieta i mężczyzna w obu reklamach. Następnie każda grupa wyznacza swojego reprezentanta, który przedstawia przed pozostałymi kolegami i koleżankami z klasy wyniki prac swojej grupy. Prezentacje wszystkich grup kończy dyskusja na temat przeanalizowanych reklam. 2 3

Powyższy krok ma na celu uwypuklenie faktu, że reklamodawcy w większości wypadków kojarzą umiejętności techniczne z mężczyznami. Zgodnie z tym stereotypem kobiety są najczęściej przedstawiane jako niekompetentne lub uwodzicielskie, a rozpowszechniany wizerunek męskości jest bardzo ograniczony i uproszczony. Krok III Uczniowie ponownie pracują w grupach. Każda z nich otrzymuje po 3 materiały informacyjne dot. rekrutacji na kierunki ścisłe (mocno stereotypowy, średnio oraz neutralny; jeżeli uda się znaleźć tylko materiał mocno stereotypowy i neutralny można przeprowadzić zajęcia na ich podstawie). Uczniowie rozpoznają i omawiają zawarte w nich stereotypy płci i dyskutują o swoich spostrzeżeniach. Na koniec tego etapu uczniowie ponownie spoglądają na karteczki samoprzylepne, aby porównać wynotowane na nich hasła (tj. skojarzenia dotyczące kobiet i dziewcząt oraz mężczyzn i chłopców) ze stereotypami odnalezionymi w reklamach produktów technicznych oraz związanymi z rekrutacją na kierunki ścisłe i techniczne. Nauczyciel prosi uczniów o komentarz i rozpoczyna dyskusję na temat wpływu stereotypów na wybór ścieżki edukacyjno-zawodowej oraz wizerunek zawodów związanych z naukami ścisłymi. Krok IV Na zakończenie zajęć: uczestnicy podsumowują warsztaty, następuje krótka prezentacja zdjęć/filmów/prezentacji/plansz przedstawiających kobiety pracujące w różnych dziedzinach nauki i techniki, takich jak inżynieria, astronomia, gry wideo itp. Uczniowie powinni się przekonać, że płeć nie wpływa na umiejętności i osiągnięcie sukcesu. Scenariusz: KOBIETY W STEM KOOPERACYJNA GRA KARCIANA Cel: Uczniowie w trakcie zajęć, wykorzystując przygotowane przez nauczyciela karty z informacjami o sławnych kobietach-naukowcach, odkrywają jaką rolę na przestrzeni wieków odegrały kobiety w dziedzinach STEM (Science, Technology, Engineering and Mathematics) i tworzeniu wynalazków. wskazanie uczniom nowych wzorów do naśladowania, pokazanie, jaki wkład w rozwój nauki miały/mają kobiety. Dla kogo? Uczniowie w wieku 13 18 lat. Czas trwania: Od 20 minut do jednej godziny (scenariusz można dopasować do 45-minutowej lekcji). Co jest potrzebne do przeprowadzenia scenariusza? karty z informacjami o kobietach-naukowcach (30 sztuk lub więcej), miejsce do rozwieszenia kart (np. w klasie można rozwiesić sznurek i na nim, za pomocą klamerek można zawieszać karty, inne rozwiązanie to przyczepianie kart np. do flipchartu najważniejsze, aby była możliwość chronologicznego ułożenia kart). PODPOWIADAMY Przedstawiony scenariusz lekcyjny można wykorzystać, tak jak pisaliśmy we wstępie, na lekcji wychowawczej, wiedzy o społeczeństwie, ale również na lekcjach chemii, fizyki, biologii, geografii czy informatyki. To również ciekawy pomysł na Dzień Kobiet, który może być znakomitą okazją, aby porozmawiać o postrzeganiu kobiet i mężczyzn w mass mediach i nauce. PEŁNY SCENARIUSZ ZAJĘĆ DO POBRANIA NA WWW.EXPERYMENT.GDYNIA.PL 4 5

Przykładowy wzór karty: IMIĘ I NAZWISKO Następnie nauczyciel zawiesza/przyczepia jedną z kart (stroną bez daty), odczytuje imię i nazwisko kobiety-naukowca i jej największe osiągnięcia. Następnie wyciąga kolejną kartę i pyta uczniów, czy powinien ją powiesić przed lub za pierwszą kartą. Karta powinna zawisnąć w miejscu wskazanym przez grupę. Następnie należy ujawnić odpowiedź i zmienić ułożenie kart, jeśli zajdzie taka potrzeba. W ten sposób układamy wszystkie karty chronologiczne omawiając krótko biografię i osiągnięcia danej kobiety- naukowca. Krok II Gdy gra się skończy (wszystkie karty zostaną ułożone) lub upłynie wyznaczony czas, nauczyciel zachęca uczniów do przyjrzenia się rozwieszonym kartom. NAZWA OSIĄGNIĘCIA NAUKOWEGO OPIS OSIĄGNIĘCIA NAUKOWEGO Realizacja scenariusza krok po kroku Poniższy scenariusz zajęć należy oczywiście potraktować bardzo swobodnie i dostosować go do reakcji uczniów oraz zaproszonych gości. Krok I Nauczyciel wprowadza uczniów do gry: IMIĘ I NAZWISKO DATA Będziemy dziś podróżować w czasie, żeby poznać kobiety, które przyczyniły się do rozwoju nauki, oraz ich osiągnięcia. Nasza gra wymaga współpracy, więc możecie ze sobą dyskutować, aby umieścić każde odkrycie w prawidłowym miejscu na osi czasu. W krótkim czasie poznaliśmy wspaniałe osiągnięcia kobiet na przestrzeni wieków. Czy znacie inne kobiety związane z nauką, które nie pojawiły się w grze? Która z nich zaimponowała wam najbardziej? Dlaczego? PODPOWIADAMY Karty mogą mieć dowolny format i grafikę najważniejsze, aby były to karty dwustronne (z jednej strony umieszczamy zdjęcie kobiety-naukowca, jej imię i nazwisko oraz datę jej największego lub najpopularniejszego odkrycia; z drugiej strony umieszczamy ponownie zdjęcia, imię i nazwisko kobiety-naukowca oraz krótką notatkę opisującą daną postać i jej najważniejsze/najpopularniejsze odkrycia naukowe. Na tej stronie nie umieszczamy żadnych dat). Warto dobrze przemyśleć, kogo chcemy pokazać i postarać się o jak największą różnorodność pod każdym możliwym względem: dziedziny naukowej, wykształcenia, wieku, narodowości, orientacji seksualnej (jeśli kobieta sama mówiła o niej otwarcie) itd. Najlepiej będzie, jeśli nie wszystkie postacie okażą się niezwykłe : chłopcy i dziewczęta mają utożsamiać się z bohaterkami gry, a niesamowite historie przynoszą czasem odwrotny skutek. Przy wybieraniu zdjęć należy upewnić się, że nie naruszymy praw autorskich. Można skorzystać z internetowych baz danych, w których dostępne są bezpłatne materiały (np. repozytorium Wikimedia Commons). PEŁNY SCENARIUSZ ZAJĘĆ DO POBRANIA NA WWW.EXPERYMENT.GDYNIA.PL 6 7

Scenariusz: AMBASADORKI I AMBASADORZY NAUKI, CZYLI KTO STOI ZA ODKRYCIAMI I WYNALAZKAMI Cel: Zajęcia polegają na zaproszeniu jednego lub dwóch specjalistów/ naukowców z obszaru STEM (Science, Technology, Engineering and Mathematics) do szkoły. Ważne, aby przynajmniej jedna z zaproszonych osób była kobietą. Naukowcy rozmawiają z uczniami o swoim doświadczeniu szkolnym, ścieżce zawodowej i aktualnie prowadzonych badaniach. Zaproszenie gości leży po stronie szkoły poniższy scenariusz ma pomóc w przeprowadzeniu spotkania. Centrum Nauki EXPERYMENT w Gdyni może pomóc Państwu w skontaktowaniu się ze specjalistami z danej dziedziny. przedstawienie uczniom sylwetki naukowca, pokazanie jego codziennej pracy, dostrzeżenie związku między pracą poznanego specjalisty a potrzebami społeczeństwa, przekonanie uczniów, że drzwi do kariery naukowej są otwarte zarówno dla mężczyzn jak i kobiet. Dla kogo: Uczniowie w wieku 13 18 lat. Czas trwania: 50 60 minut (scenariusz można dopasować do 45-minutowej lekcji). Co jest potrzebne do przeprowadzenia scenariusza? Projektor, ekran, komputer. Krok I Spotkanie warto zacząć od pokazania uczniom filmu poświęconego plastyczności mózgu i pokazującego, że chłopcy i dziewczęta mają takie same predyspozycje do studiowania na kierunkach ścisłych (dzięki plastyczności mózgu połączenia między neuronami tworzą się przez całe życie. Dlatego nie można stwierdzić, że chłopcy mają umysły ścisłe, a dziewczynki niekoniecznie). Przykładowy film: Płeć mózgu, wykład profesora Jerzego Vetulaniego, specjalisty w dziedzinie neurobiologii i biochemii Źródło: https://www.youtube.com/watch?v=trs8tl8vqiw Krok II Po takim krótkim wstępie oddajemy głos zaproszonym gościom, którzy mają około 5 minut, aby opowiedzieć o swoich doświadczeniach (pozytywnych i negatywnych) ze szkoły podstawowej i średniej, które wpłynęły na to, że zdecydowali się na dany kierunek studiów. Kolejne 10 minut to czas dla uczniów na zadawanie pytań zaproszonym gościom. Warto, aby zaproszeni goście w tej części spotkania poruszyli następujące tematy: Czego lubiłem(-am) się uczyć? Jak doszedłem(-łam) do obecnego stanowiska? Dlaczego wybrałem(-am) takie studia? Co mi się w nich podobało? Co przydaje mi się w pracy? Jeśli coś mi się nie powiodło, w jaki sposób zmieniłem(-am) ścieżkę kariery? Ta część pomaga uczniom znaleźć wspólny język z gośćmi ( Co robili w moim wieku? ), lepiej zrozumieć ich obecne doświadczenia oraz upewnić się, że istnieje wiele możliwości, jeżeli chodzi o wybór kariery naukowej. Realizacja scenariusza krok po kroku Poniższy scenariusz zajęć należy oczywiście potraktować bardzo swobodnie i dostosować go do reakcji uczniów oraz zaproszonych gości. 8 9

Krok III W kolejnej części spotkania zaproszeni goście przez około 10 minut opowiadają o swojej pracy, prowadzonych badaniach naukowych, współpracownikach, dniu spędzonym w laboratorium, ale też dzielą się z uczniami tym, jak spędzają czas wolny (aby przełamać stereotyp naukowca odludka). Warto, aby naukowcy mogli dodatkowo pokazać zdjęcia, nagrania video pokazujące ich pracę. Naukowcy muszą opowiadać o swojej pracy naukowej w sposób zrozumiały i atrakcyjny dla młodzieży. Warto, aby zaproszeni goście w tej części spotkania poruszyli następujące tematy: Jakie zadania wykonuję na co dzień? Dlaczego? Jaki jest cel moich badań? Kto decyduje o ich finansowaniu? Z kim kontaktuję się w ciągu dnia? Kto pracuje razem ze mną? Jak wygląda organizacja pracy w laboratorium? Jak wygląda mój zwykły dzień pracy? Jak wygląda moje życie towarzyskie/ rodzinne po pracy? Kto nadzoruje moją pracę? Kto jest moim szefem? Czy w ogóle go mam? Kto ocenia moją pracę? Co jest przykładowo przedmiotem moich badań? Dlaczego ten temat jest interesujący? Dlaczego jest ważny? Dlaczego go wybrałem? Co lubię w tej dziedzinie? Czego dokładnie dotyczy moja praca? Czy robię coś innowacyjnego? Czy jest to interesujące? Co jest w tym nudnego? Co stanowi wyzwanie? Jak szukam odpowiedzi na pytania naukowe? Jakie eksperymenty przeprowadzam? Jakie są rezultaty moich badań? Jaką mają formę i jak je wykorzystuję? Jak długo zajęło mi dojście do tych rezultatów? Jaki wpływ na ludzi mają moje badania? Jaka jest moja rola w społeczeństwie obywatelskim? Czy mam jakieś wątpliwości lub obawy związane z pracą lub odgrywaną rolą? Czy praca spełnia moje wcześniejsze oczekiwania? Jakimi cechami charakteryzuje się badacz? Jaka przyszłość rysuje się przede mną? Podpowiadamy: Zaproszony gość może być doktorantem, młodym badaczem, inżynierem lub technikiem liczy się każde zajęcie, które ma związek z naukami ścisłymi. Można również wziąć pod uwagę specjalistów od nauk społecznych. Jeśli to możliwe, warto wybrać specjalistkę, która pracuje w dziedzinach mniej popularnych wśród kobiet (czyli innych niż biologia lub medycyna) oraz te, które nie podążały standardową ścieżką kariery. Dzięki temu łatwiej będzie wzbudzić zainteresowanie uczniów i pomóc im zrozumieć, że jest wiele dróg, które prowadzą do pracy w obszarze STEM. Spotkanie nie ma mieć formy typowej lekcji czy wykładu. Atmosfera ma sprzyjać szczerej i partnerskiej rozmowie. Dlatego warto zadbać o to, aby uczniowie nie siedzieli w ławkach (spotkanie można zorganizować w bibliotece, szkolnej kawiarni itp.) albo aby ławki ustawić w półkole lub kole uczniowie i sami zaproszeni goście będą się czuć bardziej komfortowo. Przed zaproszeniem gościa warto z nim porozmawiać o tym, jak ma wyglądać (a bardziej jak ma nie wyglądać spotkanie) naukowiec nie może czytać notatek z kartki lub, o czym wspomnieliśmy już wcześniej, nie może pokazywać prezentacji niezrozumiałej dla uczniów. Ważnym jest, aby sam naukowiec zachęcał do udziału w dyskusji zarówno chłopców jak i dziewczęta. Kobiety-naukowcy nie powinny bać się opowiadać o swoich trudnościach w osiąganiu kolejnych stopni kariery (jeżeli takie trudności się pojawiły). W trakcie spotkania warto, aby naukowiec opowiedział o tym, ile kobiet pracuje w jego miejscu pracy (i porównywalnie ilu mężczyzn), czy te proporcje zmieniają się na przestrzeni lat. PEŁNY SCENARIUSZ ZAJĘĆ DO POBRANIA NA WWW.EXPERYMENT.GDYNIA.PL Krok IV Spotkanie kończy dyskusja warto zapytać uczniów, czy po takiej lekcji choć trochę zmieniło się ich postrzeganie pracy naukowca i (w przypadku starszych uczniów) czy dzięki spotkaniu z naukowcami łatwiej będzie im teraz podjąć decyzję o wyborze kierunku studiów i dalszej ścieżki zawodowej. 10 11

Wszystkie pytania dotyczące projektu Hypatia oraz konkretnych scenariuszy można kierować do Elżbiety Stefaniak, koordynatora projektu w Centrum Nauki EXPERYMENT: email: e.stefaniak@experyment.gdynia.pl tel.: 58 698 22 78 www.experyment.gdynia.pl Projekt otrzymał dofinansowanie z Unii Europejskiej w ramach programu Horyzont 2020 w zakresie Badań Naukowych i Innowacji (H2020GERI-2014 1) Zgodnie z umową o grant nr 665566. JAK POSZŁY WARSZTATY? Podziel się z nami wrażeniami! Napisz krótko jak przebiegły warsztaty podając: nazwy i terminy przeprowadzenia warsztatów, liczbę uczniów, którzy wzięli w nich udział, krótki opis przebiegu warsztatów. Do tego dodaj kilka zdjęć z przeprowadzonych zajęć i wyślij na adres: e.stefaniak@experyment.gdynia.pl Dla najaktywniejszych szkół, które przeprowadzą warsztaty (wśród co najmniej 3 klas) proponujemy przeprowadzenie bezpłatnych warsztatów edukacyjnych w Centrum Nauki EXPERYMENT* * Uwaga! Możliwe terminy warsztatów od listopada do marca Korzyści z udziału w projekcie: prestiż dla szkoły, zaświadczenie dla szkoły o udziale w międzynarodowym projekcie, zaświadczenie dla nauczyciela za udział w dodatkowych aktywnościach, zachęcenie uczniów do nauki przedmiotów ścisłych, rozwijanie umiejętności pracy w grupie, pobudzanie kreatywności, pokazanie pracy naukowców. 12

www.experyment.gdynia.pl