Metodyka badań społecznych w kontekście zarządzania strategicznego rozwojem obszaru dr Leszek Leśniak, CDR Oddział Kraków, tel. 12 424 05 03, e-mail: l.lesniak@cdr.gov.pl Szkolenie dla przedstawicieli LGD Morawskie Wrota Strategia Rozwoju podstawą do planowania rozwoju obszaru Lokalnej Grupy Działania Olza 6 maja 2014 r.
PLAN Badania społeczne Metoda badawcza Proces badawczy Problem badawczy Hipoteza Ogólna klasyfikacja badań Wybrane metody Próba 2
BADANIA SPOŁECZNE Systematyczna obserwacja życia społecznego w celu odkrycia i zrozumienia prawidłowości, które wykazuje. Badacz odkrywa naturę relacji międzyludzkich Sprawdza co determinuje zachowania Dokonuje pomiaru i interpretuje Badania społeczne umożliwiają nam lepsze zrozumienie rzeczywistości społecznej, w której żyjemy. Pomagają ją opisywać, a następnie zmieniać, wykorzystując wyniki uzyskane w badaniu. 3
METODA BADAWCZA To określony i powtarzalny sposób zdobywania pewnego typu informacji o rzeczywistości społecznej, niezbędnych dla rozwiązania określonego problemu badawczego. Zastanówmy się nie tylko nad tym co wiemy, ale W JAKI SPOSÓB POZNAJEMY? Przedmiotem zainteresowania uczyńmy to, W JAKI SPOSÓB LUDZIE POZNAJĄ RZECZYWISTOŚĆ? 4
Metoda - parafrazując droga, którą posuwa się ktoś w ślad za kimś, ścigając go lub śledząc; szlak, którym się kroczy, droga ku czemuś; sposób robienia czegoś; sposób umiejętny: 5
Definicje procesu badawczego Proces badawczy to: łańcuch następujących po sobie i z góry określonych etapów (faz, ogniw), kroków czynności badawczych, które stanowią pewną zamkniętą całość. Oznacza to, iż badacz nie może pominąć żadnego z etapów, by nie zakłócić logicznej zasady ciągłości i wynikania. całościowy schemat działania, który badacze podejmują w celu skonstruowania (zbudowania, wytworzenia) wiedzy. wszystkie środki, jakie chcemy faktycznie wykorzystać dla osiągnięcia zamierzonego celu poznawczego. 6
PROCES BADAWCZY Cóż to, zatem jest proces badawczy? To nic innego jak ciąg czynności, które w określonej kolejności, sumiennie i uczciwie przeprowadzone gwarantują uzyskanie cennych wyników. 7
PROCES BADAWCZY Problem Uogólnienia Teoria Hipotezy Analiza Pomiar 8
PROBLEM BADAWCZY Problem intelektualny wymagający rozwiązania w postaci badań naukowych Informacje o cechach pewnych przedmiotów i zdarzeń Informacje o charakterze i układzie relacji między przedmiotami Konceptualizacja wyjaśnienie i definiowanie pojęć Operacjonalizacja określanie procedur pomiaru 9
Hipoteza Hipoteza (gr. hypóthesis przypuszczenie) osąd, który podlega weryfikacji. Zdanie, które stwierdza spodziewaną relację między jakimiś zjawiskami, propozycja twierdzenia naukowego, które zakłada możliwą lub oczekiwaną w danym kontekście sytuacyjnym naturę związku. Stawianie i testowanie hipotez to jeden z ważnych procesów twórczego myślenia oraz fundamentalny element procesu tworzenia nauki. 10
Hipoteza Proponowana odpowiedź na postawione pytanie badawcze Problem: Członkowie LGD nie angażują się w działania LGD Hipoteza: Członkowie LGD nie angażują się w działalność LGD, ponieważ nie mają czasu na tego typu działalność Zmienna zależna: brak zaangażowanie członków LGD w działanie LGD Zmienna niezależna: brak czasu na tego typu działalność 11
Hipoteza na tyle nowe, że wskazywałyby jakieś nieznane aspekty faktów, procesów itp.; pojęciowo jasne, tzn. wyrażone w ostrych, jednoznacznych terminach; niesprzeczne wewnętrznie, zatem nie zawierające zdań sprzecznych ze sobą; empirycznie sprawdzalne; nie powinny być tautologią, ani banałem. 12
Cechy hipotez: Prostota im bardziej zawiła hipoteza tym trudniej ją weryfikować Adekwatność hipoteza musi być adekwatną odpowiedzią na postawiony problem badawczy Konkretność hipoteza nie powinna być zbyt ogólna Oczywistość hipoteza nie może być oczywista Sprawdzalność musi się dać zbadać za pomocą dostępnych metod 13
POJĘCIA I WSKAŹNIKI Pojęcie abstrakcja, reprezentująca obiekt, własność obiektu lub pewne zjawiska, które badacz wykorzystuje do opisywania świata empirycznego Wskaźnik to empiryczny, obserwowalny element pojęcia 14
OGÓLNA KLASYFIKACJA BADAŃ Badania ilościowe Badania opisowe, z przewagą pytań rozstrzygających - głównie odpowiada na pytanie ile - możliwość ilościowej generalizacji wyników na populację Badania jakościowe Badania eksploracyjne, prowadzone w celu rozpoznania problemu i jego zdefiniowania - odpowiada na pytania: co, jak, dlaczego - brak możliwości generalizacji wyników na populację 15
WYBRANE METODY Metody ilościowe: Metod jakościowe: Bezpośrednie Standaryzowane Wywiady Kwestionariuszowe (PAPI) Wywiady Telefoniczne Wspomagane Komputerowo (CATI) Ankiety internetowe (CAWI) Indywidualne Wywiady Pogłębione (IDI) Zogniskowane Wywiady Grupowe (FGI) Studium Przypadku (Case Study) Analiza danych zastanych (desk research) 16
METODY JAKOŚCIOWE Zogniskowany wywiad grupowy (fokus) W krótkim czasie poznajemy opinie i poglądy respondentów Poczucie anonimowości w grupie wyzwala większa swobodę dyskusji Interakcja pomiędzy uczestnikami generuje nowe pomysły Indywidualny wywiad pogłębiony IDI Pozwala rozmawiać na tematy osobiste Zwiększa szanse dotarcia do trudnych aspektów badanych zjawisk Daje rozmówcy możliwość wypowiedzenia się 17
FOKUS (FGI) Realizowana w grupie, zogniskowana na temacie, pogłębiona dyskusja, prowadzona przez moderatora 8-10 uczestników specjalnie wyselekcjonowanych Odpowiednie warunki prowadzenia wywiadu Scenariusz: ramowy zapis wątków do dyskusji 18
Funkcje pytań w FGI 19
Najbardziej typowe sygnały niewerbalne przekazywane przez moderatorów i ich interpretacja 20
METODY i TECHNIKI ILOŚCIOWE Metody Sondaż opinii (survey) - Wywiad osobisty - Ankieta pocztowa - Wywiad telefoniczny (CATI) - Wywiad komputerowy (CAWI) Techniki - narzędzia Kwestionariusze Skale postaw Dzienniczki Scenariusze Panele 21
PYTANIA ANKIETOWE Pytania Zamknięte Otwarte Kafeteria zamknięta Kafeteria półotwarta Pytania skale 22
Kwestionariusz O tym należy pamiętać układając kwestionariusz 1. Pytania kwestionariusza powinny być podawane we właściwej kolejności 2. Pytanie powinno dotyczyć tylko jednej sprawy 3. Pytanie powinno dotyczyć faktów, które respondenci mogą sobie łatwo przypomnieć 4. Nie należy wymagać uogólnień w odpowiedzi na pytania 5. Pytania powinny być jasne i zrozumiałe dla każdego badanego, zwłaszcza osób słabiej wykształconych (mniej inteligentnych) 6. Należy unikać pytań sugerujących, naprowadzających respondenta na odpowiedzi oczekiwane przez organizatorów 7. Należy unikać pytań kłopotliwych dla respondenta 8. Układ i prezentacja graficzna kwestionariusza powinny ułatwiać udzielenie odpowiedzi 23
PRÓBA Wnioskowanie Populacja Próba 24
KOGO WYBRAĆ DO BADANIA? 25
JAK DOBIERAĆ PRÓBĘ? wielkość próby losowość próba kwotowa kula śnieżna informatorzy N=1000 26 http://www.cem.pl/
DOBÓR PRÓBY losowy 1. Próba jest losowa gdy: a. każda jednostka skończonej populacji generalnej niezależnie od posiadanych cech - ma równą, dającą się obliczyć szansę na znalezienie się w próbie. b. próba posiada taką samą zmienność jak populacja. 2. Jakość próby zależna jest od jakości listy (operatu) z której próba jest losowana. 3. Prawidłowo wylosowana nieobciążona próba może być reprezentatywna w rożnym stopniu z powodu statystycznych fluktuacji. Skład próby nie odzwierciedla nigdy ściśle charakterystyki całej populacji. W doborze losowym możemy obliczyć prawdopodobieństwo popełnienia błędu wynikającego z losowej natury próby. 27
DOBÓR PRÓBY kwotowy Bierzemy pod uwagę kilka wybranych cech społeczno demograficznych i/lub konsumenckich głownie tych które znamy, do których możemy dotrzeć (najczęściej płeć, wiek, miejsce zamieszkania, wykształcenie). Tworzymy macierz/tabele uwzględniającą odpowiednie kwoty próby, proporcjonalne do rozkładu tych cech w zbiorowości generalnej. Gdy uwzględnia się kilka cech jednocześnie muszą być one poszukiwane w formie wiązanej Każda potencjalna osoba, która spełnia wyznaczone kryteria może stać się respondentem. Ważne - ankieter sam szuka osób, które odpowiadają założonej konfiguracji cech (nie ma losowania!) Reprezentatywność doboru kwotowego nie jest mierzona poziomem istotności ani przedziałem ufności Słabe strony: osoby badane najczęściej pochodzą ze środowiska społecznego, z którego pochodzi ankieter; problem niedoborów przy tym doborze próby raczej nie ma niedoborów; cechy na podstawie których dokonano podziału kwotowego mogą być powiązane z przedmiotem badania tylko pośrednio. 28
DOBÓR PRÓBY kula śniegowa Stosuje się ją przy badaniu sieci powiązań relacji międzyludzkich, tworzenia i funkcjonowania więzi sąsiedzkich towarzyskich oraz innych układów nieformalnych. Dopuszczalna, gdy trudno odszukać przedstawicieli jakiejś specyficznej populacji (np. bezdomni, nielegalni emigranci, homoseksualiści) Polega na realizacji wywiadów w poszczególnych badanych grupach, gdzie uzyskuje się informacje o innych respondentach wchodzących w skład sieci społecznych (każda odszukana osoba podaje kolejne) Poznaje się wtedy naturalne kręgi, powiązania między jednostkami Wymaga dokładnej wiedzy o badanej populacji Dobór próby jest równoznaczny z samą realizacją badań 29
Najczęściej stosowane skróty nazw badań społecznych CAPI Wywiad osobisty wspomagany komputerowo (ang. Computer Assisted Personal Interview) CASI Ankieta wypełniana samodzielnie przez respondenta wspomagana komputerowo (ang. Computer Assisted Self Interviewing) CASQ Skomputeryzowany kwestionariusz do wypełniania osobistego (ang. Computerized Self-Administered Questionnaire) CATI Wywiad kwestionariuszowy realizowany telefonicznie (ang. Computer Assisted Telephone Interview) CAWI Wywiad kwestionariuszowy realizowany przez Internet (ang.computer Assisted Web Interviewing) FGI Zogniskowany wywiad grupowy (ang. Focus Group Interview) IDI Wywiad pogłębiony (ang. In-Depth Interview) PAPI Bezpośredni wywiad z wykorzystaniem papierowej wersji kwestionariusza (ang. Paper and Pencil Interview) RDD Dobór próby jest losowany z numerów telefonów (ang. Random Digital Dial) TDE Wprowadzanie danych wybieranych tonowo VR Wywiad telefoniczny z funkcją rozpoznawania głosu (ang. Voice Response) 30
Dziękuję za uwagę! 31