Opole 28 czerwiec 2012 r.

Jacek Szlachta Perspektywiczne programowanie rozwoju w Unii Europejskiej perspektywa 2050 Opole 28 czerwiec 2012 r. Projekt finansowany jest przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach pomocy technicznej Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Opolskiego na lata 2007-2013. Projekt współfinansowany jest przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego oraz środków budżetu województwa opolskiego w ramach pomocy technicznej Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. 1

Historia Europe 2000 z 1991 Komisja Europejska Europe 2000 Plus z 1994 Komisja Europejska Europejska Perspektywa Rozwoju Przestrzennego (ESDP) z 1999 państwa członkowskie Studia programu ESPON (European Spatial Planning Observation Network) w latach 2000-2006 i 2007-2013 takie jak European Territory 2030, Europe in the World background studies Obecnie uruchomiony projekt Europejskie Terytorium 2050 teŝ ma taki charakter 2

3

NajwaŜniejsze tezy Europa 2000 Struktura: demograficzny i ekonomiczny kontekst rozwoju, znaczenie infrastruktury i spójności przestrzennej, środowisko przyrodnicze, specyficzne terytoria Wspólnoty. Konsekwencje uwzględnienia przesłanek terytorialnych dla polityk UE. Otoczenie zewnętrzne było białą plamą, jeśli gdzie wspominano o nim to jako zagroŝenie związane z masową migracją, dewastacją środowiska przyrodniczego, korupcją, patologiami na przejściach granicznych. Pierwsza przymiarka do wykorzystania potencjału terytorialnego UE 4

5

NajwaŜniejsze tezy Europa 2000+ W studium tym opisano: (A) główne czynniki oddziaływujące na organizację terytorialną w Europie (rozmieszczenie ludności i zatrudnienie, zmiany w rozmieszczeniu BIZ, regionalne efekty sieci TEN oraz ochronę otwartych przestrzeni i rezerw zasobów wodnych (B) Rozwój specyficznych obszarów (zurbanizowanych, wiejskich i przygranicznych) (C) System planowania przestrzennego i transfery środków publicznych w państwach członkowskich, w tym instrumenty planowania 6 przestrzennego i wpływ terytorialny transferów

7

NajwaŜniejsze tezy ESDP (1) Horyzont czasowy około 2010, zasięg 15 państw członkowskich Dwie części: (A) dąŝenie do osiągnięcia zrównowaŝonego i zbilansowanego rozwoju na terytorium UE oraz znaczenie zasad rozwoju przestrzennego Podejście do problematyki przestrzennej na poziomie europejskim, wpływ działań politycznych Wspólnoty na obszarze UE, cele i opcje polityki w odniesieniu do terytorium UE, wdroŝenie ESDP, a takŝe poszerzenie UE 8 jako dodatkowe wyzwanie dla ESDP

NajwaŜniejsze tezy ESDP (2) Część (B) Obszar UE - trendy, szanse oraz wyzwania W części tej uwzględniono: warunki oraz tendencje rozwojowe w przypadku wymiaru przestrzennego w UE, zagadnienia rozwoju przestrzennego o znaczeniu europejskim, wybrane programy, a takŝe ogólną wizję w zakresie zintegrowanego rozwoju przestrzennego. 9

10

11

12

NajwaŜniejsze wnioski z prac programu ESPON (1) RóŜne scenariusze rozwoju przestrzennego Europy dają róŝny kształt przestrzeni europejskiej Europa powinna w znacznie większym stopniu wykorzystywać walory terytorialnej struktury Europy Trzeba lepiej powiązać bezpośrednie otoczenie przestrzenne Unii Europejskiej 13

NajwaŜniejsze wnioski z prac programu ESPON (2) Niezbędne jest zapewnienie warunków takŝe terytorialnych do skutecznego konkurowania Unii Europejskiej z innymi światowymi biegunami rozwojowymi Trzeba przygotować terytorium Europy do nowej generacji wyzwań rozwojowych Niezbędne jest wykorzystanie potencjału programowania rozwoju, w tym takŝe w układach makroregionalnych 14

Projekt badawczy w ramach ESPON Europejskie Terytorium 2050 Prowadzony w latach 2011-2014 Bezpośrednio uczestniczą eksperci z 10 krajów Raporty makroregionalne i raporty sektorowe Uwzględnienie takŝe bliŝszego i dalszego otoczenia Unii Europejskiej Scenariusze rozwoju Europy w horyzoncie czasowym 2030 i 2050 W I fazie zidentyfikowano najwaŝniejsze megatrendy mające wpływ na rozwój UE 15

Megatrend 1. Starzejąca się ludność Europy Starzejąca się ludność i niedostatek siły roboczej wskutek niskich stóp przyrostu naturalnego. Presja migracyjna z południa (Afryka, Bliski Wschód, Azja). Bardzo zróŝnicowany wpływ na róŝne regiony. Wielkość ludności w wieku produkcyjnym zmniejsza się, co wpływa na wzrost gospodarczy i konkurencyjność wielu regionów europejskich 16

Megatrend 2. Cofająca się gospodarka Europy RóŜnice w PKB i poziomie dobrobytu pomiędzy Europą a innymi kontynentami zmniejszają się. Europejska gospodarka jest w większym stopniu zaleŝna od usług i zaawansowanej turystyki. Reindustrializacja ograniczona do tradycyjnych stref przemysłowych. Wzrost lokalnych rynków na produkty rolnicze. Transport, przetwórstwo Ŝywności, wzornictwo mogą pozostać konkurencyjne, jednak Europa w wielu sektorach moŝe utracić wiodącą pozycję (mikroelektronika i komputery, software, medycyna, nanotechnologie) 17

Megatrend 3. Ewolucja postaw społecznych Kontynuacja postaw sprzyjających zadłuŝaniu się. Zwiększona percepcja niechęci do ryzyka. Bardziej wraŝliwe na problemy środowiskowe społeczeństwa. Wzrost poziomu identyfikacji z terytoriami prowadzący do ograniczenia otwartości na wpływy zewnętrzne, wzrastający protekcjonizm i bazowanie na własnych zasobach. Zorientowane na miejsca strategie ochrony przed otoczeniem w bogatszych jednostkach terytorialnych. Nieformalne relacje w dalszym ciągu dominujące w peryferyjnego i 18 słabiej rozwiniętych strefach i dzielnicach.

Megatrend 4. Spowolniona innowacyjność Nowa fala technologiczna związana z nanotechnologiami, biomedycyną, energetyką i sztuczną inteligencją będzie przebiegała wolniej niŝ oczekuje się obecnie. Wolne będzie tempo wdraŝania aktualnie dostępnych technologii nowej generacji. W szerszym niŝ oczekiwano zakresie będą realizowane nieefektywne i nieproduktywne badania naukowe. Problemem będzie nieefektywne planowanie w tej sferze. 19

Megatrend 5. Niedostatek energii Ceny energii rosną szybciej niŝ oczekiwano. Nawet pomimo znaczącego wzrostu skali energetyki ze źródeł odnawialnych istotną rolę będą odgrywały paliwa węglowe. Dodatkowo silniejszy wpływ zmian klimatycznych wymusi bardziej restrykcyjną politykę redukcji emisji, dalej obniŝając wzrost gospodarczy. ZaleŜność UE od zewnętrznych źródeł energii wzrośnie. Wynikiem tego będą konflikty w układach terytorialnych związane z zasobami i ryzykiem 20

Megatrend 6. Odwrócone dostępności W globalnym świecie niektóre centralne miejsca UE uzyskują doskonałą dostępność transportową i komunikacyjną z wiodącymi miejscami w świecie. Sieci perfekcyjnie łączą najwaŝniejsze miejsca. Jednak w tym samym czasie pozycja wiele geograficznie pobliskich miejsc ulega degradacji 21

Magatrend 7. Spolaryzowany rozwój Grozi nam bardziej spolaryzowany niŝ dotąd rozwój społeczno-gospodarczy, między innymi w układzie regionalnym, pomiędzy miastami a resztą regionu, strefami w ramach miast. Prawdopodobne jest zmniejszenie skali transferów finansowych i solidarności pomiędzy regionami i państwami UE, wskutek deficytów na poziomie centralnym oraz rosnącego populizmu. 22

Megatrend 8. Hybrydowa geografia Ewolucja zagospodarowania przestrzennego z modelu zwartego miasta i punktów aktywności wokół przystanków komunikacyjnych do znacznie luźniejszych regulacji dotyczących cych zagospodarowania przestrzennego i wzrastającego wykorzystania terenu. Europa będzie miejscem niskiego poziomu ładu przestrzennego, przy braku czytelności rozmieszczenia róŝnych funkcji w przestrzeni, w tym braku czytelnych rozróŝnień pomiędzy obszarami miejskimi i wiejskimi 23

Megatrend 9. Zablokowane reformy Rosnące problemy budŝetowe związane z usługami publicznymi o charakterze socjalnym. Ograniczone inwestycje w infrastrukturę i R&D skoncentrowane na niewielu polach. Ograniczenie solidarności z krajami spoza UE. Terytorialne jurysdykcje mniej efektywne we wszystkich skalach. Populiści lub technokraci u władzy niechętni reformom. Siła polityczna częściowo przesunięta do korporacji ponadnarodowych. 24

Megatrend 10. Europejskie zakleszczenie Brak znaczącego postępu w integracji europejskiej, co najwyŝej rosnąca koordynacja polityki fiskalnej i rynku pracy. Wstrząsy wewnętrzne uwarunkowane politycznie i gospodarczo. Model Unii Europejskiej róŝnych prędkości. 25

Inicjatywa Ameryka 2050 (1) Inicjatorem American Planning Association Wsparcie ze strony wielu kluczowych fundacji amerykańskich (Rockefeller, Ford, Lincoln Institute of Land Policy) Przesłaniem przygotowanie miejsca dla 130 milionów nowych obywateli Trendy: (1) szybki wzrost ludności i zmiany demograficzne, (2) zmiany klimatyczne, (3) wzrost handlu zagranicznego, (4) niekontrolowane rozlewanie się zabudowy i nieefektywne wykorzystanie przestrzeni, (5) niezrównowaŝony wzrost między regionami i wewnątrz nich, (6) niewydolne systemy infrastrukturalne, (7) ukształtowanie się makroregionów 26

Inicjatywa Ameryka 2050 (2) WNIOSKI Istotne znaczenie dla rozwoju społecznogospodarczego ma 10 makroregionów, które cechuje właściwa skala przestrzenna dla skutecznego konkurowania w globalnej gospodarce. Niezbędne jest zbudowanie szybkiej kolei w głównych korytarzach transportowych (przynajmniej dwu). Niezbędne jest wykorzystanie moŝliwości planowania w skali ponadstanowej. 27

Wnioski dla Polski 1. Trzeba w tych pracach aktywnie uczestniczyć aby kształtować pozytywny image polskiej przestrzeni 2. Trzeba mieć własną wizję rozwoju społecznogospodarczego i terytorialnego Polski (Polska 2030, Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030) 3. Warunki dla rozwoju Polski i jej regionów będą mniej korzystne niŝ były dotychczas (od roku 2004) nawet jeśli nie spełni się czarny scenariusz 4. Konsekwencją zmian klimatu dla rozszerzeń będzie granica UE wzdłuŝ Polski Wschodniej 28

Wnioski dla Opolszczyzny 1. ZaangaŜowanie w prace nad długookresową wizją regionu 2. Wpływ najwaŝniejszych procesów globalnych na rozwój regionu (demografia, klimat, energetyka itd.) 3. Współpraca z otoczeniem zewnętrznym: Polska Zachodnia, regiony sąsiadujące, Czechy 29

Dziękuję za uwagę Jacek Szlachta Mail Jacek.Szlachta@aster.pl Strona www.et2050 30