Wykorzystanie map mentalnych w socjologicznych badaniach miasta dr hab. prof. UŚ Tomasz Nawrocki Instytut Socjologii Uniwersytet Śląski
Badania psychologii środowiska Fechner 1860, Galton 1880; Trowbridge (imaginary map) Tolman (cognitive map reprezentacje umysłowe) Różnimy się znacznie w odbiorze otoczenia Kurt Lewin teoria pola
Kevin Lynch 1960 r. wizualna jakość miast amerykańskich
Kevin Lynch zainteresował się problemem wizualnej jakości miast amerykańskich. W tym celu podjął próbę analizy obrazów miasta (mental image) konstruowanych przez mieszkańców.
Badania Kevina Lyncha Badania w trzech miastach w końcu lat 50-tych XX wieku: Bostonie, Jersey City i Los Angeles Metody: wywiady swobodne z mieszkańcami miast, których celem było poznanie obrazu miasta (30 w Bostonie i po 15 w Los Angeles i Jersey City) systematyczne badanie wyobrażeń miasta, jakie mieli wyszkoleni obserwatorzy w Bostonie także uzupełniającymi technikami były test rozpoznawania fotografii miejskich przestrzeni, i pytanie o drogę przechodniów analiza badań w książce The Image of the City Cambridge 1960 (wydanie polskie 2011)
Obszerne wywiady z niewielką próbą mieszkańców, które miały wywołać ich wyobrażenia o otoczeniu. Podczas wywiadów proszono o opis i lokalizację elementów środowiska miejskiego, odgrywanie wyimaginowanych wycieczek po mieście i wreszcie szkicowanie miasta
Dzięki temu, powstają mapy poznawcze (cognitive map). Mapy te to szczególny rodzaj map mentalnych (mental map), który zgodnie z tradycją badawczą związaną z Lynchem, można określić jako wspólną dla danej grupy reprezentację poszczególnych elementów środowiska miejskiego i relacji pomiędzy nimi. mapy oceniające (evaluative map), które dotyczą podzielanej przez grupę oceny poszczególnych elementów środowiska miejskiego
Żródło: A. Bańka 2002
Obraz (a właściwie obrazy) kształtuje się po: uwzględnieniu relacji pomiędzy elementami
Kontynuacje Pieter De Jong Raymond Ledrut David Appleyard T.R. Lee Peter Gould preferencyjne podejście (przydatność i użyteczność pewnych miejsc) Polska : Małgorzata Bartnicka; Hanna Libura; Stanisław Mordwa; Andrzej Kowalczyk, Maria Lewicka
Zastosowania Urbanistyka dla celów planowania urbanistycznego (zgodnie z intencją K. Lyncha) Psychologia środowiska sposób postrzegania środowiska; poruszanie się (nawigacja) w przestrzeni realnej lub wirtualnej (Hodkinson, Kiel, Mc Coll- Kennedy); zdobywanie wiedzy o środowisku Geografia Społeczna jak przestrzeń jest postrzegana i oceniana? preferencje przestrzenne; GIS (system informacji geograficznej)
A jak można i jak wykorzystuje się mapy mentalne w socjologii?
1/ Jak przestrzeń jest postrzegana?
Wykorzystując szkicowanie mapy miasta można równie dobrze określić, jakie są wyobrażenia przestrzenne mieszkańców, tak jak za pomocą podejścia preferencyjnego (dane dotyczące postaw i preferencji uzyskiwane są drogą wywiadu)
1/ Jak przestrzeń jest postrzegana? a/ badania wyobrażeń przestrzennych mieszkańców - najbardziej charakterystyczne miejsca w przestrzeni miejskiej - elementy nieobecne w wyobrażeniach przestrzennych - formy przestrzenne
Katowice Św. Jan
1/ Jak przestrzeń jest postrzegana? b/ cechy społeczno-demograficzne mieszkańców a wyobrażenia przestrzenne
T. Nawrocki, Badania: Trwanie i zmiana lokalnych społeczności górniczych, Lędziny 2001
T. Nawrocki, Badania: Trwanie i zmiana lokalnych społeczności górniczych, Lędziny 2001
T. Nawrocki, Badania: Trwanie i zmiana lokalnych społeczności górniczych, Lędziny 2001
1/Jak przestrzeń jest postrzegana? c/ identyfikacja ośrodków krystalizacji struktury przestrzennej (konceptualnego zakotwiczenia)
2/ Delimitacja obszaru (centrum miasta, dzielnicy) T.R. Lee, czy mamy do czynienia z: a/ wyobrażeniem danego obszaru b/ tym co uważa się za dany obszar
Wariant delimitacja sąsiedztwa T.R. Lee Badania Cambridge - weryfikacja założeń jednostki podstawowej - C.A. Perry
3/ Wyrażanie ocen
2010 r.
4/ Nazwy lokalne
Kobieta, 18-35 lat, Mikołów badania K. Bierwiaczonek, T. Nawrocki, Mikołowskie genius loci, 2001 rok.
Pszczyna, szkic z: pracy magisterskiej Zofii Masny, Instytut Socjologii UŚ 2008
5/ Skażenie przestrzeni przestrzenne rozmieszczenie zjawisk
Praca egzaminacyjna nt. Visual Pollution Piaski-Czeladź Anna Orska Jakub Olszewski, 2009
Praca egzaminacyjna nt. Visual Pollution Piaski-Czeladź Anna Orska Jakub Olszewski, 2009
6/ Identyfikacja symboli miasta
Kobieta, 36-50 lat, Śródmieście
Zalety map mentalnych łatwiejsze w porównaniu z metodami preferencyjnymi (R.M. Downs) dotarcie do grupowych wyobrażeń przestrzennych określenie miejsca konceptualnego zakotwiczenia czynna rola respondenta, spontaniczność, unika się sugerowania (jeżeli respondent chce szkicować)
Zalety map mentalnych cdn. możliwość łączenia z innymi technikami badawczymi możliwość uchwycenia związków emocjonalnych z różnymi elementami środowiska przydatne w badaniu wyobrażeń przestrzennych dzieci
Wady map mentalnych brak sprecyzowanej metodologii analizowania danych różnorodność pozyskiwanych szkiców (sekwencyjne, i przestrzenne Appleyard, typologia Ladda) wymagają zdolności rysunkowych
Wady map mentalnych cdn. opór badanych przed wykonaniem szkicu większa podatność na efekt ankieterski w przypadku oporu respondenta czasochłonne w wykonaniu wpływ instrukcji (jeżeli takowe są) pracochłonna analiza
Przypadek Gliwic 2013 Badaniami objęto 390 mieszkańców Gliwic, którzy zostali dobrani ze względu na płeć, wiek, wykształcenie i dzielnicę zamieszkania. Mapki naszkicowało 262 osób (67,2% ogółu badanych)
Obrzeżne dzielnice większość mieszkańców nie szkicowała śródmieścia Gliwic i ograniczała się tylko do swojej dzielnicy. Przykładem mogą być Łabędy, gdzie tylko 27,2% szkicowało śródmieście Gliwic.
Kobieta, 36-50 lat, Łabędy
Kobieta, 18-35 lat, Sikornik
Mężczyzna, 18-35 lat, Osiedle Kopernika
Kobieta, 36-50 lat, Bojków
Kobieta, 36-50 lat, Śródmieście
Przygotowanie zespołu badawczego
Wyobrażenia przestrzenne Gliwic 2013 r. 2013 r.
2010 r.
Wyobrażenia przestrzenne Gliwic opierają się na układzie rynek, ulica Zwycięstwa, dworzec PKP (niekiedy z ekstensją przestrzenną w postaci malla Forum) Najczęściej występującym obiektem (55,0%) rynek, podobnie jak najważniejszym obiektem krystalizacji wyobrażeń przestrzennych (24,5%) brak krawędzi główna ścieżka ulica Zwycięstwa (24,4%)
Mężczyzna, 51-65 lat, Stare Gliwice
Wyobrażenia przestrzenne Gliwic 2013 r. 2013 r.
Mężczyzna, 51-65 lat, Osiedle Gwardii Ludowej
Mężczyzna, 36-50 lat, Osiedle Obrońców Pokoju
Kobieta, powyżej 65 lat, Osiedle Gwardii Ludowej
Mężczyzna, 36-50 lat, Sikornik
W tym przypadku wady metody przeważyły nad jej zaletami wnioski zostaną wyciągnięte przy kolejnych badaniach z wykorzystaniem map mentalnych.
Dziękuję Państwu za uwagę! tomasz.nawrocki@us.edu.pl