NR 36 AN TRO PO MO TO RY KA 2006 OCENA RZETELNOŚCI WŁASNEGO ZESTAWU TESTÓW KOMPUTEROWYCH DO POMIARU WYBRANYCH KOORDYNACYJNYCH ZDOLNOŚCI MOTORYCZNYCH (BADANIA PILOTAŻOWE) EVALUATION OF RELIABILITY OF OWN SET OF COMPUTER TESTS FOR MEASUREMENT OF CHOSEN CO-ORDINATION MOTOR ABILITIES (PILOT STUDY) Stanisław Sterkowicz*, Janusz Jaworski** * prof. dr hab., Katedra Teorii i Metodyki Sportów Indywidualnych, AWF Kraków, al. Jana Pawła II 78 ** dr, Katedra Antropomotoryki, AWF Kraków, al. Jana Pawła II 78 Słowa kluczowe: rzetelność testu, koordynacyjne zdolności motoryczne, komputerowe testy koordynacyjne, testowanie Key words: test reliability, co-ordination motor abilities, computer coordinative tests, testing STRESZCZENIE SUMMARY Cel pracy. Zasadniczym celem niniejszego doniesienia jest określenie rzetelności testów koordynacyjnych zdolności motorycznych własnego pomysłu wykonywanych na komputerze przenośnym typu laptop z ekranem dotykowym. Zastosowanie tego rodzaju sprzętu pozwoliło ograniczyć wpływ umiejętności posługiwania się klawiaturą oraz myszką komputerową na wynik próby. Materiał i metody. Materiał opracowania stanowiły wyniki badań 10-osobowej grupy dziewcząt w wieku 14 lat, uczęszczających do gimnazjum w Biórkowie Wielkim (20 km od Krakowa) przeprowadzone w 2006 roku. KaŜdy z testów wykonano 3-krotnie (przez kolejne 3 dni) u kaŝdej badanej z zachowaniem tych samych procedur testowania (sprzęt komputerowy, pora dnia, warunki zewnętrzne). Uwzględniono w nich 27 róŝnych właściwości związanych z koordynacją ruchową człowieka. Zebrany materiał opracowano podstawowymi metodami statystycznymi obliczając: x, SD, analizę wariancji ANOVA z powtarzanymi pomiarami dla prób zaleŝnych, współczynniki korelacji Pearsona pomiędzy wynikami testów z 3 kolejnych badań, błąd typowy pomiaru. Wyniki i wnioski. Stwierdzono, Ŝe w większości przypadków zaproponowane testy komputerowe charakteryzują się odpowiednią rzetelnością mogą więc być przydatne dla praktyki wychowania fizycznego i sportu. Podkreślić naleŝy równieŝ fakt, iŝ do ich wykonania potrzebny jest jedynie oprogramowany komputer, co przemawia za ich popularyzacją i wdroŝeniem do badań populacyjnych. The purpose of the work. The main aim of this report is to define the accuracy of own motricity abilities coordinative tests, made with the use of a laptop with a touch screen. The use of this kind of equipment allowed us to control the influence of a keyboard and mouse usage ability on the test result. Methods. The study material consisted of the research results of a 10 person group of girls, 14 years of age, who attended the junior high school in Biorkow Wielki (20 km from Krakow), made in 2006. Each test with the girl was performed three times (for three consecutive days), with the same testing procedures retained (computer equipment, part of the day, external conditions). 27 different features, connected with the movement coordination of man, were considered there. The collected data were worked out with the use of basic statistic methods, and the following were calculated: x, SD, analysis of ANOVA variance with repeated measurements 81
Stanisław Sterkowicz, Janusz Jaworski for the dependent tests, coefficients of Pearson s correlation between test results of 3 consecutive tests, typical measurement error. Results. It has been found that in the majority of cases the suggested computer tests were characterized by proper reliability so that they can be useful for the sport and physical exercise practice. It should be emphasized that in order to make them, one needs only a computer with a software, the fact that speaks for their popularization and introduction to population research. Wstęp Badania nad strukturą motoryczności człowieka posiadają długoletnią tradycję w naszym kraju. Efektem finalnym tych poszukiwań były opracowane w latach 90. ubiegłego wieku monografie dotyczące motoryczności człowieka [1, 2, 3, 4]. W niektórych pracach omawia się również strukturę, klasyfikację oraz testowanie koordynacyjnych zdolności motorycznych (KZM). Autorzy zgodnie podkreślają, że podnoszenie poziomu przygotowania koordynacyjnego młodych zawodników pozwoli im funkcjonować na wyższych etapach mistrzostwa sportowego. Przyjmuje się bowiem, że przy bardzo podobnym poziomie zdolności kondycyjnych KZM będą decydować o efektywności działań motorycznych osobnika. Wobec szybkiego postępu cywilizacyjnego nie podlega również wątpliwości rosnące znaczenie KZM w życiu codziennym człowieka. Prowadzone od szeregu lat badania [5, 6, 7] pozwoliły na wyodrębnienie specyficznych KZM i ich struktury wewnętrznej. Równocześnie z pracami teoretycznymi poszukuje się zestawu testów populacyjnych i laboratoryjnych do oceny KZM charakteryzujących się dużą rzetelnością i wszechstronnością [8, 9, 10, 11, 12]. Na tej podstawie można stwierdzić, że testy tzw. populacyjne (boiskowe) do badania koordynacji nie do końca spełniają kryterium obiektywności, jak również rzetelności. Dlatego w badaniach stosuje się tzw. Wiedeński System Testowy [7, 10]. Jego wysoka cena powoduje jednak, że nie może on być powszechnie stosowany w klubach czy szkołach. Wydaje się, iż problem ten będzie możliwy do rozwiązania przy pomocy testów skonstruowanych dla komputerów typu laptop. Znajdują one obecnie coraz to większe zastosowanie zarówno podczas planowania, jak również prowadzenia treningu sportowego (www. propulses.com, www.dataproject.com). Testy komputerowe wykorzystywane są także do badania reakcji dzieci w wieku przedszkolnym na bodziec słuchowy, pamięci krótkotrwałej oraz sekwencji dźwięków (www.brainconnection.com). Problem opracowania szeroko dostępnych testów komputerowych przydatnych w diagnozie KZM okazuje się niezwykle ważny. Stąd zasadniczym celem niniejszej pracy jest określenie rzetelności testów KZM własnego pomysłu (J.J.), które wykonuje się na komputerze przenośnym typu laptop (z ekranem dotykowym tablet ). Zastosowanie tego rodzaju komputera pozwoliło do maksimum ograniczyć wpływ umiejętności ruchowych (np. posługiwanie się klawiaturą komputera, myszką etc.) na wyniki testów. Materiał i metody Materiał niniejszego opracowania stanowią wyniki badań 10 dziewcząt w wieku 14 lat uczęszczających do Gimnazjum w Biórkowie Wielkim (20 km od Krakowa). Celowo wybrano właśnie taką grupę wiekową dziewcząt, aby mieć możliwość porównania wyników [9]. Badania zostały przeprowadzone przez jednego z autorów (J.J.) w maju 2006 roku. Dla określenia rzetelności pomiarów każdy z testów wykonano 3-krotnie (przez kolejne 3 dni i w tych samych godzinach). Do badań przeprowadzonych w osobnym pomieszczeniu zapewniającym ciszę i spokój każdej testowanej wykorzystano komputer przenośny z ekranem dotykowym (Toshiba Satellite R15 o następujących parametrach: procesor 1,7GHz, system operacyjny Windows XP Tablet PC Edition 2005, 512 MB RAM, karta graficzna z 32-bitową głębią kolorów (16 milionów kolorów), 14,1 kolorowy monitor typu LCD o rozdzielczości 1024 768 pikseli, mysz komputerową, rysik tableta). Opierając się na najnowszych klasyfikacjach koordynacyjnych zdolności motorycznych (przegląd zagadnienia [9]) zakres badań objął: kinestetyczne różnicowanie ruchów (komponenty siłowe oraz czasowe), częstotliwość ruchów, szybkość reakcji prostej (na bodziec wzrokowy i słuchowy), szybkość reakcji z wyborem, orientację przestrzenną, koordynację wzrokowo ruchową, rytmizację, szybkość, dokładność i precyzję ruchów, sprzężenie ruchów, koordynację typu oko ręka. Łącznie wykonano 14 testów KZM pozwalających uzyskać aż 27 parametrów dla każdej badanej dziewczynki. 1 Testy tak są skonstruowane, że istnieje możliwość ich modyfikacji w zależności od: płci, 82
Ocena rzetelności własnego zestawu testów komputerowych do pomiaru wybranych koordynacyjnych... badanej grupy wiekowej, poziomu zaawansowania sportowego (np. ilości powtórzeń próby, szybkości emisji bodźca, interwału pomiędzy kolejnymi bodźcami, czasu trwania próby etc.). Poniżej przedstawiamy, krótki opis wykonanych testów: 1. Kinestetyczne różnicowanie parametry siłowe: badany kursorem najeżdża na koło i wciska lewy klawisz myszy komputerowej. W tym momencie z boku pojawia się prostokąt, który od dołu wypełnia się na niebiesko. W zależności od tego, jak długo trwa nacisk na lewy klawisz myszy koło zostaje wystrzelone z odpowiednią siłą. Wielkość wypełnienia jest proporcjonalna do siły wystrzału. Próba polega na zwolnieniu klawisza myszy w odpowiednim momencie, tak aby koło zatrzymało się jak najbliżej wykreślonej linii poziomej. W próbie możemy wybierać ilość powtórzeń (wystrzałów) oraz szybkość wypełnienia się prostokąta. Wynik testu podany jest w pikselach jest to średnia arytmetyczna z odchyleń od wielkości zadanej (w tym wypadku od poziomej linii). Oczywiście odrzucane są po 2 skrajne wyniki, a z pozostałych jest liczona średnia arytmetyczna. W badaniach uwzględniono 10 prób z szybkością wypełniania prostokąta 20 ms. parametry czasowe: podobnie jak w poprzedniej próbie badany najeżdża kursorem na koło i wciska lewy klawisz myszy. W tym momencie z boku pojawia się prostokąt, który od dołu wypełnia się na niebiesko (w tym przypadku tylko do połowy, potem zanika). Zadaniem badanego jest przewidzenie szybkości wypełnienia się prostokąta i zwolnienie lewego przycisku myszy tak, aby koło zatrzymało się jak najbliżej wykreślonej na ekranie komputera poziomej linii. W badaniach uwzględniono 10 prób z szybkością wypełniania prostokąta 50 ms. 2. Częstotliwość ruchów Na ekranie laptopa pojawiają się dwa centralnie położone białe kwadraty o boku 3 cm, środki kwadratów odległe od siebie o 10 cm, zadaniem badanego jest naprzemianstronne dotykanie rysikiem tableta lewego i prawego kwadratu. Wynikiem testu jest ogólna liczba dotknięć kwadratów w określonym czasie, liczba dotknięć lewego i prawego kwadratu oddzielnie oraz liczba błędów. W ustawieniach programu możemy zmieniać czas trwania próby. Badani wykonywali próbę w czasie 15 sek. 1 Planuje się publikację z opisem testów oraz płytką z programem do badania KZM. 3. Szybkość reakcji prostej na bodziec wzrokowy: badany trzyma palec wskazujący na lewym przycisku myszy, po zobaczeniu na ekranie komputera białego kwadratu ma za zadanie jak najszybciej nacisnąć przycisk myszy. Odstępy pomiędzy kolejnym ekspozycjami kwadratu są nieregularne, aby zapobiec automatyzacji wykonania próby. W ustawieniach programu możemy wybierać ilość emitowanych bodźców wzrokowych. Wynikiem testu jest natomiast średni czas, jaki upłynął od momentu pojawienia się kwadratu do naciśnięcia klawisza myszy. W celu uniknięcia przypadkowych wyników średnia arytmetyczna jest liczona z prób po odrzuceniu 2 najlepszych i 2 najgorszych wyników. Badani reagowali na 10 bodźców emitowanych w różnych odstępach czasowych. na bodziec słuchowy: badany trzyma palec wskazujący na lewym przycisku myszy, po usłyszeniu sygnału dźwiękowego ma za zadanie nacisnąć przycisk myszy. Odstępy pomiędzy kolejnym sygnałami dźwiękowymi są nieregularne, aby zapobiec automatyzacji wykonania próby. W ustawieniach programu możemy wybierać ilość emitowanych bodźców słuchowych. Ustawienia próby i wynik jak w poprzednim teście. Badani reagowali na 10 bodźców emitowanych w różnych odstępach czasowych. 4. Szybkość reakcji złożonej na bodziec wzrokowy i słuchowy: badany trzyma palec wskazujący na lewym przycisku myszy, natomiast palec środkowy na prawym. Po ekspozycji bodźca (dźwiękowego lub wzrokowego) należy jak najszybciej nacisnąć odpowiedni przycisk myszy. Odstępy pomiędzy kolejnym ekspozycjami kwadratu i sygnału dźwiękowego są nieregularne, aby zapobiec automatyzacji wykonania próby. Również sekwencja bodźców wzrokowych i słuchowych jest przypadkowa. W ustawieniach programu możemy wybierać ilość emitowanych bodźców wzrokowych i słuchowych. Wynikiem testu jest natomiast średni czas, jaki upłynął od momentu ekspozycji bodźca do naciśnięcia odpowiedniego klawisza myszy (po odrzuceniu 2 najlepszych i 2 najgorszych wyników) oraz liczba reakcji błędnych. Badani reagowali na 20 bodźców emitowanych (po 10 słuchowych i wzrokowych) w różnych odstępach czasowych. 5. Orientacja przestrzenna tryb dowolny: na ekranie laptopa umieszczonych jest 9 białych kwadratów w pionie i 9 białych 83
Stanisław Sterkowicz, Janusz Jaworski kwadratów w poziomie, na przecięciu prostych prostopadłych umieszczone są natomiast kwadraty szare. Podczas testowania zawsze na czerwono wypełnia się jeden kwadrat z rzędu poziomego i jeden z rzędu pionowego. Zadaniem badanego jest jak najszybciej nacisnąć rysikiem tableta szary kwadrat na przecięciu prostych prostopadłych wyprowadzonych od czerwonych kwadratów. W ustawieniach programu możemy wybierać ilość sekwencji czerwonych kwadratów (czyli liczbę kombinacji). Wynikiem testu jest natomiast czas wykonania próby, liczba poprawnie dotkniętych kwadratów i liczba błędów. Do badań wybrano 50 sekwencji. tryb wymuszony: ustawienia białych kwadratów w poziomie i w pionie jak w poprzedniej próbie. Podczas testowania zawsze na czerwono wypełnia się jeden kwadrat z rzędu poziomego i jeden z rzędu pionowego. Zadaniem badanego jest jak najszybciej nacisnąć rysikiem tableta szary kwadrat na przecięciu prostych prostopadłych wyprowadzonych od czerwonych kwadratów, zanim automatycznie zmieni się kombinacja czerwonych kwadratów. W ustawieniach programu możemy wybierać ilość sekwencji czerwonych kwadratów (liczbę kombinacji) oraz interwał (czas między zmianą kolejnych sekwencji). Wynikiem testu jest natomiast liczba poprawnie dotkniętych kwadratów i liczba błędów. Do badań wybrano 50 sekwencji z interwałem pomiędzy kolejnymi bodźcami 1000 ms. 6. Koordynacja wzrokowo-ruchowa tryb dowolny: w szeregu jest ustawionych obok siebie 10 białych kwadratów, pod każdym białym kwadratem znajduje się jego szary odpowiednik. W momencie rozpoczęcia testu w przypadkowej sekwencji wypełniają się na czerwono białe kwadraty. Zadaniem badanego jest jak najszybciej dotknąć rysikiem tableta szary kwadrat pod wypełnionym na czerwono kwadratem. W ustawieniach programu możemy wybierać ilość sekwencji czerwonych kwadratów. Wynikiem testu jest natomiast czas wykonania próby i liczba błędów. Do badań wybrano 50 sekwencji. tryb wymuszony: ustawienia kwadratów jak w poprzedniej próbie. W momencie rozpoczęcia testu w przypadkowej sekwencji wypełniają się na czerwono białe kwadraty. Zadaniem badanego jest jak najszybciej dotknąć rysikiem tableta szary kwadrat pod wypełnionym na czerwono kwadratem, zanim wypełni się inny kwadrat na czerwono. W ustawieniach programu możemy wybierać ilość sekwencji czerwonych kwadratów oraz interwał (czas między zmianą kolejnych sekwencji kwadratów czerwonych). Wynikiem testu jest natomiast liczba poprawnie dotkniętych kwadratów i liczba błędów. Do badań wybrano 50 sekwencji z interwałem pomiędzy kolejnymi bodźcami 800 ms. 7. Rytmizacja Zadaniem badanego jest dopasowanie rytmu kliknięć lewym przyciskiem myszy do zadanej sekwencji dźwięków. Najpierw klikamy myszą zgodnie ze słyszanym rytmem generowanym przez program, potem staramy się odtworzyć ten rytm już bez pomocy komputera. Stosujemy stały odstęp między dźwiękami. Miarą testu jest średnia różnica czasu pomiędzy kliknięciem we własnym rytmie a klikaniem zgodnie z wzorcem uczonym. Do badań wybrano 10 sekwencji ze stałym interwałem pomiędzy kolejnymi bodźcami 1500ms. 8. Szybkość, dokładność i precyzja ruchów Na ekranie laptopa pojawia się labirynt skonstruowany z odcinków prostych i łuku. Zadaniem badanego jest przeciągnięcie czerwonego kwadratu rysikiem tableta od startu do mety. Próbę wykonujemy w prawo i w lewo. Wynikiem testu jest: czas wykonania próby w lewo, w prawo oraz liczba błędów (dotknięć ścianek labiryntu przeciąganym kwadratem). 9. Sprzężenie ruchów Wykorzystując wyniki poprzedniej próby obliczono jako różnicę czasów wykonania labiryntu w prawo i w lewo. 10. Koordynacja oko ręka Na ekranie laptopa pojawia się 100 kwadracików dowolnie umieszczonych (dla każdego badanego jednak tak samo). Zadaniem badanego jest zaznaczenie za pomocą rysika tableta wszystkich kwadratów. Wynikiem testu jest czas wykonania zaznaczenia wszystkich kwadratów oraz liczba błędów (dotknięć przestrzeni monitora poza kwadracikami). Badania za pomocą powyżej opisanych prób przeprowadzono trzykrotnie dla każdego osobnika i na tej podstawie obliczono (S.S.): podstawowe charakterystyki statystyczne (x, SD) dla każdego badania, różnice pomiędzy średnimi arytmetycznymi z trzech kolejnych badań na podstawie wyników analizy wariancji ANOVA z powtarzalnymi pomiarami dla prób zależnych, 84
Ocena rzetelności własnego zestawu testów komputerowych do pomiaru wybranych koordynacyjnych... w celu określenia rzetelności badanego zestawu testów komputerowych obliczono współczynniki korelacji Pearsona pomiędzy wynikami testów z 3 kolejnych badań, błąd typowy pomiaru według wzoru: S e = SD 1 r xx gdzie: S e błąd typowy, SD odchylenie standardowe z 1 i 2 próby/2 lub z próby 2 i 3 /2 w zależności od uwzględnionego współczynnika rzetelności, r xx wartość współczynnika rzetelności (między próbami 1 i 2 lub 2 i 3). Obliczeń dokonano wykorzystując pakiet STATISTICA 6.0 PL dla Windows. Wyniki badań Jak już wspomniano we wstępie głównym celem niniejszego doniesienia było ustalenie wskaźników rzetelności zaproponowanego zestawu testów komputerowych na podstawie trzykrotnie wykonywanych pomiarów w krótkim odstępie czasowym. Podstawowe charakterystyki statystyczne analizowanych testów KZM przedstawiono w tabeli 1. Rezultaty niektórych prób (np.: 1, 3-5, 7-8, 12, 14- -19, 23-24) okazały się bardzo stabilne, w innych (2, 6, 9-11, 13, 20-22, 25-27) zaznaczył się trend świadczący o wprawianiu się w rozwiązywanych na komputerze zadaniach. Sugerując się poziomem średnich arytmetycznych i odchyleń standardowych z 3 kolejnych badań, do interpretacji zakwalifikowano współczynniki rzetelności między pomiarami 1 i 2 lub 2 i 3, a ich wartości zaprezentowano w tabeli 2. Podczas ich interpretacji napotykamy na jednak na zasadniczy problem przy jakich wartościach współczynników korelacji pomiędzy kolejnymi badaniami można uznać test za rzetelny? Do rozważania tego szerzej powrócimy w dyskusji. Biorąc pod uwagę powyższe spostrzeżenia oraz dane zawarte w tabeli 2 postaramy się określić wartość diagnostyczną własnego pomysłu testów komputerowych do badań wybranych KZM. Zdecydowanie bardzo wysoką rzetelnością charakteryzowały się próby od 1 do 7 (wielkości współczynnika rzetelności powyżej 0,9). Zauważyć należy tutaj również, iż dla częstotliwości ruchów (liczby błędów), orientacji przestrzennej (liczby błędów) oraz szybkości reakcji na bodziec wzrokowy (czasu) wykonanie próby po raz drugi i trzeci wpłynęło na zwiększenie stabilności (rzetelności) pomiarów. Tak, więc przy ocenie tych zdolności należy brać pod uwagę wynik drugiego, a nie pierwszego powtórzenia. Następnie wysoką rzetelnością charakteryzowały się próby numer 8 do 12. Przy czym dla rytmizacji należy przeprowadzić co najmniej dwa badania i brać pod uwagę właśnie wynik drugiej próby. Z kolei wielkości współczynników rzetelności dla prób od 13 do 18 można uznać za średnie. W przypadku szybkości reakcji złożonej (liczby błędów) należy do analizy wybierać drugi wynik. Natomiast wielkości współczynników powtarzalności dla prób 19 22 okazały się niskie. Biorąc pod uwagę małą liczebność osób, płeć oraz wiek badanych wydaje się, iż dla tych prób potrzebne są kolejne badania w celu jednoznacznego stwierdzenia rzetelności dla tych testów. Nie ulega dyskusji, iż próby 23 27 wykazują zdecydowanie niewystarczającą rzetelność. Dyskusja Każde nowe narzędzie badawcze, aby mogło zostać uznane za wiarygodne, musi spełniać szereg kryteriów testowania. Jednym z najważniejszych jest oczywiście kryterium rzetelności (stabilności) uzyskiwanych wyników w określonych odstępach czasu. Bardzo ważne jest również zachowanie obiektywności, trafności, ekonomiczności, standaryzacji, stronniczości oraz selektywności testu. Efektem finalnym każdego nowego testu jest oczywiście normalizacja, czyli stworzenie układu odniesienia do porównań wyników testu u różnych osobników [2, 4]. W tym miejscu krótko przeanalizujemy powyższe kryteria testowania w odniesieniu do własnej propozycji testów komputerowych badających wybrane aspekty koordynacji. Nasze powtarzane badania wykazały wewnątrzosobniczą zmienność rezultatów testów w kolejnych próbach. Konsekwentne zmiany polegały na poprawie osiągnięć z próby na próbę, przy czym różnice między seriami były coraz mniejsze. Tendencję tę zauważono w większości testów. Mając na uwadze to zjawisko oraz błąd typowy świadczące o stopniu stabilności danego testu, skupimy się na współczynnikach rzetelności. Należy podkreślić, iż zazwyczaj większość testów badających poszczególne efekty motoryczne wykazuje dość niskie współczynniki korelacji pomiędzy kolejnymi seriami badań. W tym miejscu podajemy jedynie orientacyjne ogólnie przyjmowane kryteria rzetelności dla testów [13]: bardzo wysoka 0,90 1,00 wysoka 0,80 0,89 średnia 0,60 0,79 niewystarczająca 0,00 0,59. 85
Stanisław Sterkowicz, Janusz Jaworski Tabela 1. Charakterystyki statystyczne poziomu badanych testów koordynacyjnych u dziewcząt 14 letnich w kolejnych 3 badaniach Table 1. Statistic characteristic of the level of researched coordinative tests of 14-year-old girls in three consecutive tests Lp. Nazwa testu KZM CMA test name Wymiar jednostka pomiaru Measurement measure unit Badanie / Test I II III x SD x SD x SD 1. Koordynacja oko ręka Coordination eye hand 2. Częstotliwość ruchów Movement frequency 3. Koordynacja wzrokowo ruchowa (tryb wymuszony) Visual and spatial coordination (constraint mode) 4. Koordynacja wzrokowo ruchowa (tryb wymuszony) Visual and spatial coordination (constraint mode) 5. Koordynacja wzrokowo ruchowa (tryb dowolny) Visual and spatial coordination (free mode) 6. Orientacja przestrzenna (tryb dowolny) Spatial orientation (free mode) 7. Szybkość reakcji na bodziec wzrokowy Fastness of reaction for visual stimulus 8. Orientacja przestrzenna (tryb dowolny) Spatial orientation (free mode) 9. Orientacja przestrzenna (tryb wymuszony) Spatial orientation (constraint mode) 10. Orientacja przestrzenna (tryb wymuszony) Spatial orientation (constraint mode) 11. Rytmizacja Rhythmization 12. Szybkość, dokładność i precyzja Fastness, accuracy and precision of movement 13. Szybkość, dokładność i precyzja ruchu Fastness, accuracy and precision of movement 14. Szybkość reakcji na bodziec słuchowy Fastness of reaction to the auditory stimulus czas próby sek. test time sec. liczba odebranych bodźców n number of received stimulae n czas próby sek. test time sec. czas próby msek. test time msec. czas próby sek. test time sec. liczba poprawnych reakcji n number of correct reaction n czas msek. test time msec. czas labiryntu w prawo sek. time of labyrinth to the right sec. liczba błędów w labiryncie w prawo n number of errors in the labyrinth to the right n czas msek. test time msec. 52,5 5,6 48,3 6,4 47,2 4,8 0,9 1,0 0,2 0,4 0,3 0,7 41,7 8,6 43,6 5,3 44,4 4,5 8,3 8,7 6,4 5,4 5,6 4,6 38,6 5,4 35,4 4,7 33,9 3,6 5,2 2,5 3,0 5,1 2,3 2,4 249,3 26,0 241,9 17,4 239,3 18,6 61,4 11,5 52,7 8,9 48,9 7,4 25,8 13,5 17,6 10,6 11,9 10,3 24,2 13,5 32,4 10,8 38,1 10,3 137,6 80,5 97,2 31,7 86,7 38,0 40,4 5,8 37,7 5,5 36,9 7,9 11,2 5,1 8,2 5,0 6,5 3,6 206,6 19,3 208,9 15,0 207,0 15,1 86
Ocena rzetelności własnego zestawu testów komputerowych do pomiaru wybranych koordynacyjnych... 15. Szybkość reakcji złoŝonej Fastness of complex reaction 16. Szybkość, dokładność i precyzja ruchu Fastness, accuracy and precision of movement 17. Częstotliwość ruchów ręki w lewo Frequency of hand movements to the left 18. Częstotliwość ruchów Frequency of movements 19. Częstotliwość ruchów ręki w prawo Frequency of hand movements to the right 20. Szybkość, dokładność i precyzja ruchu Fastness, accuracy and precision of movement 21. RóŜnicowanie kinestetyczne (antycypacja) Kinestetic diversification (anticipation) 22. Koordynacja wzrokowo ruchowa (tryb dowolny) Visual and spatial coordination (free mode) 23. SprzęŜenie ruchów Combining of movements 24. Szybkość reakcji złoŝonej Fastness of complex reaction 25. Koordynacja oko ręka Coordination eye hand 26. RóŜnicowanie kinestetyczne (parametry siłowe) Kinestetic diversifiction (strength parameters) 27. Szybkość, dokładność i precyzja ruchów Fastness, accuracy and precision of movement czas labiryntu w lewo sek. time of labyrinth to the left sec. ilość dotknięć n number of touches n suma dotknięć n sum of touches n ilość dotknięć n number of touches n liczba błędów w labiryncie w lewo n number of errors in the labyrinth to the left n odchylenie od wzorca piksele deviation from model pixels róŝnica czasów labiryntu w prawo i w lewo sek. difference between labyrinth times to the right and to the left sec. czas msek. test time msec. odchylenie od wzorca piksele deviation from model pixels róŝnica błędów w labiryncie w prawo i w lewo n difference between labyrinth times to the left and to the right n 3,4 1,2 3,6 2,1 3,0 1,9 42,1 6,8 40,1 5,2 36,2 5,5 24,0 2,1 25,5 2,7 28,1 3,8 48,6 4,4 50,9 6,1 54,9 6,6 24,6 2,5 25,4 3,5 26,8 2,9 13,3 6,7 8,3 4,5 6,0 4,6 46,9 17,8 36,0 12,2 29,9 14,8 1,1 1,4 0,3 0,7 0,2 0,6 5,3 2,8 5,0 3,8 3,5 2,3 358,4 34,5 359,0 29,9 319,4 34,7 14,7 10,9 8,7 3,9 8,7 4,1 17,7 10,0 14,9 6,3 11,6 3,3 5,1 3,3 3,9 3,0 2,5 1,6 Przeglądając literaturę dotyczącą badanego problemu dochodzimy do wniosku, iż większość autorów m.in.: [ 2, 4, 9, 14] jest zgodna, iż testy do pomiaru efektów motorycznych wykazują zdecydowanie niższe wartości współczynników powtarzalności (w granicach 0,5 0,8) niż w powyższej klasyfikacji. Jest to na pewno spowodowane specyfiką takich badań i nie oznacza braku ich praktycznej użytkowości. Dodatkowo w przypadku koordynacyjnych zdolności motorycznych, w których więk- 87
Stanisław Sterkowicz, Janusz Jaworski Tabela 2. Wartości współczynników rzetelności oraz błędu pomiaru dla analizowanych testów komputerowych KZM Table 2. Values of accuracy coefficients and measurement error for the analyzed CMA computer tests Lp. 1. Koordynacja oko ręka (sek.) Coordination eye hand (sec.) 2. Częstotliwość ruchów (n błędy) Movement frequency (n errors) Nazwa testu KZM 3. Koordynacja wzrokowo ruchowa tryb wymuszony (n poprawne) Visual and movement coordination, constraint mode (n correct) 4. Koordynacja wzrokowo ruchowa tryb wymuszony (n błędy) Visual and movement coordination, constraint mode (n errors) 5. Koordynacja wzrokowo ruchowa tryb dowolny (sek.) Visual and movement coordination, free mode, (sec.) 6. Orientacja przestrzenna tryb dowolny (n błędy) Spatial orientation, free mode (n errors) 7. Szybkość reakcji na bodziec wzrokowy (msek.) Fastness of reaction for visual stimulus (msec.) 8. Orientacja przestrzenna tryb dowolny (sek.) Spatial orientation, free mode (sec.) 9. Orientacja przestrzenna tryb wymuszony (n błędy) Spatial orientation, constraint mode (n errors) 10. Orientacja przestrzenna tryb wymuszony (n poprawne) Spatial orientation, constraint mode (n correct) 11. Rytmizacja (msek.) Rhythmization (msec.) 12. Szybkość, dokładność i precyzja ruchu, labirynt w prawo (sek.) Fastness, accuracy and precision of movement, labyrinth to the right (sec.) 13. Szybkość, dokładność i precyzja ruchu, labirynt w prawo (n błędy) Fastness, accuracy and precision of movement, labyrinth to the right (n errors) 14. Szybkość reakcji na bodziec słuchowy (msek.) Fastness of reaction to the auditory stimulus (msec.) 15. Szybkość reakcji złoŝonej (n błędy) Fastness of complex reaction (n errors) 16. Szybkość, dokładność i precyzja ruchu, labirynt w lewo (sek.) Fastness, accuracy and precision of movement, labyrinth to the left (sec.) 17. Częstotliwość ruchów ręki w lewo (n dotknięć) Frequency of hand movements to the left (n touches) 18. Częstotliwość ruchów (suma dotknięć) Frequency of movements (sum of touches) 19. Częstotliwość ruchów ręki w prawo (n dotknięć) Frequency of hand movements to the right (n touches) 20. Szybkość, dokładność i precyzja ruchu, labirynt błędy w lewo (n błędy) Fastness, accuracy and precision of movements, labyrinth errors to the left (n errors) 21. RóŜnicowanie kinestetyczne antycypacja (piksele) Kinestetic diversification anticipation (pixels) 22. Koordynacja wzrokowo ruchowa tryb dowolny, (n błędy) Visual and movement coordination, free mode (n errors) 23. SprzęŜenie ruchów (róŝnica czasów w sek.) Combining of movements (time difference in sec.) Wartość współczynnika rzetelności Reliability coefficient value Typowy błąd pomiaru Typical measurement error 0,937 1,505 0,937* 0,138 0,926 1,890 0,926 1,917 0,919 1,437 0,919* 1,067 0,916* 5,216 0,812 4,422 0,761 6,110 0,761 6,110 0,755* 17,249 0,689 3,150 0,633 3,059 0,619 10,585 0,594* 1,274 0,594 3,823 0,577 1,560 0,487 3,753 0,385 2,352 0,368 4,391 0,366 11,943 0,364* 0,518 0,285* 2,579 88
Ocena rzetelności własnego zestawu testów komputerowych do pomiaru wybranych koordynacyjnych... 24. Szybkość reakcji złoŝonej (msek.) 0,148 29,721 25. Koordynacja oko ręka (n błędy) Coordination eye hand (n errors) 26. RóŜnicowanie kinestetyczne -parametry siłowe, (piksele) Kinestetic diversification strength parameters, (pixels) 27. Szybkość, dokładność i precyzja ruchów ruchu, labirynt (n róŝnica błędów) Fastness, accuracy and precision of movements, labyrinth (n error difference) 0,072 7,128 0,081 7,812 0,105* 2,175 UWAGA: Współczynniki bez gwiazdki dotyczą badania 1-2, współczynniki z * dotyczą badania 2-3 ATTENTION: Coefficients without a * refer to test 1-2, coefficients with * refer to test 2-3 szość testów ma bardzo krótki czas trwania próby, współczynniki te mogą przyjmować jeszcze niższe wartości. Uważa się więc, iż wielkości współczynników powtarzalności dla KZM powyżej 0,50 należy uznać już za wystarczające. Dodatkowo jeszcze, jak wykazał w swoich badaniach Jedynacki [15], współczynniki rzetelności na ogół są wyższe w grupie chłopców niż u dziewcząt. To też miało znaczenie przy interpretacji wyników badań własnych. Porównując otrzymane wyniki współczynników rzetelności do dostępnych danych możemy stwierdzić, iż nasze wyniki są bardzo podobne do współczynników rzetelności prób z Wiedeńskiego Systemu Testowego (www.schuhfried.at). Autorzy tego systemu podają, iż współczynniki rzetelności testów wahają się od 0,50 do 0,99. Przykładowo dla testów: uczenia się figury, uczenia się liczby, tappingu rzetelność testów wynosiła od 0,50 do 0,55, z kolei dla: czasu reakcji, czasu motorycznego analizy reakcji, ciągłości uwagi wynosiła aż 0,99. Oczywiście konsekwentnie w naszych porównaniach pomijamy próby numer 23 27. Nieco wyższe niż w badaniach własnych współczynniki rzetelności dla testów komputerowych otrzymali w swych badaniach Juras i Waśkiewicz [10]. Wyniki te jednak mogą być spowodowane większą liczebnością badanych oraz inną grupą wiekową (badania na studentach, grupa 30 studentek i 30 studentów wyselekcjonowana pod względem umiejętności obsługi komputera oraz doświadczenia sportowego). Z kolei odnosząc wyniki badań własnych do otrzymanych współczynników rzetelności w pracy Raczka i Mynarskiego [9] możemy stwierdzić, iż zaproponowane własne próby okazały się bardziej stabilne. Charakterystyczne jest to, że zarówno w badaniach własnych, jak również powyżej cytowanych, bardzo niskie współczynniki rzetelności otrzymano dla różnicowania kinestetycznego. Bardzo ciekawe byłoby porównanie wielkości współczynników rzetelności z propozycją komputerowych testów koordynacyjnych Klocka i wsp. [12]. Autorzy tego zestawu jednak nie przeprowadzili takich badań. Obiektywność podobnie jak wszelkie (znormalizowane) testy komputerowe, własne propozycje testów charakteryzują się również maksymalna obiektywnością niezależną od prowadzącego badania oraz niezależnością wyników zapisywanych w momencie testowania w programie komputerowym. Ekonomiczność z punktu widzenia prowadzącego badania testy komputerowe własnego pomysłu charakteryzują się bardzo wysoką ekonomicznością. Całkowity czas badania jednego osobnika wynosi około 30 min. W tym czasie uzyskujemy 27 różnych wskaźników zapisanych w postaci gotowej bazy danych (Excel). Standaryzacja jak wykazano powyżej, każdy test komputerowy posiada jasny i dokładny opis wykonania, zapisu wyniku oraz ustawień możliwości testowych. Stronniczość w celu wykluczenia stronniczości testów i nie dyskryminowania osób bez żadnego doświadczenia komputerowego, zastosowano elementarne zadania z wykorzystaniem rysika tableta. Pozwoliło to zredukować wpływ umiejętności ruchowych na wynik badania. Selektywność w grupie o dużej liczebności (badania studentów w trakcie publikacji) uzyskano w większości przypadków rozkłady normalne, zgodne z krzywą Gaussa. Wskaźniki rozproszenia rezultatów poszczególnych testów wahały się w granicach 10 40 procent (V). Wnioski Na podstawie zaprezentowanych wyników badań można sformułować następujące wnioski zbieżne z celem pracy: 1. Zaproponowane testy komputerowe w zdecydowanej większości spełniają warunek rzetelności. 89
Stanisław Sterkowicz, Janusz Jaworski 2. Spośród wszystkich badanych zdolności najwyższe współczynniki rzetelności uzyskano dla: koordynacji typu oko ręka, częstotliwości ruchów, koordynacji wzrokowo-ruchowej, orientacji przestrzennej oraz szybkości reakcji na bodziec wzrokowy. Konieczne jest dalsze poszukiwanie wiarygodnego testu komputerowego do badania różnicowania kinestetycznego. 3. Weryfikacja rzetelności zastosowanych testów w innych grupach wiekowych pozwoli w przyszłości wyłonić optymalną ich liczbę z szerokiej autorskiej propozycji. PIŚMIENNICTWO LITERATURE [1] Raczek J: Motoryczność człowieka, poglądy, kontrowersje i koncepcje. W: Motoryczność dzieci i młodzieży. (red. J. Raczek), Katowice, AWF, 1986; I. [2] Szopa J, Mleczko E, Żak S: Podstawy antropomotoryki. Warszawa Kraków, Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996. [3] Osiński W: (red.) Motoryczność człowieka jej struktura, zmienność i uwarunkowania. Mon. Podr. Skr. Poznań, AWF, 1993; 310. [4] Osiński W: Antropomotoryka. Seria : Podręczniki, Poznań, AWF, 2000; 49. [5] Hirtz P: Untersuchungen zur Entwicklung koordinativer Leistungsvoraussetsungen bei Schulkindern. Theorie und Praxis der Körperkultur, 1976; 4: 283 289. [6] Ljach W: O kłassifikacji koordinacjonnych sposobnostiej. Teorija i Praktika Fiziczeskoj Kultury, 1987; 7: 28 30. [7] Raczek J, Mynarski W, Ljach W: Kształtowanie i diagnozowanie koordynacyjnych zdolności motorycznych. Podręcznik dla nauczycieli, trenerów i studentów. Katowice, AWF, 2003. [8] Ljach W: Opredielenie koordinacjonnych sposobnostiej s pomoszczju testow. Fiziczeskaja Kultura w Szkole, 1988; 12: 56 59. [9] Raczek J, Mynarski W: Z badań nad strukturą koordynacyjnych zdolności motorycznych. Antropomotoryka, 1991; 5: 3 19. [10] Juras G, Waśkiewicz Z: Czasowe, przestrzenne oraz dynamiczne aspekty koordynacyjnych zdolności motorycznych. Studia nad motorycznością ludzką, Katowice, AWF, 1998; 3. [11] Raczek J, Mynarski W, Ljach W: Teoretyczno-empiryczne podstawy kształtowania i diagnozowania koordynacyjnych zdolności motorycznych. Katowice, AWF, 1998. [12] Klocek T, Spieszny M, Szczepanik M: Komputerowe testy zdolności koordynacyjnych. Warszawa, Centarlny Ośrodek Sportu, 2002. [13] Kirkendall D. R, Gruber J. J, Johnson R. E: Measurement and Evaluation for Physical Educators. Champain, Human Kinetics Publl. Inc., Illinois, 1987. [14] Lienert G. A: Testaufbau und Testanalyse. Berlin, Verlag J. Beltz., 1969. [15] Jedynacki A: Z badań nad rzetelnością prób sprawności fizycznej. Kultura Fizyczna, 1971; 9: 399 400. 90