Dochody GFS Wydatki GFS Pozycje bilansuj ce = dochody wydatki - p atno ci S.13 do bud etu UE - p atno ci jednostek spoza S.13 do bud etu UE + bie ce wyp aty z bud etu UE do jednostek S.13+ kapita owe wyp aty z bud etu UE do jednostek S.13 + kapita owe wyp aty z bud etu UE dla jednostek spoza S.13- wydatki kapita owe S.13 dla bud etu UE = dochody bie ce S.13 (GFS) = Wydatki bie ce S.13 (GFS) Oszcz dno ci brutto + transfery kapita owe dla S.13 (ESA 95) - wydatki kapita owe z bud etu UE dla S.13 + transfery kapita owe S.13 (ESA 95) + wydatki kapita owe S.13 (ESA 95) + wydatki kapita owe dla jednostek spoza S.13 - wydatki kapita owe S.13 do bud etu UE (GFS) = dochody ogó em (GFS) = wydatki ogó em (GFS) Zad u enie/wierzytelno ci netto (ESA 95 i GFS) 7. D ug 7.1. Podstawowe definicje Podstawowe kwestie zwi zane z d ugiem publicznym w krajach cz onkowskich Unii Europejskiej uregulowane zosta y w nast puj cych aktach prawnych: Traktat o ustanowieniu Wspólnoty Europejskiej (art. 104): poziom d ugu publicznego, obok ogranicze dotycz cych deficytu, stanowi kryterium, w oparciu o które Komisja bada przestrzeganie dyscypliny bud etowej w pa stwach cz onkowskich (art. 104 - okre la tzw. procedur nadmiernego deficytu (Excessive Deficit Procedure - EDP)). Protokó w sprawie procedury stosowanej w wypadku nadmiernego deficytu, stanowi cy za cznik do traktatu z Maastricht okre la: ogóln definicj d ugu; warto bazow relacji d ugu publicznego do PKB na poziomie 60%. Rozporz dzenie dotycz ce stosowania Protoko u w sprawie procedury stosowanej w wypadku nadmiernego deficytu, stanowi cego za cznik do Traktatu o ustanowieniu Wspólnoty Europejskiej: 95
wprowadza precyzyjn definicj d ugu sektora instytucji rz dowych i samorz dowych jako skonsolidowanego d ugu brutto tego sektora, liczonego wed ug warto ci nominalnej, okre la, które kategorie zobowi za finansowych stanowi d ug sektora instytucji rz dowych i samorz dowych, tj.: gotówka i depozyty (AF.2), papiery warto ciowe inne ni akcje z wy czeniem instrumentów pochodnych (AF.33), po yczki 19 (AF.4). Europejski System Rachunków Narodowych i Regionalnych (ESA 95): okre la definicj sektora instytucji rz dowych i samorz dowych oraz wskazuje dok adny podzia na podsektory: instytucji rz dowych na szczeblu centralnym (central government), instytucji samorz dowych na szczeblu lokalnym (local government) i funduszy ubezpiecze spo ecznych (social security funds), definiuje wszystkie kategorie zobowi za finansowych. 7.2. Metodologia liczenia d ugu sektora instytucji rz dowych i samorz dowych Definicja sektora instytucji rz dowych i samorz dowych, w ramach procedury nadmiernego deficytu, jest spójna z postanowieniami ESA 95. Ró nice pomi dzy pasywami sektora instytucji rz dowych i samorz dowych w bilansie ESA 95 a d ugiem publicznym w EDP s znaczne: d ug Maastricht sk ada si z nale no ci sektora instytucji rz dowych i samorz dowych w gotówce, depozytach i w formie d u nych papierów warto ciowych oraz po yczek. Wszelkie nale no ci sektora instytucji rz dowych i samorz dowych w formie akcji i innych papierów warto ciowych, rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, pozosta ych nale no ci/zobowi za (kredyty handlowe i ró nice terminów kategoria F.7 w ESA 95) oraz pochodnych instrumentów finansowych s w zwi zku z tym pomijane, 19 Do tej kategorii zalicza si, oprócz standardowych po yczek, równie umowy leasingu finansowego oraz sprzeda y na raty, zobowi zania z tytu u umów o partnerstwie publiczno-prywatnym, w przypadku gdy umowa ta ma wp yw na poziom d ugu sektora instytucji rz dowych i samorz dowych. Ponadto w pozycji tej mieszcz si papiery warto ciowe, z wy czeniem papierów udzia owych, których zbywalno jest ograniczona (tzn. nie istnieje dla nich p ynny rynek wtórny). 96
w ESA 95 warto pasywów sektora instytucji rz dowych i samorz dowych jest okre lana wed ug cen rynkowych, w EDP s one rejestrowane w warto ci nominalnej. Powoduje to znacz ce ró nice w przypadku niskiego lub zerokuponowego zad u enia lub d ugoterminowych kuponowych papierów warto ciowych wyemitowanych gdy stopy procentowe by y inne, w EDP niektóre zobowi zania w walutach obcych s szacowane wed ug kursu okre lonego w umowie a w ESA 95 zobowi zania w walutach obcych przelicza si na walut krajow wed ug kursu walutowego rynku transakcji natychmiastowych w dniu bilansowym, d ug Maastricht jest skonsolidowany, co oznacza, e nie obejmuje d ugu sektora instytucji rz dowych i samorz dowych w ramach samego sektora, w danych EDP nie bierze si pod uwag aktywów finansowych b d cych w posiadaniu sektora instytucji rz dowych i samorz dowych. Warto poszczególnych tytu ów d u nych zaliczanych do d ugu sektora instytucji rz dowych i samorz dowych ustala si w nast puj cy sposób: Depozyty warto przyj tych depozytów oblicza si wed ug warto ci nominalnej rozumianej jako kwota kapita u, któr d u nik zobowi zany jest zap aci wierzycielowi, zgodnie z warunkami okre lonymi w umowie, w przypadku gdyby depozyt by likwidowany; warto nominalna depozytu jest to warto, od której nalicza si oprocentowanie. Papiery warto ciowe warto wyemitowanych papierów warto ciowych oblicza si wed ug ich warto ci nominalnej, rozumianej jako: kwota wiadczenia g ównego z tytu u wyemitowanych papierów warto ciowych, nale na do zap aty w dniu ich wykupu; kwota wiadczenia g ównego z tytu u wyemitowanych papierów warto ciowych, z których zobowi zania finansowe s indeksowane lub kapitalizowane z uwzgl dnieniem przyrostu kapita u, wynikaj cego ze sposobu indeksacji lub kapitalizacji danego papieru warto ciowego, naliczona na koniec okresu sprawozdawczego. 97
Po yczki warto zaci gni tych po yczek oblicza si wed ug warto ci nominalnej, rozumianej jako kwota wiadczenia g ównego z tytu u zaci gni tej po yczki, nale na do zap aty w dniu wymagalno ci zobowi zania. Warto nominaln zobowi za sektora instytucji rz dowych i samorz dowych wyra onych w walutach obcych oblicza si przeliczaj c je na walut polsk wed ug redniego kursu walut obcych, og aszanego przez Narodowy Bank Polski, obowi zuj cego w ostatnim dniu roboczym danego okresu sprawozdawczego. 7.3. Podstawowe ró nice dotycz ce d ugu publicznego definicja polska oraz definicja unijna. Szczegó owe informacje dotycz ce regulacji prawnych dotycz cych d ugu publicznego w Polsce i UE oraz podstawowe ró nice mi dzy d ugiem sektora instytucji rz dowych i samorz dowych a pa stwowym d ugiem publicznym przestawia poni sza tablica. Podstawowe ró nice dotycz ce d ugu publicznego- definicja polska a unijna Regulacje krajowe (stan na rok 2009) pa stwowy d ug publiczny ustawa o finansach publicznych tworzy zamkni ty katalog jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych, który dzieli na 3 podsektory: rz dowy, samorz dowy, ubezpiecze spo ecznych; zakres sektora finansów publicznych Regulacje UE d ug sektora instytucji rz dowych i samorz dowych zakres sektora instytucji rz dowych i samorz dowych zosta zdefiniowany w ESA 95 1) ; nie zosta wprowadzony zamkni ty katalog jednostek; ró nice w zakresie sektora w zale no ci od regulacji 2) Krajowy Fundusz Drogowy utworzony w ramach Banku Gospodarstwa Krajowego nie jest zaliczany do sektora finansów publicznych; jest zaliczany do sektora instytucji rz dowych i samorz dowych; jednostki badawczo rozwojowe s zaliczane do sektora finansów publicznych; nie s zaliczane do sektora instytucji rz dowych i samorz dowych; przedsi wzi cia infrastrukturalne realizowane w formule partnerstwa PPP nie s zaliczane do sektora finansów publicznych; zgodnie z wytycznymi Eurostatu w odniesieniu do klasyfikacji sektorowej przedsi wzi infrastrukturalnych PPP przynale no sektorowa 98
Regulacje krajowe (stan na rok 2009) pa stwowy d ug publiczny papiery warto ciowe opiewaj ce na wierzytelno ci pieni ne (poza papierami udzia owymi); kredyty i po yczki (w tym papiery warto ciowe, których zbywalno jest ograniczona); przyj te depozyty; zobowi zania wymagalne (tj. takie, których termin p atno ci min, a które nie zosta y przedawnione lub umorzone); Regulacje UE d ug sektora instytucji rz dowych i samorz dowych tych projektów zale y od podzia u ryzyk ponoszonych przez strony 20 ; tytu y d u ne zaliczane do d ugu publicznego papiery warto ciowe inne ni akcje, z wy czeniem instrumentów pochodnych; po yczki; gotówka i depozyty; ró nice w tytu ach d u nych w zale no ci od regulacji zobowi zania wymagalne; - 3) d ug potencjalny ró nice dotycz ce uwzgl dniania d ugu potencjalnego w ograniczeniach na relacj d ugu do PKB nie jest uwzgl dniany. Od 1.01.2006 r. zgodnie z ustaw z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych podstawow kategori, do której odnosz si limity zad u enia jest d ug publiczny bez przewidywanych wyp at z tytu u por cze i gwarancji; ograniczenia UE nie uwzgl dniaj bezpo rednio d ugu potencjalnego zwi zanego z udzielanymi por czeniami i gwarancjami; po spe nieniu okre lonych kryteriów (zgodnie z zasadami ESA 95) d ug potencjalny mo e sta si d ugiem podmiotu udzielaj cego por czenia lub gwarancji (operacja przej cia d ugu); 1) Zakres sektora okre la Zespó ds. Statystyki Sektora Instytucji Rz dowych i Samorz dowych powo any przez Prezesa G ównego Urz du Statystycznego. 2) Council Regulation No 2223/1995 on the European System of National and Regional Accounts in the Community. Kryteria stosowane w ESA 95 dotycz przede wszystkim funkcji realizowanych przez dane jednostki i sposobu ich finansowania. G ównym kryterium branym pod uwag jest dzia alno podstawowa danej jednostki redystrybucja narodowego dochodu i bogactwa; w pozosta ych przypadkach stosowana jest regu a 50% (mniej ni 50% kosztów produkcji jest finansowanych przychodami/dochodami ze sprzeda y) 3) Zobowi zania wymagalne stanowi wydatek na bazie memoria owej i zgodnie z regulacjami UE s uwzgl dniane w wyniku (deficycie/nadwy ce) sektora instytucji rz dowych i samorz dowych Zestawienie poni ej prezentuje przyk adowe przej cie z pa stwowego d ugu publicznego wed ug definicji polskiej na d ug sektora instytucji rz dowych i samorz dowych wed ug definicji unijnej. 20 Patrz PPP, rozdzia 4. 99
G ówne ró nice pomi dzy PDP a d ugiem sektora instytucji rz dowych i samorz dowych (mln z ) stan na koniec 2008 r. Pa stwowy d ug publiczny 597.764,4 Dostosowanie zakresu sektora 8.106,0 JBR* (-) 213,1 zad u enie KFD** (+) 5.923,1 przedsi wzi cia infrastrukturalne realizowane w formule PPP, gdzie wi kszo ryzyk ponosi partner publiczny (+) 2.396,0 Dostosowanie metodologiczne 5.068,1 zobowi zania wymagalne (-) 5.069,9 zobowi zania stale sp acane przez SP za podmioty, którym uprzednio udzielono por czenia lub gwarancji SP (+) 1,8 D ug wed ug Traktatu z Maastricht 600.802,3 *JBR jednostki badawczo-rozwojowe ** KFD Krajowy Fundusz Drogowy 7.4. ród a danych Dane z zakresu zad u enia Skarbu Pa stwa znajduj si w posiadaniu Departamentu D ugu Publicznego w Ministerstwie Finansów. Informacje odno nie zad u enia SP z tytu u skarbowych papierów warto ciowych i kredytów zagranicznych gromadzone s z dok adno ci do jednego instrumentu. Pozosta e dane niezb dne do obliczenia wysoko ci zad u enia sektora instytucji rz dowych i samorz dowych s gromadzone i przetwarzane na podstawie dwóch rozporz dze : Rozporz dzenie Ministra Finansów nr 27/06 dnia 27 czerwca 2006 r. w sprawie sprawozdawczo ci bud etowej (Dz. U. z 2006r., Nr 115, poz. 781) W oparciu o przepisy tego rozporz dzenia Departament Finansowania Samorz du Terytorialnego w Ministerstwie Finansów gromadzi i przetwarza informacje o zad u eniu jednostek samorz du terytorialnego (JST). Rozporz dzenie Ministra Finansów nr 113/06 z dnia 26 czerwca 2006 r. w sprawie sprawozda jednostek sektora finansów publicznych w zakresie operacji finansowych (Dz. U. z 2006 r., Nr 113, poz. 770) W oparciu o przepisy tego rozporz dzenia G ówny Urz d Statystyczny gromadzi i przetwarza informacje o zad u eniu pozosta ych podmiotów z osobowo ci prawn 100