Autor: Nieśmiertelna bajka Test dla kl. I liceum Instrukcja Test, który masz przed sobą, sprawdza, czy potrafisz zrozumieć tekst literacki oraz posiadasz podstawowe wiadomości o kontekście kulturowym. Składa się z 23 zadań krótkiej odpowiedzi. Odpowiadaj zwięźle, cytuj tylko wtedy, kiedy jest takie polecenie. Zadania związane są z podanym niżej tekstem. Przeczytaj go uważnie, a potem postaraj się rozwiązać zadania. Za błędną odpowiedź, podobnie jak za brak odpowiedzi, otrzymasz zero punktów, za odpowiedź poprawną 1 punkt. Pracuj bez pośpiechu, dbaj o jasne wyrażanie myśli. Stanisław Trembecki Wilk i baranek 1 Racyja mocniejszego zawdy lepsza bywa. Zaraz wam tego dowiodę. Gdzie bieży krynica żywa, Poszło jagniątko chlipać sobie wodę. 5 Wilk tam na czczo nadszedłszy, szukając napaści, Rzekł do baraniego syna: I któż to zaśmielił waści, Że się tak ważysz mącić mój napitek? Nie ujdzie ci bez kary tak bezecna wina. 10 Baranek odpowiada, drżąc z bojaźni wszytek: Ach panie dobrodzieju, racz sądzić w tej sprawie Łaskawie. Obacz, że niżej ciebie, niżej stojąc zdroju, Nie mogę mącić pańskiego napoju. 15 Cóż? Jeszcze mi zadajesz kłamstwo w żywe oczy?! Poczkaj no, języku smoczy, I tak rok-eś mię zelżył paskudnymi słowy. Cysiam jeszcze, i na tom poprzysiąc gotowy, Że mnie przeszłego roku nie było na świecie. 20 Czy ty, czy twój brat, czy który twój krewny, Dość, że tego jestem pewny, Że wy mi honor szarpiecie; Psy, pasterze i z waszą archandyją całą Szczekacie na mnie, gdzie tylko możecie. Muszę tedy wziąć zemstę okazałą. Po tej skończonej perorze, Łapes jak swego i zębami porze.
2 ZADANIA 1. Wymień przynajmniej pięciu twórców bajek. 2. Podaj przynajmniej trzy cechy, które charakteryzują bajkę jako gatunek literacki. 3. Dlaczego bajkę możemy traktować jako rodzaj przypowieści? Odpowiedz jednym zdaniem. 4. W starożytności grecki bajkopisarz Babrios (II w. n.e.) zapoczątkował bajkę narracyjną, do tej tradycji nawiązywał m.in. La Fontaine (XVII w.); z kolei Ezop (VI w. p.n.e.), a w starożytnym Rzymie Fedrus (I w. p.n.e./i w. n.e.) tworzyli bajki epigramatyczne (które w XVIII w. zainspirowały Lessinga). Jakim rodzajem bajki jest Wilk i baranek Stanisława Trembeckiego? Odpowiedź uzasadnij jednym zdaniem. 5. Scharakteryzuj krótko kompozycję (budowę) bajki Trembeckiego. 6. Przytocz morał sentencję wyrażającą myśl przewodnią utworu. 7. Czego dotyczy fabuła? Odpowiedz jednym zdaniem. 8. Zacytuj wers, który określa miejsce akcji. 9. Najbardziej rozpowszechniona jest forma bajki zwierzęcej, którą określa się jako wypowiedź o charakterze alegorycznym. Podaj znaczenie pojęcia alegoria.
10. Zwierzęta w bajkach to alegorie określonych zachowań, postaw, typów ludzkich. Podaj, czego alegorycznymi odpowiednikami są baranek, wilk i trzy inne (dowolnie wybrane) zwierzęta. 11. Zacytuj wersy, w których narrator wprowadza bohaterów. 12. Jaki jest stosunek narratora do baranka, a jaki do wilka? Uzasadnij swój sąd, przytaczając jeden argument cytat z tekstu. 13. Zgodnie z konwencją gatunku w bajkach zwierzęta mówią i zachowują się tak jak ludzie. W wersach 7-9 wilk oskarża baranka, że zmącił wodę, którą on pije, i zapowiada wymierzenie stosownej kary. Skomentuj krótko słowa baranka: panie dobrodzieju, racz sądzić łaskawie (zwróć uwagę na wyodrębnienie przysłówka łaskawie jako oddzielnego wersu). 14. Wstęp jest początkiem mowy (...) i niejako torowaniem drogi do tego, co ma nastąpić. (...) Argumenty winny mieć siłę dowodu. (...) Zbijanie tezy przeciwnika (...) należy do argumentowania (Arystoteles Retoryka ). Przeanalizuj wypowiedź baranka od wersu 11. i krótko uzasadnij, że jest ona zbudowana zgodnie z wymogami retoryki. 3
15. Jaki jest skutek tej przekonującej obrony, czyli jaka jest reakcja wilka? Skomentuj krótko, możesz wykorzystać cytaty. 16. Przytocz słowa wilka, które są konkluzją jego przemowy. 4 17. Podaj przynajmniej dwa argumenty, które uzasadnią twierdzenie, że przedstawiona tu fabuła wprowadza w klimat, atmosferę rozprawy sądowej, procesu. 18. Istotą, celem bajki jest dydaktyzm pouczenie o szkodliwości czy pożyteczności zachowań, przekazanie zasad etycznych, wskazówek postępowania. Odwołując się do przebiegu zdarzenia przedstawionego w bajce Wilk i baranek, do stosunku narratora wobec bohaterów, sformułuj dydaktyczny cel tej bajki. 19. Dzięki fabule rozwiniętej w tej bajce, autor dowiódł, że światem rządzi siła, przekazał prawdy etyczne (potępiając przemoc), ale też ukazał swój kunszt poetycki. Podaj przynajmniej dwie cechy charakteryzujące język i styl poety. 20. Podaj dwie cechy charakteryzujące sposób narracji. 21. Dlaczego autor wprowadza mowę niezależną dialog? Podaj dwa argumenty. 22. Określ system wersyfikacyjny w bajce Stanisława Trembeckiego. 23. Podaj dwie przyczyny popularności bajki w epoce oświecenia.
Nr zad. Sprawdzana umiejętność. Uczeń: Kat. takson 5 Kartoteka testu: Poziom wymagań Poprawna odpowiedź 1. zna twórców bajek A P np. Ezop (najstarszy znany bajkopisarz, twórca bajki zwierzęcej, VI w. p.n.e.), Fedrus (twórca klasycznej bajki literackiej), La Fontaine, G. E. Lessing, I. Kryłow; w Polsce: Biernat z Lublina, M. Rej, W. Potocki, I. Krasicki, S. Trembecki, A. Naruszewicz, A. Mickiewicz, A. Fredro, J. Lemański, B. Hertz, J. Ejsmond, J. Tuwim, J. Brzechwa, L. J. Kern 2. podaje cechy bajki A P np. krótka powiastka wierszem lub prozą; bohaterami są zwierzęta, ludzie, rzadziej rośliny lub przedmioty; ma charakter dydaktyczny, (pouczenie sformułowane wprost albo dobitnie zasugerowane przez przykład, konfrontację postaw); wyraża prawdy ponadczasowe; akcja szkicowa; bohaterowie dobrani na zasadzie kontrastu i obdarzeni jedną charakterystyczną cechą; zwierzęta (alegorie) zastępują rozbudowaną charakterystykę; składnia podporządkowana jest często rządzącej bajką zasadzie kontrastu (np. zdania przeciwstawne); przejrzysta, jasna kompozycja; narrator identyfikuje się z postacią pozytywną; w bajce liczy się też kondensacja treści, a zatem istotny jest błyskotliwy pomysł czy celne sformułowanie i... humor 3 porównuje cechy dwóch gatunków literackich: bajki i przypowieści 4. dostrzega cechy bajki narracyjnej w tekście Trembeckiego C PP np. ilustruje ogólne, uniwersalne prawdy o życiu i człowieku moralne, filozoficzne; ma charakter dydaktyczny, moralizatorski; interpretacja polega na odczytaniu właściwego, alegorycznego znaczenia B PP bajka narracyjna ma charakter fabularny; rozbudowany, dokładny opis; fabularne proste opowiadanie jako dowód tezy (w przeciwieństwie do zwięzłej i krótkiej bajki epigramatycznej) 5. wyjaśnia kompozycję tekstu C P np. rozpoczyna się od sentencji, potem zapowiedź dowodu i dowodzenie w postaci opowiedzianej przez narratora historii (przedstawienie tematu, postaci, błyskawiczny rozwój akcji, katastrofa) 6. cytuje morał B P Racyja mocniejszego zawdy lepsza bywa 7. określa fabułę bajki B P historia baranka rozszarpanego przez wilka (narrator opowiada zdarzenie, które dowodzi prawdy przytoczonej w pierwszym wersie) 8. określa miejsce akcji B P w. 3. 9. wyjaśnia pojęcie alegoria B P od gr. allégoria mówić w przenośni, obrazowo; motyw (lub zespół motywów), który poza znaczeniem dosłownym i przedstawionym bezpośrednio ma inne ukryte znaczenie (zwane alegorycznym); jest ono jednoznacznie odczytywane; alegoria ma skonwencjonalizowany charakter; alegoria pozwala dostrzec analogię między postaciami bajek a typami ludzkimi, między opisanymi sytuacjami a zdarzeniami, w jakich człowiek może się znaleźć (w przeciwieństwie do symbolu, który charakteryzuje bardziej zindywidualizowana interpretacja, a zatem wieloznaczność)
10. podaje znaczenia alegoryczne zwierząt 11. odszukuje informacje w tekście B P w. 4 i 5. 12. określa stosunek narratora do bohaterów, uzasadniając swoją opinię cytatem z tekstu 6 A P baranek (owca, jagnię) bezbronność, naiwność, potulność (baran także głupota); wilk bezwzględność, drapieżność, bezprawie; inne np.: wół ciężka praca; mrówka pracowitość; lis chytrość, przebiegłość; zając płochliwość; sowa mądrość C PP narrator jest życzliwy w stosunku do baranka np. w wersie 4., nazywając baranka jagniątko, podkreśla, że jest młody, jest jeszcze dzieckiem, a zdrobnienie i arkadyjski obraz (jagniątko chlipie sobie wodę) też sugerują sympatię; a w wersie 10: baranek odpowiada, drżąc z bojaźni; wilka narrator nie darzy sympatią np. w wersie 5. informuje o jego niecnych zamiarach (Wilk tam na czczo nadszedłszy, szukając napaści); potępia też wilka, przytaczając jego argumenty, które są absurdalne 13. redaguje komentarz C PP np. baranek tak zwracając się do wilka podkreśla wyższość adresata, swoją słabość i zależność od wilka; zwrot grzecznościowy: panie dobrodzieju także wskazuje na zależność nadawcy wypowiedzi od adresata; wyodrębnienie przysłówka łaskawie sprawia, że jego znaczenie zostało wyeksponowane, a podkreśla on sens wypowiedzi baranka który zdany jest na łaskę wilka 14. uzasadnia retoryczną konstrukcję wypowiedzi bohatera 15. odszukuje informacje w tekście i redaguje komentarz 16. odszukuje konkluzję wypowiedzi bohatera 17. argumentuje, korzystając z tekstu 18. odczytuje dydaktyczne przesłanie tekstu D PP np. zgodnie z zaleceniami sztuki retoryki baranek we wstępie toruje sobie drogę, próbując pozyskać zaufanie wilka (w. 11-12), potem dowodzi swojej niewinności argumentuje zbijając tezy przeciwnika (w.13-14, 18-19) C P np. wilk uważa, że baranek, broniąc swej niewinności i zaprzeczając oskarżeniom, zadaje mu kłamstwo w żywe oczy, atakuje zatem baranka, mówi o jego jadowitym języku i że rok temu został przez niego obrażony; lekceważy argument, że baranka wtedy nie było jeszcze na świecie, bo i tak baranek jako przedstawiciel wrogów wilka zginąć musi; argumenty, które wilk przytacza, mają w jego mniemaniu uzasadnić pożarcie baranka B P Muszę tedy wziąć zemstę okazałą C PP np. mamy oskarżonego (baranek) i oskarżyciela, który jest jednocześnie sędzią (wilk); po wymianie argumentów wilk odrzuca racje baranka; ostatnie słowa wilka i komentarz narratora to wyrok w sprawie baranka (kara); wilk pożera niewinną ofiarę na mocy sprawiedliwego prawa; do procesu nawiązuje też dobór słownictwa jest mowa o winie, karze, sądzeniu (w. 9, 11) C PP np. bajka uczy, że nie należy popierać bezprawia, że nic nie uzasadnia bezprawia i przemocy (narrator wyraźnie potępia egoizm i przemoc silniejszego); ukazuje sprzeczność między prawami naturalnymi a moralnymi; potępia relacje społeczne oparte na założeniu, że prawo stoi po stronie silniejszego; potępia świat, w którym rządzi przemoc, spryt; przygnębiający jest taki świat, tak jak i sprawiedliwy wyrok wilka
19. charakteryzuje język i styl bajki Trembeckiego 20. określa sposób narracji w utworze 21. określa funkcje dialogu w tekście 7 C PP np. język skrótowy, dosadny, obrazowy, żywy, potoczny i prosty, ale też słowa wyszukane (cysiam) i archaizmy; zastosowanie środków stylistycznych (przerzutnie, epitety, mowa niezależna); też rymy wyszukane, rzadkie (perorze porze) C PP np. początek (morał, 1. w.; opis, 3-6 w.) i zakończenie (ostatnie 2 wersy) opowiadanie narratora; od 7 do 25 wersu wprowadzenie mowy niezależnej, dialog (te bezpośrednie repliki przypominają scenkę w dramacie, wprowadza zindywidualizowany język); narrator opowiada, ale też ocenia C PP np. dialog wpływa na udramatycznienie akcji, ożywienie, obrazowość narracji, podkreśla racje bohaterów, ukazując ich punkt widzenia (zaznacza opozycję: baranek wilk), treść i sposób wypowiedzi bohaterów to element ich charakterystyki 22. określa wersyfikację utworu C P wiersz sylabiczny nieregularny (wiersze o różnej liczbie sylab), 8-, 11-, 13-zgłoskowiec, a nawet 3- zgłoskowiec 23. wskazuje powody popularności bajki w literaturze oświecenia C P np. dydaktyzm (i racjonalizm) epoki a funkcja dydaktyczna bajki; uczyła bawiąc (I. Krasicki: myśl dowcipną zwięźle obwieścić); wyrasta z poetyki klasycyzmu (precyzja, jasność, skrót)