Podstawowe teorie integracji europejskiej

Podstawowe teorie integracji europejskiej Katedra Studiów nad Procesami Integracyjnymi INPiSM UJ ul. Wenecja 2, 33-332 Kraków

Stan debaty teoretycznej Racjonalizm vs konstruktywizm społeczny (vs reflektywizm) Dychotomia przyjęta w teoriach stosunków międzynarodowych Została transponowana na grunt teorii integracji europejskiej przez Marka Pollacka: M. Pollack, International Relations Theory and European Integration, Journal of Common Market Studies 2001, vol. 39, no. 2. Metodologia programów badawczych Imre Lakatosa Twardy rdzeń Heurystyka pozytywna Heurystyka negatywna Pas ochronny hipotez Rywalizacja programów badawczych: Postępowość teoretyczna Postępowość empiryczna Postępowość heurystyczna

Racjonalizm Przedstawiciele: Mark Pollack, Andrew Moravcsik, Joseph Grieco, Stanley Hoffmann, Alan Milward, Anders Wivel, George Tsebelis, Geoffrey Garrett Twardy rdzeń, czyli założenia: Materializm Homo oeconomicus Preferencje są stałe i egzogeniczne Normatywizm racjonalnego wyboru Logika konsekwencji Pozytywizm Pas ochronny, czyli teorie wchodzące w skład: Realizm Liberalizm międzyrządowy Instytucjonalizm racjonalnego wyboru PAT (Principal-Agent Theory)

Konstruktywizm społeczny Przedstawiciele: Jeffrey Checkel, Jeffrey Lewis, Thomas Risse, Arne Niemann, Daniel Naurin, Alexander Wendt, James March Twardy rdzeń, czyli założenia: Dualizm ideacyjno-materialny Homo sociologicus Preferencje są endogeniczne Normatywizm socjologiczny Logika stosowności Postpozytywizm i pozytywizm (triangulacja) Pas ochronny, czyli teorie wchodzące w skład: Neofunkcjonalizm Instytucjonalizm socjologiczny Teoria organizacji Teoria gender

Przykłady teorii racjonalistycznych

Realizm Przedstawiciele: Kenneth Waltz, John Mearsheimer, Robert Gilpin, Jospeh Grieco, Anders Wivel Główne założenia: Anarchia systemu międzynarodowego Unitarność państw Self-help, racjonalność państw, rola interesów narodowych Równowaga sił Poglądy na integrację europejską: Integracja jako efekt rywalizacji USA-ZSRR Integracja jako sposób zapewnienia bezpieczeństwa Integracja jako sposób kontroli państw małych nad dużymi i vice versa Integracja jest funkcją interesów i suwerenności państw J. Legro, A. Moravcsik, Is Anybody still a realist?, International Security 1999

Liberalizm międzyrządowy Przedstawiciele: Andrew Moravcsik, Alan Milward, Stanley Hoffmann Poglądy na integrację europejską: Jej źródłem są państwa Kształt integracji jest efektem interesów PC Instytucje UE są pod kontrolą rządów Kluczowe są normy formalne Brak efektów społecznych i ponadnarodowych Ekonomizacja stosunków między PC Proces integracyjny (tzw. gra dwupoziomowa) Etap I: Kształtowanie się preferencji wewnątrz państw Etap II: Negocjacje między państwami na poziomie UE (koalicje, pakietowanie, najniższy wspólny mianownik) Etap III: Przekazanie kompetencji przez PC na rzecz instytucji UE Brak deficytu demokracji w UE

Instytucjonalizm racjonalnego wyboru Przedstawiciele: George Tsebelis, Geoffrey Garrett, Mark Pollack Poglądy na integrację europejską: Integracja jest funkcją interesów PC oraz instytucji Instytucje jako: 1) efekt interesów PC; 2) normy formalne (KWG, procedury legislacyjne); 3) normy nieformalne (mniejsze znaczenie); 4) organizacje unitarne ( ) aktorzy wpadają na instytucje, mówią >auć<, a następnie transformują swoje zachowania i strategie (M. Aspinwall, G. Schneider) Instytucje UE zapewniają stabilność systemu oraz zwiększają efektywność procesu decyzyjnego Równoważą interesy aktorów, eliminują preferencje skrajne, zapewniają egzekucję postanowień, redukują koszty transakcyjne PAT (Principal-Agent Theory)

PAT Przedstawiciele: Stephen Ross, Mark Pollack, Jonas Tallberg, Janusz Ruszkowski, Hussein Kassim Poglądy na integrację europejską: PC (zwierzchnik) delegują swoje uprawnienia na rzecz instytucji UE (agent) Powody delegacji: logika kosztów, informacji, czasu, ekspertyzy Instytucje UE realizują interesy PC na co dzień Instytucje UE mogą wymykać się spod kontroli PC (np. ETS) Owo wymykanie się może prowadzić do pogłębienia integracji wbrew PC Przykłady delegacji: Agencje UE Instytucje ponadnarodowe (Trybunał Sprawiedliwości, Komisja Europejska) Komitologia

Przykłady teorii konstruktywistycznych

Neofunkcjonalizm Przedstawiciele: Ernst Haas, Leon Lindberg, Phillippe Schmitter Poglądy na integrację: Integracja rozwija się dzięki działalności instytucji ponadnarodowych i technokratom unijnym Integracja jest skomplikowanym procesem, dlatego wymaga konsensusu technokratycznego Mechanizm spillover (rozlewania się) Kontrola rządów nad integracją jest ograniczona Instytucje ponadnarodowe (Komisja, ETS) nie są agentami państw, lecz autonomicznymi aktorami Suwerenność przechodzi na poziom ponadnarodowy Rola efektów socjalizacyjnych i transformacyjnych

Instytucjonalizm socjologiczny Przedstawiciele: Jeffrey Checkel, Jeffrey Lewis, Thomas Risse, Arne Niemann, Daniel Naurin Poglądy na integrację europejską: Agenci i struktury wzajemnie się konstytuują Szeroka definicja struktur jako norm formalnych i nieformalnych, wartości, dobrych praktyk, zwyczajów Owe struktury kształtują preferencje PC i efekty integracji europejskiej (endogeniczność) Logika stosowności i argumentacji Socjalizacja Warunki zajścia socjalizacji: Interakcje są długie, częste, regularne Tajność Niski poziom upolitycznienia Duża gęstość normatywna Wąska grupa osób

Teoria organizacji Przedstawiciele: James March, Johan Olsen, Paul DiMaggio, Walter Powell Poglądy na integrację europejską: Zajmują się badaniem funkcjonowania instytucji w sensie organizacyjnym Instytucje jako samodzielne byty posiadające własne tożsamości, normy, kultury i interesy Kształt integracji jest efektem zjawisk zachodzących wewnątrz instytucji UE Badanie wpływu czynników wewnętrznych i zewnętrznych na zachowania instytucji (psychologia, socjologia) Przykłady: Stres organizacyjny (deformalizacja procesu legislacyjnego UE) Rola kultur decyzyjnych (komisje PE, COREPER) Znacznie struktur organizacyjnych (rywalizacja DG w Komisji czy komisji parlamentarnych w PE)

Teoria gender Przedstawiciele: A. Fausto-Sterling, B. Locher, E. Prugel, C. Karpowitz Poglądy na integrację europejską: Spotykana w analizach procesu decyzyjnego, polityki równościowej oraz zatrudnienia Płeć społeczna jako zbiór oczekiwań społeczeństwa wobec osoby o określonej płci biologicznej; zespół cech, ról, zachowań i atrybutów, jakie dane społeczeństwo uznaje za odpowiednie dla mężczyzn i kobiet WAŻNE: w sensie naukowym to nie jest ideologia Przykłady: Płeć sprawozdawcy nie ma wpływu na sukces poprawek PE (Kirpsza 2016) Dyskryminacja mężczyzn przy dystrybucji sprawozdawców i sprawozdawców cieni w PE (S. Hurka, M. Kaeding, L. Obholzer 2016)

Instytucjonalizm historyczny Przedstawiciele: Paul Pierson, Katheleen Thelen, Y. Boas, John Mahoney Poglądy na integrację europejską: Czerpie zarówno z racjonalizmu jak i konstruktywizmu Analiza integracji z perspektywy czasu (historyczna) Punktem wyjścia jest realizacja interesów PC, ale ograniczona normami Szeroka definicja norm (formalne, nieformalne, praktyki, wartości) Integracja jest funkcją tych norm stanowią one system zakorzenienia gwarantujący pewność, są trudne do zmiany, bo kosztowne Zależność od ścieżki (path-dependency) Rządy nie mają kontroli nad integracją, co wynika z logiki niezamierzonych konsekwencji Poza tym UE jest pluralistyczną strukturą z licznymi aktorami niepaństwowymi

Egzemplifikacje zastosowań teorii integracji europejskiej w praktyce

Efekt Erasmusa Problem: czy w wyniku udziału w wymianie Erasmus studenci stają się bardziej zeuropeizowani? Hipoteza racjonalistyczna: Nie. Erasmus nie wpływa na zmianę tożsamości. Wyjazdy mają na celu realizację partykularnych interesów studentów (wpis do CV, zwiedzanie, nauka języka). Hipoteza konstruktywistyczna: Tak. Za sprawą Erasmusa studenci poznają inne kultury, zawierają znajomości z obcokrajowcami z różnych państw (innymi Europejczykami), są bardziej świadomi życia w Unii Europejskiej, nabywają nowe kompetencje społeczne. Weryfikacja empiryczna: K. Mitchell, Rethinking the Erasmus Effect on European Identity, Journal of Common Market Studies 2015, vol. 53, no. 2, pp. 330 348

Efekt Erasmusa

Efekt Erasmusa

Wpływ UE na bezpieczeństwo drogowe Problem: jak zwiększyć bezpieczeństwo na drogach w państwach członkowskich? Hipoteza racjonalistyczna: Jeżeli PC będą stosować instrumenty generujące poważne koszty dla piratów drogowych, to liczba ofiar wypadków powinna spadać. Hipoteza konstruktywistyczna: Sama akcesja i obecność PC w UE powoduje socjalizację i spadek liczby ofiar. Im dłużej dane państwo jest w Unii Europejskiej, tym mniej jest ofiar wypadków na drogach w tym państwie. Weryfikacja empiryczna: J. Castillo-Manzano, M. Castro-Nuño, X. Fageda, Could being in the European Union save lives? An econometric analysis of the Common Road Safety Policy for the EU-27, Journal of European Public Policy 2014, vol. 21, no. 2, pp. 211-229.

Wpływ UE na bezpieczeństwo drogowe

Wpływ imigrantów na poparcie dla UE Problem: czy napływ imigrantów z Europy Środkowo- Wschodniej oraz spoza Europy zmniejsza poparcie obywateli PC dla UE? Hipoteza racjonalistyczna: Tak w obu przypadkach. Powody są czysto ekonomiczne (zabierają miejsca pracy, generują koszty socjalne, itp.) Hipoteza konstruktywistyczna: Tak, ale tylko w przypadku imigrantów spoza Europy. Weryfikacja empiryczna: D. Toshkov, E. Kortenska, Does Immigration Undermine Public Support for Integration in the European Union?, Journal of Common Market Studies 2015, vol. 53. no. 4, pp. 910-925.

Wpływ imigrantów na poparcie dla UE

Niezależność komisarzy Art. 17 ust. 3 TUE: Komisja jest całkowicie niezależna w wykonywaniu swoich zadań. Bez uszczerbku dla artykułu 18 ustęp 2, członkowie Komisji nie zwracają się o instrukcje ani ich nie przyjmują od żadnego rządu, instytucji, organu lub jednostki organizacyjnej. Powstrzymują się oni od podejmowania wszelkich działań niezgodnych z charakterem ich funkcji lub wykonywaniem ich zadań. Problem: czy członkowie Komisji Europejskiej (komisarze) kierują się bardziej interesami swojego państwa czy Unii Europejskiej? Hipoteza racjonalistyczna: Komisarze kierują się interesem własnego państwa. Hipoteza konstruktywistyczna: Komisarze kierują się interesem UE, ale w szczególnie konfliktowych projektach socjalizacja nie działa i postępują według własnych interesów. Weryfikacja empiryczna: M. Egeberg, Executive politics as usual: role behaviour and conflict dimensions in the College of European Commissioners, Journal of European Public Policy 2006, vol. 13, no. 1, pp. 1 15

Niezależność komisarzy

Niezależność komisarzy

Efektywność prawodawcza UE Problem: jak kolejne reformy traktatowe oraz rozszerzenia WE/UE wpłynęły na liczbę uchwalanych aktów prawnych? Hipoteza racjonalistyczna: Reformy traktatowe (KWG, ZPU) zwiększyły efektywność prawodawczą WE/UE, podczas gdy rozszerzenia zmniejszyły. Hipoteza konstruktywistyczna: Reformy traktatowe i rozszerzenia nie wpłynęły widocznie na efektywność prawodawczą WE/UE Weryfikacja empiryczna: D. Leuffen, R. Hertz, If things can only get worse: Anticipation of enlargement in European Union legislative politics, European Journal of Political Research 2010, vol. 49, pp. 53-74

Efektywność prawodawcza UE

Głosowanie w Radzie Problem: co powoduje, że PC sprzeciwiają się danemu aktowi prawnemu w Radzie? Czy siła głosu PC oraz długość jego obecności w UE mają znaczenie? Hipoteza racjonalistyczna: PC o dużej sile głosu powinny częściej kontestować akty prawne UE. Nowe PC powinny częściej zgłaszać sprzeciw. Hipoteza konstruktywistyczna: Siła głosu PC oraz moment akcesji nie mają znaczenia. Rola socjalizacji. Weryfikacja empiryczna: M. Hosli, M. Mattila, M. Uriot, Voting in the Council of the European Union after the 2004 Enlargement: A Comparison of Old and New Member States, Journal of Common Market Studies 2011, vol. 49, no. Number 6. pp. 1249 1270

Głosowanie w Radzie