Urazy mięśni w sporcie Krzysztof Guzowski, PT, MSc
Podstawowe fakty urazy mięśni są najczęstszymi kontuzjami w sporcie (55%) dzięki rozwojowi badań obrazowych możemy bardzo dokładnie ocenić rozległość i lokalizację urazu najczęściej dochodzi do urazu mięśnia wskutek sumujących się mikrourazów - uszkodzenia tkanki występują szybciej niż jej naprawa
Czynniki sprzyjające urazom: czynniki predysponujące mięśnie dwustawowe, duża ilość włókien Typu II (szybkokurczliwych), wiek (u młodych ludzi układ kostny jest słabszy niż u dorosłych, natomiast ich więzadła i ścięgna są w stanie przeciwstawić się większej sile), ćwiczenia ekscentryczne (DOMS), dysbalans mięśniowy (agoniści- antagoniści (HM/QF (60%), rotatory zewnętrzne/rotatory wewnętrzne GHJ (70%)), asymetrie w sile, elastyczności, wytrzymałości)-> zaburzenia funkcji mięśni - > zaburzone wzorce ruchowe;
Czynniki sprzyjające urazom c.d.: czynniki przyspieszające złe przygotowanie do wysiłku (zbyt trudne ćwiczenia, zmiana techniki, złe obuwie), siedzący tryb życia, okres skoku pokwitaniowego, przebyte urazy w przeszłości wymagające unieruchomienia, zmęczenie mięśni, przetrenowanie, za mało odpoczynku, osłabienie i sztywność mięśni po treningu ekscentrycznym;
Czynniki sprzyjające urazom c.d.: czynniki związane z utrwalaniem i utrzymywaniem dysfunkcji kombinacja dwóch poprzednich grup, trenowanie z niedoleczonym urazem, ważne wdrożenie ćwiczeń rehabilitacyjnych do rutyny zawodnika
Tkanka mięśniowa tkanka mięśniowa składa się z części kurczliwej (rozwiniętej z miocytu który się specjalizuje w syntezie białek kurczliwych) i tkanki łącznej wiotkiej (sarkoplazmy rozwiniętej z fibrocytów). Ta druga znacznie szybciej się replikuje po urazie niż pierwsza i to zjawisko jest przyczyną nawrotów problemów terapeuta powinien połączyć w ciąg przyczynowo skutkowy wystąpienie obecnego urazu z poprzednimi
Hipotezy tłumaczące uszkodzenia mięśni: przeciążenia metaboliczne zapotrzebowanie na ATP przewyższa jego produkcję (gromadzenie kwasu mlekowego, zaburzenie mechanizmu kurczliwego, wyczerpanie glikogenu mięśniowego, zaburzenie przewodnictwa nerwowego); czynniki mechaniczne przeciążenie powoduje uszkodzenie mięśni (uszkodzenia aktyny, miozyny, naczyń kapilarnych itd.), wpływ pracy ekscentrycznej (osłabienie mięśni nawet do 2 tygodni!)
Urazy mięśni można podzielić na 3 grupy: opóźniona bolesność mięśni wewnątrzkomórkowe zaburzenie funkcjonowania białek kurczliwych (Delayed Onset Muscle Soreness); wczesny powrót do pełnej aktywności (najdłużej do 14 dni), NLPZ mogą być pomocne;
Urazy mięśni można podzielić na 3 grupy c.d.: nadwerężenia (strains) - najczęściej uszkodzenie przejścia mięśniowościęgnistego pojawiające się w trakcie pracy ekscentrycznej; postępowanie w zależności od stopnia uszkodzenia;
Klasyfikacja nadwerężeń mięśni: I - niewielkie (naciągnięcie) uszkodzenie małej liczby (mniej niż 5%) włókien mięśniowych, mały obrzęk i dyskomfort z minimalnym lub brakiem deficytu siły i funkcji; II - umiarkowane (naderwanie) uszkodzenie większej liczby włókien mięśniowych, średni obrzęk i dyskomfort z umiarkowanym deficytem siły i funkcji; III ciężkie (zerwanie) bardzo duże uszkodzenie tkanki mięśniowej rozprzestrzeniające się na cały przekrój poprzeczny mięśnia z całkowitą utratą siły i funkcji
Urazy mięśni można podzielić na 3 grupy c.d.: stłuczenia (contusion injuries) duża siła z zewnątrz działająca na tkankę kompresująco lub rozbijająco; może wystąpić zespół ciasnoty przedziału uda lub uszkodzenie tętnicy; nie dopuścić do przejścia w kostniejące zapalenie mięśnia; czasami trzeba robić punkcję lub lokalną naprawę; działanie przeciwko rozprzestrzenianiu się krwiaka, stosowanie krioterapii i ustawienie kolana w 120 stopni zgięcia przez pierwsza dobę (dla urazu QF), rozciąganie, wysokonapięciowa stymulacja galwaniczna, kule do chodzenia (odrzucić gdy zgięcie >90 stopni), opaska elastyczna, elewacja; po powrocie do sportu nakładka ochronna na miejsce uszkodzenia; na początku unikać stosowania ciepła, masażu i ultradźwięków
Klasyfikacja stłuczeń mięśni: niewielkie (>90 stopni zgięcia); dość ciężkie (45-90); ciężkie (<45) Ocena dokonywana na podstawie stopnia obrzęku i obecności krwiaka po 24-48 godzinach od urazu.
Profilaktyka urazów mięśni: przeprowadzanie rozgrzewki i czynności wyciszających po grze/treningu przeprowadzanie badań okresowych (lekarskich i fizjoterapeutycznych) i treningów przygotowania fizycznego zawodowi sportowcy powinni się suplementować np. białka i węglowodany zaraz po wysiłku dla przyspieszenia restytucji i naprawy mięśni. W ten sposób można zmniejszyć ryzyko przeciążenia mięśni i wystąpienia zespołu przetrenowania trzeba przygotowywać mięśnie zawodnika do konkretnej pracy jaką muszą wykonywać w danej dyscyplinie (np. praca ekscentryczna, wytrzymałość)
Profilaktyka urazów mięśni: masaż sportowy: - rozgrzewający - przedstartowy - leczniczy - regeneracyjny - relaksacyjny
Proces gojenia się tkanki mięśniowej: -> martwica miofibryli, usuwanie martwiczych tkanek oraz gromadzenie się komórek prozapalnych -> krwiak otoczony zmienionymi martwiczo tkankami -> pod wpływem substancji parakrynnych dochodzi do gromadzenia się granulocytów, makrofagow i innych komórek zapalnych m. in. limfocytów T, które wydzielają cytokiny -> aktywacja czynników wzrostu i komórek satelitarnych -> proliferacja komórkowa i różnicowanie -> uprzątanie tkanek martwiczych oraz migracja do miejsca urazu fibroblastów i produkcja przez nich kolagenu -> angiogeneza -> gojenie się uszkodzonej tkanki
Fazy gojenia się tkanki mięśniowej: faza krwawienia - bezpośrednio po urazie do kilku godzin; faza zapalna - od kilku godzin po urazie, kulminacja czynników prozapalnych po 2-3 dniach od urazu; rozszerzenie naczyń krwionośnych i zwiększenia ich przepuszczalności (histamina) -> wysięk; napływ komórek zapalnych i uwalnianie substancji parakrynnych; faza proliferacji - od 24 godzin po urazie do kilku tygodni ze szczytem w 2-3 tygodniu; dzięki czynnikom wzrostu dochodzi do proliferacji komórkowej oraz różnicowania, jak również do fuzji tych komórek z miofibrylami co pomaga w gojeniu się tkanki mięśniowej;
Fazy gojenia się tkanki mięśniowej c.d.: faza włóknienia i remodelingu- od 7 dni do kilku miesięcy; głównymi czynnikami wpływającymi na formowanie się nowej tkanki są fibryna oraz fibronektyna, pochodzące pierwotnie z krwiaka pourazowego, a następnie produkowane przez fibroblasty; do 10-12 dnia po urazie blizna jest najsłabszym miejscem w uszkodzonym mięśniu; po 2 tygodniach od urazu fibroblasty pod wpływem czynników wzrostu zaczynają produkować kolagen typu I -> nowopowstała blizna staje się częścią uszkodzonej tkanki, stopniowo zmniejsza swój rozmiar i kikuty są przybliżane do siebie; potrzeba dużo czasu do pełnego powrotu siły; reinerwacja zachodzi dzięki wzrostu nowych dendrytów dystalnie od uszkodzenia
Leczenie nadwerężeń mięśni: proces naprawczy tkanek opiera się na stanie zapalnym; terapia powinna wzmacniać procesy naprawcze; leczenie musi być dopasowane każdej kolejnej fazy gojenia; RICE zminimalizowanie krwiaka -> ograniczenie rozwoju blizny -> skrócenie procesu regeneracji;
Leczenie nadwerężeń mięśni c.d.: nie używać leków przeciwzapalnych jak nie trzeba (negatywny wpływ na procesy gojenia tkanki mięśniowej poprzez zmniejszenie migracji do miejsca urazu makrofagów oraz innych komórek zapalnych, jak również zwiększone włóknienie) -> NLPZ stosujemy jak najkrócej i tylko przy nasilonych objawach bólowych, zwykle między 3 a 6 dniem; maści lecznicze i rozgrzewające stosowanie kortykosteroidów jest szkodliwe dla procesów gojenia tkanki mięśniowej;
Leczenie nadwerężeń mięśni c.d.: unieruchomienie w pierwszej fazie gojenia w celu zapobiegnięcia powstania rozległego krwiaka oraz następczemu włóknieniu -> wzmocnienie tworzącej się tkanki (unieruchomienie do 5 dni i potem mobilizacja mięśnia daje najlepsze wyniki); wczesne (po kilku dniach) wprowadzenie ćwiczeń izometrycznych -> właściwe ułożenie włókien kolagenowych, przyspieszenie wnikania naczyń kapilarnych, poprawa regeneracji oraz zapobieganie atrofii mięśniowej;
Leczenie nadwerężeń mięśni c.d.: następnie ćwiczenia koncentryczne (izokinetyczne także); dużo powtórzeń, małe obciążenia, bez bólu; masaż poprzeczny i następczy trening kolagenowy (25% bezbolesnej siły, 200-300 powtórzeń raz dziennie); ćwiczenia wykonujemy od płaszczyzny mniej do bardziej wymagającej dla danej grupy mięśniowej (wielkość oporu, amplituda ruchu i szybkość ruchu);
Leczenie nadwerężeń mięśni c.d.: ważny stretching ale dopiero w fazie włóknienia (od 7-21 dnia) -> poprawa rozciągliwości blizny i elastyczności mięśnia; bezbolesne; w sporcie przed aktywnością rozciąganie dynamiczne, a po statyczne; mała elastyczność nie zwiększa ryzyka odniesienia kontuzji lecz brak symetrii do tego prowadzi -> rozciąganie mięśni po grze służy powrotowi do równowagi w napięciu spoczynkowym mięśni; techniki obniżające napięcie mięśni i poprawiające warunki dla krążenia krwi i limfy (masaż, fizykoterapia, punkty spustowe, positional release, kinesiotaping, techniki powięziowe, masaż funkcyjny, PIR, neurodynamika, PNF (contract - relax, hold - relax)) leczenie przyczynowe (mobilność, wzmacnianie, aspekt neurologiczny)
Leczenie nadwerężeń mięśni c.d.: kinesiotaping (techniki limfatyczne, powięziowe, korekcyjne, mięśniowe -> wspomaganie mięśnia w dysfunkcji chronicznej od przyczepu stałego do ruchomego z 25-50 % napięciem; zmniejszenie napięcia mięśnia w stanie ostrym po urazie od przyczepu ruchomego do stałego z 15-25 % napięciem); strapping/taping kompresyjny (pozwala na powrót do gry z naciągnięciem mięśnia, zapobiega zbyt silnemu rozciąganiu uszkodzonego rejonu mięśnia i redukuje obrzęk; ważny aspekt psychologiczny dla zawodnika
Leczenie nadwerężeń mięśni c.d.:
Leczenie nadwerężeń mięśni c.d.: inne sposoby przyspieszenia gojenia tkanki mięśniowej i zmniejszenia nadmiernego rozwoju blizny (mezoterapia, ostrzyknięcia własną krwią, nakłuwanie igłą, stosowanie osocza bogato płytkowego w urazach mięśni, hormonów, czynników wzrostu oraz genetyczne modyfikacje mioblastów i fibroblastów)
Kiedy wrócić do gry? pełen zakres ruchu pełna siła mięśniowa pełna aktywność funkcjonalna na poziomie intensywności wymaganym w danej dyscyplinie
Uwaga! zawodnik wracający do gry po urazie HM jest narażony na uszkodzenie QF przykładać dużo uwagi do zmian biomechaniki i przemian neurologicznych w trakcie rehabilitacji ważne przeprowadzenie testów neurodynamicznych po uszkodzeniu HM
Dziękuję