Wyk!ad 13: Pomaganie i prospo!eczno"# - zachowania prospo!eczne dr Dariusz Rosi$ski Definicje zachowanie prospo!eczne - ka%de dzia!anie ukierunkowane na niesienie korzy"ci innej osobie dzia!ania ukierunkowane na podtrzymanie norm i warto"ci, korzystne dla jednostek, grup, spo!eczno"ci zachowanie pomocne altruizm Teorie wyja"niaj&ce zachowania prospo!eczne Altruizm odwzajemniony (Trivers, 1972) Teorie socjobiologiczne altruizm odwzajemniony dobór krewniaczy i joint fitness Decyzyjny model interwencji kryzysowej Teorie pobudzenia model pobudzenia bilansu pobudzenie empatyczne Teorie norm posta# altruizmu polegaj&ca na tym, %e jeden organizm pomaga drugiemu przy jednoczesnym oczekiwaniu wzajemno"ci w przysz!o"ci - równowa%nik regu!y wzajemno"ci w naukach spo!ecznych warunki konieczne: jednostki s& zdolne wzajemnie si' rozpoznawa# i pami'ta# pojawia si' tylko przy wykszta!ceniu mechanizmów identyfikacji i karania oszustów
Dopasowanie!&czne i dobór krewniaczy (Hamilton, 1964) Troska ze strony bab# - dziadków Dobór krewniaczy jest podstaw" altruistycznych (prospo!ecznych) zachowa# kierowanych na osobniki spokrewnione Inclusive fitness (dopasowanie!"czne) to poj'cie obejmuj&ce propagacj' genów poprzez w!asne potomstwo i poprzez potomstwo bliskich krewnych podej"cie ewolucjonistyczne pozwala wyja"ni# pewne z!o%one wzorce emocjonalnej blisko"ci mi'dzy krewnymi babcie cz'"ciej zajmuj& si' wnukami, jakie maj& po córkach, ni% po synach, a wnuki bardziej czuj& si' zwi&zane z rodzicami swej matki ni% ojca - problem niepewno$ci ojcostwa badania - Euler, Weitzel, 1996 Morderstwo Kitty Genovese, Nowy Jork 1964 (38 "wiadków) Zdarzenie zauwa%one? Decyzyjny model interwencji kryzysowej Sytuacja kryzysowa? im wi%ksza liczba $wiadków przygl"da si% jakiemu$ krytycznemu zdarzeniu, tym mniejsza jest szansa udzielenia pomocy ofierze efekt oboj%tnego przechodnia zjawisko niewiedzy wielu Moja odpowiedzialno"#? Wiem jak pomóc? Wykona#? Brak pomocy Pomoc
Teorie pobudzenia - model pobudzenia bilansu (Jane Piliavin) 1. Zaobserwowanie cudzych k!opotów wywo!uje u obserwatora pobudzenie emocjonalne, które ro"nie w miar': nat%&enia k!opotów ich jednoznaczno$ci ich czasu trwania zmniejszania si% dystansu oddzielaj"cego $wiadka od osoby n%kanej k!opotami 2. Pobudzenie wywo!ane cudzymi k!opotami i im przypisywane jest nieprzyjemne dla obserwatora i stara si' on je zredukowa#, tym bardziej, im jest ono silniejsze Teorie pobudzenia - model pobudzenia bilansu (Jane Piliavin) 3. Obserwator krytycznego zdarzenia wybiera taki sposób redukcji prze%ywanego przez siebie pobudzenia, który dzia!a najszybciej i wywo!uje najwi'kszy jego spadek przy stosunkowo najkorzystniejszym bilansie kosztów i zysków koszty udzielenia pomocy zyski z udzielenia pomocy koszty zaniechania pomocy zyski z zaniechania pomocy Przewidywany rodzaj reakcji w sytuacji kryzysowej w warunkach ma!ych i du%ych kosztów udzielenia i zaniechania pomocy (Dovidio, 1991) Teorie pobudzenia: rola empatii (Daniel Batson) KOSZTY ZACHANIA NISKIE KOSZTY POMOCY WYSOKIE NISKIE A Ró%ne reakcje w zale%no"ci od tego, co jest widziane jako norma w danej sytuacji C interwencja bezpo"rednia (pomoc) WYSOKIE B opuszczenie sytuacji zignorowanie, zaprzeczanie D interwencja po"rednia lub redefinicja sytuacji (w B) obni%aj&ca subiektywne koszty zaniechania pomocy Pobudzenie wywo!ane cierpieniem osoby potrzebuj&cej pomocy mo%e by# dwojakiego rodzaju: pobudzenie egoistyczne pobudzenie empatyczne
Dwa typy motywacji do pomagania (J. Kary!owski) Pomaganie jako skutek ulegania normom spo!ecznym motywacja endocentryczna - (WA(NE, (E TO JA POMOG)EM) motywacja egzocentryczna - (WA(NE, (E POMOC ZOSTA'A UDZIELONA) norma wzajemno$ci norma odpowiedzialno$ci spo!ecznej $ Wyznaczniki pomagania Bardziej wspó!czesne badania nad oboj'tnymi przechodniami sugeruj& istnienie osobowo$ci altruistycznej. Osoby takie cechuj& si': 1. Obecno"# i zachowanie innych 2. W!asno"ci biorcy pomocy 3. W!asno"ci dawcy pomocy 4. Relacje mi'dzy biorc& i dawc& pomocy wy%szym poziomem empatii silniejsz& wiar& w sprawiedliwy "wiat silniejsz& wiar& w norm' odpowiedzialno"ci spo!ecznej wewn'trznym poczuciem kontroli niskim poziomem egocentryzmu W badaniach eksperymentalnych silniejszym ni& cechy osobowo$ci predyktorem pomagania okaza!y si% stany emocjonalne!
Wp!yw nastroju na pomaganie (asymetria pozytywno - negatywna) Sk!onno"# do pomagania nasilaj& te% specyficzne stany i emocje pozytywny nastrój zwykle nasila pomaganie (chyba, %e akt pomagania sam w sobie jest awersyjny, obni%a nastrój) negatywny nastrój czasami nasila, czasami os!abia pomaganie - je"li poprzez pomoc mo%na nastrój zmieni#, to nasila (Manucia, Baumann, Cialdini, 1984) Poczucie winy (), a wstyd () poczuciu winy towarzyszy koncentracja na konkretnych niepo%&danych uczynkach i próby naprawienia lub kompensaty szkody wstyd jest globaln& reakcj& na w!asn& nieadekwatno"# (bezwarto"ciowo"#) powi&zan& z tendencjami ucieczkowymi lub agresj& kierowan& na w!asne ofiary smutek Sk!onno"# do pomagania nasilaj& te% specyficzne stany i emocje nasila pomaganie, je%eli oznacza koncentracj' na stanie innej osoby; os!abia pomaganie, gdy oznacza koncentracj' na stanie w!asnym poczucie samowystarczalno$ci wzbudzone widokiem pieni'dzy os!abia pomaganie (i hamuje ch'# proszenia o pomoc) za Kwiatkowska (2002) 4. Relacje mi'dzy dawc& i biorc& pomocy (Margaret Clark) Relacje wspólnotowe Relacje wymiany np. przyjaciele, ma!%onkowie np. znajomi, partnerzy biznesowi cz!onkowie zobligowani do troski brak obligacji do troski o dobro o dobro partnera partnera pomagaj& sobie wzajemnie pomagaj& w zale%no"ci od sytuacji (i oczekuj&) niezale%nie od sytuacji niskie oczekiwanie pomocy brak "ledzenia wk!adu "ledzenie wk!adu wzajemno"# w d!ugim planie czasowym wzajemno"# w krótkim planie czasowym
Cztery podstawowe typy relacji spo!ecznych (Alan Fiske) 1. Wspólnotowa 2. Hierarchiczna 3. Równo"ciowa 4. Wymiany rynkowej