Skale Inteligencji dla Doros³ych Davida Wechslera WAIS-R oraz WAIS-III

Skale Inteligencji dla Doros³ych Davida Wechslera WAIS-R oraz WAIS-III

Elżbieta Hornowska Skale Inteligencji dla Doros³ych Davida Wechslera WAIS-R oraz WAIS-III Warszawa 2004 Wydawnictwo Naukowe Scholar

Redakcja i korekta: Zbigniew Dobruszek Projekt okładki: Katarzyna Juras Copyright by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o., Warszawa 2004 ISBN: 83-7383-129-0 Tytuł dotowany przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o. ul. Krakowskie Przedmieście 62, 00-322 Warszawa tel./fax 828 93 91, 826 59 21, 828 95 63 dział handlowy: jak wyżej w. 105, 108 e-mail: info@scholar.com.pl; scholar@neostrada.pl www.scholar.com.pl Sprzedaż wysyłkowa dla odbiorców indywidualnych prowadzi Księgarnia Naukowa RESURSA ul. Krakowskie Przedmieście 62, 00-322 Warszawa tel./fax 022 828 18 16 e-mail: info@resursa.com.pl www.resursa.com.pl Wydanie pierwsze Skład i łamanie: WN Scholar (Stanisław Beczek) Druk: Tinta & Paper

Spis treści Wstęp... 7 CZE ŚĆ I. WYBRANE PROBLEMY ZWIA ZANE Z DIAGNOZA MOŻLIWOŚCI INTELEKTUALNYCH Rozdział 1. Kontrowersje wokół pomiaru inteligencji.............. 13 Rozdział 2. Problemy psychologiczne i społeczne związane z testowym badaniem poziomu inteligencji........................... 18 CZE ŚĆ II. SKALE INTELIGENCJI JAKO NARZE DZIE PSYCHOMETRYCZNE Rozdział 3. Skale Inteligencji Davida Wechslera dla dorosłych... 29 3.1. Koncepcja Skali Inteligencji......................... 29 3.2. Dewiacyjny iloraz inteligencji........................ 33 3.3. Od W-B-I do WAIS i WAIS-R....................... 35 3.4. Polskie adaptacje Skali Inteligencji.................... 38 Rozdział 4. Skala WAIS-III................................ 42 4.1. Skala WAIS-III na tle WAIS-R....................... 44 4.2. Nowe testy Skali WAIS-III i sposób prezentacji wyników Skali 49 Rozdział 5. Własności psychometryczne Skal Inteligencji........... 58 5.1. Rzetelność Skal.................................. 58 5.2. Trafność Skal................................... 61 5.3. Analizy czynnikowe............................... 64 Rozdział 6. Charakterystyka poszczególnych testów Skali WAIS-R oraz polska adaptacja kulturowa.......................... 70 6.1. Wiadomości... 71 6.2. Powtarzanie Cyfr................................ 74 6.3. Słownik....................................... 77 6.4. Arytmetyka.................................... 82 6.5. Rozumienie.................................... 85 6.6. Podobieństwa.................................. 89 6.7. Braki w Obrazkach.............................. 93 6.8. Porządkowanie Obrazków... 96 6.9. Klocki....................................... 99 6.10. Układanki..................................... 103 6.11. Symbole Cyfr.................................. 106 6.12. Podsumowanie.................................. 109

6 CZE ŚĆ III. MOŻLIWOŚCI DIAGNOSTYCZNE SKAL INTELIGENCJI Rozdział 7. Interpretacja psychometryczna wyników Skali Inteligencji.. 115 7.1. Skala wyników przeliczonych........................ 115 7.2. Klasyfikacja wartości ilorazów inteligencji............... 116 7.3. Standardowy błąd pomiaru i jego wykorzystanie w interpretacji wyników... 118 7.4. Interpretacja profilowa wyników... 122 Rozdział 8. Skala Inteligencji w świetle wybranych teorii inteligencji... 127 8.1. Koncepcja inteligencji Davida Wechslera................ 128 8.2. Teoria czynnika ogólnego g Charlesa Spearmana.......... 130 8.3. Teoria Raymonda B. Cattella i Johna Horna.............. 134 8.4. Model struktury intelektu Joya Paula Guilforda............ 138 8.5. Klasyfikacja A. Bannatyne a......................... 142 Rozdział 9. Wykorzystanie Skali WAIS-R i WAIS-III w diagnozie klinicznej 143 9.1. Trudności w uczeniu się... 144 9.2. Nadpobudliwość psychoruchowa z zaburzeniami uwagi...... 145 9.3. Upośledzenie umysłowe... 147 9.4. Organiczne uszkodzenie mózgu... 149 9.5. Obniżanie się poziomu inteligencji wraz z wiekiem......... 151 9.6. Choroba Alzheimera.............................. 154 9.7. Schizofrenia.................................... 157 Literatura............................................. 161

Wstêp Wstêp W 1939 roku ukazała się publikacja Davida Wechslera pt. The measurement of adult intelligence (Wechsler, 1939). W ten sposób środowisku psychologów udostępniona została nowa metoda przeznaczona do badania poziomu funkcjonowania intelektualnego osób dorosłych. Nikt z ówczesnych czytelników nie przypuszczał zapewne, że metoda ta zrewolucjonizuje i nie jest to przesadne wyrażenie praktykę testowania w tym (i nie tylko w tym) obszarze. Rozwiązania przyjęte przez Davida Wechslera, szczególnie: a) uznanie iż inteligencja jest funkcją złożoną iwjejbadaniuważne jest uwzględnianie różnych zdolności (zarówno werbalnych jak i niewerbalnych), b) zrezygnowanie z klasycznego sposobu rozumienia ilorazu inteligencji i wprowadzenie w to miejsce koncepcji tzw. dewiacyjnego ilorazu inteligencji, c) przeświadczenie o diagnostycznym znaczeniu różnicy między poziomem wykonania zadań słownych i bezsłownych zostały szeroko zaakceptowane i stworzyły podwaliny dziś klasycznego sposobu pomiaru inteligencji 1. Wechsler Bellevue Intelligence Scale Form I zapoczątkowała rozwój całej rodziny Skal Wechslerowkich. Były to kolejno: Wechsler-Bellevue Intelligence Scale II (W-B-II; 1946), Wechsler Intelligence Scale for Children (WISC Wechsler, 1949), Wechsler Adult Intelligence Scale (WAIS Wechsler, 1955), Wechsler Preschool and Primary Scale of Intelligence (WPPSI Wechsler, 1967), Wechsler Intelligence Scale for Children Revised (WISC-R; Wechsler, 1974), Wechsler Adult Intelligence Scale Revised (WAIS-R; Wechsler, 1981), Wechsler Preschool and Primary Scale of Intelligence Revised (WPPSI-R; Wechsler, 1989), wreszcie Wechsler Adult Intelligence Scale III (WAIS-III; Wechsler, 1997). Skala Inteligencji Wechslera należy do podstawowych metod stosowanych w obszarze diagnozy intelektu ludzi dorosłych. Posiada ona swoją polską adaptację (jest to adaptacja drugiej rewizji Skali czyli WAIS-R(P) por. Brzeziński, Hornowska, 1998) i w Polsce (tak jak na świecie) należy do jednych z najpopularniejszych metod stosowanych w tym zakresie. Historia polskiej adaptacji była następująca: w roku 1988, grupa psychologów pod przewodnictwem Jerzego Brzezińskiego z Instytutu Psychologii UAM, inspirowana postanowieniami zespołu ds. diagnostyki psychologicznej, afiliowanego 1 Wechslerowskie podejście do testowego pomiaru inteligencji (zwłaszcza sposób ujęcia ilorazu inteligencji) okazało się na tyle dominujące, że w innych skalach, także tych konkurujących ze Skalami opracowanymi przez Davida Wechslera (np. w Stanford-Binet Intelligence Scale por. Terman, Merrill, 1973) przyjęto koncepcję dewiacyjnego ilorazu inteligencji.

8 WSTE P przy Polskim Towarzystwie Psychologicznym, przystąpiła do prac nad udostępnieniem polskim psychologom Skali Inteligencji dla Dorosłych. W tamtym okresie mimowyraźnych niedociągnięć adaptacji i braku polskich norm 2 powszechnie stosowana była Skala Inteligencji Wechslera-Bellevue z 1939 roku (Wechsler- -Bellevue Intelligence Scale, Form I). Celem polskiej adaptacji było zbudowanie testu, który będąc osadzony w polskich realiach kulturowych, byłby jednocześnie zgodny z duchem oryginału. Dlatego też opracowano szczegółowe zasady wprowadzania zmian do oryginalnej treści pozycji testowych, określono psychometryczne kryteria oceny dobroci poszczególnych pozycji testowych jak i całych podtestów, ustalono procedury badania rzetelności oraz określania błędów standardowych pomiaru dla wszystkich podtestów. Badania standaryzacyjne i normalizacyjne były prowadzone od 1989 do 1995 roku. W ich efekcie powstała polska adaptacja WAIS-R, tzw. WAIS-R(PL), która została wyposażona wpolskie normydla następujących grup wiekowych: 16 17 lat, 18 19 lat, 20 24 lata, 25 34 lata, 35 44 lata oraz 45 54 lata. Chociaż planowano także zebranie odpowiednich danych dla starszych grup wiekowych, to w pierwszych polskich pracach adaptacyjnych nie udało się zrealizować tego celu. W roku 1996 ukazał się podręcznik do polskiej wersji Skali (por. Brzeziński i in., 1996) 3. W roku 2002 podjęto decyzję o renormalizacji Skali. Powody tej decyzji były następujące: starzejące się normy (otrzymywaliśmy coraz więcej sygnałów o konieczności zweryfikowania norm), brak norm dla starszych grup wiekowych (powyżej 54. roku życia), nieaktualna już treść niektórych zadań w testach werbalnych (zwłaszcza w Wiadomościach, Rozumieniu i Arytmetyce), konieczność zweryfikowania trudności poszczególnych zadań (szczególnie w Słowniku), konieczność uszczegółowienia klucza odpowiedzi w testach werbalnych (np. dodanie takich kategorii odpowiedzi, które nie były dotąd przewidziane, a które np. ze względu na nowe regulacje prawne można oceniać pozytywnie). Prace renormalizacyjne wzięłanasiebiepracowniatestów Psychologicznych przy PTP. Poprawiony oraz uzupełniony podręcznik ukaże się na początku 2005 roku (por. Brzeziński i in., w druku). Biorąc pod uwagę fakt, że na rynku metod psychologicznych pojawi się nowa, polska wersja Skali oraz kierując się potrzebami zgłaszanymi głównie przez studentów i psychologów praktyków, podjęto decyzję o zebraniu w jednej publikacji podstawowych informacji o Skali Inteligencji Wechslera dla Dorosłych. Praca ta składa się z trzech części. W Części I przedstawiono ogólne problemy związane z testowym badaniem inteligencji oraz wskazano na najważniejsze 2 Normy zostały przepisane z oryginału amerykańskiego, i w tym aspekcie Skala w ogóle nie spełniała wymogów stawianych testom psychologicznym przez Standardy dla testów stosowanych w psychologii i pedagogice (APA, 1985). 3 Warto w tym miejscu wspomnieć, że obok polskiej wersji Skali Inteligencji WAIS-R i podręcznika do niej, powstało jeszcze duże opracowanie, monografia poświęcona tej Skali (por. Brzeziński, J., Hornowska, E. (1993). W publikacji tej przedstawiono szczegółowe informacje dotyczące problemów, jakie pojawiły się w procesie adaptacji kulturowej Skali.

WSTE P 9 społeczne niebezpieczeństwa wynikające ze stosowania testów w tym obszarze. W Części II omówiono podstawowe dane psychometryczne dotyczące zarówno wersji amerykańskiej Skali, jak i jej polskiej adaptacji. W omówieniu tym uwzględniono również najnowszą rewizję Skali, czyli WAIS-III. W Części III natomiast zaprezentowano najważniejsze dane dotyczące możliwości diagnostycznych Skali. Książka jest adresowana do szerokiego grona psychologów i studentów psychologii. Jej celem jest zebranie najbardziej podstawowych informacji dotyczących zarówno oryginalnej wersji Skali jak i jej polskiej adaptacji. Zdaję sobie sprawę, żemoże ona nie sprostać oczekiwaniom czytelników informacji o możliwościach stosowania i interpretacji wyników Skali prawdopodobnie zawsze będzie za mało. Proszę zatem potraktować tę publikację jako pierwszy krok w kierunku uporządkowania wiedzy na temat opracowanej przez Davida Wechslera Skali Inteligencji dla Dorosłych. Na koniec chciałabym złożyć podziękowania Recenzentom konspektu tej książki Panu prof. Jerzemu Brzezińskiemu oraz Panu prof. Stanisławowi Kowalikowi. Ich uwagi, a przede wszystkim przekonanie o potrzebie powstania takiej publikacji sprawiły, że jej pisanie wyznaczone było pozytywną motywacją. Dziękuję także koleżankom i kolegom psychologom praktykom, którzy w rozmowach prywatnych wspierali ten projekt, mocno podkreślając sens jego ukończenia. Mam nadzieję, że nie będą bardzo rozczarowani efektem końcowym. Elżbieta Hornowska październik 2004 r.

Niedostępne w wersji demonstracyjnej. Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki w serwisie