Analiza TOWS/SWOT innowacyjności województwa podkarpackiego Zadanie współfinansowane ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego, budżetu państwa oraz budżetu Samorządu Województwa Podkarpackiego w ramach projektu systemowego pn. Wzmocnienie instytucjonalnego systemu wdrażania Regionalnej Strategii Innowacji w latach 2007-2013 w województwie podkarpackim.
1. Executive Summary... 4 1.1. English version... 7 2. Cel opracowania... 12 3. Metodologia... 13 3.1. Charakterystyka innowacyjności województwa na tle kraju... 13 3.2. Postawienie hipotez związanych ze słabymi i mocnymi stronami województwa oraz szansami i zagrożeniami... 13 3.3. Analiza wywiadów... 15 3.4. Analiza TOWS/SWOT... 16 3.5. Wnioski i rekomendacje... 16 4. Charakterystyka województwa podkarpackiego... 18 4.1. Informacje ogólne o Regionie... 18 4.2. Innowacyjność Polski na tle Unii Europejskiej... 20 4.3. Innowacyjność województwa na tle kraju... 21 4.4. Analiza wywiadów z przedstawicielami firm... 42 4.5. Analiza wywiadów z przedstawicielami ośrodków badawczych... 57 4.6. Analiza wywiadów z pracownikami instytucji publicznych... 68 5. Hipotezy badawcze... 83 5.1. Mocne strony... 83 5.1.1. Specjalizacje... 83 5.1.2. Stan przedsiębiorstw... 90 5.1.3. Klimat dla innowacji... 92 5.1.4. Usługi... 95 5.1.5. Regionalne kadry system edukacji... 95 5.1.6. Regionalne kadry kapitał intelektualny... 96 5.2. Słabe strony... 97 5.2.1. Stan przedsiębiorstw... 97 5.2.2. Klimat dla innowacji... 98 5.2.3. Usługi... 99 5.2.4. Regionalne kadry system edukacji... 100 5.2.5. Regionalne kadry kapitał intelektualny... 101 5.3. Szanse... 102 5.3.1. Specjalizacje... 102 5.3.2. Stan przedsiębiorstw... 107 5.3.3. Klimat dla innowacji... 107 5.3.4. Usługi... 109 5.3.5. Regionalne kadry system edukacji... 110 5.3.6. Regionalne kadry kapitał intelektualny... 110 5.4. Zagrożenia... 112 5.4.1. Stan przedsiębiorstw... 112 5.4.2. Specjalizacje... 112 5.4.3. Klimat dla innowacji... 114 5.4.4. Usługi... 116 5.4.5. Regionalne kadry kapitał intelektualny... 117 6. Rozbudowane strategiczne analizy TOWS/SWOT... 118 6.1. Instrukcja odczytywania wyników analizy... 119 6.2. Analiza TOWS/SWOT... 122 STRONA 2/159
6.2.1. Wyniki analizy TOWS/SWOT... 127 6.3. Określenie możliwości wpływania województwa na czynniki wewnętrzne... 131 6.3.1. Mocne strony... 131 6.3.2. Słabe strony... 132 6.4. Określenie tendencji zmian czynników zewnętrznych... 135 6.4.1. Szanse... 135 6.4.2. Zagrożenia... 140 7. Rekomendacje... 144 8. Załączniki... 154 8.1. Scenariusz wywiadów z przedstawicielami firm... 154 8.2. Scenariusz wywiadów z pracownikami jednostek publicznych... 156 8.3. Scenariusz wywiadów z pracownikami ośrodków badawczych... 158 STRONA 3/159
1. Executive Summary Niniejszy dokument zawiera wyniki analizy innowacyjności województwa podkarpackiego, która jest współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego, budżetu państwa oraz budżetu Samorządu Województwa Podkarpackiego w ramach projektu systemowego pt. Wzmocnienie instytucjonalnego systemu wdrażania Regionalnej Strategii Innowacji w latach 2007-2013 w województwie podkarpackim. W celu przeprowadzenia pełnej i wiarygodnej analizy TOWS/SWOT innowacyjności województwa podkarpackiego badanie podzielone zostało na 5 części: Charakterystykę innowacyjności województwa podkarpackiego na tle kraju, Identyfikację słabych i mocnych stron, szans oraz zagrożeń dla rozwoju innowacyjności, Identyfikację barier w prowadzeniu działalności innowacyjnej, oczekiwań przedsiębiorstw w kwestii pomocy ze strony samorządu, a także przewidywań przedsiębiorców dotyczących rozwoju działalności innowacyjnej, Analizę TOWS/ SWOT, Wnioski i rekomendacje zawierające najważniejsze czynniki uwzględnione w analizie TOWS/SWOT. W wydanym w marcu 2013 roku raporcie Komisji Europejskiej Innovation Union Scoreboard 2013 Polska uplasowała się w gronie krajów zaliczanych do najmniej innowacyjnych, tak zwanych innowatorach o skromnych wynikach, wyprzedzając jedynie Bułgarię, Rumunię i Łotwę najbiedniejsze kraje Unii Europejskiej. Również w skali regionalnej sytuacja nie jest korzystna. Żadne z polskich województw nie zostało uznane za wysoko innowacyjne, jedynie mazowieckie uplasowało się wśród umiarkowanych innowatorów 1. W celu pozyskania danych pierwotnych przeprowadzono wywiady IDI z przedstawicielami firm działających na terenie województwa podkarpackiego. Otrzymane wyniki pokazały, że podkarpackie przedsiębiorstwa chętnie prowadzą działalność badawczo-rozwojową i innowacyjną oraz doceniają jej istotność. Z nadzieją patrzą także w przyszłość. Ten stan rzeczy mógłby być jeszcze lepszy, gdyby nie otoczenie administracyjno-prawne, na które było wiele skarg. Za największe bariery we wdrażaniu innowacji przedsiębiorcy uznali: biurokrację, regulacje prawne i podatki. Są 1 www.ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation/files/ius-2013_en.pdf STRONA 4/159
to aspekty, które zależą od władz centralnych, a nie lokalnych. Przeprowadzone wywiady pokazały, że również Instytucje Otoczenia Biznesu mogłyby przyczynić się do szybszego wzrostu innowacyjności i gospodarki Regionu, poprzez większą aktywność informacyjną, nacisk na mikro i małe przedsiębiorstwa oraz większą koncentrację na realnych działaniach. Co więcej, przeprowadzono wywiady eksperckie z przedstawicielami ośrodków badawczych. Okazali się oni na ogół zadowoleni z poprawiającej się sytuacji województwa podkarpackiego, jednak zwracali uwagę na wciąż istniejące problemy. Głównymi przeszkodami w rozwoju innowacyjności są według ekspertów: niewystarczający budżet przedsiębiorstw, brak zaufania między przedsiębiorcami oraz brak eksploatacji bogatego zaplecza badawczego. Niemniej jednak, 80% z nich widzi duży potencjał innowacyjności województwa podkarpackiego i uważa, że w ciągu najbliższych 5 lat wzrost zainteresowania innowacjami wzrośnie. Zdaniem przedstawicieli administracji publicznej kluczem do rozwoju województwa jest działalność i rozwój Doliny Lotniczej. Przemysł lotniczy jest branżą, która wyróżnia podkarpackie wśród innych regionów Polski, a nawet Europy. Z drugiej strony, wielu respondentów mówiło o dużym problemie związanym z marginalizacją województwa podkarpackiego, które traktowane jest jako Polska B. W konsekwencji wielu młodych ludzi, którzy powinni w przyszłości świadczyć o sile Regionu, decyduje się na wyjazd z województwa podkarpackiego. Zarówno dane pierwotne, jak i wtórne wskazują na to, że w przypadku województwa podkarpackiego widoczne są znaczne rozbieżności pomiędzy poszczególnymi aspektami mającymi wpływ na innowacyjność Regionu. Na podstawie wnikliwej analizy stwierdzono, że do najważniejszych mocnych stron, które wyróżniają pozytywnie województwo podkarpackie na tle kraju zakwalifikowane zostały: Wysoko rozwinięty przemysł lotniczy, Rozwój doliny klastrów, Istniejące w Regionie i powstające nowe inicjatywy klastrowe zwiększające możliwości transferu technologii, w tym silnie rozwinięty klaster Dolina Lotnicza, Potencjał kadr zarządzających i technicznych w przemyśle lotniczym, chemicznym, elektromaszynowym i drzewnym oraz wieloletnie tradycje tych gałęzi gospodarki, Systematycznie udoskonalana struktura wdrażania Regionalnej Strategii Innowacji, STRONA 5/159
Jasno sprecyzowane obszary specjalizacji, Silna pozycja Uniwersytetu Rzeszowskiego oraz Politechniki Rzeszowskiej. Z kolei za najistotniejsze słabe strony innowacyjności województwa uznano: Niski poziom rozwoju społeczno-gospodarczego województwa, Niski odsetek ludności z wykształceniem wyższym, Ofertę Instytucji Otoczenia Biznesu niedostosowana do potrzeb przedsiębiorstw, Niski poziom współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami i ośrodkami naukowymi, Niski poziom przedsiębiorczości, Brak wykształconych nowoczesnych instrumentów finansowania (seed-capital, venture capital itp.), Niską liczbę pracowników naukowych (profesorów i nauczycieli akademickich) w stosunku do liczby studentów. Za największe szanse uznano: Wzrost atrakcyjności Regionu jako miejsca alokacji kapitału i inwestycji, Możliwości pozyskiwania bezpośrednich inwestycji zagranicznych w związku z wysoką atrakcyjnością inwestycyjną kraju i województwa, Rozwój globalnych powiązań kooperacyjnych przemysłu lotniczego, Wzrost znaczenia przemysłu lotniczego i kosmicznego, Ożywienie popytu na innowacyjne rozwiązania w związku z coraz większą konkurencją zagraniczną, Wzrost znaczenia branży IT, Rozwój infrastruktury. Z kolei za największe zagrożenia przyjęto: STRONA 6/159
Nadmierną biurokrację, Wysokie koszty wdrażania innowacji, Zwiększające się zjawisko drenażu mózgów, Brak motywacji przedsiębiorstw do współpracy z sektorem B+R, administracją oraz instytucjami wsparcia, Utrzymujący się w świadomości Polaków obraz Polski Wschodniej jako regionu peryferyjnego. Uzyskane sumy zbiorcze po przeprowadzeniu analizy TOWS/SWOT wskazują, że przy danej konfiguracji czynników wewnętrznych i zewnętrznych oraz ustalonych wagach najbardziej pożądaną opcją działania dla województwa podkarpackiego jest strategia agresywna. Jest ona nastawiona na wykorzystanie szans rynkowych oraz posiadanych przez województwo atutów. W celu najefektywniejszego wykorzystania nadarzających się szans, władze regionalne powinny położyć największy nacisk na sprecyzowane obszary (przemysł lotniczy). Ponadto, zaleca się wspierać kooperacje przedsiębiorstw w obrębie klastrów, gdyż pozwoli to na implementację większej liczby innowacyjnych rozwiązań. Co więcej, zwiększenie prestiżu uczelni wyższych pozwoli na ograniczenia dużej migracji młodzieży oraz pozwoli na kształcenie lepszych specjalistów, którzy w przyszłości przyczynią się do wzrostu innowacyjnych rozwiązań w województwie podkarpackim. Dodatkowo należy inwestować w sektory rozwijające się takie jak jakości życia, w którego skład wchodzą następujące obszary: rolnictwo ekologiczne, turystyka medyczna i religijna, agroturystyka, hotelarstwo, sport, rekreacja, odnowa biologiczna, lecznictwo oraz opieka nad ludźmi starszymi. Wyżej wymienione branże są bardzo perspektywiczne z punktu widzenia województwa oraz w dłuższym okresie mogą zadecydować o znacznym wzroście innowacyjności województwa podkarpackiego. 1.1. English version The document contains results of the analysis of innovativeness of Podkarpackie Voivodeship. The conducted research was co-financed by European Social Fund, state budget and Carpatian Regional Government budget, within the scope of system project Reinforcement of institutional system of implementation of Regional Innovation Strategy 2007-2013 in Podkarpackie Voivodeship. STRONA 7/159
In order to guarantee reliability and thoroughness of TOWS/SWOT innovativeness analysis of Podkarpackie Voivodeship, the research was split into 5 parts: Comparison of innovativeness characteristics of Podkarpackie Voivodeship with national background (comparison with other voivodeships), Identification of weaknesses and strengths, opportunities and threats to the development of innovativeness, Identification of barriers in conducting innovative activities, expectations of companies in regard to help from the local authorities and predictions of entrepreneurs connected with the development of innovative activities, TOWS/SWOT analysis, Findings and recommendations containing most important factors included in TOWS/SWOT analysis. According to the report Innovation Union Scoreboard 2013 issued in March 2013 by European Commission, Poland is classified among the least innovative countries, so called modest innovators with a below average performance, surpassing only Bulgaria, Romania and Latvia i.e. the poorest European Union countries. On regional level (comparison of NUTS 2 regions), the situation is not favourable either none of the Polish Voivodeships has been classified as highly innovative. Only Mazowieckie Voivodeship received the name of moderate innovator 2. In order to collect data from primary sources, ConQuest Consulting Team carried out IDI interviews with representatives of companies from Podkarpackie Voivodeship. Received results have shown that companies from the Region are eager to conduct R&D and innovative activities and that they perceive them as significant. Entrepreneurs have high hopes and expectations of the forthcoming development of the Region. Current situation can be further improved through changes in law and administration environment, about which entrepreneurs complained the most. The most significant barriers in implementation of innovations pointed out most frequently in the IDI interviews were: bureaucracy, legal regulations and taxes. These factors may only be altered on national level; local authorities have very little influence on them. The interviews have also shown that innovativeness level and development of the regional economy can be increased through greater promotion and information campaigns of business environment institutions 2 www.ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation/files/ius-2013_en.pdf STRONA 8/159
among micro and small companies and through greater focus on concrete and significant activities and initiatives. Additionally, IDI interviews were conducted with representatives of R&D centres. In general, respondents were satisfied with improving situation of the Podkarpackie Voivodeship. However, they pointed out several still existing problems. The main barriers of innovativeness development, according to the R&D experts, are: insufficient financial resources of companies, lack of trust and reliability in business relations and very low utilization of well-equipped research facilities. Nevertheless, 80% of experts notice that Podkarpackie Voivodeship has great potential for innovation and think that interest in innovative activities will significantly improve in the period of next 5 years. According to the representatives of public administration, key factor to the further improvement of voivodeship is development of Aviation Valley. Highly developed aerospace industry differentiates Podkarpackie Voivodeship from other voivodeships and even NUTS 2 regions. On the other hand, many of the respondents mentioned the problem of marginalization of Podkarpackie Voivodeship, which is treated as Poland B. As a result, many young people who should constitute the core strength factor of the Region in the future decide to move to more perspective regions. In the case of Podkarpackie Voivodeship, both primary and secondary data show noticeable discrepancies between factors influencing the innovativeness level. Basing on a thorough analysis, the most significant strengths which distinguish Podkarpackie Voivodeship on national level are: Highly developed aerospace industry, Development of cluster valley, Increased possibilities of transfer of technology both through already existing and newly formed cluster initiatives in the Region, including strongly developed cluster "Aviation Valley", Potential of management and technical staff in aerospace, electrical and mechanical, chemical and timber industries, as well as long tradition of these branches, Structure of implementation of Regional Innovation Strategy is systematically improved, Clearly specified areas of specialization, Strong position of University of Rzeszow and Rzeszow University of Technology. STRONA 9/159
STRONA 10/159
The most significant recognized weaknesses of innovativeness are: Low socioeconomic development of the voivodeship, Low percentage of population with higher education, Inadequate offer of the business environment institutions, Insufficient level of cooperation between business enterprises and research centers, Low level of entrepreneurship, Lack of modern financing instruments (seed funding, venture capital) appropriate for initiatives such as start-ups, spin-offs, etc., Low number of research academic staff (lecturers and professors) in relation to the number of students. The most substantial opportunities are: Increase of investment attractiveness of the Region, Possibility of obtaining foreign direct investment due to high investment attractiveness of the country and the Voivodeship, Development of the global cooperative relations in the aerospace industry, Growing importance of aerospace industry, Boost of the demand for innovative solutions connected with increasing globalization and international competitiveness, Growth of significance of IT industry, Development of infrastructure. The most significant threats comprise: Excessive bureaucracy, High costs of implementation of innovations, Growing phenomenon of human capital flight (brain drain phenomenon), STRONA 11/159
Lack of motivation of companies to cooperate with R&D industry, public administration and business support institutions, Image of east Poland as peripheral region (from Poles perspective). Cumulative sums calculated in SWOT/TOWS analysis indicate that in this particular configuration of external and internal factors with associated weights, the most appropriate path to take is an aggressive strategy, which mostly utilizes market opportunities and voivodeship s strengths. In order to fully take advantage of the opportunities, local authorities should focus on the specialized areas (aerospace industry). Moreover, it is advisable to support cooperation of companies in clusters, since it will allow creation of greater number of innovative solutions. Additionally, investments should be made in developing sectors, such as: life quality sector, ecological agriculture and automobile industry. The above-mentioned areas have great perspectives from the point of view of the voivodeship and may greatly contribute to a significant growth of innovativeness level of Podkarpackie Voivodeship in the long run. 2. Cel opracowania Niniejsze badanie obejmuje swoim zakresem diagnozę poziomu innowacyjności województwa podkarpackiego. Głównym celem analizy jest ocena aktualnego stanu gospodarki województwa podkarpackiego na podstawie identyfikacji szans i zagrożeń wywodzących się z zewnętrznego otoczenia oraz silnych i słabych stron województwa, po to, by zbadać możliwości zwiększenia poziomu innowacyjności w Regionie. Rozwój innowacyjności województwa uzależniony jest od zaistnienia odpowiednich warunków wewnętrznych i zewnętrznych. Biorąc pod uwagę prognozy zmian otoczenia oraz zmian w Regionie zasadnym jest, przed sformułowaniem nowej Regionalnej Strategii Innowacji, przygotowanie macierzy SWOT. Analiza przeprowadzona została z uwzględnieniem następujących etapów: Opracowanie wstępnych hipotez badawczych odnoszących się do szans i zagrożeń otoczenia, mocnych i słabych stron Regionu pod względem innowacyjności w przekroju najważniejszych z punktu widzenia innowacyjności obszarów: stan przedsiębiorstw, regionalne STRONA 12/159
kadry system edukacji, regionalne kadry kapitał intelektualny, klimat dla innowacji, usługi oraz specjalizacja; Przeprowadzenie analizy jakościowej i ilościowej danych pod kątem: oceny innowacyjności Regionu w porównaniu z odpowiednimi wskaźnikami innowacyjności w poszczególnych województwach oraz w kraju, identyfikacji podmiotów kształtujących klimat innowacyjny województwa (określenie postaw w zakresie innowacji); Weryfikacja wstępnych hipotez na podstawie analizy jakościowej i ilościowej, a także identyfikacja szans i zagrożeń wynikających z otoczenia Regionu oraz mocnych i słabych stron Regionu w zakresie innowacyjności, pozwalająca na określenie priorytetowych kierunków działań w zakresie wsparcia rozwoju innowacyjności Regionu; Opracowanie ostatecznej wersji wyników analizy SWOT. 3. Metodologia 3.1. Charakterystyka innowacyjności województwa na tle kraju Do tej części badania wykorzystano dane wtórne m.in.: Internetowe bazy danych Głównego Urzędu Statystycznego, Internetowe bazy danych Eurostat, Raport opublikowany przez Komisję Europejską Regional Innovation Scorebord 2011 i 2012 będący rankingiem mierzącym i porównującym poziom innowacyjności regionów państw członkowskich Unii Europejskiej. 3.2. Postawienie hipotez związanych ze słabymi i mocnymi stronami województwa oraz szansami i zagrożeniami Na podstawie analizy pozycji województwa podkarpackiego na tle kraju oraz innych danych wtórnych pozyskanych w wyniku analizy Desk Research postawiono wstępne hipotezy badawcze, które następnie zostały zweryfikowano na podstawie aktualnych danych z baz Głównego Urzędu Statystycznego, Eurostat oraz raportów takich jak: Poziom innowacyjności województwa podkarpackiego. Raport z badań., STRONA 13/159
Ocena efektywności i skuteczności wdrażania Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podkarpackiego na lata 2005-2013, Strategia rozwoju województwa podkarpackiego na lata 2007-2020, Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013, Diagnoza innowacyjności województwa podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej, raport 2010, 2011 i 2012, Regionalna Strategia Innowacji Województwa Podkarpackiego na lata 2005-2013, Aktualizacja Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podkarpackiego na lata 2005-2013, Rola instrumentów inżynierii finansowej w zaspokajaniu potrzeb finansowych przedsiębiorstw w województwie podkarpackim, Zintegrowana analiza ekonomiczna gospodarki województwa podkarpackiego, Analiza potrzeb innowacyjnych przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem sektora MŚP w województwie podkarpackim, Raport o innowacyjności gospodarki Polski w 2011 roku. STRONA 14/159
3.3. Analiza wywiadów W celu zidentyfikowania poziomu innowacyjności przedsiębiorstw, barier w prowadzeniu działalności innowacyjnej, oczekiwań przedsiębiorców wobec pomocy ze strony samorządu, a także przewidywań, co do rozwoju działalności innowacyjnej, w dniach 1-5 kwietnia 2013 roku przeprowadzono 50 wywiadów CATI (Computer Assisted Telephone Interview) z przedstawicielami firm operujących na terenie województwa podkarpackiego. Scenariusz rozmów został przygotowany przez zespół ConQuest Consulting przy współpracy z przedstawicielami Politechniki Rzeszowskiej. Ankietowani zostali wytypowani na podstawie komercyjnych baz danych Securities. Respondenci byli dobrani metodą losową. Próbę kontaktu podjęto z 194 przedsiębiorcami, z czego przeprowadzono 50 efektywnych wywiadów. Przeciętny czas trwania efektywnego wywiadu wyniósł od 10 do 12 minut. Z przedstawicielami ośrodków badawczych wywiady przeprowadzono metodą IDI. Głównym celem wywiadów było określenie charakteru współpracy z przedsiębiorstwami oraz określenie wpływu wybranych barier i czynników pozytywnych na rozwój innowacyjności województwa. Dotyczyły one także opinii na temat systemu edukacji oraz dopasowania wykształcenia absolwentów szkół wyższych do potrzeb rynku pracy. Próbę kontaktu podjęto z 15 ośrodkami badawczymi prowadzącymi działalność na terenie województwa podkarpackiego, z czego uzyskano 10 efektywnych wywiadów. Podmioty, które wzięły udział w badaniu to m.in. ośrodki badawcze Politechniki Rzeszowskiej, Centrum Transferu Technologii Uniwersytetu Rzeszowskiego, Biuro Badań i Analiz Statystycznych w Rzeszowie oraz Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych Stacja Doświadczalna Oceny Odmian w Przecławiu. Również metodą IDI przeprowadzono wywiady z pracownikami instytucji publicznych. Grupę respondentów stanowiły losowe instytucje publiczne działające na terenie województwa podkarpackiego. Próbę kontaktu podjęto z 25 jednostkami administracyjnymi. Z sukcesem przeprowadzono 10 wywiadów z przedstawicielami: Centrum Organizacyjno-Szkoleniowego i Współpracy Narodowej Rzeszowskiej Agencji Rozwoju Regionalnego, Wydziału Koordynacji Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Rzeszowie, Departamentu Wspierania Przedsiębiorczości Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego, Departamentu Rozwoju Regionalnego Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego, Wydziału Funduszy Europejskich i Strategii Rozwoju Urzędu Miejskiego w Przemyślu, Wydziału Edukacji Urzędu Miejskiego w Przemyślu, Urzędu Miasta Przeworsk, Wydziału Promocji i Współpracy Międzynarodowej Urzędu Miasta Rzeszów, Urzędu Miasta Tarnobrzeg oraz Wydziału Rozwoju Urzędu Miasta Sanok. STRONA 15/159
Scenariusze wywiadów stanowią załącznik numer 1 do niniejszego opracowania. 3.4. Analiza TOWS/SWOT Analizę TOWS/SWOT przeprowadzono według metodologii opisanej przez K. Obłoja w książce Strategia organizacji. Przeprowadzając analizę: Rozpatrzono wzajemne powiązania występujące między wszystkimi czterema obszarami (silne strony, słabe strony, szanse oraz zagrożenia) w kontekście całego regionalnego systemu innowacji, Zapewniono kategoryzację czynników rozwojowych do określonego obszaru (stan przedsiębiorstw, system edukacji, kapitał intelektualny, klimat dla innowacji, usługi oraz specjalizacja), Oznaczono przy każdej szansie i zagrożeniu, czy czynnik ten będzie miał w przyszłości tendencję wzrostową, spadkową, czy też utrzyma się na dotychczasowym poziomie, Zastosowano hierarchizację ważności uwarunkowań rozwoju, na podstawie przesłanej ankiety CAWI do mieszkańców województwa podkarpackiego oraz respondentów ankiet telefonicznych; wyniki ankiety CAWI poddano korekcie eksperckiej. 3.5. Wnioski i rekomendacje W ostatniej części badania wykorzystano m.in.: Wywiady telefoniczne przeprowadzone z 50 przedsiębiorstwami z województwa podkarpackiego, Wywiady telefoniczne z 10 przedstawicielami jednostek badawczych, Wywiady telefoniczne z 10 przedstawicielami jednostek administracji publicznej, Wywiady telefoniczne z ekspertami takimi jak: o o Grzegorz Tabisz Kierownik Centrum Transferu Technologii, Innowacji i Informatyzacji Rzeszowskiej Agencji Rozwoju Regionalnego, Jerzy Halicki przedstawiciel WSK PZL-Rzeszów S.A., członek Podkarpackiej Rady Innowacyjności, STRONA 16/159
o o o o Krzysztof Rogowski przedstawiciel Leżajskiego Stowarzyszenia Rozwoju, prof. dr hab. inż. Leszek Woźniak kierownik Katedry Przedsiębiorczości, Zarządzania i Ekoinnowacyjności Politechniki Rzeszowskiej dr Eugeniusz Bernat Prezes Rolkomplex i współwłaściciel Zakładów Mięsnych Eko-Smak, członek Podkarpackiej Rady Innowacyjności. dr Krzysztof Kaszuba - rektor Wyższej Szkoły Zarządzania w Rzeszowie. STRONA 17/159
4. Charakterystyka województwa podkarpackiego 4.1. Informacje ogólne o Regionie Województwo podkarpackie jest najbardziej wysuniętym na południowy wschód województwem w Polsce. Zajmuje powierzchnię 17 846 km 2 (co stanowi 5,7% całkowitej powierzchni kraju) i jest zamieszkane przez około 2 128 700 osób (5,5% całkowitej ludności kraju). 3 W gospodarce województwa podkarpackiego ważną rolę odgrywa przemysł udział tego sektora gospodarki w PKB województwa wynosi około 30%. Produkcja przemysłowa stanowi około 5% produkcji przemysłowej kraju. 4 W strukturze gałęziowej przemysłu województwa, dominują: przemysł lotniczy, elektromaszynowy, chemiczny i spożywczy, które wytwarzają łącznie prawie 70% produkcji przemysłowej województwa. Ważną rolę odgrywają także: sektor szklarski, materiałów budowlanych, drzewny oraz lekki. W strukturze podmiotowej pod względem zatrudnienia dominują średnie oraz duże przedsiębiorstwa sektora publicznego, wymagające przyspieszonej wszechstronnej restrukturyzacji w celu ich dostosowania do gospodarki rynkowej oraz liczne małe i średnie zakłady produkcyjno-usługowe, których przetrwanie i rozwój na rynku zależne są od przedsiębiorczości ich właścicieli. 5 W województwie podkarpackim można wyróżnić sektory, które kwalifikują się do obszaru wysokiej szansy (rozwijające się najbardziej dynamicznie oraz te, które w skali gospodarki światowej wyróżniają się szczególnie dobrymi perspektywami rynkowymi, tj. takie, w których istnieje duże prawdopodobieństwo wysokiego i trwałego wzrostu popytu): Rolnictwo ekologiczne i przemysł spożywczy, Usługi, w tym szczególnie usługi turystyczne i informatyczne, Przemysł chemiczny, w tym farmaceutyczny, Przemysł mineralny, Przemysł elektromaszynowy, w tym szczególnie lotniczy, sprzętu AGD, maszyn budowlanych (budowlano-drogowych, budowlanych do prac ziemnych, rolniczych itd.), 3 GUS, Rocznik statystyczny województw, Warszawa 2012, str. 557. 4 www.wrota.podkarpackie.pl/pl/obsluga_inwestora/gospodarka 5 Ibidem STRONA 18/159
Przemysł naftowy, Przemysł szklarski, Przemysł hutniczo-metalurgiczny. 6 Tabela 1. Podstawowe determinanty rozwoju i innowacyjności w województwie podkarpackim Wskaźnik 2009 2010 2011 PKB w cenach bieżących per capita (PLN) 7 24 157 24 973 b.d. Stopa bezrobocia rejestrowanego 8 15,9% 15,8% 15,5% Liczba przedsiębiorstw 63 312 9 68 812 10 74 163 11 Liczba absolwentów szkół wyższych 18 547 12 19 503 13 20 313 14 Źródło: Opracowanie własne na podstawie www.monitoruj.podkarpackie.pl; Podkarpackie Obserwatorium Rynku Pracy, stan na koniec grudnia danego roku; Działalność przedsiębiorstw niefinansowych wyd. 2009, 2010, 2011, GUS; Liczba absolwentów studiów magisterskich i pierwszego stopnia. Szkoły wyższe i ich finanse wyd. 2010 (str. 194), 2011 (str. 134), 2012 (str. 196), GUS. Podstawowe wskaźniki gospodarcze będące determinantami rozwoju i innowacyjności Regionu w latach 2009-2011 plasowały się niekorzystnie w porównaniu z innymi województwami oraz całym krajem. PKB per capita w województwie podkarpackim w latach 2009-2011 było najniższe ze wszystkich regionów i wzrastało w tempie wolniejszym niż PKB kraju. Również stopa bezrobocia utrzymuje się na wysokim poziomie, powyżej średniej krajowej. Województwo podkarpackie wraz z województwami: lubuskim, kujawsko-pomorskim, warmińsko-mazurskim i zachodnio-pomorskim odznaczały się w analizowanych latach najwyższą stopą bezrobocia rejestrowanego. 15 6 Regionalna Strategia Innowacji Województwa Podkarpackiego na lata 2005-2013. 7 www.monitoruj.podkarpackie.pl 8 Podkarpackie Obserwatorium Rynku Pracy, stan na koniec grudnia danego roku. 9 GUS, Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2009 roku, Warszawa 2011, str. 67. 10 GUS, Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2010 roku, Warszawa 2011, str. 65. 11 GUS, Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2011 roku, Warszawa 2013, str. 39. 12 GUS, Szkoły wyższe i ich finanse w 2009 roku, Warszawa 2010, str. 194. 13 GUS, Szkoły wyższe i ich finanse w 2010 roku, Warszawa 2011, str. 195. 14 GUS, Szkoły wyższe i ich finanse w 2011 roku, Warszawa 2012, str. 195. 15 www.monitoruj.podkarpackie.pl baza danych serwisu. STRONA 19/159