Michał Wierzbicki Termodynamika i Fizyka Statystyczna w zadaniach
Autor nie ponosi odpowiedzialności za ewentualne straty poniesione przez Czytelnika wskutek praktycznego zastosowania wiadomości zawartych w tej książce.
Klasycy marksizmu a termodynamika Warto wiedzieć do czego może zostać zmuszony autor aby wydać swoją książkę z fizyki statystycznej. Wszystkie cytaty pochodzą z podręcznika A.G. Samojłowicza Termodynamika i Fizyka Statystyczna, państwowe wydawnictwo literatury techniczno-teoretycznej, Moskwa (1953). Rozdział I, Podstawowe zasady termodynamiki 6, O pojęciach energii, pracy i ilości ciepła Z powodu wielkiej ważności dla termodynamiki pojęć energii i pracy, przytoczymy analizę znaczenia tych pojęć najbardziej jasno wykonaną przez Engelsa... Wielką zasługą Engelsa jest głęboka analiza znaczenia prawa zachowania energii. Engels jako pierwszy wskazał na to, że zasada zachowania energii ma dwie strony: ilościową i jakościową. Ilościowa strona wyraża niezniszczalność ruchu materii, jakościowa możliwość przekształceń różnych form ruchu w siebie, ich wzajemny związek. Engels także jako pierwszy nazwał w pełni to prawo prawem zachowania i przekształcenia energii. Niemiecki fizyk Helmholtz tłumaczył prawo zachowania energii jako możliwość redukcji wszystkich rodzajów ruchu do najprostszego przypadku ruchu mechanicznego.... Światopogląd mechanistyczny ograniczał myślenie fizyków, przedstawiając w zniekształconej formie rozwój fizyki i był niezgodny z rozwojem nauki. W szeregu wybitnych artykułów (patrz Dialektyka przyrody ) Engels wykazał pełną bezsensowność mechanicyzmu i uogólnił wyniki nauk przyrodniczych XIX wieku. Engels w genialny sposób wyprzedził rozwój nauki w wielu kierunkach. 35, Klasyczne sformułowanie drugiej zasady termodynamiki i procesy niestacjonarne. Krytyka reakcyjnej teorii śmierci cieplnej Wszechświata Reakcyjne poglądy Clausiusa poddał krytyce F. Engels. Wychodząc z ogólnych założeń materializmu dialektycznego wykazał pełną bezsensowność teorii cieplnej śmierci Wszechświata 1. Engels pisał 2... Engels pisał 3... Antynaukowe wymysły o śmierci cieplnej są w obecnym czasie rozpowszechnione; celują w ich propagandzie reakcjoniści w typie Jeansa i Eddingtona. W walce materializmu z idealistyczną teorią dużą rolę odegrały prace wybitnego fizyka-materialisty Ludwiga Boltzmanna 4... Przy tym należy jednak zaznaczyć, że matrializm Boltzmanna miał metafizyczny, mechanistyczny 1 w oryginale autor pisze wszechświat i bóg z małej litery 2 strona przepisana z Engelsa 3 następna strona z Engelsa 4 dalej autor chwali Boltzmanna 1
charakter. Według Boltzmanna, rozwój świata ma charakter przypadkowych fluktuacji cieplnych 5 na tle ogólnej śmierci cieplnej, natomiast materializm dialektyczny rozpatruje rozwój świata jako ruch po linii wschodzącej, jako przejście od starego jakościowo stanu do nowego, jako rozwój od prostoty do złożoności, od niższego do wyższego (I.W. Stalin, O dialektycznym i historycznym materializmie ) Rozdział II, Podstawowe zasady Fizyki Statycznej 37, Łomonosow i podstawowe idee kinetyczne teorii ciepła Podstawy kinetycznej teorii ciepła zostały stworzone przez wielkiego rosyjskiego uczonego M.W. Łomonosowa około 200 lat temu. 38, O niemożliwości zredukowania termodynamiki do mechaniki. Pogląd Engelsa na ciepło jako szczególną formę ruchu Jak i wielu innych przypadkach, przewodnią ideę prawidłowego rozpatrzenia problemu wzajemnej relacji ruchu cieplnego i mechanicznego znaleźć można w pracach Engelsa, poświęconych teorii ciepła i opublikowanych w Dialektyce przyrody. Boltzmann rozwijał swoje poglądy w okolicznościach ostrej walki ideologicznej ze szkołą energetyków, pod kierownictwem niemieckiego chemika Ostwalda, reakcyjna istota której została zdemaskowana przez W.I. Lenina w jego Materializmie i empiriokrytycyzmie. 39, O prawidłowościach dynamicznych i statystycznych Aby rozwiązać ten i szereg innych problemów metodologicznych fizyki statystycznej niezbędne jest marksistowskie rozumienie praw nauki. Towarzysz Stalin w pracy Ekonomiczne problemu socjalizmu w SSSR na str. 4 pisze: Marksizm rozumie prawa nauki bez względu na to czy są to prawa nauk przyrodniczych czy ekonomii politycznej jako odbicie obiektywnych procesów zachodzących niezależnie od woli ludzi. Ludzie mogą odkryć te prawa, zrozumieć je, zbadać, uwzględniać w ich działaniach, ale nie mogą ich zmienić ani unieważnić. Tym bardziej nie mogą sformułować ani stworzyć nowych praw nauki 6. U podstaw nauki materializmu dialektycznego o przyczynowości leży wyobrażenie o wzajemnym związku, wzajemnej zależności wszystkich zjawisk przyrody. Pierwsze co rzuca się w oczy przy rozpatrywaniu poruszającej się materii to wzajemny związek poszczególnych ru- 5 nie przewidział przewodniej roli Partii 6 czyli ustrój komunistyczny jest nie do obalenia 2
chów poszczególnych ciał pomiędzy sobą, ich wzajemna zależność. (F. Engels, Dialektyka przyrody, Gospolitizdat 7 1949, str. 184). Charakteryzując postawowe cechy metody marksistowsko-dialektycznej, I.W. Stalin pisze ( Zagadnienia leninizmu, wyd. 11, Gospolitizdat 1952, str. 574): W przeciwieństwie do metafizyki dialektyka rozpatruje przyrodę nie jako przypadkowy zlepek przedmiotów, zjawisk, oderwanych, odizolowanych i nie zależących od siebie, ale jako związaną jedność, w której przedmioty, zjawiska organicznie są ze sobą związane, zależą od siebie i warunkują swoje istnienie. Kazualność, zwykle przez nas rozumiana, to tylko mała cząstka wszechświatowego związku, ale (dodatek materialistyczny) to cząstka nie subiektywnego, ale obiektywnie realnego związku (W.I.Lenin, Zeszyty filozoficzne, Gospolitizdat 1951, str. 136). Dla poznania przyrody jako całości niezbędne jest poznanie jej części. Jak wskazywał Engels, Aby zrozumieć poszczególne zjawiska, powinniśmy wyrwać je z ich ogólnego związku i rozpatrywać w sposób izolowany, a w tym wypadku zmieniające się ruchy przedstawiają się nam jeden jako przyczyna, drugi jako skutek. Rozdział IV, Statystyka kwantowa 80, Fluktuacje promieniowania i teoria fotonów Sprzeczność własności falowych i korpuskularnych ma tą samą naturę, co sprzeczność pomiędzy ciągłością i dyskretnością. W związku z tym wydaje się właściwe przytoczyć następującą uwagę Lenina, która co prawda została napisana bez jakiegokolwiek związku z powyższym zagadnieniem 8, ale ma jednak do niego bezpośredni stosunek: Rozważając Kanta bardzo złośliwie i sprytnie, Hegel otrzymuje wniosek, że Kant po prostu powtarza we wnioskach to co zostało powiedziane w przesłankach, mianowicie powtarza to, co oznacza kategoria Kontinuitat i kategoria Diskretion. Stąd wynika tylko to, że prawda nie jest związana z jednym z tych określeń wziętym oddzielnie, ale tylko z ich jednością. Taki jest prawdziwie dialektyczny pogląd jak i ich prawdziwy rezultat. 83, Kwantowa synteza fal i cząstek Niewątpliwie dla prawidłowego poznania natury cząstek elementarnych niezbędne jest dokładne zrozumienie materialistyczno-dialektycznego podejścia do problemu materii i ruchu. W szczególności wydaje mi się nadzwyczaj ważne następujące stwierdzenie Engelsa z Anty-Duhringa : Ruch jest formą istnienia materii, a więc czymś więcej niż tylko jej własnością. 7 Gospolitizdat = Gosudarstvennoe izdatelstwo politicheskoi literatury = państwowe wydawnictwo literatury politycznej 8 autor robi sobie wyraźnie żarty 3
* * * A tak poza tym bełkotem to całkiem dobrze napisana książka. Co ciekawe w analogicznym podręczniku M.A. Leontowicza Wprowadzenie do termodynamiki z 1952 roku (rok przed śmiercią Stalina) nie ma ani jednego cytatu z klasyków marksizmu-leninizmu. Dlaczego Samojłowicz musiał cytować, a Leontowicz nie? 4