Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Wydział Zarządzania, Informatyki i Finansów studia podyplomowe MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA STREFY EURO Magdalena Borowiec Wpływ kryzysu na euro jako walutę międzynarodową praca końcowa Praca została przyjęta Promotor dr hab. Paweł Kowalik Wrocław 2015
Wprowadzenie na początku 2002 roku nowego pieniądza było aktem pogłębiającym integrację na naszym kontynencie, oraz logiczną konsekwencją stosowania w Europie Zachodniej już od 1999 roku jednostki rozliczeniowej pod nazwą ECU. Większość państw należących do Unii Europejskiej używa w tej chwili jednorodnego środka płatniczego, jakim jest euro. Przyniosło to im wymierne korzyści gospodarcze oraz umożliwiło dynamiczny rozwój w wielu dziedzinach. Jednakże wystąpienie globalnego kryzysu ekonomicznego odbiło się na stabilności poszczególnych krajów członkowskich jak i całej strefy. Pojawiły się nowe okoliczności, które postawiły pod znakiem zapytania sens trwania przy wspólnej walucie europejskiej. Celem pracy była próba przeanalizowania wpływu kryzysu finansowego i zadłużeniowego strefy euro na euro jako walutę międzynarodową. W związku z czym sformułowano tezę, że kryzys wpłynął negatywnie na euro jako walutę międzynarodową. W tym celu pracę podzielono na wstęp, cztery rozdziały i podsumowanie. W rozdziale 1 przedstawiono koncepcję wspólnej Europy i wspólnej waluty Rozdział 2 posłużył do omówienia wpływu kryzysu na strefę euro W rozdziale 3 przedstawiono teoretyczne przesłanki zaistnienia waluty międzynarodowej oraz jakie funkcje spełnia ta waluta. Rozdział 4 to próba analizy zachowania się euro według funkcji jakie musi spełniać waluta międzynarodowa. Do analizy posłużono się głównie danymi statystycznymi Międzynarodowego Funduszu Walutowego, Banku Rozrachunków Międzynarodowych, Eurostatu. W pracy zastosowano proste metody statystyczne oraz analizę porównawczą. Waluta międzynarodowa spełnia zatem funkcje pieniądza w wymiarze ponadnarodowym. Pierwszą walutą światową, bitą od III w. p.n.e., był rzymski srebrny denarius; od V do VII w. n.e. dominującą pozycję miał bizantyjski solidus,
którego międzynarodową rolę podważył islamski dinar; obie waluty przetrwały do XII w. W XIII w. znaczącą pozycję osiągnęły trzy waluty włoskie: genujskie genoino, florenckie florino, weneckie ducato (Reinert i in. 2009b, s. 306). Wiek XIX to okres, w którym rolę światowej potęgi przemysłowej odgrywała Wielka Brytania, a funkcję dominującej waluty międzynarodowej zaczął pełnić funt brytyjski. Choć prymat gospodarczy Wielkiej Brytanii zakończył się po I wojnie światowej, waluta tego kraju odgrywała ważną rolę w międzynarodowym systemie walutowym aż do drugiej wojny światowej. Później dominującą walutą globalną stał się dolar amerykański (prawnie międzynarodową rangę dolara usankcjonował Układ z Bretton Woods, który uczynił go gwarantem stabilności światowego systemu finansowego). Pod koniec XX w. waluta Stanów Zjednoczonych straciła na znaczeniu, na początku na rzecz marki niemieckiej i jena japońskiego, a następnie euro. Pieniądz euro w funkcji międzynarodowego środka płatniczego jest stosowany przede wszystkim w niektórych państwach poza strefą euro jako pieniądz równoległy, który funkcjonuje obok pieniądza narodowego i w części go zastępuje [Małecka, Wierzba, 2008, s. 161]. Zasób pieniądza euro w formie banknotów znajdujących się poza obszarem UGW jest trudna do oszacowania. Na podstawie wyliczeń Europejskiego Banku Centralnego można przyjąć, iż na koniec 2011 r. w obiegu poza strefą euro znajdowało się od 20% do 25% pieniądza euro. Rola euro w funkcji pośrednika wymiany pomiędzy dwoma różnymi walutami w transakcjach handlowych bądź finansowych dwóch partnerów spoza krajów strefy euro po znaczącym spadku w 2008 r. zaczęła wzrastać ponownie w 2009 r., by w lipcu 2010 r. przekroczyć poziom sprzed kryzysu. W drugiej połowie 2010 r. oraz 2011 r. wartość tych transakcji miała trend wzrostowy. Na koniec 2011 r. udział euro jako pośrednika wymiany kształtował się na poziomie 40%. Natomiast wiodącą rolę w ramach tej funkcji odgrywał w dalszym ciągu dolar [ECB, 2012, July, s. 19-20]. Euro jako waluta wykorzystywana do nominowania papierów wartościowych uzyskała znaczącą pozycję w stosunku do dolara amerykańskiego po ataku na
WTC. Jej udział przewyższył dolara w drugiej połowie 2002 r. (w przypadku dłużnych instrumentów rynku pieniężnego), a w przypadku bonów i obligacji w połowie 2003 r. Kryzys finansowy a następnie zadłużeniowy spowodował, że udział euro wykorzystywanego jako denominator w instrumentach finansowych zaczął spadać. W przypadku dłużnych instrumentów rynku pieniężnego spadł on z 50,4% (wrzesień 2009) do 34,4% w połowie 2014 r. Tym samym dolar zaczął odgrywać w tym aspekcie ważniejszą rolę. Podobna sytuacja dotyczy rynku bonów i obligacji, gdzie udział euro spadł z 50,5% do 44,1%, przy czym jest nadal większy od udziału dolara. Znaczenie euro w fakturowaniu eksportu jest większe niż w fakturowaniu importu. Wynika to m.in. z tego, że w walucie tej rozlicza się znaczną część dóbr, które kupują kraje spoza strefy euro od państw będących w tej strefie. Z kolei spory udział w imporcie ma handel surowcami, które rozlicza się w dolarach amerykańskich. Międzynarodowa funkcja euro jako waluty rezerwowej przejawia się w dwóch obszarach: w budowaniu portfeli inwestycyjnych przez podmioty prywatne oraz tworzeniu oficjalnych rezerw dewizowych przez narodowe banki centralne i organizacje międzynarodowe [Małecka, Wierzba 2008, s. 164; Żukrowska, 2012, s. 101]. Głównym czynnikiem osłabienia się jena i dolara było pojawienie się euro wprowadzonego 1 stycznia 1999 r. Na koniec 1999 r. w walucie tej banki centralne utrzymywały 17,9% swych rezerw dewizowych. Udział euro gwałtownie wzrósł w okresie 1999-2003 i po okresie relatywnej stabilizacji wzrósł ponownie do 27,7% w 2009 r. Następnie widzimy spadek udziału euro w rezerwach walutowych. W wyniku kryzysu spadł udział euro wykorzystywanego w obrotach rynku walutowego. Czynniki, które destabilizują strefę euro mają głównie ekonomiczny i finansowy charakter. W miejsce wyrównywania dysproporcji pomiędzy poszczególnymi regionami Unii, różnice zaczynają zatrważająco narastać. Na czele stawki stoją w tej chwili, nie ukrywające swoich wielkomocarstwowych zapędów Niemcy. Podążają za nimi państwa strefy euro, całkowicie uzależnione od pieniędzy i potencjału gospodarczego lidera. Daleko za tą grupą, próbują rozpaczliwie nadążyć
za postępującymi zmianami, pozostałe kraje członkowskie ugrupowania integracyjnego. Trzeba otwarcie powiedzieć, że wyłączenie tej grupy państw z możliwości uczestnictwa w procesie podejmowania najważniejszych decyzji ekonomicznych, nie daje im najmniejszych szans na osiągnięcie końcowego sukcesu. Podsumowując, należy zauważyć, że dyskutowana od dawna ściślejsza integracja w obszarze strefy euro, powoduje dezintegrację w łonie Unii traktowanej jako całość. Hasło: Więcej Europy, wypowiadane ustami Pani Kanclerz, ma na celu osiągnięcie wymiernych korzyści gównie przez Niemcy. Pogłębiający się niedobór pieniędzy w unijnej kasie stanowi przeszkodę nie do pokonania na drodze do przezwyciężenia kryzysu. Katastrofa w Grecji zdecyduje w ciągu nadchodzących kilkunastu miesięcy o przeprowadzeniu zasadniczej i koniecznej przebudowy strefy wspólnej waluty. Globalny kryzys gospodarczy, który ulegał przeobrażeniom od 2008 r., miał wpływ na funkcjonowanie waluty euro na arenie międzynarodowej. Można to było zaobserwować zwłaszcza w drugiej połowie 2011 r., kiedy system finansowy Unii Gospodarczej i Walutowej (UGW) został zarażony kryzysem zadłużenia, panującym w części państw należących do tej Unii. Znaczny wzrost premii za ryzyko na rynku obligacji skarbowych ograniczył tym państwom dostęp do finansowania. Mimo to międzynarodowa pozycja euro nie została podważona. Pieniądz ten pozostał drugą najważniejszą po dolarze amerykańskim, walutą międzynarodową na świecie.
Literatura 1. Annual Report, Appendix I, International Monetary Fund, Washington D.C., różne wydania. 2. BIS Quarterly Review. International banking and financial market developments (September 2014), Bank for International Settlements, Basel. 3. Burger J. (21-27.05.2012), Ruiny Aten, Forum. 4. Goldberg L.S. (October 2008), The International Roles of the Dollar and Euro in Trade, Federal Reserve Bank of New York, Federal Reserve Board of Governors and NBER. 5. Goldberg L.S., Tille C. (August 2006), The International Role of the Dollar and Trade Balance Adjustment, NBER Working Paper 12495. 6. Goldberg L.S., Tille C. (February 2008), Macroeconomic Interdependence and the International Role of the Dollar, NBER Working Paper 13820. 7. Goldberg L.S., Tille C. (January 2005), Vehicle Currency Use in International Trade, Federal Reserve Bank of New York, Staff Report no. 200. 8. Małecka E., Wierzba R. (2008), Wzrost znaczenia euro jako waluty międzynarodowej, [w:] Zarządzanie wartością przedsiębiorstwa w warunkach zakłóceń na rynkach finansowych, red. J. Bieliński, M. Czerwińska, Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego, Sopot. 9. Mysłek T. (09.06.2012), Scenariusze rozpadu eurolandu, Czas, nr 24 (1151). 10. Oręziak L. (2003), Euro. Nowy pieniądz, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. 11. Oręziak L. (styczeń 2008), Euro pieniądz międzynarodowy, Bank i Kredyt, NBP, Warszawa. 12. Rutkowska M. (30.06-01.07.12), Niemiecki suzeren, Nasz Dziennik, nr 151 ( 4386 ). 13. Słojewska A. (30.06-01.07.12), Południe wygrywa z Północą, Rzeczpospolita, nr 151 (9271). 14. The International Role of the Euro, ECB, różne wydania. 15. Triennial Central Bank Survey. Foreign Exchange and derivatives market activity in April 2007 (Dec. 2007), Bank for International Settlements, Basel. 16. Triennial Central Bank Survey. Foreign Exchange and derivatives market activity in April 2004 (March 2005), Bank for International Settlements, Basel. 17. Triennial Central Bank Survey. Foreign Exchange turnover in April 2013: preliminary global results (Sep. 2013), Bank for International Settlements, Basel.
18. www.blogi.infi24.pl 19. www.dziennik.pl 20. www.eurostat.com 21. www.forsal.pl 22. www.lex.pl 23. www.openeurope.org.uk 24. www.slaski2011.pl 25. Żukrowska K. (2012), Znaczenie dwuwalutowości w systemie światowym i rola w nim Unii Gospodarczej i Walutowej, [w:] Polityka finansowa w dobie kryzysu integracji europejskiej, red. J.L. Bednarczyk, W. Przybylska-Kapuścińska, CeDeWu.pl, Warszawa.