Stan i przewidywanie wykorzystania potencjału produkcyjnego TUZ w kraju dr hab. Jerzy Barszczewski, prof. nadzw. 6. Konferencja Naukowa "WODA-ŚRODOWISKO-OBSZARY WIEJSKIE" Falenty, 27 28 listopada 2013 roku
Wstęp i cel pracy Plan referatu Charakterystyka TUZ w kontekście rolniczego ich wykorzystania oraz wielofunkcyjności Powierzchnia TUZ i ich udział w użytkach rolnych w kraju Udział TUZ i ich wykorzystanie w wydzielonych grupach województw Czynniki kształtujące poziom produkcji i wykorzystanie rolnicze TUZ Podsumowanie
Wstęp i cel pracy W okresie dynamicznie postępujących zmian na terenach wiejskich oraz w całym polskim rolnictwie zmieniającym się w kierunku specjalizacji produkcji, zachodzą zmiany priorytetów w sposobach i intensywności gospodarowania na TUZ, jednocześnie zachowując ich walory przyrodnicze i środowiskowe. Celem pracy jest rozpoznanie stanu, postępujących zmian w gospodarowaniu na TUZ w kraju i wydzielonych grupach województw oraz czynników je kształtujących.
Charakterystyka TUZ w kontekście rolniczego ich wykorzystania oraz wielofunkcyjności Przydatność rolnicza trwałych użytków zielonych 1z kompleks użytków zielonych bardzo dobrych i dobrych (I, II klasa bonitacyjna) 1% (gleby mineralne i mułowo-torfowe o regulowanych stosunkach wodnych; w warunkach naturalnych 5 t ha -1 siana dobrej jakości, pastwisko - możliwość wyżywienia 3 krów) 2z kompleks użytków zielonych średnich (III, IV klasa bonitacyjna) 51% (gleby mineralne, mułowo-torfowe oraz torfowe i murszowe o nie w pełni uregulowanych stosunkach wodnych; w warunkach naturalnych 2,5-3 t ha -1 siana średniej jakości, pastwisko wyżywienie 2 krów) 3z kompleks użytków zielonych słabych i bardzo słabych (V, VI klasa bonitacyjna) 48% (gleby mineralne zbyt suche lub zbyt wilgotne, mułowo-torfowe i torfowe przesuszane i podtapiane; w warunkach naturalnych1,5 t ha -1 siana słabej jakości, pastwisko wyżywienie 1 krowy)
Powierzchnia paszowa w kraju [mln/ha] powierzchnia ogólna 4,289 w tym: TUZ GO 3,206 1,083 w tym: Kukurydza 0,508 Trawy pastewne 0,202 Motylkowate 0,128 Strączkowe 0,016 Inne pastewne 0,042 Okopowe 0,019 Strączkowe (nasiona) 0,171 Dane wg GUS
Powierzchnia trwałych użytków zielonych w kraju (mln ha) Lata 2000 2004 2008 2012 Średnio z 13 lat Zmiany Ogółem 3,9 3,4 3,2 3,2 3,4-0,7 w tym: łąki 2,5 2,4 2,5 2,5 2,5 b.z. pastwiska 1,4 1,0 0,7 0,7 0,9-0,7 Dane wg GUS
Funkcje pozaprodukcyjne: Klimatyczną (tworzą specyficzny mikroklimat) Hydrologiczna (retencja wody, łagodzenie fali powodziowej) Ochronę gleb i wód (przed erozją, ubytkiem substancji organicznej w glebach, przeciwdziałanie eutrofizacji wód) Fitosanitarną (neutralizuje przykrych zapachów, pyłów wydzielanie olejków eterycznych) Zdrowotna (zioła, ich wpływ na zwierzęta i pośrednio na ludzi) Krajobrazową i estetyczną (cenny składnik krajobrazu, barwny aspekt łąk) Przyrodnicza (zachowanie cennych siedlisk oraz terenów stanowiących ostoję wielu gatunków roślin i zwierząt )
Średnio w kraju TUZ stanowią 22,3% Powierzchnia TUZ i ich udział w użytkach rolnych w kraju
% 1999 Udział TUZ i ich wykorzystanie w wydzielonych grupach województw 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Udział TUZ w UR w latach 2000-2012 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Polska grupa I grupa II grupa III grupa Ia Opracowano wg danych GUS
% % % Procentowy udział łąk użytkowanych w I, II i III pokosie w 2008 i 2012 r. w poszczególnych grupach województw 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 I pokos grupa I grupa II grupa III grupa Ia 2008 2012 średnio w kraju Opracowano wg danych GUS 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 II pokos grupa I grupa II grupa III grupa Ia 2008 2012 średnio w kraju 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 III pokos grupa I grupa II grupa III grupa Ia 2008 2012 średnio w kraju
t/ha siana Plony z łąk w 2012 r. 6 5 4 3 2 1 0 grupa I grupa II grupa III grupa Ia Polska Opracowano wg danych GUS
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 t/ha siana Plony z łąk w latach 2000-2012 6,0 5,5 5,0 4,5 4,0 3,5 y = 0,1146x - 225,58 R² = 0,6267 3,0 Polska grupa I grupa II grupa III grupa Ia Opracowano wg danych GUS
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 % Zbiory z łąk [%] przeznaczone na kiszonkę w latach 2000-2012 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Polska grupa I grupa II grupa III grupa Ia Opracowano wg danych GUS
t z.m./ha Plonowanie pastwisk w 2012 r. 25 20 15 10 5 0 grupa I grupa II grupa III grupa Ia Polska Opracowano wg danych GUS
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 t z.m./ha Plonowanie pastwisk w latach 2000-2012 26 24 22 20 18 16 14 12 10 Polska grupa I grupa II grupa III grupa Ia Opracowano wg danych GUS
Czynniki kształtujące poziom produkcji i wykorzystanie rolnicze TUZ Średnie pogłowie bydła, owiec, koni i kóz dla grup województw oraz kraju w 2012 r. (tysiące DJP) Grupy województw Gatunek zwierząt Bydło Konie Owce Kozy Razem DJP/ha UR I 556,3 17,8 1,5 0,4 0,54 II 277,7 16,1 0,6 0,4 0,35 III 245,1 12,9 1,2 0,4 0,25 Ia 119,7 17,5 4,8 0,9 0,24 Polska 4 479,9 238,7 24,5 7,6 0,32 Dane wg GUS
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 szt./ha Obsada bydła na 100 ha UR w latach 2000-2012 (szt. fiz.) 70 60 50 40 30 20 10 0 stan w kraju w 2012 r.: 5 776 767 szt. Polska grupa I grupa II grupa III grupa Ia Opracowano wg danych GUS
szt./ha Obsada owiec, koni i kóz na 100 ha UR w kraju w latach 2000-2012 (szt. fiz.) 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 owce konie kozy Stan w kraju w 2012 r. (szt.) owce 266 798 konie 222 210 kozy 89 942 Opracowano wg danych GUS
% Stosowane sposoby nawożenia TUZ w 120 ankietyzowanych gospodarstwach 100 90 80 90,0 70 60 50 40 49,2 30 33,3 20 10 0 7,5 TUZ nawożone nawozy mineralne nawozy naturalne nawozy mineralne oraz naturalne 10,0 TUZ wapnowane
Poziomy nawożenia w kg ha -1 350 300 Konwencjonalny system gospodarowania 317,8 250 200 150 100 150,0 108,8 151,3 50 0 77,1 59,1 58,4 45,9 28,3 27,6 7,4 23,5 intensywne półintensywne ekstensywne N P K Razem NPK
Poziomy nawożenia w kg ha -1 250 Zrównoważony system gospodarowania 200 196,13 150 100 50 0 84,81 44,22 67,1 intensywne 44,55 24,97 28,71 półintensywne 98,23 N P K Razem NPK
Nawożenie w gospodarstwach ekologicznych obornik gnojowica/gnojówka od 6,0 do 25,0 t/ha od 5,5 do 10 m 3 /ha Brak nawożenia 17% gospodarstw.
kontrola podsiew kontrola podsiew kontrola podsiew kontrola podsiew kontrola podsiew bobik łubin wąskolistny kg.ha-1 Wzrost plonów białka ogólnego z łąki po podsiewie koniczyny łąkowej oraz porównaniu ich wartości z uzyskanymi na gruntach ornych w uprawie bobiku oraz łubinu wąskolistnego 1600 1511 1400 1200 1331 1178 1250 1159 1000 800 760 710 797 938 805 900 960 600 400 200 0 mineralne 100 kgn obornik + mineralne 90 kgn mineralne PK obornik 60 kgn gnojówka 60 kgn uprawy polowe
% Udział gospodarstw w programach rolnośrodowiskowych 100 90 80 70 79,2 60 50 40 30 20 10 30,8 19,2 29,2 0 Konwencjonalne Zrównoważone Ekologiczne Razem udział w programach rolnośrod.
Podsumowanie Przeprowadzona analiza wskazuje na postępujące zróżnicowanie udziału oraz sposobów wykorzystania TUZ w poszczególnych rejonach kraju co wynika z panujących warunków glebowych, tradycji oraz zapotrzebowania przemysłu przetwórczego na takie surowce jak mleko i mięso. Wyraźny wzrost udziału oraz wykorzystania TUZ zwłaszcza w województwach podlaskim oraz warmińsko-mazurskim, kształtuje głównie rosnąca obsada bydła mlecznego.
Zapotrzebowanie na dobre pasze objętościowe, zwłaszcza w specjalistycznych gospodarstwach mlecznych powoduje wyraźnie korzystny trend wskazujący na perspektywę w zakresie wzrostu produkcji sianokiszonek w kraju. Znaczny potencjał produkcyjny TUZ z udziałem bobowatych wraz z rosnącym zapotrzebowaniem na tanie oraz lepsze pasze objętościowe wskazuje na potrzebę wprowadzania nowych ich odmian z trawami metodami podsiewu.
Linie trendów wskazujące zdecydowany kierunek zmian w zakresie wzrostu plonów, udziału kiszonek w zbiorach oraz obsady bydła (co w perspektywie zniesienia limitów mlecznych), pozwalający na prognozowanie dalszego postępu w tym zakresie, zwłaszcza w obu województwach z pierwszej grupy (podlaskim i warmińsko-mazurskim) oraz w niektórych z drugiej grupy.
Dziękuję za uwagę