Funkcje trwałych użytków zielonych

Transkrypt

1 Jerzy Barszczewski, Barbara Wróbel, Stanisław Twardy Instytut Technologiczno-Przyrodniczy w Falentach Centralna Biblioteka Rolnicza, r.

2 Funkcje TUZ Udział TUZ w strukturze UR Czynniki kształtujące wykorzystanie TUZ Efekty produkcyjne gospodarowania na TUZ Gospodarowanie na TUZ w rejonach urzeźbionych Renowacja TUZ i jej efekty Podsumowanie 2

3 Funkcje trwałych użytków zielonych funkcje pozaprodukcyjne klimatyczna (tworzą specyficzny mikroklimat), hydrologiczna (retencja wody, łagodzenie fali powodziowej), ochrona gleb i wód (przed erozją, ubytkiem substancji organicznej w glebach, przeciwdziałanie eutrofizacji wód), fitosanitarna (neutralizacja przykrych zapachów, pyłów, wydzielanie olejków eterycznych) zdrowotna (zioła, ich wpływ na zwierzęta i pośrednio na ludzi) krajobrazowa i estetyczna (cenny składnik krajobrazu, barwny aspekt łąk) przyrodnicza (zachowanie cennych siedlisk oraz terenów stanowiących ostoję wielu gatunków roślin i zwierząt) funkcje produkcyjne produkcja pasz objętościowych o dużej wartości żywieniowej oraz przy niskich kosztach produkcji, wykorzystanie masy roślinnej jako źródła energii odnawialnej (biogaz, paliwo stałe).

4 Udział trwałych użytków zielonych w powierzchni paszowej Aktualna powierzchnia paszowa w kraju [mln ha] Powierzchnia ogólna, w tym: 4,073 -Trwałe użytki zielone 3,120 (76,6%) - Grunty orne, w tym: 0,953 (23,4%) - Kukurydza 0,541 - Trawy pastewne 0,213 - Bobowate drobnonasienne 0,083 -Strączkowe 0,026 - Inne pastewne 0,078 - Okopowe 0,011 źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS 4

5 Kraj Trwałe użytki zielone (% UR) Polska 21,4 Nowa Zelandia 94 Irlandia 90 Argentyna 85 Anglia 63 Holandia 62 USA 56 Niemcy 40 źródło: opracowanie własne 5

6 źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS 6

7 źródło: opracowanie własne Średnio w kraju TUZ stanowią -21,4%, w tym łąki 18,1% 7

11 Grupy województw Gatunek zwierząt bydło konie owce kozy Razem DJP/ha UR I 556,3 17,8 1,5 0,4 0,54 II 277,7 16,1 0,6 0,4 0,35 III 245,1 12,9 1,2 0,4 0,25 IV 119,7 17,5 4,8 0,9 0,24 Polska 4 479,9 238,7 24,5 7,6 0,32 źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS 11

12 źródło: opracowanie własne 12

13 Rodzaj nawozu Sucha masa Średnia zawartość składników w świeżej masie w % oraz kg. Azot (N) Fosfor (P) Potas (K) Magnez (Mg) Wapń (Ca) Obornik bydlęcy 26,87 0,37-1,20 0,07-0,40 0,11-1,01 0,06-0,36 0,33-1,20 Zaw. kg/t 268,7 3,7-12,0 0,7-4,0 1,1-10,1 0,6-3,6 3,3-12,0 Gnojowica bydlęca 8,12 0,12-0,27 0,03-0,09 0,11-0,22 0,03-0,07 0,06-0,18 Zaw. kg/tys. l 81,2 1,2-2,7 0,3-0,9 1,1-2,2 0,3-0,7 0,6-1,8 Gnojówka bydlęca Zaw. kg/tys. l 3,00 30,0 0,05-0,30 0,5-3,0 0,01-0,02 0,1-0,2 0,15-0,42 1,5-4,2 0,01-0,03 0,1-0,3 0,02-0,05 0,2-0,5 źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań w 17 OSChR oraz ITP. 13

14 Źródło: Wieloletni program Standaryzacja i monitoring ( ); E. Kaca

15 źródło: opracowanie własne Rozmieszczenie obszarów wyżynnych i górskich na terenie Polski Południowej 15

16 Bonitacja gleb łąkowych (%) Klasy bonitacyjne I II III IV V VI średnia - - 0,1 39,2 49,2 11,5 4, ,9 39,0 44,1 16,0 4,2 0,0 0,0 2,5 38,8 41,3 17,4 4,5 0,0 1,7 26,8 44,0 23,1 4,4 4,4 źródło: opracowanie własne 16

17 % 80% 70% R 2 = 0,922 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% R 2 = 0, n.p.m grunty orne użytki zielone Liniowy (grunty orne) Liniowy (użytki zielone) źródło: opracowanie własne 17

18 źródło: opracowanie własne 18

19 Czynniki edaficzne (degradacja siedliska glebowego) -wyjaławianie się gleby ze składników pokarmowych, - wzrost zakwaszenia gleby, - podtopienie, zabagnienia, długotrwałe zalewy, - przesuszenie w wyniku nadmiernego obniżenia poziomu wód gruntowych, - niszczenie darni przez dzikie zwierzęta Czynniki klimatyczne - niskie opady i niekorzystny ich rozkład w sezonie wegetacyjnym, - wysokie temperatury powietrza oraz silne przesychanie gleby słabo zadarnionej powierzchni, - przymrozki późnowiosenne oraz wczesnojesienne Czynniki antropogeniczne (zależne od rolnika) - wadliwa regulacja stosunków powietrzno-wodnych, - brak lub niski poziom nawożenia, - zbyt wysokie nawożenie lub niewłaściwe sposoby aplikacji nawozów naturalnych, - zbyt niskie i późne koszenie, - wieloletnie jednostronne użytkowanie, - błędy w pratotechnice, - zaniechanie użytkowania. źródło: opracowanie własne 19

20 Nawożenie w połączeniu z racjonalnym użytkowaniem zastosowanie dawki uderzeniowej - ok. 300 kg NPK/ha Podsiew zdegradowanych zbiorowisk wprowadzenie w darń nasion wartościowych gatunków traw i roślin bobowatych tradycyjnie lub z użyciem specjalistycznych siewników Ponowna uprawa całkowite zniszczenie starej darni poprzez jej przeoranie i ponowny obsiew mieszanka traw i roślin bobowaych źródło: opracowanie własne 20

21 agregat Pneumaticstar agregat pasmowo gryzujący darń agregat do pielęgnacji darni z włóką agregat nacinający darń redlicami szczelinowymi

22 Porównanie efektów pracy agregatów Pneumaticstar i pasmowo gryzującego darń

23

24 Efekty podsiewu bezpośredniego z wykorzystaniem traw tetraploidalnych i roślin bobowatych Wzrost plonów białka średnio o ok. 300 kg ha 1 pastwisko ok. 250 kg ha 1 łąka ok. 400 kg ha 1 Wzrost plonów cukrów rozpuszczalnych o ok. 150 kg ha 1 pastwisko ok. 100 kg ha 1 łąka ok. 200 kg ha 1 Zakładając potrzebę renowacji TUZ na areale ok. 0,7 mln ha (tj. na ok. 20% ich powierzchni w kraju) prognozuje się zwiększenie plonów białka ogólnego o ok. 210 tys. ton, a cukrów rozpuszczalnych o ok. 105 tys. ton. Źródło: Wieloletni program białkowy ( ) 24

25 Obecny udział TUZ w strukturze UR, pozwala na pełne zaspokojenie potrzeb żywieniowych zwierząt, przy jednoczesnym pełnieniu wielu funkcji pozaprodukcyjnych, zwłaszcza ochronnych. Postępujący proces specjalizacji w produkcji bydlęcej stawia coraz wyższe wymagania jakościowe wobec pasz produkowanych na użytkach zielonych, dotyczy to szczególnie zawartości w nich białka i energii, a ponadto dobrej smakowitości i wysokiej strawności Plonowanie TUZ jest limitowane przez nieodpowiednie warunki powietrznowodne gleb. Można je kształtować sprawnymi technicznie systemami wodno-melioracyjnymi. Niestety obecny ich stan nie jest właściwy, co uwidacznia się zarówno w warunkach nadmiaru jak i niedoborów wodnych. TUZ w rejonach górskich pełnią w równorzędnym zakresie funkcje gospodarcze co przyrodnicze, zwłaszcza ochronne. Znaczne powierzchnie TUZ w kraju są zdegradowane i wymagają renowacji, czyli wzbogacenia runi o wartościowe gatunki traw i roślin bobowatych. Stosunkowo tania i efektywną metodą renowacji TUZ jest podsiew. 25

26 Wykorzystane materiały Barszczewski J. (2015): Stan trwałych użytków zielonych i ich wykorzystanie w kraju. W: Racjonalne wykorzystanie potencjału produkcyjnego trwałych użytków zielonych w Polsce w różnych warunkach glebowych i systemach gospodarowania. Pr. zbior. Red. nauk. J. Barszczewski. ITP, Falenty, Barszczewski J., Jankowska-Huflejt H., Twardy S. (2015): Metody odnawiania łąk i pastwisk. W: Racjonalne wykorzystanie potencjału produkcyjnego trwałych użytków zielonych w Polsce w różnych warunkach glebowych i systemach gospodarowania. Pr. zbior. Red. nauk. J. Barszczewski. ITP, Falenty, Barszczewski J., Kaca E., Wasilewski Z., Wróbel B., Jankowska-Huflejt H. (2014): Produkcyjne wykorzystanie trwałych użytków zielonych w Polsce stan i perspektywa. W: 90-lecie urodzin prof. dr hab. Barbary Rutkowskiej. Pr. Zbior. Red. M. Janicka. SGGW, Warszawa, GUS. ( ): Produkcja upraw rolnych i ogrodniczych. Materiały źródłowe. GUS, Warszawa, 84. Kaca E. (2014): Aktywność melioracyjna rolników w ujęciu wojewódzkim. W: Uwarunkowania rozwoju melioracji wodnych w Polsce. Pr. Zbior. Nr 37. Red. E. Kaca. ITP, Falenty, ISBN , Rozliczenie końcowe z wykonania zadania nr 6 za 2013 r. Produkcja wysokiej jakości pasz z trwałych użytków zielonych programu wieloletniego na lata Ulepszanie krajowych źródeł białka roślinnego, ich produkcji, systemu obrotu i wykorzystania w paszach (maszynopis) Rozliczenie końcowe z wykonania zadania programu wieloletniego za 2012 i 2013 r. na lata Standaryzacja i monitoring przedsięwzięć środowiskowych, techniki rolniczej i rozwiązań infrastrukturalnych na rzecz bezpieczeństwa i zrównoważonego rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich (maszynopis) Twardy S. (2015): Stan i kierunki rolniczego wykorzystania użytków zielonych położonych w obszarach urzeźbionych Polski południowej W: Racjonalne wykorzystanie potencjału produkcyjnego trwałych użytków zielonych w Polsce w różnych warunkach glebowych i systemach gospodarowania. Pr. zbior. Red. nauk. J. Barszczewski. ITP, Falenty,

27 Dziękuję za uwagę