Konstytucja 3 maja, właśc. Ustawa Rządowa z dnia 3 maja uchwalona 3 maja 1791 roku ustawa regulująca ustrój prawny Rzeczypospolitej Obojga Narodów, wprowadzając ład do zanarchizowanych rządów magnaterii i szlachty Powszechnie przyjmuje się, że Konstytucja 3 maja była pierwszą w Europie i drugą na świecie (po konstytucji amerykańskiej z 1787 r.) nowoczesną, spisaną konstytucją Oryginalny manuskrypt Konstytucji 3 Maja
zwołanie (Sejm Czteroletni) w 1788 r., rozpoczęcie reform wewnętrznych konkluzją Sejmu, było uchwalenie 3 maja 1971 r., pierwszej w dziejach państwa polskiego ustawy zasadniczej (konstytucji) na jej mocy Polska stała się monarchią konstytucyjną (miała zostać przywrócona dziedziczność tronu) Uchwalenie Konstytucji 3 Maja przez Sejm Czteroletni; malował Kazimierz Wojniakowski w 1806 r.
ostatni król Polski wprowadzony na tron dzięki poparciu Katarzyny II założył Szkołę Rycerską założył pismo Monitor propagujące reformy był mecenasem sztuki na obiadach czwartkowych gościł przedstawicieli świata kultury i wybitne postaci polskiego oświecenia był jednym z autorów Konstytucji 3 maja przystąpił do konfederacji targowickiej Ur. 1732 Zm. 1798
kanonik czołowy ideolog polskiego oświecenia rektor i reformator Akademii Krakowskiej działacz KEN i Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych pisarz i publicysta: do Stanisława Małachowskiego [...] Anonima listów kilka (plan reform Konstytucji) przywódca pro-reformatorskiego stronnictwa kuźnica Kołłątajowska Ur. 1750 Zm. 1812
czołowy działacz obozu reform w czasie Sejmu Wielkiego marszałek wielki litewski działacz KEN inicjator Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych Ur. 1750 Zm. 1809
polski działacz oświeceniowy ksiądz pisarz publicysta: uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego (jak uratować zagrożony utratą niepodległości kraj), przestrogi dla Polski działał na rzecz rozwoju przemysłu propagator i zwolennik reform Ur. 1755 Zm. 1826
Marszałek Sejmu Czteroletniego polityk w jego mieszkaniu (Pałacu Czapskiego) redagowano na tajnych zebraniach tekst konstytucji Ur. 1736 Zm. 1809
polski dramaturg powieściopisarz poeta, historyk pamiętnikarz publicysta tłumacz wolnomularz zastępca wielkiego mówcy Wielkiej Loży Narodowej Wielkiego Wschodu Polskiego w 1781 roku, członek Komisji Edukacji Narodowej w latach 1791-1792 Poseł na sejm czteroletni Ur. 1757 Zm. 1841
Stanisław August [...] Uznając, iż los nas wszystkich od ugruntowania i wydoskonalenia konstytucyi narodowej jedynie zawisł, długim doświadczeniem poznawszy zadawione rządy naszego wady, a chcąc korzystać z pory, w jakiej się Europa znajduje, i z tej dogorywającej chwili, która nas samym sobie wróciła, wolni od hańbiących obcej przemocy nakazów, ceniąc drożej nad życie, nad szczęśliwość osobistą egzystencją polityczną, niepodległość zewnętrzną i wolność wewnętrzną narodu, którego los w ręce nasze jest powierzony, chcąc oraz na błogosławieństwo, na wdzięczność współczesnych i przyszłych pokoleń zasłużyć, mimo przeszkód, które w nas umiejętności sprawować mogą, dla dobra powszechnego, dla ugruntowania wolności, dla ocalenia ojczyzny naszej i jej granic, z największą stałością ducha niniejszą Konstytucyję uchwalamy...
Zaprzysiężenie Konstytucji 3 maja w Sali Senatorskiej na Zamku Królewskim w Warszawie, rysunek - Jana Piotra Norblina
Jan Matejko, Konstytucja 3 Maja 1791 roku, 1891
Głównym organem władzy ustawodawczej był Sejm, jako dwuizbowy organ (władzy ustawodawczej) złożony z izby poselskiej i senatu - zawsze gotowy i przyjmujący ustawy większością głosów
Władzę ustawodawczą posiadał dwuizbowy parlament. W skład parlamentu wchodziła Izba Poselska na którą składało się 204 posłów (szlachta ziemiańska) oraz 24 plenipotentów reprezentujących miasta królewskie. IZBA POSELSKA miała składać się z 204 posłów: posłowie wybierani spośród szlachty posesjonatów (posiadających dobra ziemskie), uznawanych za reprezentantów całego narodu, wprowadzono kadencyjność posłów: posłowie zachowywali mandat przez dwa lata (mandat - zdobyty na sejmiku), w kontekście zaistnienia konieczności zwołania sesji nadzwyczajnej musieli się na nią stawić ponad to w skład izby poselskiej weszło 24 plenipotentów (pełnomocników) miejskich: mogli zabierać głos jedynie w sprawach handlu i miasta Izba poselska również posiadała inicjatywę ustawodawczą
liczył 132 członków w skład którego wchodzili: biskupi, wojewodowie, kasztelanowie, ministrowie obradujący pod przewodnictwem króla senat otrzymał prawo weta zawieszającego (jedynie do ustaw przyjętych przez posłów) weto mogło być odrzucone, jeśli izba poselska ponownie uchwaliłaby ustawę
Konstytucja zrównoważyła siły polityczne pomiędzy monarchą, a sejmem, na rzecz monarchy, który był skrępowany politycznie wobec dużych uprawnień sejmu Konstytucja zrównała politycznie mieszczan i szlachtę oraz stawiała chłopów pod ochroną państwa, w ten sposób łagodząc najgorsze nadużycia pańszczyzny, mieszczanie zyskali więcej praw, mogli odtąd starać się o wysokie stanowiska w wojsku i Kościele wprowadzono weto zawieszające, które było swoistym nowum, znanym jedynie w Stanach Zjednoczonych
Konstytucja 3 maja przyznała królowi prawo inicjatywy ustawodawczej lecz w kontekście przewodniczącemu Straży Prawa (rządu) nie jako głowy państwa w trosce o bezpieczeństwo kraju szczególną uwagę zwrócono na wzmocnienie armii zniesiono liberum veto na rzecz podejmowania decyzji większością głosów -(jeden poseł nie mógł zerwać obrad okrzykiem liberum veto.) konstytucja zniosła również instytucjonalne źródła słabości rządu i anarchii konfederacje, skonfederowane sejmy oraz nadmierny wpływ sejmików ziemskich wynikający z wiążącej natury instrukcji nadawanych przedstawicielom do sejmu.
członkowie rządu ponosili odpowiedzialność parlamentarną (w kontekście swojej działalności), mogli być odwołani przez sejm Konstytucja zmieniła ustrój państwa na monarchię dziedziczną ograniczyła znacząco demokrację szlachecką, odbierając prawo głosu i decyzji w sprawach państwa szlachcie nieposiadającej ziemi (gołocie) Została zaprojektowana w celu zlikwidowania obecnych od dawna wad opartego na wolnej elekcji i demokracji szlacheckiej systemu politycznego Rzeczypospolitej Obojga Narodów
przyjęcie monarchicznej Konstytucji 3 maja spowodowało opozycję republikanów oraz sprowokowało wrogość Imperium Rosyjskiego spisek magnacki zawiązany w nocy z 18 na 19 maja 1792 w Targowicy (w rzeczywistości 27 kwietnia 1792 w Petersburgu), w porozumieniu z carycą Rosji Katarzyną II, pod hasłami obrony zagrożonej wolności przeciwko reformom Sejmu Czteroletniego i Konstytucji 3 maja, uznany za symbol zdrady narodowej Katarzyna II Wielka
oponenci Konstytucji 3 maja dążyli do podziału państwa na samodzielne prowincje - zwrócili się w tym celu o pomoc wojskową do cesarzowej Rosji, uzyskali ją i 18 maja 1792 na Rzeczpospolitą uderzyła armia rosyjska rozpoczęła się wojna polsko-rosyjska generał rosyjski Wasilij Popow, szef kancelarii księcia Grigorija Potiomkinatekst zredagował tekst aktu konfederacji wzięli w niej udział magnaci: generał artylerii koronnej Stanisław Szczęsny Potocki jako marszałek konfederacji koronnej hetman wielki koronny Franciszek Ksawery Branicki hetman polny koronny Seweryn Rzewuski generał Szymon Kossakowski oraz inni sekretarzem konfederacji został publicysta Dyzma Bończa- Tomaszewski Stanisław Szczęsny Potocki inicjator spisku targowickiego
Opracowanie: mgr Aneta Smętek