Wpływ integracji europejskiej na sektor małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce i na Słowacji

Uniwersytet Warszawski Wydział Nauk Ekonomicznych Marzena Walczuk Nr albumu: P-13050 Wpływ integracji europejskiej na sektor małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce i na Słowacji Studia podyplomowe Mechanizmy funkcjonowania strefy euro VI edycja, rok akademicki 2014/15 Praca dyplomowa wykonana pod kierunkiem dr Piotra Modzelewskiego Warszawa, 02.06.2015 Studia realizowane z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej

2

3

Streszczenie Praca podejmuje problematykę stanu sektora małych i średnich przedsiębiorstw w warunkach integracji gospodarczej i walutowej w Europie. Na podstawie danych statystycznych przedstawionych w pracy, zaprezentowane zostały makroekonomiczne oraz instytucjonalne uwarunkowania rozwoju sektora MSP w Polsce i na Słowacji w latach 2000-2014. Porównanie Polski i Słowacji na tle akcesji do Wspólnoty i do strefy euro przez Słowację ma na celu ukazanie, że wyższe formy integracji europejskiej sprzyjają rozwojowi małych i średnich przedsiębiorstw, a przy tym wpływają na poprawę funkcjonowania całej gospodarki. Słowa kluczowe sektor małych i średnich przedsiębiorstw, rozwój, Polska, Słowacja, integracja gospodarcza, strefa euro Dziedzina pracy (kody wg programu Socrates-Erasmus) Ekonomia (14300) Klasyfikacja tematyczna Tytuł pracy w języku angielskim The influence of european integration for small and medium-sized enterprises in Poland and Slovakia 4

SPIS TREŚCI WSTĘP... 7 ROZDZIAŁ I. TEORETYCZNE ASPEKTY ROZWOJU SEKTORA MŚP... 9 1.1. Wpływ integracji gospodarczej i walutowej na gospodarkę... 9 1.2. Znaczenie sektora MŚP dla gospodarki... 11 1.3. Czynniki wpływające na rozwój małych i średnich przedsiębiorstw... 13 ROZDZIAŁ II. PRZEDSTAWIENIE GOSPODAREK POLSKI I SŁOWACJI... 16 2.1. Makroekonomiczna sytuacja Polski i Słowacji w latach 2000 2014... 16 2.2. Wielkość i struktura absorpcji funduszy z UE... 23 2.3. Struktura handlowa porównywanych gospodarek... 26 Rozdział III. Sektor MSP w Polsce i Słowacji w latach 2000-2014... 31 3.1. Porównanie rozwoju sektora MSP w Polsce i Słowacji... 31 3.2. Innowacje w sektorze MŚP... 34 3.3. Publiczne programy wsparcia MŚP... 35 ZAKOŃCZENIE... 38 BIBLIOGRAFIA... 42 ZESTAWIENIE WYKRESÓW... 42 5

6

WSTĘP W procesy integracji europejskiej, rozpoczęte już w latach 50-tych XX wieku, stopniowo włączają się kolejne kraje europejskie. Motywami przewodnimi akcesji do Wspólnoty Europejskiej są zazwyczaj korzyści na tle społecznym wzrost poziomu życia mieszkańców, lub gospodarczym m.in. rozwój wymiany gospodarczej z krajami Unii. W 2004 roku do Wspólnoty Europejskiej dołączyły również Polska i Słowacja kraje, które zdecydowały się rozwijać swoją gospodarkę poprzez współpracę z krajami Unii Europejskiej oraz przyjęcie zasad panujących we Wspólnocie. Jednym z czynników, który istotnie wpływa na rozwój gospodarczy całej Unii jest sektor małych i średnich przedsiębiorstw. Celem pracy jest porównanie rozwoju sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce i na Słowacji w latach 2004-2014. W odniesieniu do pojawiających się przesłanek mówiących o wejściu Polski do strefy euro w ciągu kilku najbliższych lat, porównanie to jest tym bardziej interesujące, ze względu na to, że Słowacja już w 2009 roku przyjęła wspólną walutę. Porównanie Polski i Słowacji na tle akcesji do Wspólnoty i do strefy euro przez Słowację ma na celu ukazanie, że wyższe formy integracji europejskiej sprzyjają rozwojowi małych i średnich przedsiębiorstw, a przy tym rozwojowi całej gospodarki. Praca składa się z trzech rozdziałów. Przedmiotem pierwszego rozdziału jest omówienie wpływu integracji gospodarczej i walutowej na gospodarkę oraz określenie znaczenia sektora MSP dla gospodarki. W rozdziale tym wskazane zostały także czynniki wpływające na rozwój małych i średnich przedsiębiorstw. Rozdział drugi poświęcony jest charakterystyce gospodarek Polski i Słowacji w latach 2000-2014, która zawiera porównanie podstawowych wskaźników ekonomicznych, takich jak PKB, inflacja, bezrobocie i handel zagraniczny. Ponadto w rozdziale tym została przedstawiona wielkość absorpcji funduszy z Unii Europejskiej z uwzględnieniem środków przeznaczonych na rozwój przedsiębiorczości w Polsce i na Słowacji. Rozdział trzeci ma charakter empiryczny i ukazuje porównanie rozwoju sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce i na Słowacji od roku 2000 do roku 2014. W celu zobrazowania stopnia wpływu integracji europejskiej na sektor MSP w dalszej części rozdziału opisano także publiczne i niepubliczne programy wsparcia MSP oraz stopień rozwoju innowacji w sektorze przedsiębiorstw. Dla zobrazowania tematyki pracy w poszczególnych rozdziałach została wykorzystana literatura opisująca czynniki wpływające na stan sektora małych i średnich przedsiębiorstw. W części empirycznej, gdzie przestawione zostały statystyki dotyczące stanu gospodarki oraz 7

sektora MSP Polski i Słowacji w latach 2000-2014, potrzebne informacje zostały zaczerpnięte ze strony internetowej Europejskiego Urzędu Statystycznego Eurostatu oraz europejskich raportów o stanie sektora MSP Small Business Act. Literatura przedmiotu została wzbogacona o materiały uzyskane z witryn internetowych instytucji o charakterze gospodarczym oraz publikacji dotyczących rozwoju sektora małych i średnich przedsiębiorstw w wybranych krajach. 8

ROZDZIAŁ I. TEORETYCZNE ASPEKTY ROZWOJU SEKTORA MŚP Postępujące procesy integracji państw europejskich oraz zmiany systemowe i strukturalne w gospodarkach Europy środkowo-wschodniej w latach 90-tych przyczyniły się do szybkiego rozwoju sektora małych i średnich przedsiębiorstw. Zwrócono wówczas uwagę na wzrost znaczenia sektora MSP na rozwój społeczno-gospodarczy, w tym na rynek pracy, zdolność do tworzenia innowacji, a także konkurencyjność kraju. W miarę rozwoju programów wspierających przedsiębiorczość w Europie stopniowo rosła liczba mikro, małych i średnich przedsiębiorstw w krajach członkowskich. W obecnych czasach, mówiąc o sytuacji gospodarczej kraju, nikt już nie ma wątpliwości, że opinia ta obejmuje również informację o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw. 1.1. Wpływ integracji gospodarczej i walutowej na gospodarkę Integracja państw oraz społeczeństw jest procesem, który towarzyszy światowej gospodarce przez wiele epok. Głównymi motywami integracji zazwyczaj było osiągnięcie celów m.in. politycznych, obronnych, religijnych czy też ekspansjonistycznych. Sam termin integracja pochodzący od łacińskiego słowa integratio oznacza odnowienie, scalenie, uzupełnienie. Termin ten najczęściej jest używany z takimi określeniami, jak gospodarcza, społeczna, polityczna, kulturowa lub regionalna. Stopień integracji zawsze był zależny od stosunków pomiędzy uczestniczącymi w niej podmiotami oraz powiązań formalnych, w tym instytucjonalnych. 1 Według Bożyka i Misali zarówno w teorii integracji ekonomicznej, jak i praktyce gospodarczej wyróżnia się dwa etapy tworzenia się ugrupowań integracyjnych. Pierwszym etapem jest liberalizacja przepływu towarów, natomiast drugim - swoboda przepływu usług, czynników wytwórczych, czyli kapitału, ludzi i zasobów naturalnych. Definiując integrację pod względem horyzontu czasowego, można wyróżnić dwa podejścia, które mówią o czasie trwania wspólnych powiązań gospodarczych. Według pierwszego podejścia, integracja ma na celu utworzenie jednolitej struktury gospodarczej dla określonej grupy krajów, co jest procesem nieskończonym ze względu na nieprzerwany postęp produkcji, technologii i wiedzy. Drugie podejście wskazuje, że osiągnięcie pewnego poziomu integracji przez grupę krajów ma swój kres. Według tego podejścia dalszy rozwój integracji wymaga rozszerzenia jej zakresu lub zmiany formy integracyjnej 2. 1 http://europejskiportal.eu/historia-integracji-europejskiej/ 2 Bożyk P., Misala J., Integracja ekonomiczna, PWE, Warszawa 2003. 9

Według teorii ekonomii można wyróżnić sześć form ugrupowań integracyjnych, a mianowicie: strefę wolnego handlu, unię celną, wspólny rynek, jednolity rynek, unię monetarna i unię gospodarcza. Najbardziej zaawansowane formy integracji to unia gospodarcza i walutowa, których przykładem jest Unia Europejska. Zgodnie z teorią ekonomii kraje uczestniczące w ugrupowaniach integracyjnych powinny podnosić swoją efektywność ekonomiczną oraz zwiększać swój dobrobyt. 3 Integracja gospodarcza sprzyja tworzeniu się pozytywnych efektów handlowych w krótkim i długim okresie. Do krótkookresowych efektów należy m.in. efekt kreacji handlu, w którym poprzez na zniesienie ceł mniej efektywni producenci krajowi zastępowani są bardziej efektywnymi producentami zagranicznymi. Oprócz zmian w produkcji, w krótkim terminie w skutek obniżenia cen wzrasta handel wewnątrz ugrupowania, a także zwiększa się konsumpcja wśród obywateli krajów członkowskich. Do długoterminowych efektów integracji można zaliczyć efektywną alokację kapitału, która sprzyja obniżce kosztów produkcji wynikającej ze specjalizacji oraz zwiększenia korzyści skali. W długim okresie integracja przyczynia się również do wzrostu konkurencji w krajach członkowskich, co skutkuje obniżeniem się cen oraz wzrostem różnorodności towarów na wspólnym rynku 4. Wpływ integracji walutowej na gospodarkę wyjaśnia teoria optymalnego obszaru walutowego (TOOW), którą w latach 60-tych XX wieku opisali R. Mudel, R. McKinnon i P. Kennen. Zgodnie z tą teorią zarówno przyjęcie wspólnej waluty, jak i stabilizacja kursów walutowych, przyczyniają się do zmniejszenia kosztów transakcyjnych, czego efektem jest wzrost wzajemnych obrotów pomiędzy uczestnikami unii walutowej głównie w handlu wewnątrzgałęziowym. Wraz ze wzrostem intensywności handlu zwiększa się także mobilność siły roboczej, która powinna ułatwiać absorbowanie szoków asymetrycznych mogące pojawić się w gospodarkach należących do unii monetarnej. Integracja gospodarcza wiąże się z procesem globalizacji, która przyczynia się do wyższej dynamiki gospodarczej i narastających współzależności ekonomicznych pomiędzy krajami. Globalizacja gospodarki światowej jest wynikiem przede wszystkim kilku zjawisk, takich jak: korzyści skali w sferze produkcji wnikające ze wzrostu handlu międzynarodowego, efektywniejsze wykorzystanie kapitału ludzkiego i finansowego 3 Praca zbiorowa pod red. Kowalewski P., Tchorek G, Górski J., Machanizamy funkcjonowania strefy euro, NBP, Warszawa 2014. 4 j.w. 10

w porównaniu do gospodarki zamkniętej oraz wzrost kwalifikacji pracowników uczestniczących w wymianie światowej 5. 1.2. Znaczenie sektora MŚP dla gospodarki Od wielu lat udział sektora MSP w gospodarkach większości krajów europejskich znacząco wzrósł i stanowi obecnie ponad 99% wszystkich przedsiębiorstw, zatrudniając prawie 70% ogółu pracownikó 6. Funkcjonowanie dużej liczby małych i średnich przedsiębiorstw w danym kraju świadczy o panującej w nim zdrowej konkurencji, a także odzwierciedla poziom przedsiębiorczości społeczeństwa. Ponadto duża ilość mniejszych przedsiębiorstw wpływa również konkurencyjność gospodarki poprzez dynamiczne dopasowywanie się do zmian w otoczeniu zewnętrznym. Małe i średnie przedsiębiorstwa definiuje się na podstawie różnych kryteriów ilościowych i jakościowych. Najpowszechniej stosownym podziałem jest przyjęte kryterium ilościowe zgodne z zaleceniami Komisji Europejskiej przyjęte w krajach członkowskich Unii Europejskiej. Według tych kryteriów wyróżnia się: Mikroprzedsiębiorstwo zatrudniające mniej niż 10 pracowników oraz osiągające roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług poniżej 2 mln euro lub suma jego aktywów danego roku nie przekroczyła 2 mln euro, Małe przedsiębiorstwo powyższe kryteria dla tego podmiotu wynoszą odpowiednio: zatrudnienie mniejsze niż 50 pracowników oraz wartość przychodów i aktywów nie przekraczająca 10 mln euro, Średnie przedsiębiorstwo - dla tego podmiotu powyższe kryteria wynoszą odpowiednio: zatrudnienie mniejsze niż 250 pracowników oraz obrót netto ze sprzedaży poniżej 50 mln euro oraz suma aktywów nie przekraczająca 43 mln euro. 7 Zdefiniowany wyżej sektor małych i średnich przedsiębiorstw oraz gospodarka wzajemnie na siebie oddziaływują. Podobnie jak stan gospodarki oraz system instytucjonalny może przyspieszać lub hamować rozwój przedsiębiorstw, tak samo stan sektora MSP może wpływać na dynamikę wzrostu gospodarczego, poziom bezrobocia, czy też konkurencyjność gospodarki na rynku międzynarodowym. 5 Red. Kołodko G., Zarządzanie i polityka gospodarcza dla rozwoju, Wyd. Poltext, Warszawa 2014. 6 Dane pochodzące z Europejskiego Urzędu Statystycznego Eurostatu: www.ec.europa.eu/eurostat 7 Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej z dnia 2 lipca 2004 r. Rozdział 7, Art. 104-106. 11

Udział MSP w wartości wytworzonego w gospodarce dochodu narodowego brutto odbywa się w sposób następujący: wzrost wydatków konsumpcyjnych, inwestycyjnych i rządowych oraz powiększenie wartości eksportu netto, skutkuje wzrostem PKB w cenach czynników wytwórczych oraz zwiększeniem dochodu przekazywanego przez przedsiębiorstwa gospodarstwom domowym w postaci wypłat. Natomiast większy dochód gospodarstw domowych wpływa na wzrost popytu konsumpcyjny lub oszczędności, co w rezultacie stwarza możliwość zwiększenia podaży przez przedsiębiorstwa. 8 Jednocześnie wzrastająca produkcja w przedsiębiorstwach pociąga za sobą potrzebę zatrudnienia nowych pracowników lub też zwiększenie wydajności pracy. Oprócz PKB kolejnym wskaźnikiem, który stanowi ważną miarę funkcjonowania małych i średnich przedsiębiorstw, a także gospodarki jest inflacja. Wzrost cen wpływa negatywnie na popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych skutkując zmniejszeniem się dochodów przedsiębiorstw, które w rezultacie ograniczają produkcję i zatrudnienie. Zjawisko to wpływa na pogorszenie się kondycji całej gospodarki. Istotną miarą stanu gospodarki jest także poziom bezrobocia. Im większe bezrobocie, tym mniejszy jest popyt konsumpcyjny przekładający się na spadek zapotrzebowania na produkty i usługi oferowane przez małe i średnie przedsiębiorstwa. Zmniejszenie się przychodów ze sprzedaży skutkuje redukcją zatrudnienia oraz spadkiem podatków płaconych dla państwa. Małe i średnie przedsiębiorstwa mają również duże znaczenie na kształtowanie się wielu innych wskaźników makroekonomicznych w danym kraju. Oprócz kwot, które wpłacają do budżetu państwa w postaci podatków, czy ubezpieczeń, firmy te wpływają w sposób istotny na rozwój systemu rynkowego, kształtowanie popytu, czy też handlu zagranicznego. Poprzez zwiększenie się konkurencji sektor MSP wzmacnia system rynkowy w gospodarce powodując obniżenie cen towarów i usług oraz wzrost ich jakości oraz dostępności. Małe i średnie przedsiębiorstwa istotnie przyczyniają się także do zmian w popycie na danym rynku. W odróżnieniu do dużych firm przedsiębiorstwa te mają znaczną łatwość w dostosowywaniu się do nowych rodzajów popytu oraz zapełniania luk sprzedażowych. Mniejsze firmy znacznie częściej odnajdują tzw. nisze rynkowe, które są wykorzystywane bardzo często tam, gdzie dla dużych przedsiębiorstw jest to nieopłacalne. Wzrost znaczenia małych i średnich przedsiębiorstw w gospodarce na przestrzeni ostatnich kilku lat związane jest również z nowym trendem, który charakteryzuje gospodarki 8 Borowiecki R., Siuta-Tokarska B., Problemy rozwoju i funkcjonowania małych średnich przedsiębiorstw w Polsce, Difin, Warszawa 2008. 12

europejskie, a mianowicie outsourcingiem. Kooperacyjne formy działalności gospodarczej wiążą się głównie ze świadczeniem usług profesjonalnych. Możliwość pracy dla kilku pracodawców równocześnie lub wykonywanie zadań z domu wpływają na rozwój tzw. elastycznych form zatrudnienia, do których należy m.in. działalność gospodarcza jednoosobowa. Z powyższych informacji wynika, że przedsiębiorczość jest bardzo ważnym czynnikiem rozwoju dla gospodarki, dlatego też istotne jest wspieranie jej przez system instytucjonalny w danym kraju. Już w latach 80-tych XX wieku Unia Europejska zwróciła szczególną uwagę na umocnienie pozycji sektora MSP w gospodarce wprowadzając szczególne reguły konkurencji przedstawione w Traktacie o Unii Europejskiej 9. Wsparcie sektora małych i średnich przedsiębiorstw zaproponowane przez Unię Europejską stwarzało możliwości uzyskania jak największych korzyści przez MSP z procesu globalizacji oraz integracji gospodarek europejskich, głównie poprzez promocję współpracy gospodarczej, utworzenie sprawnego systemu informacji ekonomicznej, pomoc finansową itp. 10 1.3. Czynniki wpływające na rozwój małych i średnich przedsiębiorstw Rozwój sektora MSP jest uwarunkowany w dużej mierze otoczeniem, w którym funkcjonuje, czyli przede wszystkim system społeczno ekonomicznym danego kraju. Wśród czynników wpływających w tym zakresie na rozwój przedsiębiorstw zalicza się m.in. stan polityki gospodarczej, jakość systemu prawnego, wyznawane wartości i poziom kultury oraz stan środowiska, czy też relacje społeczne 11. Czynniki, które generują rozwój z poziomu przedsiębiorstw to głównie wykorzystywane technologie produkcji oraz metody zarządzania. W tej perspektywie rozwój przedsiębiorstw dokonuje się poprzez ilościowe i jakościowe zmiany w sferze produkcji, inwestycji i konsumpcji. Dobrze funkcjonujące otoczenie zewnętrzne i wewnętrzne wpływa na zwiększanie się zarówno wartości produkcji, jak i wydajności pracy, która jest podstawą do rozwoju przedsiębiorstw. Wzrost efektywności przedsiębiorstw może być wynikiem wdrażanych innowacji lub też zwiększenia się poziomu wiedzy zarówno wśród pracowników szeregowych, jak i u kluczowych menedżerów. Według Komisji Europejskiej innowacja dotyczy szerokiego zakresu działań służących poprawie wydajności w firmach, włączając w to implementację 9 Traktat o Unii Europejskiej podpisany 7 lutego 1992 roku w Maastricht w Holandii. 10 Krzemień R., Struś M., Rola małych i średnich przedsiębiorstw w procesie akcesyjnym polski do unii europejskiej, AE we Wrocławiu, Wrocław 2001. 11 Kołodko G., Wędrujący świat, Prószyński i S-ka, Warszawa 2011. 13

nowych lub znacząco udoskonalonych produktów, usług, procesów dystrybucji, marketingu oraz organizacji. 12 Wśród wielu właścicieli małych i średnich przedsiębiorstw przez wiele lat panowało przekonanie, że innowacje polegają na wdrażaniu wysoko wyspecjalizowanych badań i technologii oraz są związane z wysokimi nakładami inwestycyjnymi, na które nie mają wystarczających środków finansowych. Ewolucja pojęcia innowacji zaproponowana przez Komisję Europejską w 2004 r. pokazuje, że innowacje mogą być nie tylko technologiczne, czy produktowe lecz również mogą obejmować innowacyjne rozwiązania w systemie organizacyjnym, a także marketingowym. Nowe rozumienie innowacji wskazuje, że obejmują one również sektor usług. Pod pojęciem innowacji w sektorze usług OECD wyróżnia się: usługi służące odnawianiu zasobów, np. B+R, doradztwo gospodarcze, usługi rutynowe, np. usługi księgowe, usługi regulacyjne, np. usługi prawnicze lub audytorskie, usługi sieciowe, np. wspierające wymianę wiedzy i komunikację. Podstawą funkcjonowania innowacji w sektorze usług są wysoko wykształceni pracownicy oraz wiedza uzyskana z badań naukowych. Obecnie wysoki poziom wiedzy wymagany jest także od pracowników niższego szczebla. Dobrze rozwinięte umiejętności sprzedażowe oraz znajomość podstaw psychologii wśród pracowników bezpośrednio obsługujących klientów w dużym stopniu wpływają na wyniki firmy. W gospodarkach opartych na wiedzy wysoka jakość systemu oświaty wpływa na rozwój przedsiębiorstw oraz znacznie zwiększa innowacyjność małych i średnich firm. Innym czynnikiem wpływającym na rozwój i wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw jest proces umiędzynarodowienia, który wynika ze wzrostu handlu międzynarodowego. Według przedstawionego przez G. Kołodko modelu Upsala 13 proces umiędzynarodawiania przedsiębiorcy zaczynają od rozwoju eksportu, następnie budują stabilne relacje z dystrybutorami zagranicznymi, po czym tworzą własne sieci sprzedaży. Następnymi krokami do umiędzynarodowienia są: dokonanie inwestycji i rozpoczęcie produkcji poza granicami kraju. Dopiero po tym wstępnym etapie ekspansji oraz zdobyciu wiedzy i doświadczeń firmy na bliższych im rynkach są skłonne do inwestowania na rynkach mniej im znanych, a zarazem trudniejszych i odmiennych instytucjonalnie i kulturowo. Model ten wskazuje, że wybierając docelowe kraje ekspansji, przedsiębiorcy kierują się otoczeniem 12 Fazlagić J., Czy Twoja Firma jest innowacyjna?, PARP, Warszawa 2012. 13 Red. Kołodko G., Zarządzanie i polityka gospodarcza dla rozwoju, Wyd. Poltext, Warszawa 2014. 14

biznesowym, które są w stanie stosunkowo łatwo zrozumieć. Wyjątkiem są tu przykłady firm high-tech które bardzo szybko przekraczają bariery geograficzne oraz poznawcze. Według analiz Johanson i Vahlne przedstawionych przez G. Kołodko nowymi możliwościami i szansami dla przedsiębiorstw w procesie umiędzynarodowienia są relacje sieciowe, które zwiększają poziom wiedzy, zaufania i zobowiązań. Może odbywać się to na trzy sposoby: poprzez zatrudnianie menedżerów z doświadczeniem międzynarodowym, współpracę z firmami międzynarodowymi lub też imitację zachowań międzynarodowych konkurentów. Innymi motywami umiędzynarodowienia przedsiębiorstw jest nasycenie rynku oraz poszukiwanie efektywności. Zgodnie teorią Dunninga 14, przytoczoną przez G. Kołodko, wraz z dojrzewaniem lokalnego rynku przedsiębiorstwa zaczynają poszukiwać nowych rynków zbytu dla swoich produktów, dlatego też eksport rozwija się głównie tam, gdzie rynki krajowe nie są w stanie zapewnić wzrostu konsumpcji danego dobra. Kolejnym motywem wejścia na rynki zagraniczne przez przedsiębiorstwa jest efektywność kosztowa, którą rozumie się jako wykorzystywanie różnic w kosztach czynników wytwórczych na różnych rynkach. W świetle tej teorii ekspansja zagraniczna powinna prowadzić do efektów skali oraz do wzrostu tempa sprzedaży, a przy tym dawać możliwości do dywersyfikacji produktów. Rozwój małych i średnich przedsiębiorstw przebiega odmiennie w gospodarkach nisko- i wysokorozwiniętych. Specyfika sektora MSP w dużej mierze zależy od koniunktury gospodarczej, systemu polityczno-prawnego oraz czynników społecznych kształtujących relacje pomiędzy różnymi podmiotami rynkowymi, czy też poziomu wykształcenia obywateli. Odmienne strategie promocyjne krajów oraz polityki wspierania przedsiębiorstw sprawiają, że nawet w podobnych do siebie gospodarkach rola sektora MSP jest inna, a ich poziom rozwoju zróżnicowany. Niemałe znaczenie ma w tym przypadku kultura przedsiębiorczości w danym państwie, a nawet tradycje, czy wyznawane wartości. W dobie globalizacji najbardziej konkurencyjne są kraje, których gospodarka oparta na jest na wiedzy oraz stwarza dobre warunki do rozwoju innowacji. 14 Dunning J., Explaining international production, Unwin Hyman, London 1988. 15

ROZDZIAŁ II. PRZEDSTAWIENIE GOSPODAREK POLSKI I SŁOWACJI Rozpoczęty w latach 90-tych XX wieku proces transformacji gospodarek oraz akcesja do Unii Europejskiej w 2004 roku miały bardzo duże znaczenie dla gospodarek Polski i Słowacji. Pogłębiająca się integracja walutowa wewnątrz Unii Europejskiej wpłynęła na wzrost handlu wewnątrz Wspólnoty oraz ułatwiała przepływ czynników wytwórczych pomiędzy przynależącymi do niej krajami. W obliczu zmian polityczno-gospodarczych dnia 1 stycznia 2009 roku wspólną walutę przyjęła Słowacja. Pojawiają się również przesłanki mówiące o przyjęciu w ciągu najbliższych kilku lat waluty euro przez Polskę, dlatego też w następującym rozdziale porównane zostały główne wskaźniki ekonomiczne przedstawiające zmiany w gospodarce Polski i Słowacji, jakie dokonały się po akcesji do Unii Europejskiej uwzględniając przyjęcie przez Słowację wspólnej waluty. Dane dotyczące głównych wskaźników gospodarczych, tj. dynamika PKB, inflacja mierzona zharmonizowanym indeksem cen konsumpcyjnych (HICP), stopa bezrobocia oraz wielkość eksportu i importu z lat 2000-2014 dla Polski i Słowacji przedstawione w poniższym rozdziale, pozyskane zostały ze strony internetowej Europejskiego Urzędu Statystycznego (Eurostat) 15. Ponadto w rozdziale przedstawiono wielkość otrzymanych z Unii Europejskiej Funduszy wspierających rozwój słabiej rozwiniętych gospodarek, do których należą Polska i Słowacja, które wpłynęły na kształtowanie się głównych wskaźników ekonomicznych w obu krajach. 2.1. Makroekonomiczna sytuacja Polski i Słowacji w latach 2000 2014 Wzrost gospodarczy Makroekonomiczne warunki funkcjonowania przedsiębiorstw w Unii Europejskiej, Polsce i Słowacji ulegały znacznym zmianom na przestrzeni ostatnich cyternastu lat. W latach 2000-2001 roku sytuacja gospodarcza, zarówno w Polsce, jak i Unii Europejskiej oraz strefie euro uległa pogorszeniu. Tempo wzrostu PKB w Polsce na przestrzeni jednego roku spadło prawie trzykrotnie (z 4,3% w 2000 r. do 1,2% w 2001 r.) oraz niemal dwukrotnie w UE (3,9% w 2000 r. i 2 % w 2001 r.). Można było wówczas zaobserwować jednoczesny spadek wydatków konsumpcyjnych w Polsce o 0,6% (-0,8% w UE) oraz pogorszenie się popytu krajowego o 4,2% (-2% w UE) w 2001 roku w porównaniu do roku poprzedniego. Pogorszenie się tych wskaźników w Polsce powiązane 15 www.ec.europa.eu/eurostat (2015-05-20) 16

było m.in. ze spadkiem nakładów inwestycyjnych, który utrzymywał się jeszcze w okresie przyspieszenia wzrostu gospodarczego (1,2% w 2001 r. do 1,4% w 2002 r. i 3,9% w 2003 r.) 16. Odwrócenie tendencji spadkowej nastąpiło w roku 2004, co mogło wynikać z ponad 5% zwiększenia się nakładów inwestycyjnych, które przyczyniło się do wzrostu PKB w Polsce. Znaczną poprawę w stosunku do lat 2001-2002 można było dostrzec również w produkcji sprzedanej przemysłu w Polsce, który w 2003 r. odnotował wzrost o 8,4 % oraz 11,7% w roku 2004. Głównym czynnikiem wzrostu była niepewność polskich producentów i konsumentów, którzy obawiając się podwyżki cen po wejściu Polski do Unii Europejskiej, zwiększyli swoje zakupy przed akcesją do UE w roku 2004. Niepokój ten przełożył się także na realizację zwiększonych zamówień ze strony kontrahentów zagranicznych. Rok 2005 w Polsce i UE charakteryzował się niższym wzrostem produktu krajowego brutto niż rok 2004 (odpowiednio -0,5 % i -0,4%). Wartość dochodu wytworzonego przez polską gospodarkę w 2005 r. wyniosła 244 822 mln euro i wzrosła do 273 418 w 2006 r. Znaczną poprawę dla gospodarki polskiej da się zaobserwować w popycie krajowym, który w 2006 roku wzrósł o 3% w stosunku do roku poprzedniego oraz wydatkach konsumpcyjnych, które odnotowały wzrost na poziomie 2,1% do roku 2005. Tempo wzrostu PKB w Polsce w latach 2006-2008 utrzymywało się na wysokim poziomie (6,2% w 2006r.; 6,8% w 2007r. i 5,1% w 2008r.) w porównaniu do Unii Europejskiej, która już od roku 2006 odnotowywała spadek dynamiki PKB do poziomu 0,4% w 2008 r. Jako jedną z głównych przyczyn osłabienia wzrostu PKB w 2008 r. można wymienić zmniejszenie się dynamiki nakładów brutto na środki trwałe, które w 2008 roku wzrosły tylko o 8,1% w porównaniu do 17,6% w 2007 r. Spadek dynamiki nakładów inwestycyjnych w polskich przedsiębiorstwach był wynikiem prognoz wskazujących osłabienie popytu na wytworzone produkty w rezultacie kryzysu w światowej gospodarce 17. Globalny kryzys finansowy wpłynął na gwałtowne pogorszenie się koniunktury gospodarczej w Unii Europejskiej, strefie euro, a przy tym w Polsce. Pomimo znacznego obniżenia się tempa wzrostu PKB w 2009 r. o 3,5% w stosunku do roku poprzedniego, Polska była jedynym krajem w UE, który odnotował dodatni wzrost gospodarczy. Kryzys finansowy nie tylko wpłynął na pogorszenie się popytu krajowego o 6,7% w odniesieniu do roku 2008 ale też spowodował spadek inwestycji przedsiębiorstw o 0,3% wobec wzrostu o 8,2% w 2008 r. Osiągnięty wzrost gospodarczy w 2009 r. na poziomie 1,6% był wynikiem silniejszego 16 Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw, PARP w latach 2002-2003. 17 Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw, PARP dla roku 2007. 17

spowolnienia importu wobec eksportu, do czego przyczyniła się m.in. deprecjacja kursu złotego. Warunki funkcjonowania przedsiębiorstw w Polsce poprawiły się dopiero w latach 2010-2011. Odnotowano wówczas wzrost liczby przedsiębiorstw do poziomu sprzed kryzysu. Ożywienie gospodarcze w Polsce nie trwało jednak długo, ponieważ już w roku 2012 koniunktura na rynku polskim uległa pogorszeniu (na rynku europejskim był to 2011 r.). Chociaż rok 2013 nie przyniósł istotnej poprawy polskiej gospodarce (wzrost PKB o jedyne 1,6%), to jednak nastroje polskich przedsiębiorstw okazały się być pozytywne, co było spowodowane poprawieniem się koniunktury na rynku światowym i europejskim porównaniu do roku 2012. Wykres 1. Dynamika wzrostu PKB w UE, Strefie Euro, Polsce i Słowacji w latach 2000-2013 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 Unia Europejska Strefa Euro Polska Słowacja -2,0-4,0-6,0 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Sytuacja gospodarcza Słowacji systematycznie się poprawiała w latach 2000-2005. Zaangażowanie nowych władz w poprawienie koniunktury oraz stopniowe przygotowanie kraju do wejścia w struktury międzynarodowe, przyczyniły się do wprowadzenia gruntownych reform i zwiększenia inwestycji. 18 Rok 2001 charakteryzował się wzrostem 18 Ćwikliński H., Pawłowski G., Systemowe i polityczne uwarunkowania rozwoju gospodarki słowackiej, Uniwersytet Gdański. 18

popytu wewnętrznego na poziomie 8,1% w stosunku do roku poprzedniego. Jednak niepewne nastroje konsumentów tuż przed wejściem Słowacji do Unii Europejskiej w 2003 roku ukształtowały tempo wzrostu popytu wewnętrznego na poziomie -0,5%. Włączenie kraju w struktury europejskie ożywiło słowacką gospodarkę, w której popyt wewnętrzny w 2005 r. wzrósł o 8,5%, a wydatki konsumpcyjne zwiększyły się o 5,8% w 2005 r. w porównaniu do 2,7% w roku 2004. Stopniowe zwiększanie się tempa wzrostu PKB trwało aż do roku 2007, w którym osiągnęło rekordową wartość 10,5%. Głównym czynnikiem wpływającym na wzrost PKB w tym okresie był popyt krajowy, który ulegał rok do roku znacznym zmianom. Silnie powiązana z gospodarką europejską Słowacja już w 2008 roku zaczęła odczuwać skutki rozpoczynającego się kryzysu finansowego w Unii Europejskiej. Zła sytuacja na rynku europejskim spowodowała skurczenie się tempa wzrostu PKB na Słowacji do poziomu -4,9% w 2009 r. Również popyt wewnętrzny osiągnął wówczas ujemne tempo wzrostu, które wyniosło -7,7%. Jedynie wydatki konsumpcyjne nie uzyskały w 2009 r. wartości ujemnej i uplasowały się na poziomie wzrostu o 1,6% w stosunku do roku poprzedniego. Na kształtowanie się makroekonomicznych wskaźników Słowacji wpłynęło negatywnie przystąpienie do strefy europ przez Słowację 1 stycznia 2009 r. Przyjmując wspólną walutę UE Słowacja straciła możliwość absorbowania zewnętrznych szoków, takich jak kryzys finansowy w Europie, autonomiczną polityką pieniężną i kursową. Wskaźniki makroekonomiczne gospodarki słowackiej już od 2010 r. zaczęły się poprawiać skutkując dodatnim wzrostem PKB przez okres kolejnych trzech lat (3% w 2011r., 1,8% w 2012 r. i 0,9 w 2013r.). Słaba dynamika PKB sygnalizuje, że Słowacja odczuwała do roku 2013 skutki kryzysu finansowo ekonomicznego, co objawiało się m.in. ujemnym tempem wzrostu popytu wewnętrznego w latach 2012-2013 oraz wydatków konsumpcyjnych w 2010, 2011 i 2012 r. W roku 2014 koniunktura w gospodarce Słowacji uległa poprawie w stosunku do roku poprzedniego. Wartość PKB w 2014 r. osiągnęła poziom 75, 2 mld euro, co daje wzrost PKB o 2,2% w stosunku do roku poprzedniego. Na wartość PKB wpłynął w ubiegłym roku wzrost wydatków konsumpcyjnych na Słowacji o 2,8%. Rynek pracy Jedną ze zmiennych znacząco powiązanych z tempem wzrostu gospodarczego jest rynek pracy, której głównym miernikiem jest stopa bezrobocia. Dane przedstawione na Wykresie 2 opierają na badaniu EU Labour Force Survey, które określa bezrobotnych jako 19

osoby w wieku 15-74 lata, nie zatrudnione w trakcie badania, aktywnie poszukujące pracę od 4 tygodni oraz gotowe ją podjąć w ciągu 2 tygodni. Rynek pracy w Polsce w latach 2000-2005 charakteryzował się wysoką stopą bezrobocia, znacznie przewyższającą poziom bezrobocia w Unii Europejskiej nawet o 11% w 2002 roku i wyniosła 3 423 mln osób, z których prawie połowę stanowili mieszkańcy wsi. Największą grupę bezrobotnych - aż 21% w 2002 roku stanowiły kobiety. W tym samym roku wysoki poziom osiągnęło również bezrobocie wśród młodych, poniżej 25 roku życia, które wyniosło 42,5%. Od roku 2003 bezrobocie w Polsce we wszystkich grupach społecznych podlegało tendencji spadkowej. Do roku 2008 poziom bezrobocia zmniejszył się o ponad połowę, z 20% w 2002 roku do 7,1% w 2008 r. Dużą rolę w zmniejszeniu się bezrobocia w Polsce odegrały Fundusze Europejskie, w ramach których realizowano wiele działań nakierowanych na aktywizację osób bezrobotnych, m.in. praktyki i staże, czy też dofinansowania na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej. W roku 2008 po raz pierwszy stopa bezrobocia w Polsce i Unii Europejskiej osiągnęła zbliżony poziom, co było wynikiem rozpoczęcia się kryzysu finansowego. Efektem kryzysu było również obniżenie się dochodów gospodarstw domowych, które wpłynęło jednocześnie na spadek dynamiki wydatków konsumpcyjnych z 6,1% w 2008 r. do 2% w 2009 r. 19 Coraz lepsze wyniki gospodarcze Unii Europejskiej w 2010 roku skutkowały poprawą koniunktury w Polsce. Pomimo wzrostu zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstw o 0,8% w 2010 r. wobec spadku o 1,2% w 2009 r., liczba bezrobotnych w Polsce zwiększyła się i osiągnęła poziom 1 650 mln osób w 2010 r. Według badania EU Labour Force Survey lata 2011-2013 charakteryzowały się przyrostem bezrobocia zarówno w Polsce, jak i Unii Europejskiej, którego wielkość oscylowała wokół poziomu 10%. Dopiero w roku 2014 sytuacja na rynku pracy poprawiła się. Ogólny poziom bezrobotnych zmniejszył się wówczas do 9% w Polsce oraz 10,2% w Unii Europejskiej. Na przestrzeni kilkunastu lat struktura bezrobotnych w Polsce uwzględniająca wykształcenie pozostała niezmienna. Wciąż największą grupę bezrobotnych stanowią osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym, a najmniejszą osoby, które ukończyły studia wyższe. 19 Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw, PARP dla roku 2009. 20

Wykres 2. Stopa bezrobocia w Polsce, Słowacji i UE w latach 2000-2014 25 20 15 10 Unia Europejska Polska Słowacja 5 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Podobnie jak w Polsce, słowacki rynek pracy dynamicznie zmieniał się na przestrzeni ostatnich 14 lat. W latach 2000-2005 bezrobocie kształtowało się na wysokim poziomie, utrzymując się powyżej 16% i osiągając maksymalną wartość w roku 2001 z wynikiem 19,5%. Dzięki wcześniejszym reformom strukturalnym oraz wzrostowi dynamiki popytu w gospodarce w latach 2005-2008 dało się zauważyć wyraźny wzrost zatrudnienia. Słowacja, tak jak większość krajów Unii Europejskiej bardzo poważnie odczuła skutki kryzysu finansowego rozpoczętego w 2008 r., co przełożyło się negatywnie na tworzenie się miejsc pracy u naszych południowych sąsiadów. Lata 2009-2010 charakteryzowały się dość szybkim przyrostem liczby bezrobotnych (254 tys. osób w 2008 r. wobec 386 tys. w 2010 r.). Pomimo, że w 2014 r. stopa bezrobocia na Słowacji zmniejszyła się o 1% w stosunku do 2013 r., to i tak pozostaje ona jedną z najwyższych w Unii Europejskiej. Wynik ten daje Słowacji 6 miejsce w UE na liście krajów o największym bezrobociu. Największy udział strukturze bezrobocia mają osoby długotrwale bezrobotne (powyżej 2 lat) oraz osoby w wykształceniem średnim bez matury. Według danych z roku, odsetek pracowników zatrudnionych w sektorze prywatnym na Słowacji wynosi 71,7%, natomiast MSP zatrudnia 59,4% ogólnej liczby osób zatrudnionych w gospodarce. 21

Inflacja Wykres 3. Inflacja w Unii Europejskiej, Polsce i na Słowacji w latach 2000-2014 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 Unia Europejska Polska Słowacja 2,0 0,0-2,0 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Wskaźnik stopy inflacji w 2000 roku w Polsce miał najwyższą wartość w porównaniu do kolejnych 14 lat. Jednak biorąc pod uwagę dane wsteczne, kiedy to w 1991 roku inflacja sięgnęła 60%, można śmiało stwierdzić, że jej wartość w porównaniu z poprzednim dziesięcioleciem osiągnęła rekordowo niski poziom, który jeszcze do 2003 r. podlegał tendencji spadkowej. Jedną z najniższych wartości, znacznie mniejszą niż w krajach Unii Europejskiej, stopa inflacji osiągnęła właśnie w 2003 r., był to poziom 0,7% (UE: 2%). Tendencja spadkowa w tym roku była wynikiem niskiego poziomu popytu wewnętrznego, zwiększającej się stopy bezrobocia oraz rosnącej konkurencji na rynku. W dalszej kolejności rok 2003 charakteryzował się deprecjacją złotego wobec euro oraz wzrostem cen paliw, co przełożyło się na ponad pięciokrotny wzrost stopy inflacji w 2004 r. do poziomu 3,6%. Po krótkotrwałym wzroście, który był związany również z pakcesją Polski do UE, lata 2005-2006 pomimo wzrostu cen na rynku mieszkaniowym cechowała niska wartość inflacji, na którą największy wpływ miał spadek wydatków związanych z transportem oraz cen odzieży. Od 2007 roku ceny w Polsce podlegały zmianom rok do roku zmieniając swoją wartość z poziomu 2,6% w 2007 r. poprzez poziom ok. 3,9% w 2011 r. ostatecznie osiągając najniższą od 20 lat wartość 0,1% w roku 2014. Czynnikami, który wpłynęły znacząco na wzrost inflacji w 2008 roku był wzrost cen paliw na świecie oraz wysoka dynamika płac zwiększająca popyt 22

w gospodarce. Natomiast obniżenie się inflacji, który dało się zaobserwować od 2012 r. wynika z spadku aktywności gospodarczej oraz zmieniających się cen surowców na świecie. Przez ostatnie kilkanaście lat stopa inflacji na Słowacji charakteryzowała się dużą zmiennością. Podobnie jak w Polsce najwyższy poziom osiągnęła na początku badanego okresu, czyli w 2000 roku sięgając wówczas wartości 12,2%. Wprowadzone w późniejszym czasie reformy strukturalne przyczyniły się do wzrostu realnego PKB oraz zwiększenia się dynamiki popytu, co w efekcie wpłynęło na wzrost cen w 2003 r. Również 2004 r. charakteryzował się dość wysokim wskaźnikiem inflacji głównie ze względu na akcesję Słowacji do Unii Europejskiej, która budziła obawy Słowaków przed niekorzystnym kształtowaniem się cen po przystąpieniu do UE. Okres wyższej inflacji zakończył się w 2005 roku, kiedy to wskaźnik HICP osiągał wartości poniżej poziomu 5% przez kolejne lata. Niższą wartość stóp inflacji dla lat 2007 i 2008 można rozpatrywać pod kątem aprecjacji korony słowackiej w tym czasie oraz rozpoczęcia się kryzysu finansowego w Europie. Pomimo prognoz wskazujących, że po przyjęciu waluty euro inflacja na Słowacji wzrośnie, lata 2009 i 2010 minęły pod znakiem niskiej inflacji, która jeszcze była wynikiem słabej kondycji gospodarki europejskiej i słowackiej po kryzysie. Lata 2011-2012 charakteryzowały się znacznym wzrostem m.in. cen wody, czynszów, energii elektrycznej i innych paliw. W związku ze spadkiem wskaźnika inflacji w 2013 r. odnotowano, po raz pierwszy od 3 lat, wzrost płac realnych w gospodarce. W 2014 roku po raz pierwszy na Słowacji wystąpiło zjawisko deflacji, dzięki któremu płace realne wzrosły o 4,2%. Jednym z czynników, które przyczyniły się do wystąpienia zjawiska deflacji było obniżenie cen transportu kolejowego dla osób pracujących oraz wprowadzenie darmowego podróżowania koleją w pociągach pośpiesznych dla rencistów i studentów, obowiązujące od listopada 2014 r. Oprócz niskich cen transportu znacząco spadły w 2014 r. również ceny czynszów, energii i wody, które mają największą wagę w koszyku cen konsumpcyjnych. 20 2.2. Wielkość i struktura absorpcji funduszy z UE Zarówno Polska, jak i Słowacja, poprzez akcesję do Unii Europejskiej w 2004 roku przyłączyły się do realizacji polityki spójności na rzecz zrównoważenia rozwoju krajów należących do Wspólnoty. Polityka spójności ma na celu wyrównanie różnic w rozwoju społeczno-gospodarczym krajów UE poprzez właściwe ukierunkowanie wsparcia finansowego udzielonego w ramach Funduszy Europejskich. Dzięki pozyskanym funduszom 20 http://www.bratyslawa.msz.gov.pl/pl/wspolpraca_dwustronna/wspolpraca_gospodarcza/ (2015-05-20) 23

szansę na szybszy rozwój mają także małe i średnie przedsiębiorstwa, które mogą ubiegać się o dofinansowanie m.in. na rozwój innowacji, technologii lub też kapitału społecznego. Fundusze europejskie cieszą się w Polsce bardzo dużym zainteresowaniem zarówno w sferze infrastrukturalnej, społecznej, czy też gospodarczej. Pomimo wielu procedur związanych z pozyskaniem środków europejskich wiele różnych podmiotów zdecydowało się na realizację projektów, które ostatecznie przełożyły się na rozwój społeczno-ekonomiczny naszego kraju. W pierwszym okresie finansowania, który obejmował lata 2004-2006 i rozpoczął się zaraz po akcesji Polski do Wspólnoty Polska otrzymała z Unii Fundusze na realizację strategicznego dokumentu, jakim był Narodowy Plan Rozwoju (NPR) 2004-2006. Jednym ze strategicznych celów NPR było rozwijanie konkurencyjnej gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości. W ramach pierwszego okresu programowania Funduszy Europejskich dofinansowanie uzyskało 89 tys. projektów o wartości wkładu UE 60,5 mld zł. Wsparcie przedsiębiorstw w ramach perspektywy finansowej 2004-2006 odbywało się za pomocą projektów realizowanych w ramach dwóch Programów Operacyjnych: 1) Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich, na który przeznaczono 1 470 mln euro oraz 2) Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw, którego alokacja wynosiła 1 251,1 mln euro. 21 Na lata 2007-2013 przypadł drugi okres programowania funduszy unijnych, dla których dokumentem strategicznym były Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia (NSRO). Na ten okres Polska otrzymała euro ze środków UE 63,7 mld, natomiast łączna wartość środków przeznaczona na realizację działań NSRO wyniosła ponad 85,6 mld euro. Z krajowych środków publicznych przekazano na NSRO 11,9 mld euro, w tym ok. 5,93 mld euro z budżetu państwa. Rozwój małych i średnich przedsiębiorstw w ramach drugiej perspektywy finansowej odbywał się głównie poprzez realizację projektów współfinansowanych z dwóch programów operacyjnych, takich jak: Programu Innowacyjna Gospodarka, na który przeznaczono 8,7 mld euro pozyskanych z Unii Europejskiej, a także Programu Kapitał Ludzki o alokacji 10 mld euro pochodzącej z UE. 21 http://www.funduszeeuropejskie.2007-2013.gov.pl/ (2015-05-20) 24

Obecnie zaczął się w Polsce trzeci okres programowania funduszy unijnych, w ramach którego nasz kraj ma otrzymać z budżetu UE ponad 111 mld euro, w tym na politykę spójności ponad 82,5 mld euro, a na politykę rolną 28,5 mln euro. Z otrzymanych 82,5 mld euro z budżetu polityki spójności na lata Polska zamierza przeznaczyć środki m.in. na badania naukowe i ich komercjalizację, kluczowe połączenia drogowe, rozwój przedsiębiorczości, transport przyjazny środowisku, cyfryzację kraju, włączenie społeczne i aktywizację zawodową oraz zieloną energię. Znacznie więcej pieniędzy pochodzących z UE, bo aż ponad 31 mld euro, zostanie zdecentralizowanych - pójdzie w regiony. 22 Środki przeznaczone na rozwój przedsiębiorczości w najnowszej perspektywie finansowej zawarte są w głównie w Programie Operacyjnym Inteligentny Rozwój, o alokacji 8 614,1 mln euro oraz Programie Wiedza Edukacja Rozwój, na który przeznaczono łącznie 4 419,3 mln euro. Ciężko jest jednoznacznie określić jak przedsiębiorstwa skorzystały i skorzystają z przydzielonych w ramach kolejnych okresów programowania środków, ponieważ oprócz bezpośredniego pozyskiwania Funduszy Unijnych na realizację własnych projektów, były one również pośrednio realizatorami wielu zamówień na produkty, czy usługi lub też mogły doszkolić swoich pracowników. Rozwój przedsiębiorczości był realizowany także poza Programami Operacyjnymi bezpośrednio skierowanymi do MSP, w ramach m.in. regionalnych Programów Operacyjnych konkretnych województw. Przedsiębiorstwa, które złożyły po 2004 roku wnioski o dofinansowanie ze środków unijnych, stanowią ponad 14% całego sektora MSP. Według deklaracji przedsiębiorców, niemal 2/3 spośród firm składających wnioski otrzymało dofinansowanie. Najwyższym udziałem przedsiębiorstw, które otrzymały dofinansowanie ze środków unijnych, odznaczał się sektor firm średnich skorzystało z nich 40% firm wobec 8% dla segmentu firm mikro. Wynika to z faktu, że relatywnie więcej firm średnich niż mikro aplikuje o przyznanie dofinansowania, dlatego też średnie firmy wykazują się większą skutecznością pozyskiwania funduszy. Może to wynikać również z niedostatecznej znajomości procedury ubiegania się o tego rodzaju dofinansowanie. 23 22 http://www.parp.gov.pl/index/index/2454 23 http://konfederacjalewiatan.pl/legislacja/wydawnictwa/_files/publikacje/2013/msp_2013_- _wg_klas_wielko_ci.pdf (2015-05-24) 25

Podobnie jak w Polsce, Fundusze Europejskie cieszyły się na Słowacji dużym zainteresowaniem. Dzięki ich wykorzystaniu rozwinęło się w tym państwie wiele obszarów, dzięki którym również polepszyły się warunki zakładania i prowadzenia firmy. Z puli środków UE, która była przeznaczona na okres programowania 2004-2005, Słowacja otrzymała 1,7 mld euro z Funduszu Rozwoju Regionalnego stymulującego wzrost, konkurencyjność i zatrudnienie oraz wyrównującego dysproporcje w rozwoju kraju. Ponadto Słowacji została przyznana kwota o wartości 1,1 mld euro w ramach Funduszy Strukturalnych UE oraz 0.6 mld euro an Fundusz Spójności. Wsparcie przedsiębiorstw w tym okresie programowania przypadało głównie na dwa programy operacyjne: PO Kapitał Ludzki z alokacją 19,7 mln euro oraz PO Przemysł i usługi, na który przeznaczono 133,76 mln euro. 24 W następnym okresie programowania, który przypadał na lata 2007-2013, dla Słowacji została przyznana kwota 11,7 mld euro na realizację Polityki Spójności. Dodatkowo, ze względu na wyższy niż oczekiwano wzrost gospodarczy, Komisja Europejska przyznała Słowacji dodatkową sumę 138 mln euro Funduszy Strukturalnych na lata 2011-2013, które zostały podzielone na 7 programów operacyjnych oraz na dwa programy regionalne. Na rozwój sektora MSP nakierowane były głównie dwa programy operacyjne: PO Konkurencyjność i wzrost gospodarczy o alokacji 772 mln euro oraz PO Zatrudnienie i włączenie społeczne, na który przeznaczono 881,8 mln euro. Dofinansowanie otrzymane na lata 2014-2020 zostanie rozdzielone przez Słowację na siedem Programów Operacyjnych, zatwierdzonych przez Komisję Europejską, które będą podzielone na pięć programów sektorowych, jeden regionalny oraz jeden dedykowany pomocy technicznej. Całkowita kwota przyznana na najnowszy okres programowania to 13,77 mld euro i reprezentuje ona 85% zapotrzebowania finansowego, które jest zaplanowane na ten okres, pozostałe 15 % będą sfinansowane ze środków beneficjentów Funduszy Unijnych. Programy Operacyjne, które wspomogą m.in. przedsiębiorstwa w nowej perspektywie finansowej to: PO Kapitał Ludzki o kapitalizacji EUR 2.629 bln euro oraz Po Badania i innowacje, na które przeznaczono łącznie 3,7 bln euro. 2.3. Struktura handlowa porównywanych gospodarek Pierwsze lata XXI wieku przyniosły Polsce korzystne wyniki w handlu zagranicznym, dzięki wzrostowi zarówno importu, jak i eksportu. Pomimo, że obie wielkości 24 http://www.welcomeurope.com/ (2015-05-24) 26

charakteryzowały się słabnącą dynamiką, eksport stał się głównym czynnikiem wzrostu gospodarczego. W roku 2001 poprawie uległa relacja deficytu obrotów bieżących bilansu płatniczego do PKB, która wyniosła 4% w porównaniu z 6,3 % PKB w 2000 r. Korzystne zmiany cen w 2001 r. na rynkach międzynarodowych wpłynęły na wyższe ceny eksportowanych towarów oraz wzrost konkurencyjności polskich produktów wysoko przetworzonych. Deprecjacja złotego względem euro w 2003 r. była jednym z czynników zwiększenia się wpływów z eksportu, co wpłynęło korzystnie na saldo obrotów bieżących i towarowych (w euro rozliczane jest ok. 60% polskiego handlu zagranicznego). Już w tym roku da się zauważyć pozytywne tendencje rozwojowe wśród polskich eksporterów, którzy w warunkach zwiększonej konkurencji na rynku europejskim uelastycznili strukturę eksportu, sprawniej wykorzystywali nisze rynkowe oraz lepiej dostosowywali swoją ofertę do oczekiwań klientów. Rok 2003 charakteryzował się zwiększeniem udziału krajów Europy środkowo-wschodniej w strukturze geograficznej handlu zagranicznego kosztem spadku obrotów z krajami lepiej rozwiniętymi z UE. Od momentu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, aż do roku 2006, a przy tym zniesienia ograniczeń w handlu z krajami z UE da się zauważyć znaczny wzrost dynamiki eksportu i importu, przy lekkim spowolnieniu w 2005. Eksport w 2004 roku wzrósł o 14,6% wobec 2003 roku, natomiast import o 17,3%. W latach 2007-2008 nastąpił spadek dynamiki wzrostu importu i eksportu, co było efektem narastającego kryzysu gospodarczego w Unii Europejskiej. Pomimo pogorszenia się sytuacji ekonomicznej na rynkach światowych wartość eksportu w 2008 wzrosła do 139 360,8 mln euro w porównaniu do 50 748,2 mln euro w 2004 r., natomiast import w 2008 r. wyniósł odpowiednio 157 082,9 mln euro wobec 62 551 mln euro w 2004 r. W roku 2009 nastąpiło nasilenie kryzysu gospodarczego, zarówno na rynku europejskim, jak i polskim. Gwałtownie obniżyła się dynamika eksportu i importu, która dla całego roku osiągnęła poziom -6,8% dla eksportu oraz -12,4% dla importu. W wyniku spadku nadwyżki importu nad eksportem w tym roku bilans handlowy odnotował deficyt na poziomie 2 374,8 mln euro, który i tak okazał się niewielki w porównaniu deficytem w handlu zagranicznym w roku 2008 na poziomie 17 722,2 mln euro. Ograniczenie deficytu obrotów handlowych z zagranicą był efektem gwałtownego spowolnienia importu, który był wynikiem m.in. osłabienia popytu wewnętrznego, deprecjacji złotego oraz znacznego uzależnienia polskiego eksportu od importu. W rezultacie, wynik wymiany handlowej Polski z zagranicą przełożył się na negatywnie na tempo wzrostu PKB w Polsce w 2009 r. 27

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Już w 2010 roku dało się zaobserwować poprawienie się sytuacji gospodarczej za granicą, które wpłynęło na wzrost zapotrzebowania na polskie produkty i usługi o 12,1% w porównaniu do roku 2009, również w wyniku wzrostu popytu krajowego dynamika importu wzrosła o 13,9%. Ze względu na obniżenie się dynamiki popytu krajowego oraz wydatków konsumpcyjnych w latach 2011-2013, nastąpiło również osłabienie dynamiki importu. W okresie tym dynamika eksportu przewyższyła dynamikę importu, co przełożyło się na dodatni bilans handlowy w 2013 r. Stan ten utrzymał się także w 2014 r., kiedy to nadwyżka eksportu nad importem wyniosła 6 396, 8 mln euro, przy wartości eksportu 193,8 mld euro (wobec 162 mld euro w 2011 r.) oraz wartości importu na poziomie 187, 4 mld euro (wobec 169,3 mld euro w 2011r.). Od kilku lat do głównych kierunków polskiego eksportu należą kraje europejskie takie jak: Niemcy, Wielka Brytania, Francja, Włochy, Czechy. Państwa, z których Polska najwięcej importuje to w pierwszej kolejności także Niemcy, natomiast na dalszej pozycji utrzymują się: Chiny, Włochy, Francja i Rosja. Do wyżej wymienionych krajów Polacy najczęściej eksportują i importują towary elektromaszynowe, produkty rolno-spożywcze, chemiczne i metalurgiczne. 25 Wykres 4. Wielkość eksportu i importu dóbr i usług w Polsce w latach 2000-2014 (ceny bieżące w mln euro) 80 000,0 70 000,0 60 000,0 50 000,0 40 000,0 30 000,0 Eksport dóbr i usług Import dóbr i usług 20 000,0 10 000,0 0,0 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. 25 http://stat.gov.pl/ (2015-05-26) 28