Przedmowa... Wykaz skrótów... str. V XV Rozdział I. Wprowadzenie do części ogólnej zobowiązań... 1 1. Zobowiązanie: pojęcie i konstrukcje... 4 I. Charakterystyka ogólna relacji: zobowiązanie i prawo zobowiązań... 4 II. Podstawowe pojęcia i instytucje prawa zobowiązań sygnalizacja... 11 III. Mechanizm kreacji zobowiązania przez umowę i przepisy.......... 21 IV. Wykładnia treści zobowiązań... 24 V. Wykładnia prawa zobowiązań... 29 2. Funkcje zobowiązań i prawa zobowiązań... 32 I. Zobowiązanie jako narzędzie wymiany oraz ochrony majątku i dóbr niematerialnych... 32 II. Ewolucja obrotu i jej wpływ na prawo zobowiązań... 33 III. Podmiotowa dywersyfikacja obrotu a prawo zobowiązań... 40 3. Prawo zobowiązań a system prawa... 59 I. Uwaga ogólna (konsekwencja przystąpienia do UE)... 59 II. Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności... 60 III. Europejskie dążenia do harmonizacji i ujednolicenia prawa prywatnego w skali ponadpaństwowej... 61 IV. Wpływ konstytucji na prawo zobowiązań... 82 V. Rozwój polskiego prawa zobowiązań... 86 4. Kwestie kolizyjne prawa zobowiązań... 101 I. Prawo krajowe a prawo obowiązujące na obszarze krajowym ( przestrzeń prawna )... 101 II. Przestrzenny zakres prawa zobowiązań (prawo prywatne międzynarodowe, jurysdykcja)... 102 III. Czasowy zakres prawa zobowiązań (prawo intertemporalne)... 110 Rozdział II. Struktura zobowiązania... 119 5. Pojęcie zobowiązania i zarys jego struktury... 120 I. Zobowiązanie jako stosunek prawny... 120 II. Elementy zobowiązania... 124 6. Podmioty zobowiązania... 125 I. Wierzyciel i dłużnik... 125 II. Pojęcie strony zobowiązania... 127 III. Wielostronne stosunki zobowiązaniowe... 128 IV. Zobowiązania z udziałem osób trzecich... 129 V. Wielopodmiotowe zobowiązania wzajemne... 130 VI. Wielość wierzycieli lub dłużników... 131 VII. Osoby uczestniczące w wykonaniu zobowiązania... 132 VIII. Oznaczenie podmiotów w zobowiązaniu... 132 IX. Zobowiązania realne... 136 VII
VIII Spis treści 7. Uprawnienia i obowiązki stron... 136 I. Pojęcia uprawnienia i obowiązku... 136 II. Dług i podstawowe obowiązki dłużnika... 145 III. Wierzytelność i podstawowe uprawnienia (roszczenia) wierzyciela... 150 IV. Roszczenia wierzyciela o świadczenia uboczne i dodatkowe oraz odpowiadające im obowiązki dłużnika... 153 V. Obowiązki dłużnika i roszczenia wierzyciela związane ze spełnieniem świadczenia... 155 VI. Wierzycielski obowiązek współdziałania z dłużnikiem... 156 VII. Inne obowiązki wierzyciela i roszczenia dłużnika... 158 VIII. Uprawnienia kształtujące... 159 IX. Uprawnienia do żądania ukształtowania zobowiązania przez sąd... 165 X. Problem zarzutów... 167 XI. Kompetencje do przenoszenia uprawnień i obowiązków... 169 XII. Uprawnienia bezwzględne w stosunkach zobowiązaniowych... 169 8. Odpowiedzialność dłużnika... 171 I. Dług i odpowiedzialność... 171 II. Ograniczenia odpowiedzialności... 175 III. Zobowiązanie niezupełne... 176 9. Złożoność i zmienność treści zobowiązania... 178 I. Złożoność struktury zobowiązania... 178 II. Zmienność treści zobowiązania... 180 Rozdział III. Świadczenie......................................... 183 10. Ogólne uwagi o świadczeniu... 186 I. Pojęcie świadczenia... 186 II. Przedmiot świadczenia... 188 III. Cel świadczenia interes wierzyciela... 190 IV. Wola spełnienia świadczenia... 192 V. Treść świadczenia oraz postacie świadczenia... 194 VI. Świadczenia w zobowiązaniach rezultatu i starannego działania... 196 VII. Czynności przygotowawcze, świadczenia główne i świadczenia uboczne... 200 VIII. Możliwość spełnienia świadczenia... 202 11. Oznaczenie świadczenia... 202 I. Uwagi ogólne... 202 II. Oznaczenie świadczenia przez strony stosunku zobowiązaniowego lub przez osoby trzecie... 203 III. Ustawowe reguły interpretacyjne dotyczące oznaczenia świadczenia. 206 IV. Oznaczenie świadczenia przez wskazanie kryteriów jego bliższego określenia... 207 V. Oznaczenie świadczenia przez sąd... 207 VI. Oznaczenie świadczenia na drodze administracyjnej... 207 12. Niektóre rodzaje świadczeń... 213 I. Uwagi ogólne... 213 II. Świadczenia jednorazowe, okresowe, ciągłe... 213 III. Świadczenia podzielne i niepodzielne... 223 IV. Świadczenia oznaczone co do tożsamości i oznaczone co do gatunku. 225 13. Świadczenia pieniężne... 231 I. Uwagi ogólne... 231 II. Pieniądz... 231 III. Spełnienie świadczenia pieniężnego... 239 IV. Zobowiązania pieniężne wyrażone w walucie obcej... 249 V. Wartość pieniądza... 258
VI. Nominalizm i waloryzacja... 259 14. Odsetki... 273 I. Uwagi ogólne... 273 II. Źródła obowiązku zapłaty odsetek... 280 III. Wysokość odsetek... 282 IV. Wymagalność odsetek... 290 V. Zakaz anatocyzmu... 292 VI. Przedawnienie roszczeń o świadczenie odsetek... 294 15. Zwrot nakładów i wydatków... 296 I. Pojęcie i rodzaje nakładów i wydatków ulegających zwrotowi... 296 II. Zaspokojenie roszczeń z tytułu nakładów i wydatków... 298 III. Powstanie roszczeń z tytułu nakładów i wydatków oraz ich przedawnienie... 300 IV. Trudności związane ze stosowaniem regulacji dotyczącej zwrotu nakładów i wydatków... 301 16. Świadczenia w zobowiązaniach przemiennych... 302 I. Charakter zobowiązań przemiennych i wybór świadczenia... 302 II. Niemożliwość świadczenia w zobowiązaniu przemiennym... 305 III. Zbieg roszczeń lub uprawnień a zobowiązania przemienne... 306 IV. Upoważnienie przemienne... 307 Rozdział IV. Wielość dłużników i wierzycieli... 309 17. Kształt zobowiązań z udziałem kilku podmiotów... 312 I. Uwagi wprowadzające... 312 II. Rodzaje solidarności i ich znaczenie gospodarcze... 315 III. Źródła solidarności ujęcie teoretyczne... 317 IV. Klasyfikacja i uzasadnienie przepisów statuujących solidarność... 320 V. Czynność prawna jako źródło solidarności... 324 18. Solidarność dłużników... 327 I. Konstrukcja solidarności biernej... 327 II. Sytuacja dłużników solidarnych w czasie trwania stosunku prawnego. 330 III. Pozycja dłużników solidarnych w sporze z wierzycielem........... 336 IV. Wygaśnięcie zobowiązań i roszczenia regresowe... 344 V. Niektóre przypadki solidarności biernej... 358 19. Solidarność niewłaściwa... 386 I. Podstawowe przypadki... 386 II. Spór o odrębność instytucji... 391 III. Sytuacja prawna dłużników... 397 20. Solidarność wierzycieli... 401 I. Solidarność czynna w praktyce... 401 II. Sytuacja stron w czasie trwania stosunku prawnego... 404 III. Wygaśnięcie solidarności wierzycieli... 406 IV. Roszczenia regresowe... 408 21. Zobowiązania podzielne i niepodzielne... 409 I. Zagadnienia ogólne... 409 II. Zobowiązania podzielne... 411 III. Zobowiązania ze świadczeniem niepodzielnym... 413 Rozdział V. Umowy... 417 22. Pojęcie umowy w prawie polskim, funkcje umów. Źródła prawa regulującego umowy... 420 I. Pojęcie umowy w prawie polskim, funkcje umów... 420 II. Źródła prawa regulującego umowy... 429 IX
23. Modernizacja i europeizacja polskiego prawa umów. Unifikacja europejskiego prawa umów. Zasady Europejskiego Prawa Umów (PECL)... 434 I. Modernizacja i europeizacja polskiego prawa umów... 434 II. Problemy europeizacji polskiego prawa umów... 437 24. Unifikacja europejskiego prawa umów. Zasady Europejskiego Prawa Umów (PECL)... 439 I. Uwagi wstępne... 439 II. Kierunki rozwoju europejskiego prawa umów... 440 III. Funkcje i cele ujednoliconego prawa kontraktów (PECL)... 442 IV. Mechanizm zastosowania PECL... 444 V. Dopuszczalność zastosowania PECL w świetle uregulowań prawa polskiego... 445 VI. Funkcje i cele europejskiego prawa sprzedaży (CESL)... 446 VII. Mechanizm zastosowania CESL... 447 25. Klasyfikacje umów... 447 I. Uwagi wstępne... 447 II. Umowy zobowiązujące i rozporządzające... 448 III. Umowy nazwane i nienazwane... 450 IV. Umowy jednostronnie lub dwustronnie zobowiązujące. Umowy wzajemne... 452 V. Umowy konsensualne i realne... 454 VI. Umowy odpłatne i nieodpłatne... 454 VII. Umowy przysparzające... 455 VIII. Umowy kauzalne i abstrakcyjne... 456 IX. Umowy losowe... 457 X. Umowy swobodnie negocjowane i umowy adhezyjne... 458 XI. Umowy o zobowiązanie rezultatu i umowy o zobowiązanie należytej staranności... 459 26. Swoboda umów... 462 I. Ogólne wiadomości o swobodzie umów zobowiązaniowych... 462 II. Teoretyczna konstrukcja swobody umów... 478 III. Swoboda umów jako zasada prawa cywilnego... 493 IV. Faktyczne ograniczenia swobody umów i prawna reakcja na nie... 496 V. Problem istnienia swobody jednostronnych czynności zobowiązujących... 499 Rozdział VI. Treść umowy... 503 27. Pojęcie treści umowy zobowiązaniowej... 504 28. Minimalna (konieczna) treść umowy zobowiązaniowej... 506 29. Zakres swobody kształtowania treści umowy... 510 I. Wprowadzenie... 510 II. Kształtowanie stosunku zobowiązaniowego jako przedmiot kompetencji stron... 510 III. Granice swobody umów... 517 IV. Skutki dokonania czynności prawnej poza zakresem kompetencji... 558 30. Treść umowy a kwalifikacja prawna zobowiązania... 560 31. Niemożliwość świadczenia... 562 I. Pojęcie niemożliwości pierwotnej świadczenia... 562 II. Odpowiedzialność odszkodowawcza w razie niemożliwości świadczenia... 568 32. Wyzysk... 570 I. Istota wyzysku i zakres zastosowania art. 388 KC... 570 II. Przesłanki wyzysku... 577 X
III. Skutki wyzysku... 580 33. Umowy związane (związki umów)... 583 I. Wprowadzenie... 583 II. Jedność lub wielość umów... 583 III. Pojęcie związku umów... 585 IV. Rodzaje związków umów... 586 V. Źródła i rodzaje powiązań pomiędzy umowami... 587 Rozdział VII. Wzorce umów... 591 34. Ogólna charakterystyka wzorców umownych... 596 I. Zjawisko wzorców umów... 596 II. Geneza wzorców umów i ich rola w obrocie... 604 III. Mechanizm korzystania z wzorców... 607 IV. Wzorzec umowy a umowa adhezyjna wzmianka... 608 V. Podstawowe zagadnienia teoretyczne... 609 VI. Wzorce umów a system prawa... 615 35. Rozwój wzorców umów w Polsce... 638 I. Etapy rozwoju wprowadzenie... 638 II. Wzorce w Kodeksie zobowiązań... 639 III. Wzorce w Kodeksie cywilnym w latach 1965 1990............... 640 IV. Wzorce w Kodeksie cywilnym w latach 1990 2000............... 644 V. Wzorce w Kodeksie cywilnym od 2000 r.... 648 36. Regulacja prawna wzorców umów w Kodeksie cywilnym... 650 I. Zakres podmiotowy regulacji... 650 II. Reżimy prawne wzorców.................................... 670 37. Uniwersalny reżim prawny wzorców umów... 673 I. Legitymacja do tworzenia wzorców umownych... 673 II. Charakter prawny wzorców oraz mechanizm związania wzorcem adherenta... 674 III. Przesłanki związania wzorcem umowy... 681 IV. Wymagania co do treści i formy wzorca... 702 V. Wykładnia wzorców... 709 VI. Pierwszeństwo umowy... 713 VII. Odpowiedzialność za nieprawidłowe posługiwanie się wzorcami... 716 38. Wzorce w obrocie dwustronnie profesjonalnym... 720 I. Odesłanie... 720 II. Zbieg wzorców w obrocie między profesjonalistami... 720 39. Reżim prawny wzorców w obrocie konsumenckim... 732 I. Prawo unijne... 732 II. Wzorce konsumenckie w Kodeksie cywilnym odesłanie... 747 III. Przesłanki związania wzorcem konsumenta... 747 IV. Wymagania co do treści i formy wzorców umów wzmianka... 750 V. Wykładnia wzorców... 751 VI. Kontrola wzorców... 753 40. Sądowa kontrola wzorców w obrocie konsumenckim... 792 I. Kontrola incydentalna... 792 II. Kontrola abstrakcyjna... 795 41. Reżim prawny wzorców umów w innych regulacjach prawnych wzmianka... 829 Rozdział VIII. Zobowiązania powstające podczas zawierania umów... 835 42. Uwagi wstępne... 838 43. Odpowiedzialność przedkontraktowa... 843 I. Uwagi ogólne... 843 XI
II. Norma art. 72 2 KC....................................... 846 III. Obowiązek zachowania poufności............................. 859 IV. Pozostałe przypadki odpowiedzialności przedkontraktowej... 866 44. Umowa przedwstępna... 870 I. Pojęcie umowy przedwstępnej................................ 870 II. Wykonanie zobowiązania z umowy przedwstępnej... 888 III. Skutki niewykonania zobowiązania z umowy przedwstępnej... 900 IV. Zagadnienia szczególne... 924 45. Pozostałe umowy zawierane w procesie przygotowania umów... 933 I. Umowa o negocjacje... 933 II. Umowa opcji... 938 III. Umowa ramowa... 944 46. Obowiązek zawierania umów wynikający ze szczególnych źródeł. 948 I. Obowiązek zawarcia umowy w przypadku aukcji lub przetargu... 948 II. Obowiązek zawarcia umowy wynikający wprost z ustawy.......... 952 Rozdział IX. Umowy odnoszące się do osób trzecich... 959 47. Wprowadzenie do problematyki umów z art. 391 393 KC... 961 I. Umowy z art. 391 393 KC a względny charakter zobowiązania... 961 II. Systematyczne umiejscowienie regulacji umów z art. 391 393 w Kodeksie cywilnym... 962 III. Funkcje umów z art. 391 393 KC.... 963 IV. Przepisy art. 391 393 KC jako wzorzec regulacyjny... 964 48. Umowa o świadczenie przez osobę trzecią (art. 391 KC).... 965 I. Ogólna charakterystyka instytucji... 965 II. Umowa o świadczenie przez osobę trzecią w Kodeksie cywilnym (art. 391 KC)... 983 III. Praktyczne zastosowania umowy o świadczenie przez osobę trzecią.. 997 IV. Podsumowanie.... 1003 49. Umowa o zwolnienie dłużnika przez osobę trzecią z obowiązku świadczenia (art. 392 KC)... 1005 I. Uwagi wstępne.... 1005 II. Istota i przedmiot umowy o zwolnienie dłużnika przez osobę trzecią z obowiązku świadczenia.................................... 1006 III. Charakter prawny umowy o zwolnienie dłużnika przez osobę trzecią z obowiązku świadczenia.................................... 1010 IV. Skutki prawne zawarcia umowy o zwolnienie dłużnika przez osobę trzecią z obowiązku świadczenia.... 1011 V. Odróżnienie umowy o zwolnienie dłużnika przez osobę trzecią z obowiązku świadczenia od innych instytucji prawnych.... 1018 VI. Zastosowanie w praktyce umowy o zwolnienie dłużnika przez osobę trzecią z obowiązku świadczenia.... 1020 VII. Powstanie zobowiązania z art. 392 KC w związku z niedojściem do skutku umowy o zwalniające przejęcie długu (art. 519 KC)... 1023 50. Umowa o świadczenie na rzecz osoby trzeciej (art. 393 KC).... 1025 I. Ogólna charakterystyka instytucji... 1025 II. Odróżnienie od instytucji podobnych... 1035 III. Regulacja umowy na rzecz osoby trzeciej w Kodeksie cywilnym... 1039 Rozdział X. Dodatkowe zastrzeżenia umowne.... 1065 51. Uwagi ogólne o dodatkowych zastrzeżeniach umownych... 1067 I. Pojęcie... 1067 II. Funkcje.................................................. 1068 III. Kwalifikacja prawna... 1069 XII
IV. Konkluzja.... 1070 52. Zadatek... 1071 I. Pojęcie zadatku... 1071 II. Funkcje zadatku... 1071 III. Znaczenie art. 394 KC... 1072 IV. Zastrzeżenie zadatku... 1074 V. Skutki zastrzeżenia zadatku.... 1086 VI. Realizacja uprawnień z tytułu zadatku... 1095 VII. Zadatek a inne instytucje prawne.............................. 1096 53. Umowne prawo odstąpienia od umowy... 1102 I. Uwagi wstępne.... 1102 II. Charakter prawny i konstrukcja umownego prawa odstąpienia od umowy... 1104 III. Zakres zastosowania umownego prawa odstąpienia od umowy... 1110 IV. Wykonanie prawa odstąpienia od umowy... 1113 V. Skutki wykonania prawa odstąpienia od umowy... 1117 54. Odstępne... 1125 I. Istota odstępnego... 1125 II. Spełnienie świadczenia obejmującego odstępne... 1129 III. Odstępne a zadatek... 1131 55. Kara umowna.... 1131 I. Uwagi wstępne.... 1131 II. Funkcje kary umownej...................................... 1136 III. Konstrukcja kary umownej... 1139 IV. Koncepcja jednolitej kary umownej... 1146 V. Akcesoryjność kary umownej... 1147 VI. Przesłanki powstania obowiązku świadczenia kary umownej... 1149 VII. Kara umowna a roszczenie o naprawienie dalszej szkody. Rodzaje kar umownych... 1153 VIII. Kara umowna a roszczenie o wykonanie zobowiązania... 1156 IX. Miarkowanie kary umownej... 1158 X. Przedawnienie roszczenia o karę umowną... 1168 XI. Kara umowna a kara ustawowa... 1169 Indeks rzeczowy... 1171 XIII