ADHD Zespół nadpobudliwości psychoruchowej - mamy z ADHD do czynienia wtedy, gdy dochodzi do powstania przewagi procesów pobudzania nad procesami hamowania ADHD występuje na całym świecie, we wszystkich kulturach. Zaburzenie to jest rozpoznawane u dzieci mających trwale występujące objawy, które rozpoczęły się przed 7 rokiem życia. Zespół ten objawia się trwałymi sposobami zachowania układających się w charakterystyczną triadę problemów: 1.Zaburzenia koncentracji uwagi 2.Nadruchliwość 3.Impulsywność 1. Zaburzenia koncentracji uwagi o dziecko nie jest w stanie skoncentrować się na szczegółach podczas zajęć szkolnych lub pracy, popełniając błędy wynikające z niedbałości o trudności z utrzymaniem uwagi na zabawach i grach o może się wydawać, że dziecko nie słucha tego co się do niego mówi o nie stosuje się do podawanych kolejno instrukcji o ma kłopoty z dokończeniem zadań szkolnych i wypełnieniem domowych obowiązków o ma trudności ze zorganizowaniem sobie pracy o nie lubi zajęć wymagających dłuższego wysiłku umysłowego o często gubi rzeczy niezbędne do pracy lub zajęć (np. przybory szkolne) o łatwo rozprasza się pod wpływem zewnętrznych bodźców o często zapomina o różnych codziennych sprawach 2. Nadruchliwość o nerwowe ruchy rąk lub stóp, nie może usiedzieć w miejscu o wstaje z miejsca w czasie lekcji lub zajęć o chodzi po pomieszczeniu lub wpina się na meble o trudności ze spokojnym bawieniem się lub odpoczywaniem o pozostaje niemalże cały czas w ruchu - biega jak nakręcone o jest nadmiernie gadatliwe 3. Impulsywność o wyrywa się z odpowiedzią zanim zostanie sformułowane pytanie o ma kłopoty z zaczekaniem na swoją kolejkę o często przerywa lub przeszkadza innym Etiologia: czynniki genetyczne uwarunkowania psychospołeczne urazy okołoporodowe zatrucia(np. ołowiem) Nadpobudliwość ujawnia się wcześnie, między drugim a siódmym rokiem życia, ale pierwsze objawy zaburzenia mogą dać o sobie znać w różnym wieku: zdarza się, że stają się one widoczne dopiero w późnym dzieciństwie lub wręcz w okresie dorastania. Nie wiadomo, dlaczego pojawienie się symptomów jest u tych dzieci (młodzieży) opóźnione. Kiedy mówimy o ADHD? Aby można było mówić o zespole nadpobudliwości, dziecko musi: mieć objawy stale lub niemal stale, (choć o różnym nasileniu), a zatem i w szkole i w domu i na podwórku. Zwykle najbardziej nasilone są w szkole, ze względu na konieczność zachowania tam stałej uwagi i pozostawania w jednym miejscu. objawy te występują od wczesnego dzieciństwa. Nadpobudliwość jest cechą człowieka, która ujawnia się różnie silnie w rozmaitych sytuacjach, Twój niepokój może rzeczywiście wzbudzać fakt wystąpienia w tym czasie takich zachowań jak: Nadmierna ruchliwość (zarówno w zakresie dużej jak i małej motoryki-nie jest w stanie usiedzieć w miejscu, ma często nerwowe ruchy rąk, które są ciągle czymś zajęte, rusza nogami, chrząka, wydaje dziwne dźwięki,) Brak samokontroli i refleksji na temat własnego zachowania Trudności z koncentracją uwagi (słucha nieuważnie, rozprasza się, nie pamięta co miało zrobić, robi 1
wrażenie mało spostrzegawczego) Impulsywność (działa szybko, bez zastanowienia, akceptuje łatwo cudze pomysły, domaga się natychmiastowego zaspokojenia swoich potrzeb, wyrywa się często z odpowiedzią zanim padnie pytani, odpowiada bezmyślnie) Zaburzone relacje z rówieśnikami (stara się przejmować inicjatywę w zabawie, nie umie przegrywać, często w sposób niezamierzony zadaje krzywdę innym dzieciom, jest krzykliwy, napastliwy, nie umie czekać na swoja kolej. Trudności z uwewnętrznianiem swoich zachowań i wypowiedzi (nazywają głośno to co robią, co dezorganizuje prace na lekcji. Brak kontroli emocji, motywacji i stanu pobudzenia (co utrudnia funkcjonowanie w grupie, a czasem wręcz uniemożliwia realizację Zadaj sobie dodatkowe pytania zanim uznasz, że problem dotyczy twojego dziecka? Czy problemy z zachowaniem zdarzają się nagminnie, czy dotyczą tylko specyficznych sytuacji? Czy dziecko na niczym nie może się skoncentrować, a może są sytuacje, przedmioty, które przyciągają jego uwagę i angażują na dłużej? Czy kłopoty pojawiły się dawno czy dopiero miesiąc temu? Czy dziecko, pomimo tego, że skończyło dwa lata nie umie opanować ataków złości, domaga się natychmiastowego zaspokojenia swoich potrzeb? Czy fakt, że moje dziecko jest ruchliwe dostrzegają inni, którzy informują nas o tym ZESPÓŁ NADPOBUDLIWOŚCI RUCHOWEJ z DEFICYTEM UWAGI Uwarunkowany jest w dużej mierze genetycznie, ale także wcześniactwo, picie alkoholu i palenie papierosów przez matkę w czasie ciąży, ekspozycja na wysokie stężenie ołowiu we wczesnym dzieciństwie oraz urazu mózgu, zwłaszcza uszkodzenie kory przedczołowej. Jeszcze kilka lat temu sadzono, że jedną z przyczyn zaburzeń koncentracji i koordynacji jest nieodpowiednia dieta (np. słodycze i konserwanty). nie wykazano, by dieta, np. ilość cukru spożywanego przez dziecko decydowała o jego sposobie reagowania na bodźce. Dopływające z zewnątrz bodźce bombardują go, a on na skutek zaburzonych procesów analizy i syntezy nie może się w tym wszystkim połapać. Jego świat jest chaotyczny, dziecko jednocześnie odbiera kilka sygnałów i nie wie na czym się skupić. nie reagują na informacje zwrotne o popełnianych przez siebie błędach. W pierwszych latach życia funkcje wykonawcze mają charakter zewnętrzny, tj. dziecko próbując zapamiętać zadanie mówi do siebie na głos (monologizuje), a otoczenie ma dostęp do jego myśli. W miarę dorastania proces ten ulega uwewnętrznieniu. Dzieci z ADHD nie potrafią powstrzymać się od realizacji tych funkcji wykonawczych publicznie, a więc rozwiązując problem mówią do siebie na głos, co często wpływa negatywnie na obraz dziecka. Nie słyszy ono około 50% tego, co się do niego mówi i zapamiętuje około 50 % tego, co usłyszało. nie przewiduje ono także następstw różnych zjawisk - nie widzi związku między bieganiem po klasie, a złością nauczyciela zna zasady lecz nie potrafi ich zastosować w codziennym życiu Ma trudności zaplanowaniem i organizowaniem tego, co ma zrobić Jest ciągle zagubione w tysiącu różnych spraw i informacji. Nadpobudliwe dziecko potrzebuje spójnych reguł, dokładnego planowania tego, co ma robić. jasnych oczekiwań ze strony dorosłych, ustalonych konsekwencji swoich zachowań - nagród, pochwał i konsekwencji złamania reguł. Zachowania opozycyjno buntownicze nasilone zachowania nieposłuszne i buntownicze zachowania prowokujące działania antyspołeczne, które naruszają prawa innych osób Zachowania opozycyjno buntownicze obraz kliniczny nieposłuszeństwo i arogancja napady złości i autoagresja prowokacja i pasywny opór zachowania naruszające prawa innych 2
agresja fizyczna i słowna chęć zemsty nieumiejętność godzenia się na kompromisy nieumiejętność odraczania gratyfikacji nieumiejętność przyznawania się do winy oskarżanie innych za swoje błędy Zaburzone zachowanie powtarzające się, utrwalone wzorce zachowania aspołecznego zachowania łamiące zasady prawne lub prawa innych osób zachowania umyślne, zaplanowane dla osiągnięcia konkretnego efektu Zaburzone zachowanie obraz kliniczny agresja fizyczna znęcanie się nad zwierzętami kradzieże podpalenia niszczenie cudzej własności wagary i ucieczki z domu łamanie prawa używanie alkoholu i narkotyków wrogie nastawienie do innych przypisywanie innym wrogich intencji poszukiwanie i wybierania sytuacji niebezpiecznych etiologia nadużywanie alkoholu przez rodziców, stosowanie prymitywnych metod wychowawczych, brak konsekwencji zła dyscyplina depresja rodziców patogenne wychowanie wahadłowe styl autorytarno dyktatorskim styl pobłażająco rozpieszczający uwarunkowania genetyczne (ADHD) Jak pracować z trudnym uczniem Zaakceptować ucznia a nie zachowanie Analizować zachowanie i szczegółowo je opisać Okazywać zainteresowanie Poznać ucznia Modyfikować nieadekwatne sądy o rzeczywistości, Zapewnić możliwość odreagowania negatywnych emocji Wzmacniać POZYTYWNIE to gwarancja sukcesu. Pokazać właściwą drogę Arystoteles Łatwo wpaść w gniew każdy to potrafi. Ale gniewać się na właściwą osobę, w odpowiednim natężeniu i we właściwym czasie to nie jest łatwe nie każdy to umie Jak pomóc dziecku nadpobudliwemu psychoruchowo? dzieciom z ADHD można pomóc: organizując im środowisko zewnętrzne (uporządkowane otoczenie to ważny element ewentualnego leczenia farmakologicznego. Takie dziecko żyje w świecie wewnętrznego niepokoju i dlatego świat wokół niego powinien być uporządkowany. Dziecko nadpobudliwe potrzebuje więcej zrozumienia, tolerancji i cierpliwości ze strony dorosłych. Warto pamiętać, że jego zachowania, męczące dla otoczenia, jemu samemu sprawiają również poważne problemy, trudniej mu znaleźć przyjaciół, trudno odnieść sukces, trudniej usłyszeć pochwały. Wprowadzaj porządek i rutynę. Większość dzieci lubi, kiedy rytm dnia jest stały. Znana pora wstawania, posiłków, obowiązków i kładzenia się spać. Daje im to poczucie bezpieczeństwa i stałości. Poza 3
tym układ nerwowy i cały organizm dziecka ma czas na regenerację. Ograniczaj bodźce. Ponieważ dziecko łatwo się rozprasza, należy się starać by w domu był spokój. Należy unikać puszczania głośnej muzyki, zapraszania często i wielu gości naraz trzeba ograniczać przesiadywanie przed telewizorem czy komputerem. Trzeba dbać o to, by dziecko mogło się skupić na jednej czynności. Kiedy je, niech nie gra radio. Kiedy czyta, niech nie je itd. Mów jasno i wyraźnie. Staraj się, by to, co mówisz, było jak najbardziej konkretne. Zamiast ogólnego: znów nie posprzątałeś pokoju, powiedz raczej: pościel łóżko. Zamiast ale z ciebie niezdara powiedz: «trzymaj filiżankę za ucho. I nie dawaj dziecku zbyt dużo możliwości wyboru. Staraj się planować. Dzieci nadpobudliwe wytrąca z równowagi wszystko, co jest nagłe i niespodziewane. Przewiduj za dziecko wydarzenia. Rozkładaj jego przyszłe zadania na prostsze, mniej odległe czynności i natychmiast nagradzaj dziecko. Celem tych zabiegów jest zastąpienie dziecka wewnętrznych, niewłaściwie funkcjonujących systemów informacji, zasad i motywacji. Zadbaj o miejsce pracy dziecka. Każde dziecko w wieku szkolnym, a zwłaszcza nadpobudliwe powinno mieć wygodne i ciche miejsce pracy, z małą ilością przedmiotów dookoła. Najlepszy będzie jasny blat, lampa i dwa pojemniki: na kredki i na długopisy. Miejsce do pracy powinno być jasne i nie zagracone. Kąpiel dziecka nadpobudliwego traktuj nie tylko jako zabieg higieniczny ale też jako doskonały moment do relaksu i wyciszenia. Staraj się interweniować w sytuacjach konfliktowych, w jakie uwikłało się twoje dziecko, reguluj jego zachowania, zachęcaj dziecko do wykonywania rożnego rodzaju prac plastycznych, które pomogą mu uzewnętrznić jego uczucia. Staraj się dostosować tempo pracy i zabawy do możliwości psychofizycznych dziecka. Zapewnij dziecku specjalistyczną pomoc psychologiczno - pedagogiczną w momencie, gdy dziecko zaczyna mieć problemy w nauce. Daj dziecku szansę wypowiadania się, jednocześnie porządkuj jego wypowiedzi, pamiętając o tym, że dziecko ma skłonność do udzielania pochopnych odpowiedzi. Staraj się budzić zainteresowania dziecka i angażować go w bardzo konkretnym działaniu. Bądź elastycznym rodzicem. Pamiętaj, że twoje wypróbowane metody wychowawcze mogą cię zawieść. Dziecko nadpobudliwe wymaga jasno określonych reguł ale nadmierny rygoryzm często daje odwrotny skutek do zamierzonego. Nie obwiniaj się. Nic dziwnego, że mając w domu tak żywe dziecko, często niesforne i ty- rodzic stajesz się impulsywna i nie postępujesz właściwie «. Jeśli zdarzy ci się zareagować agresją spróbuj sobie wybaczyć. Po prostu przeproś dziecko i działaj dalej. Jeśli napady furii zdarzają się to zwróć się o pomoc do specjalisty. Ucz się skutecznych metod radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Pracuj nad własnymi emocjami, ucz się tzw. Komunikacji otwartej. W tym celu, jeżeli jest to tylko możliwe bierz udział w Szkole dla Rodziców. Staraj się konfrontować dziecko z konsekwencjami swoich zachowań. Przypominaj i podpowiadaj mu, jak ma postępować, aby lepiej zorganizować czas i móc korzystać z rozmaitych wskazówek. Staraj się współpracować ze szkołą, przedszkolem do którego uczęszcza twoje dziecko - dbaj o jego pozytywny wizerunek w oczach innych. Możesz, po konsultacji z lekarzem podawać leki. Poprawiają one zdolność hamowania i regulowania impulsywnych zachowań. Współczesne leki zapewniają znaczną poprawę w zachowaniu dzieci z ADHD. Dzieci stają się mniej impulsywne, lepiej zapamiętują, przejawiają większą samodzielność, dzięki temu staja się bardziej lubiane w gronie kolegów i nauczycieli. Baw się razem z dzieckiem. Są zabawy, które mogą powoli ale dość skutecznie mogą pomóc wyciszyć dziecko i poprawić jego funkcjonowanie szkolne i społeczne Przypominaj dziecku o pewnych obowiązkach, umieszczając, np. karteczki z różnymi napisami w widocznych miejscach. Podsuwaj dziecku rozwiązania alternatywne. Zamiast mówić, żeby przestało coś robić, staraj się mu posunąć, co mogłoby zacząć robić. Pracę z dzieckiem nadpobudliwym zawsze zacząć trzeba od akceptacji jego odmienności i trudności oraz, tego, że być może nigdy nie będzie idealnym, wymarzonym dzieckiem lub uczniem, którego chciałoby się mieć w domu lub klasie. Pamiętaj o dziesięciu podstawowych prośbach dziecka nadpobudliwego, które zawierają całą esencję i wykładnię skutecznego postępowania z dzieckiem nadpobudliwym. Oto one: 4
1. Pomóż mi skupić się na jednej czynności. 2. Chcę wiedzieć, co się zdarzy za chwilę. 3. Poczekaj na mnie, pozwól mi się zastanowić. 4. Jestem w kropce, nie potrafię tego zrobić, pokaż mi wyjście z tej sytuacji. 5. Chciałbym od razu wiedzieć, czy to, co robię, jest zrobione dobrze. 6. Dawaj mi tylko jedno polecenie naraz. 7. Przypomnij mi, żebym się zatrzymał i pomyślał. 8. Dawaj mi małe zadania do wykonania, kiedy cel jest daleko gubię się. 9. Chwal mnie choć raz dziennie, bardzo tego potrzebuję. 10. Wiem, że potrafię być męczący, ale czuję, ze rosnę, kiedy okazujesz mi, jak mnie kochasz! Co możemy zrobić w klasie (grupie) czyli jakie czynniki podnoszą skuteczność naszych działań? 1.Struktura czyli przejrzyste reguły, zwyczaje, wskazówki i oczekiwania 2.Konkret- czyli stosowanie wizualnych wskazówek, zachęty, powtarzania poleceń, 3.Spójność czyli rozsądne użycie korygującej informacji zwrotnej, 4.Motywacja czyli częste dodatnie wzmocnienia oraz konsekwencje, 5.Ciekawe lekcje czyli wyzwolenie wyobraźni i ciekawości dziecka przez entuzjazm kreatywność i nowości Oraz: 1. psychoedukacja poradnictwo dla rodziców praca z dzieckiem - trening: zabawy, rozwiązywanie problemów, kompetencji społecznych, kontrolowania agresji itd. 2. zmiana metod wychowawczych pozytywne wzmocnienie - chwalenie dziecka za spokojną, skoncentrowaną pracę, dobre wyniki, UWAGA!!! zwracanie uwagi na dziecko tylko w tych sytuacjach, gdy jest niegrzeczne jest nagrodą za jego niegrzeczność, bo tylko wtedy rodzice poświęcają mu chwilę uwagi zapraszanie dziecka na zajęcia, które bardzo lubi (zajęcia informatyczne) odwiedziny w domu wychowanka, wspólne rozmowy 3. dostosowanie metod nauczania do możliwości dziecka częste przerwy w pracy dostosowane do czasu możliwej pełnej koncentracji dziecka (krótka maksymalna koncentracja, częste, ale krótkie przerwy nie angażujące dziecka w inne zabawy czy zajęcia) posadzenie dziecka z nadpobudliwością w pierwszej ławce ze spokojnym kolegą uporządkowanie miejsca pracy (puste biurko, nie rozpraszające uwagi otoczenie) angażowanie dziecka w działania ruchowe, gdy tylko to jest możliwe (zetrzyj tablicę, rozdaj zeszyty, przynieś kredę, otwórz okno, podlej kwiatki itd.) Którędy wiedzie droga do sukcesu? Dostosuj otoczenie Ustalaj granice, ignoruj aktywnie Zaplanuj ciekawą lekcję Stosuj interwencję Starannie zaplanuj prace klasowe i domowe Ustanawiaj reguły Angażuj dzieci w czasie lekcji (zajęć) Udzielaj pochwał 5 Alina Żwirblińska