BŁAŻEJ BALEWSKI Dr, Wyższa Szkoła Kadr Menedżerskich w Koninie Wydział Ekonomii i Zarządzania, adiunkt. STRESZCZENIE W ostatnich dwóch dekadach, będących okresem restrukturyzacji 1 polskiego ustroju społeczno-gospodarczego, wzrasta potrzeba poszukiwania nowych dróg rozwoju. Zapotrzebowanie to nasila się szczególnie w okresie recesji. Eskalacja widoczna jest zarówno w działaniu organizacji istniejących na rynku od dawna, jak i w nowych przedsiębiorstwach. Poziom ilościowy i jakościowy tych działań nie jest jednorodny. W praktyce organizacje wdrażają w tym celu różne projekty lub koncepcje, oparte na zdobyczach nauki. Jedną z nich jest idea zarządzania talentami. Zamierzonym celem artykułu jest wskazanie wyników pilotażowych badań nad stanem zarządzania talentami w przedsiębiorstwach, powstałych wskutek restrukturyzacji wschodniowielkopolskiej branży wydobywczo-energetycznej. Słowa kluczowe: TALENT, ZARZĄDZANIE TALENTAMI, RESTRUKTURYZACJA, DESTRUKCJA, BRANŻA WYDOBYWCZO-ENERGETYCZNA ZARZĄDZANIE TALENTAMI W PRZEDSIĘBIORSTWACH POWSTAŁYCH WSKUTEK RESTRUKTURYZACJI WIELKOPOLSKICH FIRM Z BRANŻY WYDOBYWCZO-ENERGETYCZNEJ 1. Ogólna charakterystyka przedsiębiorstw z wielkopolskiej branży wydobywczoenergetycznej, powstałych w skutek restrukturyzacji sektora. Jednym z filarów branży wydobywczo energetycznej we wschodniej Wielkopolsce jest przedsiębiorstwo Zespół Elektrowni Pątnów - Adamów - Konin SA (ZE PAK SA). Dostarcza 1 Etymologia terminu restrukturyzacja wywodzi się z łacińskich zwrotów re- w złożeniach na nowo oraz structura budowa, struktura od struere- układać jedno na drugim- (za: ) W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Wiedza Powszechna, Warszawa 1985, s.357 i s.401 1
ono na rynek około 8,5 procent wytwarzanej w kraju energii elektrycznej i jest drugim co do wielkości krajowym producentem energii elektrycznej, otrzymywanej z węgla brunatnego. W latach 1947 1949 Państwowy Instytut Geologiczny oraz Zjednoczenie Przemysłu Węgla Brunatnego przeprowadziły szczegółowe badania złóż węgla znajdujących się na terenie ówczesnego powiatu konińskiego. Lata realizacji planu odbudowy gospodarczej państwa nie przyniosły większych zmian w zakresie wykorzystania węgla brunatnego. Sytuacja uległa zmianie dopiero w latach pięćdziesiątych. 2 Elektrownie wchodzące w skład spółki wybudowane zostały w latach 1957 1967. Pierwszą uruchomioną elektrownią była elektrownia Konin w Gosławicach (1957r.), kolejną elektrownia Adamów koło Turku (1964r.) i ostatnią elektrownia Pątnów (1967r.). 3 W kwietniu 1970 roku mocą Zarządzenia nr 11 Ministerstwa Górnictwa i Energetyki z dnia 13 marca 1970 r. wszystkie trzy elektrownie połączone zostały w jeden organizm gospodarczy tworząc przedsiębiorstwo państwowe o nazwie "Zakłady Energetyczne Okręgu Zachodniego - Zespół Elektrowni Pątnów-Adamów-Konin". 4 W 1975r. produkcja energii elektrycznej wynosiła 13,9 mld kwh, tj. 14,3% produkcji krajowej. Centrum przemysłu wydobywczo-energetycznego 5 stanowił Konin, gdzie gałąź ta skupiała 47,8% zatrudnionych. 6 Od początku 1989 r. na podstawie Zarządzenia nr 34/ORG/89 Ministra Przemysłu z dnia 16 stycznia 1989 r. "Zakłady Energetyczne Okręgu Zachodniego - Zespół Elektrowni Pątnów - Adamów - Konin". Przekształcono w przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą "Zespół Elektrowni Pątnów Adamów - Konin". 7 W toku transformacji od gospodarki komenderowanej do społecznej gospodarki rynkowej przedsiębiorstwo uległo prywatyzacji. Umowę prywatyzacyjną podpisano 30 marca 1999 r. Elektrim kupił wtedy 20 proc. walorów ZE PAK, płacąc za każdy 242 zł 8. Po czym firma podlegała procesowi redukcji zatrudnienia 9 oraz systemowej, ustawicznej restrukturyzacji, w ramach której m.in. od stycznia 2000r. wyodrębniano z korpusu przedsiębiorstwa oddzielne specjalistyczne, zależne organizacje biznesowe. Są wśród nich: Elektrownia Pątnów II Sp. z o.o., Przedsiębiorstwo Remontowe PAK SERWIS" Sp. z o.o, EL PAK Sp. z o.o., 2 J. Rybicka-Cyna, Odbudowa i przebudowa przemysłu i rzemiosła w powiecie konińskim w latach 1945-1950 (w:) M. Szczepaniak (red.) Rocznik Koniński, Wydawnictwo Poznański, Poznań 1977, t.5, s.41-42 3 Z. Batorowicz, A. Suliborski, Geografia ekonomiczna Polski. Makroregiony gospodarczo-planistyczne, WSiP, Warszawa 1983, s.142 4 Z. Kasztelewicz, M. Zajączkowski, Polskie elektrownie opalane węglem brunatnym, Węgiel brunatny, 2007, nr 4/61 5 Zwanego także przemysłem paliwowo-energetycznym 6 Z. Batorowicz, A. Suliborski, Geografia ekonomiczna, s.142 7 Z. Kasztelewicz, M. Zajączkowski, Polskie elektrownie opalane., 2007, nr 4/61 8 M. Pokojska, Jednak Elektrum, Parkiet, 31-03-1999, s.5 9 W 2003r. z Programu Dobrowolnych Odejść skorzystało 1044 pracowników ZE PAK (za:) M. Śliwiński, Energetyka. Załoga grupy ZE PAK odchudzona o 27%, Parkiet, 23-10-2003, s.10a 2
PAK ODSIARCZANIE Sp. z o.o., PAK Centrum Usług Informatycznych Sp. z o.o., PAK Centrum Badań Jakości Sp. z o.o. Elektrownia Pątnów II Sp. z o. o. jest spółką dedykowaną, która powstała w celu realizacji najważniejszej inwestycji ZE PAK SA budowy bloku energetycznego A o mocy 464 MW, opalanego węglem brunatnym. W dniu 23 listopada 2007 roku została wykonana pierwsza synchronizacja bloku z Krajowym Systemem Energetycznym. W grudniu 2007 roku przeprowadzono pozytywny test mocy maksymalnej osiągając moc 464 MW, a nawet przekraczając ją do 474 MW 10. Z kolei Przedsiębiorstwo Remontowe PAK SERWIS" Sp. z o.o. to przedsiębiorstwo o ponad czterdziestoletnim doświadczeniu w montażu, remontach i modernizacji urządzeń, instalacji energetycznych i przemysłowych. Zatrudnia 620 wysoko wykwalifikowanych pracowników kadry technicznej i inżynieryjnej. Spółka posiada uprawnienia Urzędu Dozoru Technicznego do wykonywania specjalistycznych prac dozorowych oraz Certyfikat Zarządzania Jakością ISO 9001:2000 11. Charakteryzując PAK ODSIARCZANIE Sp. z o.o., należy stwierdzić, iż głównym zadaniem tego przedsiębiorstwa zależnego od jest kompleksowe prowadzenie usług związanych z odsiarczaniem spalin z kotłów energetycznych ZE PAK SA 12. Natomiast PAK Centrum Usług Informatycznych Sp. z o.o. jest spółką należąca w stu procentach do Zespołu Elektrowni Pątnów-Adamów-Konin SA. Została ona powołana w celu wykonywania działalności informatycznej w zakresie oprogramowania, baz danych, przetwarzania danych, reprodukcji komputerowych nośników informacji oraz konserwacji i naprawy sprzętu komputerowego, maszyn biurowych i księgujących i sprzedaż sprzętu komputerowego, maszyn biurowych i księgujących, urządzeń peryferyjnych i oprogramowania dla ZE PAK SA oraz spółek zależnych 13. Wśród spółek zależnych ZE PAK SA są także PAK Centrum Badań Jakości Sp. z o.o. i EL PAK Sp. z o.o. Pierwsza ze spółek zajmuje się świadczeniem wszelkich usług kontroli i analiz chemicznych dla ZE PAK" SA, podmiotów wchodzących w skład Grupy Kapitałowej ZE PAK" SA oraz podmiotów trzecich. Głównym przedmiotem działalności Spółki są badania i analizy techniczne. Działalność PAK Centrum Badań Jakości Sp. z o.o. jest prowadzona na terenie trzech elektrowni wchodzących w skład ZE PAK" SA 14. Natomiast 10 http://www.zepak.com.pl/pl/spolki_pak/patnow_2 11 http://www.zepak.com.pl/pl/spolki_pak/serwis_pak 12 http://www.zepak.com.pl/pl/spolki_pak/odsiarczanie_pak 13 http://www.zepak.com.pl/pl/spolki_pak/it_pak 14 http://www.zepak.com.pl/pl/spolki_pak/pak_cbj 3
EL PAK Sp. z o.o., świadczy specjalistyczne usługi w zakresie: urządzeń i instalacji elektrycznych, automatyki przemysłowej, infrastruktury teleinformatycznej oraz pomiarów i diagnostyki 15. Wszystkie z przedsiębiorstw zależnych od ZE PAK, dążąc do ograniczenia wpływu na ich działalność niekorzystnych zjawisk rynkowych, opracowują własne trajektorie rozwoju. Niektóre z nich oparte są na wdrażaniu nowych technologii w tym np. spalaniu biomasy 16 lub też na wzmacnianiu procedur z zakresu ZZL-u, w tym w szczególności zarządzania talentami 17. 2. Proces kształtowania pojęcia talent 18 Nawet pobieżna historyczna analiza pojęcia talent wskazuje, że w poszczególnych epokach posiadało ono różne znaczenie. Stąd też, w celu podwyższenia stopnia użyteczności badań z zakresu talent menagement, zasadnym jest prześledzenie pola znaczeniowego pojęcia talent, w następujących po sobie okresach i wzajemne przyporządkowanie zmiennego znaczenia do czasu. Tak by w rezultacie, przy wykorzystaniu aspektów semazjologicznych 19 i onomazjologicznych 20, ustalone zostały relacje pomiędzy słowem a rzeczą oraz zostały ztematyzowane funkcje tego pojęcia, co umożliwi ograniczenie stosowania w nauce o zarządzaniu talentami tzw. gry słowami, wzmacniając tym samym, w tej subdyscyplinie zarządzania zasobami ludzkimi (ZZL), wykorzystywanie w ostatecznych wyjaśnieniach tylko i wyłącznie konkretnych rzeczowników i przymiotników oraz wyrugowywanie nazw pozornych 21. Co jednocześnie pozwoli na implementację do organizacji wiedzy, zamkniętej w jednym języku, a nie w wielu językach 22. 15 http://www.zepak.com.pl/pl/spolki_pak/el_pak 16 W. Bas, Z. Gąsior, Współspalanie biomasy w ZE PAK Sp. z o.o. (w:) M. Waszkowiak (red.) Energetyka odnawialna energetyką przyszłości, Stowarzyszenie Kadry dla Konina, Konin 2009, s.36-37 17 B. Balewski, A. Janowski, Organizacje, a niszczenie talentów, (w:) Z. Janowska, (red.), Dysfunkcje i patologie zarządzania zasobami ludzkimi, Uniwersytet Łódzki, Łódź 2008, s. 303 18 B. Balewski, Niszczenie talentów a bezpieczeństwo społeczne (w:) K. Dopierała, Z. Dziemianko (red.) Bezpieczeństwo. Świat - Europa-Polska. Od przeszłości ku przyszłości, WSB, Poznań 2009, ss. 182-191 19 dotyczących znaczenia i zmian znaczeń wyrazów 20 dotyczących klasyfikacji pojęć albo desygnatów według nazw 21 T. Kotarbiński, O postawie reistycznej, czyli konkretystycznej Myśl współczesna, Warszawa-Łódź 1949, t.iv, nr 10, ss. 3-11, (w:) T. Kotarbiński, Wybór pism, T.II, Myśli o myśleniu, PWN, Warszawa 1958, cz. Reizm somatyczny, s.137-155 22 K. Ajdukiewicz, Język i znaczenie, tł. F. Zeidler (w:) K. Ajdukiewicz, Język i poznanie. Wybór pism z lat 1920-1939., t.1, Warszawa 1985, 11. 4
Używany we współczesnej polszczyźnie termin talent, wywodzi się od greckiego określenia podstawowej jednostki wagi (ciężaru 23 ) oraz objętości i równowagi - τάλάντον 24. Miano to używane, było powszechnie zwłaszcza przez mieszkańców tych greckich pólis, które odgrywały czołową rolę w handlu 25. Odrębność i względna niezależność państw miast Grecji w epokach: archaicznej i klasycznej, przyczyniła się do zróżnicowania wielkości tej jednostki wagi. 26 W okresie V IV wieku p.n.e. najpopularniejszym był talent attycki (heriodiański) 27 i talent eginecki 28. Każdy z nich podlegał podziałowi na 60 min i 100 drachm. Talent - jako jednostka wagi, pojawia się także poza obszarem antycznych państw miast z terenu Półwyspu Peloponeskiego i Lidii. Używały go również m.in. starożytne ludy semickie i ich sąsiedzi. Tabela 1. Semickie antyczne jednostki wagi Nazwa jednostki Biblijne źródło wiedzy na temat jednostki Odpowiednik Masa w gramach Beka ( ) Jeden beka, czyli na głowę pół sykla według 5,71 g wagi sykla przybytku pobierano od wszystkich, którzy podlegali spisowi ( ) Wj38,26 Sykl ( ) jej grot ważył sześćset syklów żelaza ( ) Sm 2 beki 11,42 g 17,7 Mina (...) Ponadto trzysta puklerzy z kutego złota. Na 50 syklów 571,20 g każdy puklerz wychodziło po trzy miny złota (...) 1 Krl, 10,17 Talent (...) Oto w trudzie przygotowałem na dom Pański: 60 min 34300,00g złota sto tysięcy talentów, a srebra milion talentów (...) 1Krn,22,14 Źródło: [B. Balewski, Niszczenie talentów a bezpieczeństwo społeczne (w:) K. Dopierała, Z. Dziemianko (red.) Bezpieczeństwo. Świat - Europa-Polska. Od przeszłości ku przyszłości, WSB, Poznań 2009, ss. 182-191] Upowszechnienie używania pieniądza, jako ekwiwalentu za inne dobra zaspokajające ustawicznie rozwijające się potrzeby ludzi 29, przyczyniło się do rozszerzenia pola znaczeniowego terminu τάλάντον. U schyłku rozkwitu antycznej państwowości greckiej 23 J. Turnau, Czytania biblijne przeznaczone w Kościele rzymskokatolickim na XXXIII niedzielę zwykłą, GW, Warszawa,2005 24 W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych, Wiedza Powszechna, Warszawa 1985, s. 416 25 Niektóre źródła wskazują, że talent jako jednostka wagowo-pieniężna znana była już w Asyrii raz Babilonii (talent babiloński równy 3600 szeklów) i Palestynie (równy 3000 szeklów) [ W. Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury, PIW, Warszawa 1997, s.1165] 26 S. Stabryła, Starożytna Grecja,WSiP, Warszawa 1988, s.45 27 Równy 26,2 kg, jego jednostką ekwiwalentną była mina (za:) P. Juszkiewicz, История математики c древнейших времен до начaла XIX столетия, tł. Dobrzycki S., PWN, Warszawa 1975,t.1,s.68 28 Równy 37,1 kg., jego jednostką ekwiwalentną była mina L. Winniczuk, (red.), Mały słownik kultury antycznej. Grecja Rzym, Wiedza Powszechna, Warszawa 1976, s.286 29 Arystoteles, Etyka Nikomachejska, PWN, Warszawa 1982, Księga V,s.177-179 5
talent, to również określenie używanej w eubejskim i egineckim systemie monetarnym, jednostki płatniczej o najwyższym nominale 30. Tabela 2. Zestawienie wybranych antycznych jednostek monetarnych Nazwa Źródło wiedzy na temat jednostki Odpowiednik jednostki Denar ( ) umówił się z robotnikami o denara za dzień i posłach Dniówka robotnika ich do winnicy( ) Mt, 20,2 Srebrny ( ) Kupił więc Dawid klepisko i woły za pięćdziesiąt syklów 4 denary sykl srebra ( ) Złoty sykl ( ) Dał więc Dawid Ornanowi za pole sześćset syklów złota 15 srebrnych syklów ( ) 1 Krn 21,25 Złota mina ( ) minę ma stanowić dwadzieścia syklów, dwadzieścia pięć 60 złotych syklów syklów i piętnaście syklów ( ) Ez45,12` Złoty talent ( ) nałożył na kraj daninę w wysokości stu talentów srebra i 60 złotych min jednego talenta złota Źródło: [B. Balewski, Niszczenie talentów a bezpieczeństwo społeczne (w:) K. Dopierała, Z. Dziemianko (red.) Bezpieczeństwo. Świat - Europa-Polska. Od przeszłości ku przyszłości, WSB, Poznań 2009, ss. 182-191] Jednocześnie z rozwojem greckiego kolonializmu talent, jako jednostka wagi kruszcu, pojawiła się w koloniach korynckich na Sycylii. Dlatego też łaciński termin talentum 31, podobnie jak grecki τάλάντον, oznacza również określoną wagę oraz objętość i wartość kruszcu 32. W antycznym Orbis Romanum, odmiennie niż w Helladzie, talent podlegał podziałowi nie na 60 lecz na 120 mniejszych jednostek zwanych litra oraz na 1440 uncji. 33 Wraz z upadkiem antyku i nastaniem wieków średnich kategorię pojęciową talent, choć używaną jeszcze sporadycznie jako nazwę stopy menniczej równej 240 denarom 34, zaczęto głównie utożsamiać z ujęciem ukazanym w Ewangelii według św. Mateusza 35. Najczęściej ewangeliczne ujęcie rozumiano jednak wbrew znaczeniu użytych przez autora słów i wyrażeń. 36 Zaczęto bowiem pojmować talent, jako określenie cechy - synonim uzdolnień 37. Wieloletnia tradycja i związane z nią mechanizmy słowotwórcze, przyczyniły się jednak do tego, że to zmodyfikowanie pierwotnego znaczenia talentu, czyli określenia równowagi, bądź najwyższej jednostki wagi kruszcu, jest przyjmowane za podstawowe znaczenie tego pojęcia. Dalsze ugruntowanie zmiany i ujmowanie terminu talent jako 30 m.in. T. Wałek- Czarnecki, St. Witkowski, Dzieje greckie, Trzaska, Evert i Michalski, Warszawa 1934, t.1., s. 245 oraz S. Stabryła, Starożytna Grecja,WSiP, Warszawa 1988, s.45 31 Od pnia tollo, tolero znoszę (za:) Brückner A., Słownik etymologiczny języka polskiego, Krakowska Spółka Wydawnicza, Kraków 1927, s.564 32 K. Kumaniecki, Słownik łacińsko-polski, PWN, Warszawa 1984, s.493 33 M. Jaczynowska, Historia starożytnego Rzymu, PWN, Warszawa, 1986, s.69 34 A. Brückner, Encyklopedia staropolska, Trzaska, Everti Michalski, Warszawa 1939, s.140 35 Przypowieść o mnożeniu powierzonego pieniądza odnajdziemy również w Ewangelii św. Łukasza (Łk.19,13-15). Autor używa w niej jednak innej jednostki tj miny. 36 W. Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury, PIW, Warszawa 1997,s.1165 37 (...) Podobnie też (jest) jak z pewnym człowiekiem, który mając się udać w podróż, przywołał swoje sługi i przekazał im swój majątek. Jednemu dał pięć talentów, drugiemu dwa, trzeciemu jeden, każdemu według jego zdolności i odjechał. (...) Powinieneś więc był oddać moje pieniądze bankierom, a ja po powrocie byłbym z zyskiem odebrał swoją własność. (...) Mt, 25,14-15, Mt, 45, 27 6
synonimu: daru, genialności, geniuszu, iskry bożej, lwiego pazura, nerwu, uzdolnienia, żyłki 38 ; nastąpiło wraz z prowadzeniem, początkowo tylko przez wiedeńskiego chirurga T. Billroth a, a później również przez tzw. psychologów eksperymentalnych, w tym przez H. Holmholz a, W. Wundt a i C. Stumfa, badań nad poziomem uzdolnień, zwłaszcza muzycznych. Modyfikacja pierwotnego znaczenia terminu talent osiągnęła względne apogeum, w trakcie działań zmierzających do zmiany pola znaczeniowego kategorii obywatel 39 oraz w trakcie urzeczywistniania idei ochrony prawnej najwyższych poziomów uzdolnień artystycznych 40, a także wskutek upowszechniania nowożytnego znaczenia pojęcia wśród twórców literatury oraz w naukach humanistycznych, w tym głównie w pedagogice 41, dydaktyce i psychologii. Zwłaszcza te ostatnie dyscypliny, w swoim dorobku dużo miejsca poświęciły m.in. na określenie tzw. modelu talentu np. pedagogicznego 42 i aspektom dziedziczności talentu, jako określenia zespołu wybitnych, rzadkich cech osobowości 43 oraz klasyfikacji zdolności 44 i ich zmian w toku procesu wychowawczego 45. Wyniki badań pedagogów i psychologów, wzbogacone o myśli twórców literatury pięknej 46, mogą tworzyć wrażenie pełnego poznania istoty pojęcia zamkniętego w słowie talent oraz kierować jego pojmowanie na wyjątkowość i częsty brak akceptacji społecznej osoby, w 38 M. Bańko (red.) Wielki słownik wyrazów bliskoznacznych, PWN, Warszawa 2005, s. 801 39 R. Koselleck, Semantyka historyczna, tł. W. Kunicki, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2001, s.486 40 Art 62 ust 2 Konstytucji PRL głosił, że: Prawo to (do korzystania ze zdobyczy kultury przyp. autora) zapewniają coraz szerzej: rozwój i udostępnienie ludowi pracującemu miast i wsi bibliotek, książek, prasy, radia, kin, teatrów, muzeów i wystaw, domów kultury, klubów świetlic, wszechstronne popieranie i pobudzanie twórczości kulturalnej mas ludowych i rozwoju talentów twórczych Konstytucja Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej z dnia 22 lipca 1952r, Dz. U. Nr 33, poz. 232 41 M.in. Okoń W., za talent uznaje: 1) wybitne uzdolnienia do jakiejś dziedziny twórczości: naukowej, literackiej, plastycznej, muzycznej i innej; 2) nieprzeciętną zdolność motoryczną np.: do określonych dziedzin sportu, akrobacji, tańca, pisania na maszynie i innych [Okoń W., Nowy leksykon pedagogiczny, wyd.4, popr, WA Żak, Warszawa 2004,s.411] 42 M.in. S. Baley za talent pedagogiczny uważa: właściwość nie powszechną, lecz raczej wyjątkową, występującą w dużej dawce tylko u pewnych ludzi obdarzonych przez naturę (...) postawą pedagogiczną. Baley S., Psychologia wychowawcza w zarysie, PWN, Warszawa 1958, s. 234 i 242 43 H. Sherman, A. Farina, Social adequacy of parents and children. Jurnal of Abonormal Psychology, 1974, 83,327-330 44 M.in. H. Hanke, Aktuelle Erziehungsproblemme. Heidenheim 1971, Heidenheimer Verlagsanstalt, s. 70 oraz H. Ries, Soziale Struktur des Bildungssystems und Sozialisation von Talenten. Stuttgart 1971, Enke Verlag, s.262 45 M.in. J. Mill i S. Mill. (za:) L. Bandura, Uczniowie zdolni. Kierowanie ich kształceniem, Nasza Księgarnia, Warszawa 1974, s.18 46 M.in.: Juliusz Słowacki Talenta są to w ręku szalonych latarnie, ze światłem idą prosto topić się do rzeki., J. Słowacki, Kordian, 1.2. 359-360; Kordian do Laury; Władysław Syrokomla Nas Pan Bóg nie obdarzył talentem śpiewaczym. My domowe pamiątki kamieniami znaczym, Wł. Syrokomla, Urodzony Jan Zęboróg.79-80; Henryk Sienkiewicz ( ) na jedną rzecz był tylko łapczywy, to jest na granie. Wszędzie też je słyszał ( ),H. Sienkiewicz., Janko Muzykant, PIW, Warszawa 1978, t.1.,s.289; Bolesław Prus ( ) od wschodu do zachodu słońca strugał on patyki i układał je na krzyż ( ) Do dziesiątego roku życia zepsuł ze cztery koziki, ale też strugał nimi dziwne rzecz. Robił wiatraki, płoty drabiny, ( ) Aż się ludzie zastanawiali i mówili do matki, że z Antka, albo będzie majster, albo wielki gałgan ( ),B. Prus, Antek, (w:) B. Prus, Pisma wybrane, PIW, Warszawa 1984,t.2.,s.113; Alfons Allais Wielki talent to tylko bardzo wielka niecierpliwość. ; Henri Frederic Amiel Dokonać z łatwością czegoś, co jest trudne dla innych to talent. ; Georg Byron Talent może być czasem przebaczony, geniusz nigdy. ; Antoni Czechow Niezadowolenie z siebie to podstawa każdego talentu. ; Marie von Ebner-Eschenbach Szkoda, że porządny talent i porządny człowiek tak rzadko tworzą jedność. ; Johann Wolfgang Goethe Talent kształtuje się w spokoju życia prywatnego charakter w wirze życia publicznego. ; Plaut Często wielkie talenty pozostają w ukryciu.. (za:) Cz. Glens, Myślę więc jestem, Warszawa, Antyk, 1991,s.18,19,50,85,106,142,168,251,266 7
której jest on ucieleśniony, a także na potrzebę jego kształtowania w spokoju życia prywatnego. W najnowszej nauce, termin talent również nie stanowi jednoznacznego określenia. Wykorzystywany jest on zarówno w technice, jak i w wielu innych dziedzinach nauk empirycznych 47. Wśród dyscyplin nauki, korzystających z tego pojęcia jest nauka o zarządzaniu. Jednak i w tej dziedzinie funkcjonuje wiele objaśnień 48 talentu. Wszystkie one jednak wpisują się w jedną z trzech grup definicji 49. Większość, z aktualnie stosowanych w języku nauki o zarządzaniu zasobami ludzkimi, ujęć terminu talent podkreśla, że jego występowanie związane jest z nasyceniem zdolności, wiedzy oraz pozytywnych postaw, przejawiających się w rozwiniętej motywacji wewnętrznej. Co w połączeniu z historycznym wymiarem pojęcia talent pozwala przyjąć, że jest nim najwyższa, zrównoważona wartość: wiedzy, zdolności i postaw wobec pracy oraz uczenia się lub też najwyższy poziom komponentów kompetencji. Wiedza max a Talent to najwyższa, zrównoważona wartość wiedzy, zdolności oraz postaw wobec pracy i uczenia się a Postawy max a Zdolności max Rys. 1. Istota talentu Źródło: [B. Balewski, A. Janowski: Społeczna odpowiedzialność biznesu, a zarządzanie talentami (w:) W. Pawnik, L. Zbiegień Maciąg (red.) Organizacje w gospodarce innowacyjnej aspekty społeczne, prawne, psychologiczne, AGH, Kraków 2008, s.37] Skoro obserwowany jest związek pojęcia talent z terminem kompetencje to zarządzanie talentami można pojmować, jako zarządzanie najwyższym i zrównoważonym poziomem zbiorów: postaw, zdolności i wiedzy. Uzasadnionym jest również przyjęcie założenia, że 47 Dla potrzeb współczesnej techniki pojęcie talent zapożyczono, w celu określenia jednej z elektrycznych, bądź spalinowych sieci trakcyjnych. Kanadyjska firma Bombardier produkuje od 1994r. sieć trakcyjną o nazwie TALENT. Nazwa ta pochodzi od niemieckiej nazwy TALbot LEichter Nahverkehrs Triebwagen 48 Część z nich nie jest definicją w sensie logicznym, lecz słownym objaśnieniem. 49 B. Balewski, A. Janowski: Niszczenie talentów a rozwój regionu (w:) R. Barcik, G. Biesok (red.) Teoria i praktyka rozwoju lokalnego i regionalnego, ATH w Bielsku Białej, Bielsko Biała 2009, s..228. 8
Postawy i zdolności zarządzanie talentami polega na podejmowaniu działań na rzecz optymalizacji trajektorii wzrostu talentów, w celu realizacji planów przedsiębiorstwa. max Talent midi Kompetentny min Partacz min midi max Wiedza Rys. 2. Relacja talentu do poziomu wiedzy, zdolności i postaw Źródło: [B. Balewski, A. Janowski: Społeczna odpowiedzialność biznesu, a zarządzanie talentami (w:) W. Pawnik, L. Zbiegień Maciąg (red.) Organizacje w gospodarce innowacyjnej aspekty społeczne, prawne, psychologiczne, AGH, Kraków 2008, s.37]. Uzyskanie najkorzystniejszych wyników działań, podobnie jak w przypadku zarządzania kompetencjami, zapewnia prowadzenie ich zgodnie z cyklem organizacyjnym oraz ujęciem przedsiębiorstwa, jako systemu otwartego na działania związane z wejściem talentów do organizacji, przejściem oraz ich wyjściem 50. Podstawowym gwarantem jakości tych działań jest, empiryczne poznanie stanu zarządzania talentami wśród polskich przedsiębiorstw. 3. Talent menagement w przedsiębiorstwach powstałych wskutek restrukturyzacji wielkopolskich firm z branży wydobywczo-energetycznej, w świetle badań własnych Odwołując się do wyników badań należy podkreślić, że zarządzanie talentami, rozumiane jako proces wyłaniania osób o najwyższym i zrównoważonym poziomem zbiorów: postaw, zdolności i wiedzy (wejście), prowadzenie aktywnej i harmonijnej polityki rozwoju i awansu (przejście) oraz ograniczanie fluktuacji (wyjście), wdrażane jest bardzo rzadko. Wśród badanych przedsiębiorstw tak rozumiane działanie w ramach ZZL-u występowało bowiem jedynie w dwóch przedsiębiorstwach. Wyniki badań wskazują jednocześnie na występowanie dużego natężenia czynników psucia talentów przez organizację, czyli zastępowania utalentowanych osób, w cyklu realizacji celów organizacji, pracownikami o niskim lub średnim i niezrównoważonym poziomie 50 T. Listwan, Zarządzanie talentami wyzwania współczesnych organizacji, (w:) S. Borkowska, 2005, s. 21 9
komponentów kompetencji, bądź też prowadzenia takich działań, które skutkują obniżeniem u pracowników poziomu ich kompetencji, bądź wprowadzają zaburzenia w zrównoważonym i najwyższym poziomie ich zdolności, wiedzy i postaw 51. Przeprowadzone badania pozwalają stwierdzić, iż zbiór destruktorów najcenniejszych niematerialnych zasobów przedsiębiorstwa {Z} współtworzą: typ strategii personalnej, koncepcja rozwoju organizacji i jej zasobów ludzkich oraz stopień występowalności w organizacji zarządzania talentami i transparentności doboru kadr. Przedsiębiorstwa powstałe wskutek restrukturyzacji sektora wydobywczo-energetycznego we wschodniej Wielkopolsce doprowadzają do zaburzenia w zrównoważonym i najwyższym poziomie ich zdolności, wiedzy i postaw lub też do obniżenia poziomu kompetencji wówczas gdy wartość {Z}<0 lub {Z}> 0 i jednocześnie nie występuje zjawisko kompensacji przez samą osobę utalentowaną, bądź też przez państwo. Tabela 3. Typy cech i działań przedsiębiorstwa / organizacji non-profit, kształtujące wartość {Z} Z < 0 Z>0 Z=0 Z 1 = koncepcja rozwoju wahadłowego Z 2 = zarządzanie kompetencjami Z 3 = personalna strategia błękitnego oceanu Z 4 = transparentna polityka kadrowa z wyłączeniem kumoterstwa Z 1 = koncepcja linearnego, kumulatywnego rozwoju Z 2 = brak zarządzania talentami Z 3 = personalna strategia czerwonego oceanu Z 4 = kumoterstwo i nepotyzm Źródło: [opracowanie własne]. Z 1 = koncepcja wzrostu zerowego Z 2 = systemowe zarządzanie talentami Z 3 = brak wyraźnej strategii personalnej Z 4 = nabór kadr w drodze konkursu ofert Podsumowując wyniki przeprowadzonych badań należy stwierdzić, że do psucia talentów przez przedsiębiorstwa powstałe wskutek restrukturyzacji wielkopolskiego sektora wydobywczo-energetycznego, nie będzie dochodzić m.in. wtedy gdy upowszechni się świadomość potrzeby zarządzania talentami oraz wyrugowane zostaną determinanty tego zjawiska m.in. takie jak: lansowanie koncepcji kumulatywnego, linearnego lub wahadłowego rozwoju lub występowanie kumoterstwa i nepotyzmu. Bibliografia: 1. Ajdukiewicz K., Język i znaczenie, tł. F. Zeidler (w:) Ajdukiewicz K., Język i poznanie. Wybór pism z lat 1920-1939., t.1, Warszawa 1985, 11 51 B. Balewski, A. Janowski, Organizacje, a niszczenie talentów, (w:) Z. Janowska, (red.), Dysfunkcje i patologie zarządzania zasobami ludzkimi, Uniwersytet Łódzki, Łódź 2008, ss. 302 10
2. Arystoteles, Etyka Nikomachejska, PWN, Warszawa 1982, Księga V, 3. Balewski B., Janowski A., Organizacje, a niszczenie talentów, (w:) Z. Janowska, (red.), Dysfunkcje i patologie zarządzania zasobami ludzkimi, Uniwersytet Łódzki, Łódź 2008 4. Balewski B., Janowski A.: Społeczna odpowiedzialność biznesu, a zarządzanie talentami (w:) W. Pawnik, L. Zbiegień Maciąg (red.) Organizacje w gospodarce innowacyjnej aspekty społeczne, prawne, psychologiczne, AGH, Kraków 2008 5. Balewski B., Niszczenie talentów a bezpieczeństwo społeczne (w:) K. Dopierała, Z. Dziemianko (red.) Bezpieczeństwo. Świat - Europa-Polska. Od przeszłości ku przyszłości, WSB, Poznań 2009, 6. Baley S., Psychologia wychowawcza w zarysie, PWN, Warszawa 1958 7. Bandura L., Uczniowie zdolni. Kierowanie ich kształceniem, Nasza Księgarnia, Warszawa 1974 8. Bańko M. (red.) Wielki słownik wyrazów bliskoznacznych, PWN, Warszawa 2005 9. Bas W., Gąsior Z., Współspalanie biomasy w ZE PAK Sp. z o.o. (w: ) M. Waszkowiak (red.) Energetyka odnawialna energetyką przyszłości, Stowarzyszenie Kadry dla Konina, Konin 2009 10. Batorowicz Z., Suliborski A., Geografia ekonomiczna Polski. Makroregiony gospodarczo-planistyczne, WSiP, Warszawa 1983 11. Brückner A., Słownik etymologiczny języka polskiego, Krakowska Spółka Wydawnicza, Kraków 1927,Juszkiewicz P., История математики c древнейших времен до начaла XIX столетия, tł. Dobrzycki S., PWN, Warszawa 1975,t.1, 12. Glens Cz., Myślę więc jestem, Warszawa, Antyk, 1991 13. Hanke H., Aktuelle Erziehungsproblemme. Heidenheim 1971, Heidenheimer Verlagsanstalt, 14. http://www.zepak.com.pl/pl/spolki_pak/el_pak 15. http://www.zepak.com.pl/pl/spolki_pak/patnow_2 16. http://www.zepak.com.pl/pl/spolki_pak/serwis_pak 17. http://www.zepak.com.pl/pl/spolki_pak/odsiarczanie_pak 18. http://www.zepak.com.pl/pl/spolki_pak/it_pak 19. 1 http://www.zepak.com.pl/pl/spolki_pak/pak_cbj 20. Kasztelewicz Z., Zajączkowski M., Polskie elektrownie opalane węglem brunatnym, Węgiel brunatny, 2007, nr 4/61 11
21. Konstytucja Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej z dnia 22 lipca 1952r, Dz. U. Nr 33, poz. 232 22. Kopaliński W., Słownik wyrazów obcych, WP, Warszawa 1985, 23. Kopaliński W., Słownik mitów i tradycji kultury, PIW, Warszawa 1997, 24. Koselleck R., Semantyka historyczna, tł. W. Kunicki, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2001, 25. Kotarbiński T., O postawie reistycznej, czyli konkretystycznej Myśl współczesna, Warszawa-Łódź 1949, t.iv, nr 10, ss. 3-11, (w:) Kotarbiński T., Wybór pism, T.II, Myśli o myśleniu, PWN, Warszawa 1958, cz. Reizm somatyczny, 26. Listwan T., Zarządzanie talentami wyzwania współczesnych organizacji, (w:) S. Borkowska, 2005 27. Okoń W., Nowy leksykon pedagogiczny, wyd.4, popr, WA Żak, Warszawa 2004 28. Pokojska M., Jednak Elektrum, Parkiet, 29. Prus B., Antek, (w:) Prus B., Pisma wybrane, PIW, Warszawa 1984,t.2., 30. Ries H., Soziale Struktur des Bildungssystems und Sozialisation von Talenten. Stuttgart 1971, Enke Verlag, 31. Rybicka-Cyna J., Odbudowa i przebudowa przemysłu i rzemiosła w powiecie konińskim w latach 1945-1950 (w:) M. Szczepaniak (red.) Rocznik Koniński, Wydawnictwo Poznański, Poznań 1977, t.5 32. Sherman H., Farina A., Social adequacy of parents and children. Jurnal of Abonormal Psychology, 1974, 83,327-330 33. Sienkiewicz H., Janko Muzykant, PIW, Warszawa 1978, t.1 34. Słowacki J., Kordian, 1.2. 35. Stabryła S., Starożytna Grecja,WSiP, Warszawa 1988, 36. Śliwiński M., Energetyka. Załoga grupy ZE PAK odchudzona o 27%, Parkiet 37. Turnau J., Czytania biblijne przeznaczone w Kościele rzymskokatolickim na XXXIII niedzielę zwykłą, GW, Warszawa 2005 38. Wałek- Czarnecki T., Witkowski St., Dzieje greckie, Trzaska, Evert i Michalski, Warszawa 1934, t.1., 39. Winniczuk L., (red.), Mały słownik kultury antycznej. Grecja Rzym, Wiedza Powszechna, Warszawa 1976, 12