WYBRANE ZABURZENIA PSYCHICZNE Adriana Schetz IF USz
Fakty i mity na temat zaburzeń psychicznych
Podział zaburzeń u dzieci i młodzieży (H. Sęk, Psychologia kliniczna, t.2, Warszawa: PWN, 2005.) Nowe klasyfikacje zaburzeń: ICD-10, DSM-IV Przed diagnozą: dziecko jest osobą! Założenia uznane za podstawowe w pracy klinicznej: 1. Dziecko to jednostka poszukująca, aktywna, ważny jest jej punkt widzenia, jego propozycje rozwiązania problemu, itp. 2. Tempo rozwoju oraz jego rytm jest indywidualny dla każdego dziecka, czyli (wreszcie!) podejście nie tyle normatywne, co indywidualne (wiele problemów klinicznych stanowi efekt nieuwzględniania np. zmienności zachowania w wieku dorastania). 3. Dziecko jest podmiotem więzi społecznych: Rodzinnych: a niektóre zaburzenia mogą stanowić rezultat niedoboru lub nadmiaru więzi tego rodzaju. Rówieśniczych 4. Problemy otoczenia ( współczesnego świata Sęk) dotyczą także dziecka, we wczesnej fazie rozwoju rodzice czuwają nad beztroską dziecka, z wiekiem wyrabia sobie ono własny pogląd na świat, który często skutkuje syndromem podłego świata. 5. Niemal od najwcześniejszego etapu rozwoju dziecko ma poczucie własnej godności, które stanowi elementarny składnik jego rozwijającej się tożsamości; dorośli często odnoszą się lekceważąco do poczucia godności, zwłaszcza małych dzieci ( najpierw odebrałeś mi pieniądze, a teraz jeszcze godność! ).
DSM-IV podział zaburzeń u dzieci i młodzieży Rozwojowe (głownie uogólnione: autyzm, niepełnosprawność intelektualna); Zaburzenia zachowania (przejawiane brakiem samokontroli, np. nadaktywność czy zachowania destrukcyjne); Emocjonalne (głównie lękowe) Zaburzenia odżywiania (np. anoreksja, bulimia) Zaburzenia nawyków (np. tiki, jąkanie)
Zaburzenia okresu wczesnego dzieciństwa Okres niemowlęcy i poniemowlęcy: 1. Deprywacja matczyna (= NZOR, nieorganiczny zespół opóźnienia rozwoju; = hospitalizm czyli choroba sieroca = zaniedbywanie dziecka); niezaspokojenie potrzeb psychicznych dziecka co prowadzi do zaburzenia rozwoju psychicznego i fizycznego; 2. Zerwanie lub zakłócenie więzi matka-dziecko, inaczej mówiąc zakłócenie więzi symbiotycznej (więź matka-niemowlę), co zazwyczaj prowadzi do zaburzeń emocjonalnego oraz społecznego rozwoju w późniejszych okresach; Okres najwyższej podatności: 3-4 lata. Wyróżnia się trzy fazy reakcji dziecka na zerwanie więzi z matką: Protestu Rozpaczy Wyparcia Obraz zaburzenia: płacz (płaczliwość), zaburzenia snu, łaknienia, wydalania, smutek. Mogą pojawić się zastępcze zachowania przystosowawcze, np. lepkość emocjonalna (głównie u dzieci młodszych) oraz trudne zachowania (u dzieci starszych).
Zaburzenia okresu średniego dzieciństwa Zaburzenia odżywiania (żarłoczność, brak łaknienia, szkodliwe upodobania pokarmowe); Skutkują głównie konfliktem z rodzicami; Zaburzenia wydalania (wydalnicze): mimowolne oddawanie moczu (często moczenie nocne); Zaburzenia snu: budzenie się, trudność w zasypianiu, niespokojny sen, itp. Zaburzenia przysenne (parasomnie): mówienie przez sen, chodzenie we śnie, nadmierna ruchliwość, lęki nocne; Zaburzenia w komunikowaniu się: opóźniony rozwój języka i mowy, zaburzenia recepcji mowy, ekspresji językowej, jąkanie się; Wczesnodziecięca masturbacja (zarówno przyczyna jak i skutek trudności emocjonalnych): sama w sobie nie jest niczym niepokojącym, ale może wywoływać nieprawidłowe reakcje rodziców albo stanowić czynność kompensującą deficyty uczuciowe (brak więzi emocjonalnych).
Zaburzenia okresu późnego dzieciństwa (wieku szkolnego) Nadpobudliwość ruchowa Specyficzne trudności w uczeniu się (czytanie, liczenie, pisanie, czyli: dysleksja, akalkulia i dyskalkulia, dysgrafia) Lęki szkolne Fobie szkolne (nasilone postaci lęków) Zaburzenia typu destrukcyjnego
Zaburzenia okresu adolescencji (wieku młodzieńczego) czas nasilonej patologii adolescencja jest okresem życia, który przez swój dezintegracyjny charakter sam w sobie może wydawać się psychozą trudno rozeznać się co jest procesem patologicznym, a co normalnym rozwojem (Van Krevelen) lęki; Uzależnienia; Zaburzenia odżywiania; Zachowania destrukcyjne; Zachowania autodestrukcyjne; depresja
Zaburzenia osobowości TRWAŁY WZORZEC WEWNĘTRZNYCH DOŚWIADCZEŃ I ZACHOWAŃ, KTÓRE W ZNACZĄCYM STOPNIU ODBIEGAJĄ OD OCZEKIWAŃ WYSTĘPUJĄCYCH W KULTURZE, W KTÓREJ ŻYJE DANA OSOBA (DSM-IV, ZA IRENĄ OBUCHOWSKĄ, W: SĘK 2005, S. 49)
Zaburzenia osobowości DSM-IV Trzy podstawowe wiązki zaburzeń osobowości (wraz z zaburzeniami rozwojowymi i umysłowymi): 1. Wiązka A zaburzenia osobowości charakteryzujące się ekscentrycznością i dziwacznością: Osobowość paranoiczna Osobowość schizotypowa Osobowość schizoidalna 2. Wiązka B zaburzenia wyróżniające się emocjonalnością, dramatycznością, lekceważeniem konsekwencji: Osobowość narcystyczna Osobowość typu borderline Osobowość histrioniczna Osobowość socjopatyczna 3. Wiązka C zaburzenia charakteryzujące się napięciem, przerażeniem, lękiem: Osobowość unikająca Osobowość bierno-zależna Osobowość obsesyjno-kompulsywna
Wiązka A zaburzenia osobowości charakteryzujące się ekscentrycznością i dziwacznością: Osobowość paranoiczna Wzorzec funkcjonowania: brak zaufania, podejrzliwość, odbieranie motywów innych osób jako wrogich. Osobowość schizotypowa Wzorzec funkcjonowania: brak zdolności interpersonalnych i społecznych, co przejawia się ograniczoną zdolnością tworzenia bliskich związków (zaburzenia poznawcze oraz zachowania ekscentryczne), a także poczucie dyskomfortu w relacjach interpersonalnych Osobowość schizoidalna Wzorzec zachowania: wycofanie z życia społecznego, słaba ekspresja emocji w kontaktach interpersonalnych
Wiązka B zaburzenia wyróżniające się emocjonalnością, dramatycznością, lekceważeniem konsekwencji: Osobowość narcystyczna WF: potrzeba bycia podziwianym, brak empatii, pretensjonalność przejawiana zachowaniem, fantazja. Osobowość typu borderline Brak stabilności w relacjach interpersonalnych, brak stabilności obrazu siebie (obrazu Ja) oraz w stanach afektywnych. Osobowość histrioniczna Nadmierna emocjonalność, poszukiwanie atencji.
Wiązka C zaburzenia charakteryzujące się napięciem, przerażeniem, lękiem Osobowość unikająca WF: nadreaktywność odczuć, zahamowanie społeczne, nadwrażliwość na negatywną ocenę Osobowość bierno-zależna WF: uległość wynikająca z nadmiernaej potrzebie opieki ze strony innych osób, silne lęki separacyjne. Osobowość obsesyjnokompulsywna Nadmierne zaangażowanie w porządkowanie, perfekcjonizm, potrzeba kontroli innych, brak elastyczności, skuteczności i otwartości.
Zaburzenia lękowe i ich symptomy 1. Fobia specyficzna 2. Lęk paniczny 3. Agrofobia 4. Uogólnione zaburzenia lękowe 5. Zburzenia obsesyjnokompulsywne
Choroby psychiczne: schizofrenia
Schizofrenia Objawy pozytywne Halucynacje: słuchowe, węchowe, dotykowe; Urojenia np. religijne, prześladowcze, związane z zazdrością, wielkościowe; Formalne zaburzenia myślenia, np. rozkojarzenie, splątanie, nielogiczność; Dziwaczne, zdezorganizowane zachowanie Objawy negatywne Spłycenie i stępienie afektu; Alogia czyli ubóstwo mowy (werbalne lub treściowe); Apatia, osłabienie woli; Anhedonia: niezdolność do przeżywania pozytywnych emocji; Aspołeczność; Uszkodzenie uwagi
Zaburzenia afektywne Klasyfikacja według ICD-10: 1. Epizod maniakalny 2. Zaburzenie afektywne dwubiegunowe 3. Zaburzenie afektywne jednobiegunowe: epizod depresji 4. Uporczywe (przewlekłe) zaburzenia afektywne 5. Inne, nieokreślone zaburzenia afektywne Klasyfikacja według DSM-IV: 1. Epizody zaburzenia nastroju 2. Zaburzenia dwubiegunowe 3. Zaburzenia depresyjne: depresja wielka 4. Np. dystymia (depresja nerwicowa, depresja lękowa) 5. Inne